Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία β γυμνασίου - Τράπεζα θεμάτων

1. Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 1
ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΘΕΜΑΤΑ ΟΜΑΔΑΣ Α
1. Να προσδιορίσετε την έννοια του όρου «Βυζάντιο» και να αναφέρετε τις χρονικές
περιόδους διαίρεσης της ιστορίας του . Να αναφέρετε επίσης με ποιο όνομα
αυτοπροσδιορίζονταν οι πολίτες του
2. Με ποια μέτρα ο Κωνσταντίνος Α΄ πέτυχε την ανασυγκρότηση του κράτους του ;
3. Να αναφέρετε τα 5 κριτήρια με βάση τα οποία επιλέχθηκε η συγκεκριμένη θέση
(Βυζάντιο) για την ίδρυση της νέας πρωτεύουσας
4.α) Ποια μέτρα συνιστούν τη θρησκευτική πολιτική του Κωνσταντίνου; β) Σε ποια
βασική επιδίωξη του αυτοκράτορα στηρίχτηκε η πολιτική αυτή;
5. Αναφέρετε σύντομα τα χαρακτηριστικά της οικονομίας του Βυζαντίου ως τον 6ο
αιώνα
6. Εξηγήστε τη σημασία των όρων : Θεοδοσιανός Κώδικας, πάροικοι, Πανεπιστήμιο
Κωνσταντινούπολης, γερμανικό πρόβλημα
7. Σε ποια βασική αρχή στηριζόταν το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού και
ποιοι αποτελούσαν τις διασπαστικές δυνάμεις απέναντι σ’ αυτό ;
8. Να αναφέρετε με ποιον τρόπο και με ποια αποτελέσματα αντιμετώπισε ο
Ιουστινιανός τα εσωτερικά προβλήματα που απειλούσαν την ενότητα του κράτους
του
9. α.)Γιατί η κωδικοποίηση του ρωμαϊκού δικαίου υπήρξε το διαρκέστερο έργο του
Ιουστινιανού ;
β.) Ποια έργα την αποτελούσαν ; ( λεπτομερής αναφορά)
10. α. ) Ποιος ο στόχος της εξωτερικής πολιτικής του και με ποιες ενέργειες
επεδίωξε να τον πετύχει;
β. ) Πώς κρίνεται η πολιτική αυτή σήμερα με βάση τα μακροπρόθεσμα
αποτελέσματά της για το Βυζάντιο ;
11. Ποια έργα περιλάμβανε το οικοδομικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού ;
12. Αγία Σοφία : αφού αναφέρετε πληροφορίες για την ιδιαιτερότητα του
αρχιτεκτονικού της σχεδιασμού και τους αρχιτέκτονες, να εξηγήσετε γιατί ο ναός
αυτός αποτελεί το λαμπρότερο κτίσμα της βυζαντινής τέχνης

2. Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 2
13. Ποια προβλήματα αντιμετώπιζε το Βυζάντιο στο β΄ μισό του 6ου
και αρχές του
7ου
αιώνα και ποιες ήταν οι συνέπειές τους ;
14. Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στη νίκη του Ηρακλείου κατά των Περσών ;
15. Να αναφέρετε όσα γνωρίζετε για τον θεσμό των θεμάτων του 7ου αιώνα καθώς
και τους λόγους που οδήγησαν στη δημιουργία του θεσμού αυτού
16. Ποια στοιχεία σηματοδοτούν τον εξελληνισμό του Βυζαντίου και το πέρασμα
από τη ρωμαϊκή στη μεσαιωνική ελληνική Βυζαντινή Αυτοκρατορία ;
17. Να εξηγήσετε τη σημασία του όρου "σκλαβηνίες" και να αναφέρετε τα μέτρα
που χρησιμοποίησε το Βυζάντιο για την αντιμετώπιση του συγκεκριμένου
προβλήματος
18.α)Ποιοι λαοί ονομάστηκαν "μεταπράτες του διεθνούς εμπορίου" και ποιοι λόγοι
συνέβαλαν σε αυτό; β) Ποιες οι εμπορικές δραστηριότητες των Αράβων;
19.Αναφέρετε καινοτομίες των Αράβων εμπόρων
20. Από ποιους πολιτισμούς επηρεάστηκαν οι Άραβες;
21. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της αραβικής τέχνης; ( επιρροές που δέχτηκε,
τεχνοτροπία, χαρακτηριστικά δημιουργήματα)
22.Να αναφέρετε πολιτισμικά επιτεύγματα των Αράβων που επηρέασαν τον δυτικό
πολιτισμό
23.α) Ποιες αλλαγές στα σύνορα του κράτους κατά τον 7ο και 8ο αιώνα συντελούν
στη διαμόρφωση της μεσαιωνικής ελληνικής βυζαντινής αυτοκρατορίας; β)
Αναφερθείτε επίσης σε αλλαγές που εφαρμόζονται στη διοίκηση του Βυζαντίου
γ).Ποιες οι συνέπειες της ανάπτυξης των θεματικών στρατών;
24. α.)Τι ήταν οι κακώσεις του Νικηφόρου Α΄ και πώς αιτιολογείται η ονομασία
τους;(κακώσεις ⁼ κακοποιήσεις, βλάβες, όπως ονομάστηκαν από τον ιστορικό
Θεοφάνη)
25.α) Να εξηγήσετε τη σημασία του όρου "Εικονομαχία" β)Ποιοι αυτοκράτορες
υπήρξαν πρωτεργάτες της και πώς συνδέεται η καταγωγή τους με την κίνηση αυτή;
26. Να αναφέρετε τους 4 παράγοντες που οδήγησαν στην απαγόρευση των εικόνων
27. Αναφερθείτε στις φάσεις της Εικονομαχίας με τα κυριότερα γεγονότα καθεμιάς
28. Ποια σημασία είχε η ήττα των εικονοκλαστών;
29. Να αναφέρετε τις αρνητικές συνέπειες της Εικονομαχίας α) για τον βυζαντινό
λαό, β) για την εξωτερική πολιτική του Βυζαντίου και γ) για τον τομέα του
πολιτισμού

3. Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 3
30. Τι γνωρίζετε για το πανεπιστήμιο της Μαγναύρας και ποια η προσφορά του;
31.Ποιος ήταν ο Φώτιος και τι γνωρίζετε για το έργο του;
32. α)Να εξηγήσετε τη σημασία του όρου "ακριτικά τραγούδια" και να αναφερθείτε
στα σημαντικότερα από αυτά β)Ποιοι και πού τα τραγουδούσαν;
33.Ποιοι παράγοντες οδήγησαν τους Μοραβούς να αναζητήσουν τον
εκχριστιανισμό τους στο Βυζάντιο και ποια οφέλη προέκυψαν για το δεύτερο από
το γεγονός αυτό; Αναφερθείτε επίσης ονομαστικά στον αυτοκράτορα και τον
πατριάρχη που πρωτοστάτησαν στην πραγματοποίηση αυτού του εκχριστιανισμού.
34.Μεθόδιος και Κωνσταντίνος (Κύριλλος): Ποιο το έργο τους;
35. Με ποιον τρόπο ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων οδήγησε στο πρώτο Σχίσμα
του 867 μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας;
36. α) Αναφέρετε τις περιοχές που ανακτήθηκαν από το Βυζάντιο στα χρόνια της
εποποιίας- επέκτασής του καθώς και τα ονόματα των αυτοκρατόρων που
συνδέονται με τις επιτυχίες αυτές .β) Ποιες θετικές συνέπειες προέκυψαν από τα
γεγονότα αυτά σε οικονομικό επίπεδο;
37. Ποια η προέλευση των Ρώσων και με ποιον τρόπο συντελέστηκε η εθνογένεσή
τους;
38. Να αναφερθείτε στα γεγονότα που οδήγησαν στον εκχριστιανισμό των Ρώσων ,
καθώς και στη σημασία του και για τις 2 πλευρές ( Ρώσους και Βυζάντιο)
39. Να εξηγήσετε τη σημασία των όρων: δυνατοί, πένητες, χωρία ή προάστεια,
πάροικοι
40. α) Ποιοι παράγοντες και γιατί αποτελούσαν κίνδυνο για τους ελεύθερους
γεωργούς στο Βυζάντιο τον 9ο αιώνα; β)Ποια η στάση των ευγενών απέναντι στην
αγροτική παραγωγή;
41. Να εξηγήσετε τη σημασία των όρων: αστυκώμαι, συστήματα, Επαρχικόν Βιβλίον
42.Σε ποιους τομείς δραστηριοποιούνταν το βυζαντινό εμπόριο και ποια ήταν η
ακτίνα δράσης του κατά τον 10ο αιώνα; Να αναφέρετε και σημαντικά εμπορικά
κέντρα
43. Αναφερθείτε αναλυτικά στην την κοινωνική διαστρωμάτωση στις πόλεις
(κοινωνικές τάξεις) κατά τον 11ο αιώνα, όπως προέκυψε από τη συνεχή ανάπτυξη
της αστικής οικονομίας
44. Ποιες ανάγκες επέβαλαν τη νομοθετική δραστηριότητα των Μακεδόνων
αυτοκρατόρων και ποια έργα περιλάμβανε;

4. Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 4
45. α.)Ποιες ήταν οι επιδιώξεις των δυνατών και για ποιους λόγους οι Μακεδόνες
αυτοκράτορες προσπάθησαν να προστατέψουν τους ελεύθερους αγρότες;
β) Αναφερθείτε στις βασικές διατάξεις της νομοθεσίας των Μακεδόνων
46. Τι ήταν ο θεσμός της Πρόνοιας, ποιοι αυτοκράτορες τον εφάρμοσαν και ποια
προβλήματα προσπάθησαν να λύσουν;
47. Να αναφέρετε όσα γνωρίζετε για τη μάχη στο Μυριοκέφαλο της Φρυγίας:
τοποθέτηση στον χώρο και στον χρόνο, αντίπαλοι, έκβαση και μακροπρόθεσμα
αποτελέσματα
48. α.) Τι προέβλεπε το χρυσόβουλο του 1082 ανάμεσα στον Αλέξιο Α΄Κομνηνό και
στους Ενετούς και ποιος ο λόγος για την υπογραφή του;
β.) Ποια αποτελέσματα είχε η παραπάνω συμφωνία για το καθένα από τα
εμπλεκόμενα μέρη; (Ενετούς και Βυζάντιο)
49. Να αποδώσετε τη σημασία του όρου "Σταυροφορίες" και να αναφέρετε τους
παράγοντες που επηρέασαν τη διαμόρφωσή τους
50. Αφού αναφερθείτε στα γεγονότα της 1ης και της 4ης Σταυροφορίας, να
εξηγήσετε γιατί η 4η θεωρήθηκε ως "παρέκκλιση"
51. α) Αναφερθείτε στα λατινικά και στα ελληνικά κράτη που προέκυψαν μετά την
4η Σταυροφορία β) Ποιες οι σχέσεις Λατίνων και Ελλήνων κατά την περίοδο αυτή;
52. Ποια στοιχεία συγκροτούν το εθνικό αίσθημα (εθνική συνείδηση) του
ελληνισμού μετά το 1204;
53. Ποια η οργάνωση και η εξέλιξη των ελληνικών κρατών;
54. Να εξηγήσετε τον όρο "αδύναμη αυτοκρατορία των Στενών", σε συσχετισμό με
την κατάσταση του Βυζαντίου μετά τα μέσα του 14ου αιώνα
55. Ποια η προέλευση των Οθωμανών Τούρκων και ποιοι οι παράγοντες που
συνέβαλαν στη ραγδαία εξάπλωσή τους;
56.Εξηγήστε τη σημασία των όρων: γαζήδες, γενίτσαροι, παιδομάζωμα
57. Αναφέρετε 2 σημαντικές νίκες των Οθωμανών επί ευρωπαϊκού εδάφους κατά
τον 14ο αιώνα
58. Η μάχη της Άγκυρας: χρονικό πλαίσιο, αντίπαλοι, έκβαση, αποτελέσματα
59. Σύνοδος Φερράρας - Φλωρεντίας: εμπλεκόμενα μέρη, χρονικό πλαίσιο, στόχος,
αποτέλεσμα
60. Αναφερθείτε στα γεγονότα της πολιορκίας και άλωσης της Πόλης: χωροχρονικό
πλαίσιο, αντίπαλοι, δυνάμεις, αποτέλεσμα

5. Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 5
61. Ποιες υπήρξαν οι συνέπειες της άλωσης;
62. Με ποιο σκεπτικό προβαλλόταν η Μόσχα ως "Τρίτη Ρώμη;"
63. Ποια η συνεισφορά του Βυζαντίου στον ευρωπαϊκό και στον παγκόσμιο
πολιτισμό;
ΘΕΜΑΤΑ ΟΜΑΔΑΣ Β
1. Αφού παρατηρήσετε τον χάρτη του βυζαντινού κράτους στα χρόνια του Μ.
Κωνσταντίνου και σύμφωνα με τις ιστορικές σας γνώσεις , να εξηγήσετε ποιοι λόγοι
επέβαλαν τη μεταφορά της πρωτεύουσας από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη και
τη δημιουργία ενός νέου διοικητικού κέντρου.
2. Αφού μελετήσετε το παρακάτω παράθεμα με την εικόνα που το συνοδεύει, να
αναφέρετε ποια στοιχεία συγκροτούν τον ρωμαϊκό και ποια τον χριστιανικό
χαρακτήρα της Κωνσταντινούπολης :
Η οικοδόμηση της Κωνσταντινούπολης
Ο Κωνσταντίνος έχτισε ένα μεγάλο ανάκτορο και έναν θαυμάσιο Ιππόδρομο και έστησε
δυο στοές, δηλαδή σκεπαστούς δρόμους, για το εμπόριο.
Ονόμασε την πόλη Νέα Ρώμη. Έπειτα πάλι έφτιαξε τις ένδοξες εκκλησίες: τη Μεγάλη
Σοφία, τους Αγίους Αποστόλους και την Αγία Ειρήνη, τον Άγιο Μώκιο και τον Αρχάγγελο
Μιχαήλ.

6. Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 6
Έστησε και μια θαυμαστή πορφυρή κολόνα. Τρία χρόνια έκαναν τα πλοία να τη φέρουν
από τη Ρώμη στη Βασιλεύουσα, γιατί ήταν πολύ μεγάλη και βαριά, και έναν ολόκληρο
χρόνο έκαναν να την πάνε από την θάλασσα ως την πλατεία [...]. Στην κορφή της έστησε
ένα άγαλμα που το έφεραν από την Ηλιούπολη της Φρυγίας και είχε γύρω στο κεφάλι εφτά
ακτίνες. Επίσης έφερε κι άλλα υπέροχα πράγματα από πολλές χώρες και πόλεις.
Το ρωσικό χρονικό του Νέστορα Ισκεντέρη, απόδ. Μ. Αλεξανδρόπουλος, εκδ. Κέδρος,
Αθήνα 1978, 3334.
3. Να σχολιάσετε την επόμενη ιστορική πηγή (αργυρό νόμισμα του Κωνσταντίνου ,
315 μ.Χ.): α)Ποια σύμβολα απεικονίζονται στο νόμισμα; β)Τι αποκαλύπτεται σχετικά
με τις διαθέσεις του Κωνσταντίνου απέναντι στη νέα θρησκεία;
4. Να σχολιάσετε τη θρησκευτική στάση που τήρησε ο Κωνσταντίνος στη διάρκεια
της ζωής του – κατά πόσον δηλαδή αυτή υπαγορεύθηκε από θρησκευτικά ή
πολιτικά κριτήρια - με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, αλλά και την άποψη που
διατυπώνει ο ιστορικός Vasiliev στο επόμενο παράθεμα :
Θρησκευτική στάση του Κωνσταντίνου
Ο Κωνσταντίνος Α' [...] έγινε Χριστιανός μόλις το χρόνο που πέθανε. Κατά τη διάρκεια
της ζωής του παρέμεινε Ανώτατος Αρχιερέας (ανώτατος αξιωματούχος της ρωμαϊκής
θρησκείας) και χρησιμοποιούσε τις εκφράσεις Ημέρα του Ήλιου και Ανίκητος Ήλιος,
που, την περίοδο αυτή, συνήθως εννοούσαν τον θεό των Περσών, τον Μίθρα, του
οποίου η λατρεία είχε διαδοθεί σε όλη την αυτοκρατορία [...]. Είναι βέβαιο ότι ο
Κωνσταντίνος υπήρξε υποστηρικτής της και ότι κληρονόμησε την αφοσίωσή του αυτή
από την οικογένεια του. Πιθανόν ο Ανίκητος Ήλιος ήταν ο Απόλλων.

7. Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 7
A. Α. Vasiliev, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας,
324-1453, Αθήνα 1954, 70..
5 . Διαβάστε το παρακάτω παράθεμα και απαντήστε στις ερωτήσεις :
α) Ποιες πληροφορίες αντλούμε από το κείμενο σχετικά με την εμβέλεια του
βυζαντινού εμπορίου ;
β) Με ποιο νόμισμα της εποχής μας θα μπορούσε να ισοδυναμεί το βυζαντινό; Να
τεκμηριώσετε την άποψή σας
Νόμισμα και εξωτερικό εμπόριο
Κάποτε (περ. 525) ένας από τους εμπόρους της Αδούλης (λιμάνι της Αιθιοπίας), ο
Σώπατρος ήλθε για εμπορικές υποθέσεις στο νησί Ταπροβάνη (σημερινή Σρι Λάνκα,
νότια των Ινδιών). Στο νησί είχε αγκυροβολήσει κι ένα περσικό πλοίο.Οι εμποροι της
Αδούλης, ανάμεσά τους και ο Σώπατρος, αποβιβάστηκαν στη στεριά. Αποβιβάστη καν κι
οι Πέρσες, ανάμεσά τους κι ένας πρεσβευτής. Έπειτα οι άρχοντες και οι τελών της
χώρας τους δέχτηκαν και τους οδήγησαν μπροστά στο βασιλιά [...].
Ο βασιλιάς [...] διέταξε να του φέρουν τα δύο νομίσματα. Το βυζαντινό ήταν από
καθαρό χρυσάφι, λαμπερό κι όμορφο [...]. Το περσικό μιλιαρήσιο ήταν ασημένιο και
δεν μπορούσε να συγκριθεί με το χρυσό νόμισμα. [...] Ο βασιλιάς [...] επαίνεσε πολύ το
βυζαντινό νόμισμα και είπε: «Πραγματικά οι Ρωμαίοι είναι και λαμπροί και ισχυροί και
σοφοί». Και διέταξε να τιμηθεί εξαιρετικά ο Σώπατρος. Τον έβαλαν στη ράχη ενός
ελέφαντα και τον περιέφεραν στην πόλη, ενώ χτυπούσαν τα τύμπανα. Αυτά μου τα
διηγήθηκαν ο ίδιος ο Σώπατρος και οι έμποροι της Αδούλης που επισκέφθηκαν την
Ταπροβάνη. Ο Πέρσης δοκίμασε μεγάλη ταπείνωση και ντροπή όταν έγιναν αυτά..
Κοσμάς Ινδικοπλεύστης, Χριστιανική Τοπογραφία, ΧΙ, 17-19, έκδ. Wolska-Conus, τόμ. 3
(Παρίσι 1973), 349-351.
6 . Στην επόμενη ιστορική πηγή παρουσιάζεται μια πολύ σοβαρή για το Βυζάντιο
συνέπεια των αιρέσεων και της πολιτικής που ακολουθήθηκε στο πρόβλημα αυτό .
Να την εντοπίσετε και την καταγράψετε .
Πώς είδαν οι Μονοφυσίτες την πολιτική του Ηρακλείου
Ο Ηράκλειος δεν επέτρεπε στους Ορθόδοξους (Σημ.: Ο συγγραφέας, μονοφυσίτης ο ίδιος,
αποκαλεί Ορθόδοξους τους οπαδούς της αίρεσης αυτής) να παρουσιαστούν μπροστά του και
δεν δεχόταν τα παράπονά τους για τις εκκλησίες που τους είχαν αφαιρεθεί. Για το λόγο
αυτό, ο θεός της εκδίκησης [...], βλέποντας τη σκληρότητα των Ρωμαίων που σ' όλη τους
την επικράτεια λεηλατούσαν σκληρά τις εκκλησίες μας και τα μοναστήρια μας και μας
καταδίκαζαν ανελέητα, έφερε από το νότο τους γιους του Ισμαήλ (Άραβες), για να μας

8. Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 8
ελευθερώσουν από την κακία, την οργή και τον σκληρό φανατισμό των Ρωμαίων εναντίον
μας
Μιχαήλ ο Σύρος, ΙΙ/2, 412-413, C. Mango, Βυζάντιο, 118.
7. Με βάση την εικόνα με τομή της Αγίας Σοφίας που βλέπετε παρακάτω να
εξηγήσετε α) ποιο είναι το αρχιτεκτονικό σχέδιο του ναού , ποιοι οι αρχιτέκτονες ,
πώς ονομάζονται τα υπογραμμισμένα κατακόρυφα μέλη και
β)Με βάση όλες τις εικόνες , ποια στοιχεία του ναού με την εντύπωση που
προκαλούσαν και προκαλούν ακόμα και σήμερα συνετέλεσαν ώστε η Αγία Σοφία να
γίνει σύμβολο και πηγή έμπνευσης για το μεσαιωνικό και το νεότερο Ελληνισμό ;

9. Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 9
7 . Αφού μελετήσετε το παράθεμα που ακολουθεί και σύμφωνα με τις ιστορικές
σας γνώσεις , να αναφέρετε α) ποιοι πρακτικοί λόγοι επέβαλαν την κωδικοποίηση
της νομοθεσίας από τον Ιουστινιανό
β ) ποια έργα την αποτελούσαν , ποιο ήταν το περιεχόμενο του καθενός και
γ) ποια η σημασία της σήμερα
Κωδικοποίηση του Δικαίου
Ο Ιουστινιανός, επειδή βρήκε τους νόμους σκοτεινούς λόγω της ανεπίτρεπτης
πληθώρας τους και σε εμφανή σύγχυση εξαιτίας των αντιφάσεών τους, τους απάλλαξε
από την αταξία των απατηλών λέξεων. Παραμέρισε τις αποκλίσεις τους και τους έδωσε
διαρκή ισχύ.
Προκόπιος, Κτίσματα I 1, έκδ. O. Veh, Μόναχο
1977, 18-19.
8. α)Ποια είναι , σύμφωνα με το παρακάτω παράθεμα αλλά και τις ιστορικές σας
γνώσεις, η κατάσταση και τα προβλήματα που αντιμετώπιζε το βυζαντινό κράτος
στα μέσα του 6ου
αιώνα ; Ποιες συνέπειες είχαν τα προβλήματα αυτά;
Οικονομία και στρατός στα μέσα του 6ου αι.
Βρήκαμε το δημόσιο να είναι καταφορτωμένο με πολλά χρέη και να έχει φτάσει στη
χειρότερη φτώχεια [...] και τον στρατό τόσο παραμελημένο από την έλλειψη των
αναγκαίων, ώστε το κράτος να σφυροκοπείται από τις αδιάκοπες εισβολές και επιδρομές
των βαρβάρων
Από Νεαρά του Ιουστίνου Β' (566 μ. Χ.), Jus Graecoromanum, τ. I, 1-2 (Νεαρά 1).
9. Τι ήταν τα θέματα, σύμφωνα με την επόμενη ιστορική πηγή και τις ιστορικές σας
γνώσεις και ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στη δημιουργία τους ;
Γένεση των θεμάτων και επικράτηση της ελληνικής
Όταν ήταν αυτοκράτορας ο Ηράκλειος [610-641] που καταγόταν από τη Λιβύη, η
επικράτεια του Ρωμαϊκού Κράτους περιορίστηκε και ακρωτηριάστηκε τόσο στην
Ανατολή όσο και στη Δύση. Τότε οι διάδοχοι του, που δεν ήξεραν πού και πώς να
ασκήσουν την εξουσία τους,κατέτμησαν σε μικρά τμήματα τη διοίκηση τους και τα
μεγάλα στρατιωτικά σώματα και εγκατέλειψαν την προγονική τους λατινική,
υιοθετώντας την ελληνική γλώσσα [...]. Γιατί (παλιότερα) ονόμαζαν τους χιλίαρχους
λογγίνους και τους εκατόνταρχους κεντουρίωνες και τους τωρινούς στρατηγούς
κόμητες. Αλλά και η ονομασία θέμα είναι ελληνική και όχι ρωμαϊκή και προέρχεται από
τη θέση.

10. Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 10
Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος,
Περί θεμάτων, έκδ. A. Pertusi,
Πόλη του Βατικανού 1952, 60.
10. Αφού μελετήσετε το παράθεμα που ακολουθεί να αναφέρετε α)Τι ζήτησε ο
χαλίφης Μαμούν από τους ρωμαίους αυτοκράτορες και πώς αξιοποίησε τις
προσφορές τους; και β) από ποιους φιλοσόφους επηρεάστηκε η αραβική σκέψη,
σύμφωνα με τις ιστορικές σας γνώσεις:
Ο Μαμούν και η ελληνική παιδεία
Ο χαλίφης Μαμούν δημιούργησε σχέσεις με τους ρωμαίους αυτοκράτορες: τους έκανε
πλούσια δώρα και τους ζήτησε να του δωρίσουν βιβλία φιλοσοφίας. Εκείνοι του έστειλαν
έργα του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Ιπποκράτη, του Γαληνού του Ευκλείδη, του
Πτολεμαίου κ. ά. Ο Μαμούν διάλεξε τους καλύτερους μεταφραστές και τους ανέθεσε να
μεταφράσουν αυτά τα έργα με κάθε δυνατή προσοχή. Αφού μεταφράστηκαν με τον
καλύτερο δυνατό τρόπο, ο χαλίφης παρακίνησε τους υπηκόους του να τα διαβάσουν και
τους ενθάρρυνε να τα μελετήσουν. Έτσι στη συνέχεια της διακυβέρνησης αυτού του
ηγεμόνα αναπτύχθηκε η επιστημονική σκέψη.
Σαΐντ αλ Ανταλουζί, Οι κατηγορίες των εθνών, στο: M.
Mollat, Ο Μεσαίωνας, 47.
11. Ποια η σημασία της 2ης κάκωσης για τη συνοχή της αγροτικής κοινότητας;
Οι λεγόμενες κακώσεις του Νικηφόρου
Η δεύτερη κάκωση ήταν η διαταγή να στρατολογούνται οι φτωχοί και να εξοπλίζονται με
έξοδα των συγχωριανών τους, οι οποίοι όφειλαν να καταβάλουν στο δημόσιο ταμείο και
18.5 χρυσά νομίσματα (για κάθε φτωχό), επειδή το χωριό πλήρωνε στο δημόσιο με πνεύμα
αλληλεγγύης τους φόρους των μελών του..
12. Αφού μελετήσετε το επόμενο παράθεμα, α) να εξηγήσετε με βάση τις ιστορικές
σας γνώσεις τι σημαίνει ο όρος "στρατιώτης-αγρότης" και β)Με βάση το παράθεμα
να αναφέρετε ποιες ήταν οι υποχρεώσεις ενός στρατιώτη-αγρότη σε περίπτωση
επιστράτευσης :
Οι υποχρεώσεις του στρατιώτη-αγρότη
Ένα επικουρικό σώμα του αυτοκρατορικού στρατού ήλθε να καταλάβει το στρατόπεδο
που ήταν εκεί (κοντά στην πόλη Άμνια της μικρασιατικής Παφλαγονίας), για να ετοιμάσει
εκστρατεία κατά των Αράβων. Ο χιλίαρχος, ο εκατόνταρχος και ο πεντηκόνταρχος
προχώρησαν σε φροντισμένη επιθεώρηση, απαιτώντας αδιάκοπα από το πλήθος των
στρατιωτών να παρουσιάζονται με τα άλογα και τις πολεμικές άμαξές τους.
Ενώ πλησίαζε η επιθεώρηση, το άλογο του στρατιώτη Μουσούλιου, που ήταν
πάμφτωχος, καταλήφθηκε αίφνης από κωλικούς πόνους και σπασμούς, έπεσε κάτω και
ψόφησε. Ο στρατιώτης δεν είχε χρήματα να αγοράσει άλλο άλογο και ήλθε σε πολύ
δύσκολη θέση, ενώ ο εκατόνταρχος τον απειλούσε οργισμένος.
Βίος Αγίου Φιλαρέτου, έκδ. M.H. Fourmy - M. Leroy, Byzantion 9 (1934) 125-127.

11. Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 11
13. Αφού μελετήσετε τα 2 παραθέματα που ακολουθούν, να αναφέρετε τα
κυριότερα επιχειρήματα των εικονομάχων και των εικονολατρών:
Επιχειρήματα των εικονομάχων
Οι εικόνες αναπληρώνουν τα είδωλα και άρα αυτοί που τις προσκυνούν είναι
ειδωλολάτρες [...]. Όμως δεν πρέπει να προσκυνούμε κατασκευάσματα των
ανθρώπινων χεριών και κάθε είδους ομοίωμα [...]. Πληροφόρησέ με ποιος μας
κληροδότησε αυτή την παράδοση, δηλαδή να σεβόμαστε και να προσκυνούμε
κατασκευάσματα χεριών, ενώ ο Θεός απαγορεύει την προσκύνηση, και εγώ θα
συμφωνήσω ότι αυτό είναι νόμος του Θεού.
Από επιστολή του Λέοντος Γ' στον πάπα Γρηγόριο Β', Travaux et memoires 3 (1968)
279.
Επιχειρήματα των εικονολατρών
Εφόσον προσκυνώ και σέβομαι το σταυρό και τη λόγχη, τον κάλαμο και τον σπόγγο, με
τα οποία οι θεοκτόνοι Ιουδαίοι προσέβαλαν και σκότωσαν τον Κύριό μου, γιατί όλα αυτά
στάθηκαν όργανα του έργου της σωτηρίας των ανθρώπων, πώς να μην προσκυνήσω και τις
εικόνες που κατασκευάζουν οι πιστοί με αγαθή προαίρεση και με σκοπό τη δοξολογία και
την ανάμνηση των παθημάτων του Χριστού; Και εφόσον προσκυνώ την εικόνα του σταυρού
που κατασκευάζεται από οποιοδήποτε υλικό, πώς να μην προσκυνήσω την εικόνα του
Χριστού που κατέστησε σωτήριο τον σταυρό; Ότι δεν προσκυνώ την ύλη είναι φανερό,
διότι, αν καταστραφεί το εκτύπωμα ενός σταυρού που είναι κατασκευασμένος από ξύλο,
παραδίδω το ξύλο στη φωτιά. Το ίδιο συμβαίνει και με το ξύλο των εικονισμάτων, όταν
αυτά καταστραφούν.
Ιωάννης Δαμασκηνός, Περί εικόνων, Λόγος δεύτερος, κεφ. 19, Migne, Patrologia
Graeca, τ. 94, στήλη 1305.
14. Ποιες συνέπειες της Εικονομαχίας στον τομέα του πολιτισμού απεικονίζονται
στις επόμενες 2 ιστορικές πηγές;
α. Εικονομάχοι καλύπτουν την εικόνα του Χριστού
με ασβέστη. Ψαλτήρι Χλουντόφ (περί το 830).
Μόσχα, Ιστορικό Μουσείο
β.
Στυλιζαρισ
μένα
εικονομαχι
κά μοτίβα
από
εκκλησία
της
Καππαδοκί
ας

12. Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 12
15. Αφού μελετήσετε την παρακάτω ιστορική πηγή, να αναφέρετε ποια ήταν η
εσωτερική οργάνωση της ανώτερης Σχολής της Μαγναύρας και με ποιους τρόπους ο
καίσαρ Βάρδας συνέβαλε στην πρόοδο των επιστημών:
Ο Λέων ο Φιλόσοφος και η Μαγναύρα
Ο Λέων, καθώς σχόλαζε, εξαιτίας της καθαίρεσης του [από το αξίωμα του μητροπολίτη
Θεσσαλονίκης], διεύθυνε τη σχολή της Μαγναύρας. Ο μαθητής του Θεόδωρος ήταν
επικεφαλής του τμήματος της γεωμετρίας, ο Θεοδήγιος της αστρονομίας, και ο Κομητάς της
γραμματικής, που διδάσκει πώς μιλιούνται σωστά τα ελληνικά. Ο Βάρδας τους έδινε
γενναιόδωρες χορηγίες, για να καλύπτουν τις ανάγκες τους και, επειδή αγαπούσε τη
γνώση, τους επισκεπτόταν συχνά, ενθαρρύνοντας τις κλίσεις των φοιτητών τους: μέσα σε
λίγα χρόνια έδωσε φτερά στην επιστήμη, που σημείωσε αλματώδη πρόοδο.
Συνεχιστές Θεοφάνη, 4ο βιβλίο, έκδ. I. Bekker, CSHB, Βόννη 1838, 192.
