Η πόλη-κράτος και η εξέλιξη του πολιτεύματος: Σημειώσεις μαθήματος-Φύλλο εργασίας Αρχαία Ιστορία Α΄ Γυμνασίου

1. Η πόλη-κράτος και η εξέλιξη του πολιτεύματος
Επιμέλεια: Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 1
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ-ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Σημαντική εξέλιξη του 8ου αι. π.Χ. : η δημιουργία ενός νέου κρατικού σχηματισμού, της
πόλης-κράτους που προέκυψε από τη διάσπαση των παλαιότερων φυλετικών κρατών.
Τι εννοούμε όταν αναφερόμαστε στην πόλη-κράτος:
Εννοούμε μία πόλη (το άστυ) που δίνει το όνομά της στο κράτος και μια μικρή σε έκταση
γεωργική περιοχή , μέσα στην οποία μπορεί να υπάρχουν οικισμοί και χωριά. Για
παράδειγμα, η πόλη-κράτος της Αθήνας περιλάμβανε ολόκληρη της Αττική και όχι μόνο
την πόλη της Αθήνας. Επομένως, μία πόλη-κράτος περιλαμβάνει τον αστικό πληθυσμό που
ζει στο άστυ, μέσα στην πόλη και τον γεωργοκτηνοτροφικό πληθυσμό που ζει στην
ύπαιθρο. Κάθε πόλη - κράτος διατρέφεται από τα προϊόντα της υπαίθρου.
Η πόλη-κράτος προήλθε από τον συνοικισμό, δηλαδή την ένωση των γεωργικών οικισμών
και κοινοτήτων υπό την εξουσίατης πόλης και γύρω από μία ισχυρή θέση, την ακρόπολη
( το άκρο της πόλης, δηλ. το υψηλότερο σημείο της).
Πάνω στην ακρόπολη υπάρχουν οι ναοί και τα δημόσια κτήρια (Βουλευτήριο, Πρυτανείο,
κ.λ.π.)
Γύρω και κάτω από την ακρόπολη : οι κατοικίες και τα καταστήματα - εργαστήρια των
εμπόρων και των τεχνιτών.
Η πόλη σιγά-σιγά- περιτειχίζεται. Εκεί καταφεύγει και ο γεωργικός πληθυσμός, σε
περίπτωση πολέμου
Ο πολίτης μέσα στην πόλη τουνιώθει ασφαλής-προστατευμένος , ελεύθερος και
δραστήριο μέλος της κοινότητας στη διοίκηση της οποίας σιγά-σιγά συμμετέχει
Τι είναι η οπλιτική φάλαγγα;
Είναι ο στρατός της πόλης-κράτους, στην οποία συμμετέχουν όλοιοι πολίτες που μπορούν
να πληρώσουν για την πανοπλίατους, δηλ. τον οπλισμό τους(εννοούμε τους πεζικάριους).
Με τη συμμετοχή τους αυτή οι πολίτες αισθάνονται ίσοι και αποκτούν συνείδηση του
συλλογικού σκοπού, δηλ. ότι αποτελούν ένα σύνολο το οποίο υπερασπίζονται όλοι μαζί.
Σε αυτό βοήθησε και ο τρόπος παράταξης σε κάθετες και οριζόντιες γραμμές, στην οποία ο
καθένας προστατεύει με την ασπίδα του τον διπλανό του.(Παλαιότερα ο πόλεμος ήταν
υπόθεση των ευγενών, που μπορούσαν να πλουτίσουν από τη λαφυραγωγία, ενώ τώρα
είναι υπόθεση όλων και αυτό συντελεί στην ανάπτυξη της συλλογικής συνείδησης)
Μια πόλη -κράτος ορίζεται από 2 σημαντικάστοιχεία:
α) τον γεωγραφικό χώρο και β )το πολίτευμα, δηλ. τον τρόπο με τον οποίο ασκείται η
εξουσία, το σύστημα διακυβέρνησης
ΠΗΓΕΣ: Ulrich Wilcken, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, εκδ. Παπαζήση,
http://www.fhw.gr/chronos/gr/, Αρχ. Ιστορία Α΄ Γυμνασίου, ΟΕΔΒ
1. Να κατονομάσετε στην απεικόνιση που ακολουθεί (πηγή: Ελληνικός Πολιτισμός,
http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/istoria/a-04-02.htm) τα στοιχεία που
ορίζουν τον γεωγραφικό χώρο της πόλης-κράτους:

2. Η πόλη-κράτος και η εξέλιξη του πολιτεύματος
Επιμέλεια: Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 2
2. Συμπληρώστε τα κενά, αφού μελετήσετε το μάθημα από τις σελ. 45-47 του σχ. βιβλίου:
α. Μια πόλη- κράτος περιλαμβάνει ........................................ πληθυσμό που ζει μέσα στο
άστυ και ................................................................. πληθυσμό που ζει στην ύπαιθρο. Η πόλη-
κράτος προήλθε μία παλαιότερη μορφή κράτους, το .......................................................
κράτος.
β. Στο ισχυρότερο σημείο της πόλης, την .................................................................., υπήρχαν
οι ................................................ και τα.................................................... κτήρια, ενώ γύρω
και κάτω από αυτήν χτίζονταν τα .......................................................... των τεχνιτών και των
...................................... .
γ. Ο πολίτης στην πόλη του νιώθει......................................,δραστήριος,...................................
και ίσος με τους συμπολίτες του, χάρη στη συμμετοχή του στην .............................................
..................................................., δηλαδή τον .......................................... της πόλης- κράτους.
Σε αυτήν συμμετέχουν όσοι πολίτες μπορούν να πληρώσουν τη δαπάνη για την ατομική
τους ............................................................. .
δ. Συμπληρώστε τον πίνακα των πολιτευμάτων με τη σωστή σειρά:
ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΦΟΡΕΑΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ
3. Να γράψετε στο τετράδιο της Ιστορίας την απάντηση στην ερώτηση 3, σελ. 47 του
βιβλίου σας

3. Η πόλη-κράτος και η εξέλιξη του πολιτεύματος
Επιμέλεια: Σερδάκη Ευαγγελία - www.synodoiporos.weebly.com Σελίδα 3
4. Μελέτη πηγής
Αφού μελετήσετε ξανά τον τρόπο επεξεργασίας μιας ιστορικής πηγής και αφού διαβάσετε
προσεκτικά το κείμενο - πηγή που ακολουθεί, να απαντήσετε στο τετράδιο της Ιστορίας
στις επόμενες ερωτήσεις:
1. Ποιο είναι το θέμα του κειμένου και ποιος ο συγγραφέας του;
2. Ποια είναι η άποψη του συγγραφέα του κειμένου για τη δημοκρατία και με ποια
επιχειρήματα την υποστηρίζει;
3. Σύμφωνα πάντα με το κείμενο, ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στο δημοκρατικό και το
τυραννικό πολίτευμα;
Κείμενο : Η δύναμη της δημοκρατίας
Λοιπόν η δύναμη της Αθήνας είχε μεγαλώσει, και γίνεται φανερό πως όχι μόνο σ' έναν
τομέα, αλλά παντού η δημοκρατία είναι σπουδαίο πράμα, αφού οι Αθηναίοι, όσο καιρό
κυβερνιούνταν από τυράννους, δεν ήταν ανώτεροι πολεμιστές από κανένα γειτονικό τους
λαό, όταν όμως λυτρώθηκαν από τους τυράννους, έγιναν πρώτοι, και με μεγάλη διαφορά·
κι απ' αυτό γίνεται φανερό πως, όσο ήταν καταπιεσμένοι, δεν ήθελαν να δείξουν την
παλικαριά τους, γιατί θα εξυπηρετούσαν το δυνάστη τους, όταν όμως λυτρώθηκαν, ο
καθένας τους για δικό του καλό έβαζε τα δυνατά του για τη νίκη.
Ηρόδοτος V 78
Πηγή κειμένου: Ηροδότου Ιστορίες - Α΄ Γυμνασίου, ενότητα 8 :Ταπολιτεύματα, σελ. 50
Ηρόδοτος ο Αλικαρνασσεύς (485 - περ. 425 π.Χ.). Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο