Η συγκρότηση της αθηναϊκής κοινωνίας - Η καθημερινή ζωή Αρχαία Ιστορία Α΄Γυμνασίου

1. ΗΗ ΣYΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣΣYΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ
ΚΟIΝΩΝIΑΣΚΟIΝΩΝIΑΣ -- Η ΚΑΘΗΜΕΡIΝΗ ΖΩΗΗ ΚΑΘΗΜΕΡIΝΗ ΖΩΗ
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ
Η ΓΥΝΑΙΚΑ , Ο ΑΝΔΡΑΣ, ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ
ΔΙΑΤΡΟΦΗ, ΚΑΤΟΙΚΙΑ, ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ
Σερδάκη Ευαγγελία -
www.synodoiporos.weebly.com

2. Σερδάκη Ευαγγελία -
www.synodoiporos.weebly.com
Στην αθηναϊκή κοινωνία του 5
κοινωνικές τάξεις:


εγκατασταθεί στην Αθήνα από άλλες ελληνικές πόλεις

Στην αθηναϊκή κοινωνία του 5ου αιώνα π.Χ. υπήρχαν 3
κοινωνικές τάξεις:
Οι Αθηναίοι πολίτες – από πατέρα και μητέρα Αθηναίο
Οι μέτοικοι – δηλαδή οι πολίτες που είχαν
εγκατασταθεί στην Αθήνα από άλλες ελληνικές πόλεις
Οι δούλοι

3. Αθηναίοι πολίτες: ηΑθηναίοι πολίτες: η
κυρίαρχη κοινωνική τάξηκυρίαρχη κοινωνική τάξη
Οπλίτης της Αθήνας – Εθνικό
Αρχαιολογικό Μουσείο
 Οι Αθηναίοι πολίτες είναι μέλη της
Εκκλησίας του δήμου από τα 20 χρόνια
τους
 Είναι οι μόνοι που έχουν πλήρη πολιτικά
δικαιώματα
 Είναι ίσοι απέναντι στους νόμους
 Κάθε εξουσία πηγάζει, προέρχεται από
αυτούς
 Ασχολούνται με την πολιτική και την
καλλιέργεια των αγρών
 Ο αριθμός τους ανέρχεται σε 50.000
περίπου
 Ο συνολικός πληθυσμός της Αθήνας (δηλ.
ολόκληρης της Αττικής) υπολογίζεται σε
300-350.000 άτομα
Σερδάκη Ευαγγελία -
www.synodoiporos.weebly.com

4. Μέτοικοι, οιΜέτοικοι, οι
ΈλληνεςΈλληνες
μετανάστες τηςμετανάστες της
ΑθήναςΑθήνας
Η ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ
ΤΩΝ ΜΕΤΟΙΚΩΝ
Πρέπει να υπάρχει ειδική μέριμνα
για τους μετοίκους, γιατί η
πρόσοδος αυτή μου φαίνεται πως
καταλέγεται στις καλύτερες,
επειδή οι μέτοικοι συντηρούνται
οι ίδιοι και προσφέρουν πολλές
ωφέλειες στην πόλη, χωρίς να
παίρνουν μισθό, αντίθετα
καταβάλλουν το μετοίκιον.
Νομίζω πως επαρκής μέριμνα
είναι τούτη, να αφαιρέσουμε
όσα, χωρίς να ωφελούν καθόλου
την πόλη, δίνουν την εντύπωση
πως ντροπιάζουν τους μετοίκους.
Ξενοφών, Πόροι, ΙΙ, 1 (μετ. Α.
Παπαγεωργίου)
 Οι μέτοικοι επέλεγαν ως τόπο
εγκατάστασης την Αθήνα, λόγω της
οικονομικής της ανάπτυξης.
 Ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο
και τις χρηματιστικές/τραπεζικές
επιχειρήσεις.
 Πλήρωναν έναν φόρο, το μετοίκιον,
(12 δραχμές ετησίως) για να
μπορούν να μένουν και να
εργάζονται στην Αθήνα, αλλά
επιβαρύνονταν επίσης με
λειτουργίες και με έκτακτες
εισφορές.
 Δεν είχαν δικαίωμα να αποκτήσουν
ακίνητη περιουσία.
 Ασκούσαν μεγάλη επιρροή στην
τέχνη, την ιατρική, τη φιλοσοφία
 Συμμετείχαν ενεργά στη ζωή της
πόλης.
Σερδάκη Ευαγγελία -
www.synodoiporos.weebly.com

5. Οι δούλοιΟι δούλοι
 Οι δούλοι αποτελούσαν την πιο
πολυπληθή κοινωνική τάξη που
αριθμούσε περίπου 200.000 άτομα.
 Προέρχονταν είτε από αιχμαλωσία
πολέμου, είτε από αγορά σε
δουλοπάζαρα, είτε αποτελούσαν
παιδιά δούλων.
 α. Άλλοι εργάζονταν ως ιδιωτικοί
δούλοι σε σπίτια ή αγρούς.
 Στα σπίτια οι μορφωμένοι δούλοι
είχαν καθήκοντα παιδαγωγού:
συνόδευαν το αγόρι στον δάσκαλο
και το βοηθούσαν στο σπίτι με τα
μαθήματά του.
 β. Άλλοι αποτελούσαν κρατική
ιδιοκτησία με καθήκοντα λογιστή,
δεσμοφύλακα, αστυνόμου ή εργάτη
 Θεωρούνταν γενικά μέλη της
οικογένειας που τους φερόταν με
στοργή, καθώς αναπτύσσονταν
δεσμοί αφοσίωσης των δούλων
προς τους κυρίους τους.
Σερδάκη Ευαγγελία -
www.synodoiporos.weebly.com
Το μάζεμα του ελαιοκάρπου από
νεαρούς δούλους
Τι ακριβώς κάνει κάθε μία από τις 4
μορφές (2 άνδρες και 2 παιδιά);

6. Οι δούλοιΟι δούλοι
 Για τους οικιακούς δούλους
υπήρχε η δυνατότητα
απελευθέρωσης.
 Στην περίπτωση αυτή
ονομάζονταν απελεύθεροι και
μπορούσαν να επιστρέψουν στην
πατρίδα τους, αν ήθελαν.
 Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΟΥΛΕΙΑΣ ΕΙΝΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣ
 Μερικοί ισχυρίζονται ότι η δουλεία δεν είναι
έργο της δικαιοσύνης, αλλά της βίας. Η
οικογένεια, για να είναι πλήρης, οφείλει να
αποτελείται από άτομα ελεύθερα και
δούλους. Πράγματι, η περιουσία αποτελεί
αναπόσπαστο τμήμα της οικογένειας, γιατί
χωρίς τα αναγκαία αντικείμενα είναι
αδύνατον να ζήσεις. Δεν μπορούμε να
φανταστούμε οικογένεια χωρίς ορισμένα
βοηθητικά εργαλεία. Ανάμεσα στα εργαλεία,
άλλα είναι άψυχα και άλλα έμψυχα. Ο
δούλος είναι ένα εργαλείο έμψυχο. Εάν
κάθε εργαλείο μπορούσε, με μια απλή
εντολή, να εκτελέσει μόνο του μια εργασία,
τότε ο κύριος δε θα χρειαζόταν τους
δούλους. Χρήσιμη για τους ίδιους τους
δούλους, η δουλεία είναι δίκαιη.
Αριστοτέλης, Πολιτικά, Α, IV, 1-3 (μετ.
Β.Σ.)
 Τι σας κάνει ιδιαίτερη εντύπωση στο
κείμενο του Αριστοτέλη και γιατί;
Σερδάκη Ευαγγελία -
www.synodoiporos.weebly.com
Επιτύμβια
στήλη εφήβου
με τον μικρό
δούλο του

7. Σερδάκη Ευαγγελία -
www.synodoiporos.weebly.com
Γενική άποψη μιας αρχαίας ελληνικής κατοικίας που ανήκει σε εύπορη οικογένεια –
εξωτερικά οι κατοικίες δεν διαφοροποιούνταν, ο πλούτος ήταν εσωτερική υπόθεση
(Αναπαράσταση: Ελληνικό Κολλέγιο Θεσ/νίκης)
Η κατοικία μιας μέσης αθηναϊκής οικογένειας ήταν απλή, αποτελούμενη
συνήθως από έναν όροφο. Διέθετε εσωτερική αυλή για φωτισμό και αερισμό,
καθώς γύρω της διαρθρώνονταν οι χώροι του σπιτιού. Στην αυλή υπήρχε πάντα
βωμός αφιερωμένος στον Δία- προστάτη του οίκου που εξυπηρετούσε τις οικιακές
λατρευτικές τελετές και πηγάδι ή στέρνα για τις ανάγκες της ύδρευσης.

8. Σερδάκη Ευαγγελία -
www.synodoiporos.weebly.com
Ο ανδρώνας με κλίνες, σκεύη και τοιχογραφίες ήταν ο χώρος τέλεσης
συμποσίων από τους άνδρες εύπορων οικογενειών. Βρισκόταν στο ισόγειο και
ήταν το μεγαλύτερο δωμάτιο του σπιτιού.
Ο γυναικωνίτης, το βασίλειο της γυναίκας, ήταν συνήθως στον 1ο όροφο, μαζί
με τα υπνοδωμάτια. Το σπίτι μιας μέσης οικογένειας ήταν απλό και είχε έναν
όροφο. (Αναπαράσταση: Ελληνικό Κολλέγιο Θεσ/νίκης)

9. Σερδάκη Ευαγγελία -
www.synodoiporos.weebly.com
Στο μαγειρείο και χώρο εστίασης της οικογένειας βλέπουμε τον πέτρινο
φούρνο, τα έπιπλα και τα κεραμικά σκεύη, ενώ αριστερά διακρίνεται η
αποθήκη της οικίας (Αναπαράσταση:Ελληνικό Κολλέγιο Θεσ/νίκης)

10. Η θέση της γυναίκαςΗ θέση της γυναίκας
Σκηνή στον γυναικωνίτη: η μία γυναίκα κρατάει
ρόκα για το γνέσιμο (μετατροπή σε νήμα) του
μαλλιού και η άλλη τελάρο για κέντημα.
(ερυθρόμορφη πυξίδα, μουσείο Λούβρου)
 Οι Αθηναίες των εύπορων
οικογενειών παρέμεναν εντός της
οικίας, στον χώρο του γυναικωνίτη
με βασικές ασχολίες την επίβλεψη
των δούλων, την ανατροφή των
παιδιών, τη φροντίδα για τη διατροφή
και την κατασκευή των ενδυμάτων
της οικογένειας.
 Γενικά η γυναίκα βρισκόταν πάντα
υπό την ανδρική προστασία,
καθώς ο γάμος ήταν μία σύμβαση που
στόχευε στην απόκτηση γνήσιων
τέκνων, κάτι που διασφαλιζόταν με
την παραμονή της στο σπίτι.
 Συμμετείχε στις θρησκευτικές
τελετές.
 Μπορούσε να ασκήσει το επάγγελμα
της ιέρειας.
Σερδάκη Ευαγγελία -
www.synodoiporos.weebly.com

11. Ο ρόλος της γυναίκαςΟ ρόλος της γυναίκας
1. Ποιες ασχολίες κατά τον
Ξενοφώντα αρμόζουν στη
γυναίκα και ποιες στον
άνδρα;
2. Πώς αιτιολογούνται αυτές
οι αντιλήψεις , σύμφωνα
με τις ιστορικές σας
γνώσεις; Να απαντήσετε,
αφού πρώτα
παρακολουθήσετε
ολόκληρη την παρουσίαση.
3. Πιστεύετε ότι παρόμοιες
απόψεις θα μπορούσαν να
γίνουν αποδεκτές σήμερα;
 Από τη στιγμή που οι προμήθειες μπουν
στο σπίτι, πρέπει κάποιος να τις
διατηρήσει και να κάνει τις απαραίτητες
εργασίες: μέσα στο σπίτι θα
μεγαλώσουν τα νεογέννητα, στο σπίτι
πρέπει να παραχθεί το αλεύρι που
δίνουν τα δημητριακά. Το ίδιο ισχύει και
για την κατασκευή των ενδυμάτων από
το μαλλί. Επειδή μάλιστα όλες οι
εργασίες χρειάζονται φροντίδα, και
αυτές που γίνονται μέσα στο σπίτι και
αυτές που γίνονται έξω, νομίζω ότι ο
Θεός ανέθεσε στη φύση της γυναίκας
τις εργασίες και τις φροντίδες μέσα στο
σπίτι και στον άνδρα τις εξωτερικές.
 Ξενοφών, Οικονομικός, VII, 21-23 (μετ. Α.
Παπαγεωργίου)
Σερδάκη Ευαγγελία -
www.synodoiporos.weebly.com

12. Ο άνδρας: ασχολίες και ρόλοιΟ άνδρας: ασχολίες και ρόλοι
Σκηνή από συμπόσιο: Η γυναίκα βοηθάει τον
άνδρα στο ανάκλιντρο να κάνει εμετό στη
λεκάνη που βρίσκεται στο πάτωμα (μουσείο
Βατικανού)
 Αντίθετα με τη γυναίκα, ο άνδρας
περνούσε ελάχιστες ώρες στο σπίτι.
 Οι λιγότερο εύποροι έπρεπε να
ασχοληθούν με την εργασία τους,
συνήθως στους αγρούς.
 Οι άνδρες των εύπορων
οικογενειών είχαν τη δυνατότητα
όχι μόνο να παρευρίσκονται σε όλες
τις πολιτικές εκδηλώσεις της
πόλης/στις συνεδριάσεις της
Εκκλησίας του Δήμου, αλλά και να
περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους
στα γυμναστήρια, στην Αγορά, στα
δημόσια λουτρά, στα κουρεία.
 Το βράδυ οργάνωναν συμπόσια στον
ανδρώνα με τη συμμετοχή ανδρών,
όπου έτρωγαν,έπιναν και
συζητούσαν για τέχνη και φιλοσοφία
.Τους συντρόφευαν και τους
διασκέδαζαν γυναίκες μέτοικοι, οι
εταίρες.
Σερδάκη Ευαγγελία -
www.synodoiporos.weebly.com

13. Αθηναϊκή δημοκρατία: μια κοινωνία ανδρώνΑθηναϊκή δημοκρατία: μια κοινωνία ανδρών
 Η θέση του άνδρα στην πόλη –
κράτος της Αθήνας ήταν
περίοπτη, ενώ της γυναίκας
θα μπορούσαμε να πούμε
υποβαθμισμένη.
 Στην παγίωση της εικόνας αυτής
συνετέλεσε το γεγονός των
καθημερινών πολεμικών
συρράξεων που αναβάθμιζε τον
ανδρικό ρόλο ως εκείνον του
στρατιώτη- προστάτη της
πόλης.
 Ο άνδρας, επομένως,
«δικαιωματικά» ήταν εκείνος που
κατείχε τα πολιτικά
δικαιώματα και μετείχε ενεργά
στη ζωή της πόλης,
καθορίζοντας τις εξελίξεις.
Σερδάκη Ευαγγελία -
www.synodoiporos.weebly.com

14. Η ενδυμασίαΗ ενδυμασία
 Άνδρες και γυναίκες της Αθήνας
φρόντιζαν ιδιαίτερα για την κομψή
τους εμφάνιση. Βασικό τους ένδυμα
ήταν ο χιτώνας, που μπορούσε να
φορεθεί στη μέση με ζώνη.
 Πάνω από τον χιτώνα φορούσαν ένα
πανωφόρι, το ιμάτιο, από ζεστό
ύφασμα. Τα σανδάλια και τα
κοσμήματα για τις γυναίκες
συμπλήρωναν την αμφίεση.
Σερδάκη Ευαγγελία -
www.synodoiporos.weebly.com
Χιτώνας και ιμάτιο-στήλη του
Λυσέα, 3ος αι.π.Χ.- Εθνικό
Αρχαιολογικό Μουσείο
Γυναίκα με βαθυκόκκινο χιτώνα και δωρικό
«πέπλο», ανοιχτό στα πλάγια- 3ος αι.π.Χ. μουσείο
Λούβρου
Πολυτελής κεντημένος ιωνικός χιτώνας
και επάνω ιμάτιο με διπλωμένη την
άκρη που κάλυπτε το κεφάλι (Μουσείο
Βερολίνου)

15. HH ενδυμασίαενδυμασία
Σερδάκη Ευαγγελία -
www.synodoiporos.weebly.com
Δύο κυνηγοί με κοντούς χιτώνες σφιγμένους
με ζώνη στη μέση.
Από χάλκινη πλάκα 3ου αι,- μουσείο Λούβρου
Γυναίκα με χιτώνα και ιωνικό ιμάτιο που
αποτελείται από εναλλασσόμενες
βαθυκόκκινες και μαύρες ταινίες –μουσείο
Λούβρου

16. Η διατροφήΗ διατροφή
 Η διατροφή στην Αθήνα και γενικά
στην αρχαία Ελλάδα ήταν απλή και
βασιζόταν στα δημητριακά, τα
λαχανικά, τις ελιές τα όσπρια και
το (παστό) ψάρι.
 Κρέας, επειδή κόστιζε ακριβά,
έτρωγαν σπάνια οι περισσότεροι,
συνήθως κατά τη διάρκεια εορτών.
 Τα γεύματα ήταν 3, όπως και
σήμερα, αλλά με διαφορετική
βαρύτητα:
 Το πρωινό και το μεσημεριανό ήταν
ελαφρά γεύματα, ενώ το βραδινό
ιδιαίτερα πλούσιο.
Σερδάκη Ευαγγελία -
www.synodoiporos.weebly.com
Γυναίκα καθισμένη μπροστά στον φούρνο της
που θερμαίνεται με ξύλα – μουσείο Βερολίνου

17. Η διατροφήΗ διατροφή
 Στο πρωινό γεύμα, το ἀκράτισμα,
κατανάλωναν ψωμί (κρίθινο οι φτωχοί, από
σιτάρι οι πλούσιοι) βουτηγμένο σε «ἂκρατον
οἶνον», δηλ. ανέρωτο κρασί. Κάποιες φορές
το γεύμα μπορούσε να περιλαμβάνει επίσης
ελιές,καρπούς, σύκα, κατσικίσιο γάλα.
 Το ιδιαίτερα δυναμωτικό αυτό πρωινό (ψωμί
βουτηγμένο σε κρασί) επιβίωσε και κατά τα
νεότερα χρόνια στις αγροτικές περιοχές της
Ελλάδας.
 Το μεσημεριανό γεύμα, το ἂριστον, ήταν
πρόχειρο και συνήθως περιείχε ελιές, τυρί και
φρούτα.
 Το βραδινό, το πλουσιότερο γεύμα, λεγόταν
ἑσπέρισμα και γινόταν με ή χωρίς
καλεσμένους. Αν είχε καλεσμένους,
ονομαζόταν συμπόσιο. Κατανάλωναν ψάρια,
κρέας, χόρτα, όσπρια, κρεμμύδια, σκόρδα,
ελιές, τυρί και ψωμί με συνοδεία κρασιού. Το
δείπνο ολοκληρωνόταν με διάφορα
γλυκίσματα ή φρούτα, μέλι και καρύδια.
Σερδάκη Ευαγγελία -
www.synodoiporos.weebly.com
4 γυναίκες ζυμώνουν, ενώ μία πέμπτη αριστερά δίνει τον
ρυθμό παίζοντας δίαυλο – μουσείο Λούβρου

18. Ερωτήσεις κατανόησηςΕρωτήσεις κατανόησης –– εμπέδωσηςεμπέδωσης
(σχολικό βιβλίο, σελίδες 75(σχολικό βιβλίο, σελίδες 75 -- 77)77)
Σερδάκη Ευαγγελία -
www.synodoiporos.weebly.com
1. Ποιες κοινωνικές τάξεις συγκροτούσαν τον αθηναϊκό πληθυσμό κατά τον 5ο αιώνα
π.Χ. ;
2. Ποια ήταν η κυρίαρχη τάξη και ποια δικαιώματα τη διαφοροποιούσαν από τις άλλες;
3. Τι ήταν οι μέτοικοι, ποιες οι ασχολίες και οι υποχρεώσεις τους;
4. Υπάρχουν ομοιότητες ανάμεσα στους μετοίκους και στους μετανάστες σήμερα;
5. Ποιος ο αριθμός, η προέλευση και οι ασχολίες των δούλων;
6. Ποια η θέση τους μέσα σε μια αθηναϊκή οικογένεια;
7. Δούλοι στην Αθήνα και είλωτες στη Σπάρτη: ποιοι και γιατί πιστεύετε ότι είχαν
καλύτερες συνθήκες ζωής;
8. Ποια γνωρίσματα χαρακτηρίζουν το σπίτι μιας μέσης αθηναϊκής οικογένειας;
9. Η Αθηναία της κλασικής εποχής έχει υποβαθμισμένη θέση σε σχέση με τον Αθηναίο
πολίτη. Να υποστηρίξετε με επιχειρήματα την άποψη αυτή.
10. Πώς διαφοροποιείται η αγωγή των παιδιών ανάλογα με το φύλο;
11. Ποια στοιχεία αποδεικνύουν τη λιτότητα της διατροφής των αρχαίων Ελλήνων;
12. Τι παραμένει κοινό και τι έχει αλλάξει στη διατροφή μας σήμερα;
13. Τι γνωρίζετε για τον τρόπο ένδυσης ενός Αθηναίου και μιας Αθηναίας της κλασικής
εποχής;

19. Σερδάκη Ευαγγελία -
www.synodoiporos.weebly.com
ΠΗΓΕΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ
Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού-Η ελληνική ιστορία στο διαδίκτυο
http://www.fhw.gr/chronos/05/gr/society/index.html
Λογισμικό: Ο δημόσιος βίος στην κλασική Αθήνα (πρόγραμμα: Ψηφιακή
τάξη)
Κατσουλάκου, Κοκκορού-Αλευρά, Σκουλάτου: Αρχαία Ιστορία
Α΄Γυμνασίου, βιβλίο μαθητή
Κατσουλάκου, Κοκκορού-Αλευρά, Σκουλάτου: Αρχαία Ιστορία
Α΄Γυμνασίου, βιβλίο εκπαιδευτικού
Τρισδιάστατη μοντελοποίηση αρχαίας ελληνικής κατοικίας από το Ελληνικό
Κολλέγιο Θεσ/νίκης
Η διατροφή στην Αρχαία Ελλάδα , Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης-
εκπαιδευτικά προγράμματα http://repository-mca.ekt.gr/