16. Αφού μελετήσετε το παράθεμα που ακολουθεί, να αναφέρετε
α.) ποια είναι τα κύρια σημεία στα οποία εστιάζεται η εσωτερική πολιτική του
αυτοκράτορα Βασιλείου Β΄ και
β.) ποια χαρακτηριστικά γνωρίσματα τον διακρίνουν ως στρατηγό – αυτοκράτορα :
Η προσωπικότητα του Βασιλείου Β'
[Ο Βασίλειος], αφού καθάρισε το κράτος από τους βάρβαρους και κυριάρχησε στο
εσωτερικό του, περιόρισε την αριστοκρατία των μεγάλων οικογενειών [...] και, αφού
ανέδειξε γύρω του μια ομάδα εκλεκτών συνεργατών, τους εμπιστεύθηκε τα μυστικά του
κράτους [...].
Έκανε τις εκστρατείες εναντίον των εχθρών, όχι όπως συνήθως τις κάνουν οι
περισσότεροι βασιλείς στο μέσο της άνοιξης, επιστρέφοντας, όταν τελειώσει το καλοκαίρι,
αλλά αυτός, για να επιστρέψει, έπρεπε να φτάσει στο σκοπό που είχε όταν ξεκινούσε. Και
δεν υποχωρούσε ούτε στο μεγάλο κρύο ούτε στη μεγάλη ζέστη [...].
Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία, κεφ. 30, 32, έκδ. E. Renauld, τ. 1 (Παρίσι 1926) 18-20.
17. α)Πώς έβλεπε τον πόλεμο κατά των Σαρακηνών ο Νικηφόρος Φωκάς, σύμφωνα
με το επόμενο παράθεμα; β)Ποια ήταν τα σχέδια και οι φιλοδοξίες του, με βάση
την ίδια πηγή; γ)Ποιες οι στρατιωτικές επιτυχίες του, με βάση τις ιστορικές σας
γνώσεις;
Επιστολή του Νικηφόρου Φωκά στο χαλίφη
Στη μάχη της κλεισούρας οι μαχητές σου τράπηκαν σε φυγή σαν κοπάδι ζώων. [...] Τα
ψηλά κτίρια γκρεμίστηκαν και τα ερειπιά τους, κάποτε ακμαία κέντρα, έχουν γίνει
ακατοίκητη έρημος. Μόνο η κραυγή της κουκουβάγιας και ο αντίλαλος της στις κολόνες
αντηχούν στην ερημιά.
Η Αντιόχεια δεν είναι μακριά. Σύντομα θα φτάσω εκεί με πολυάριθμο στρατό [...]. Εσύ
που κατοικείς τις αμμώδεις ερήμους, να' σαι καταραμένος! Γύρνα στη χώρα Σάνα, την

13. Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 13
πρώτη σου πατρίδα. Σύντομα θα κατακτήσω την Αίγυπτο με το σπαθί μου κι ο πλούτος της
θα γεμίσει το θησαυροφυλάκιο μου [...].
Θα κατακτήσω όλη την Ανατολή και τη Δύση και θα διαδώσω παντού τη θρησκεία του
σταυρού.
S. Vryonis, Byzantium and Europe,
Λονδίνο 1967, 87-88. .
18. Μελετήστε το επόμενο παράθεμα και αναφέρετε :
α)Ποια ήταν η συμπεριφορά των δυνατών απέναντι στους μικρούς καλλιεργητές
και ποιες οι επιπτώσεις της για τους δεύτερους;
β)Ποια οφέλη για το κράτος διασφάλιζε η ύπαρξη των ελεύθερων αγροτών;
Οφέλη από την ύπαρξη των μικροκαλλιεργητών
(Νεαρά του 934)
Η εξουσία τέτοιων ισχυρών προσώπων αύξησε υπερβολικά τη μεγάλη ταλαιπωρία των
φτωχών, διότι [οι δυνατοί] με το πλήθος των οικόσιτων υπηρετών τους, των μίσθαρνων
οργάνων τους και των άλλων παρατρεχάμενων και ακολούθων τους προκάλεσαν βίαιες
επιθέσεις, διώξεις, αγγαρείες (υποχρεωτική προσφορά υπηρεσιών), άλλες θλίψεις και
στενοχώριες (στους φτωχούς) και προξένησαν μεγάλη καταστροφή στο κοινό συμφέρον
[...].
Αλλά η ύπαρξη πολλών μικροϊδιοκτητών προσφέρει μεγάλα οφέλη στο κράτος, καθώς
αυτοί πληρώνουν φόρους και παρέχουν στρατιωτικές υπηρεσίες στο κράτος. Τα οφέλη αυτά
θα εκλείψουν, αν μειωθεί ο αριθμός των μικροκτηματιών. Όσοι λοιπόν είναι επιφορτισμένοι
με τη δημόσια ασφάλεια πρέπει να απαλλαγούν από τους ταραξίες, να απομακρύνουν τα
ενοχλητικά στοιχεία και να διασφαλίσουν τη δημόσια σωτηρία.
N. Svoronos, Les novelles des empereurs Macedoniens ..., έκδ. Π. Γουναρίδης,
Ε.Ι.Ε./Κ.Β.Ε-ΜΙΕΤ, Αθήνα 1994, 85.
19. Η πολιτική των Κομνηνών χαρακτηρίζεται ως αριστοκρατικός πατριωτισμός. Να
εξηγήσετε τον όρο και να συγκρίνετε την εσωτερική πολιτική των Κομνηνών με την
εσωτερική πολιτική των Ισαύρων και των Μακεδόνων, επισημαίνοντας σε ποιες
τάξεις αντίστοιχα στηρίχτηκαν οι τρεις αυτές δυναστείες
20. Σύμφωνα με το επόμενο παράθεμα, ποια ήταν η ταυτότητα των προνοιάριων
και ποιες συνέπειες είχε η επέκταση του θεσμού της Πρόνοιας στα χρόνια του
Μανουήλ Κομνηνού;
Πρόνοιες, στρατός και χωρικοί
Ο Μανουήλ [...] καταχράστηκε το θεσμό [της πρόνοιας] που είχε επινοηθεί από
προηγούμενους αυτοκράτορες [...]. Ανεπαίσθητα, έκανε τη στρατιωτική τάξη χαλαρή,
κατεύθυνε πληθώρα χρημάτων προς οκνηρές κοιλιές και δημιούργησε πολύ κακή
κατάσταση στις ρωμαϊκές επαρχίες. Οι γενναίοι στρατιώτες είχαν αποβάλει το φιλότιμο
μπροστά στους κινδύνους [...]. Οι κάτοικοι των επαρχιών υπέστησαν τα πάνδεινα από την
απληστία των στρατιωτών (των προνοιάριων): δεν τους άρπαζαν μόνο τα χρήματα ως τον
τελευταίο οβολό, αλλά τους αφαιρούσαν και τον τελευταίο τους χιτώνα [...].

14. Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 14
Όποιος ήθελε μπορούσε να στρατολογηθεί [...]. Όσοι έφεραν μαζί τους ένα περσικό
άλογο ή κατέθεσαν λίγα χρυσά νομίσματα, εγγράφηκαν αβασάνιστα στις στρατιωτικές ύλες
και εφοδιάστηκαν αμέσως με αυτοκρατορική επιστολή που τους παραχωρούσε γόνιμα
χωράφια και ρωμαίους φορολογούμενους που υπηρετούσαν ως δούλοι και κάποτε
κατέβαλαν φόρους σε ημιβάρβαρα ανδρείκελα [...]. Η τύχη των επαρχιών ήταν ανάλογη με
την απειθαρχία του στρατού: άλλες λεηλατήθηκαν μπροστά στα μάτια μας από τους εχθρούς
και ενσωματώθηκαν στο κράτος τους, άλλες καταστράφηκαν και ερημώθηκαν σαν εχθρική
χώρα από τους στρατιώτες μας.
Νικήτας Χωνιάτης, Χρονική Διήγησις, VII, 4, εκδ. I. A. van Dieten, Βερολίνο 1975, 208-
209.
21. α)Αφού μελετήσετε την ιστορική πηγή που ακολουθεί, να αναφέρετε πώς
συνδέεται η Φραγκοκρατία με την οθωμανική κατάκτηση στη Στερεά Ελλάδα β)
ποιες ήταν οι σχέσεις Ελλήνων και Λατίνων, σύμφωνα με τις ιστορικές σας γνώσεις;
Η φραγκική καταπίεση στη Στερεά Ελλάδα
Στα Σάλωνα (Άμφισσα) ζούσε ένας φράγκος αυθέντης, με το παρωνύμι Κόντος, πολύ
κακός άνθρωπος, κλέφτης, άρπαγας και κακότροπος. Και ξεγύμνωνε και έδερνε και
βασάνιζε με αγγαρείες (υποχρεωτικές υπηρεσίες) και ταλαιπωρίες τους Σαλωνίτες.
Τελευταία μαθαίνοντας πως ο δεσπότης (επίσκοπος) Σαλώνων Σεραφείμ είχε πολλά πλούτη
και μια ωραιότατη ανεψιά, αποφάσισε να πάρει την κόρη στο παλάτι του, αρπάζοντας και
τα πλούτη του Σεραφείμ. Ο δεσπότης μαθαίνοντας το άρπαγμα της ανεψιάς του, σήκωσε με
λόγους τους Σαλωνίτες εναντίον του τυράννου και έγραψε στους Τούρκους να έρθουν να
τους παραδώσουν τα Σάλονα λέγοντας καλύτερα να δουλεύουμε Τούρκους παρά Φράγκους.
Το Χρονικό του Γαλαξειδίου, Ευθύμιου Πενταγιώτη ιερομόναχου, Αθήνα 1996 (γλωσσική
προσαρμογή), 211-212.
22. Με βάση το επόμενο παράθεμα, να εξηγήσετε γιατί, κατά τη γνώμη σας, ο
Ιωάννης Βατάτζης απαγόρευσε την εισαγωγή και τη χρήση πολυτελών δυτικών και
ανατολίτικων ενδυμάτων:
Ο Ιωάννης Βατάτζης (1222-1254) απαγορεύει την εισαγωγή πολυτελών ενδυμάτων
Ο αυτοκράτορας είδε ότι οι Ρωμαίοι σπαταλούσαν, χωρίς να υπάρχει ανάγκη, τα πλούτη
τους, για να αγοράσουν εδύματα από ξένους λαούς παρδαλά ρούχα που είχαν κατα-
σκευάσει πέρσες και σύροι υφαντουργοί και κομψά ενδύματα που είχαν υφανθεί από
ιταλούς υφαντουργούς.
Γι' αυτό έβγαλε νόμο, κατά τον οποίο, αν κάποιος από τους υπηκόους του και η
οικογένειά του φορούσαν τέτοια ξενόφερτα ρούχα, θα κηρυσσόταν άτιμος. Όλοι ήταν
υποχρεωμένοι να φορούν ρούχα που κατασκευάζονταν στη χώρα των Ρωμαίων και από
ρωμαίους υφαντουργούς.
Νικηφόρος Γρηγοράς, Ρωμαϊκή Ιστορία, έκδ. I. Bekker-L. Schopen (Βόννη 1829), τόμ. 1,
43.
23. Παρουσιάστε σε ένα σύντομο κείμενο την ιστορία της Κωνσταντινούπολης
εστιάζοντας στα εξής: α) Πότε και από ποιον και ιδρύθηκε) β) Ποια είναι τα ονόματα
και το βασικό έργο τριων σημαντικών αυτοκρατόρων της γ) ποιες αλώσεις γνώρισε
και από ποιους