Video sobre unidades morfoestructuralesy relieve de España orientado a 2º de Bachillerato, en galego.

1. Tema 1

2.  Evolución histórica dos coñecementos
xeográficos.
 Obxecto dos estudos xeográficos
 Os procedementos xeográficos
 Pautas para o comentario de fontes
xeográficas

3.  A localización do espazo xeográfico: a rede
xeográfica.
 A rede xeográfica: paralelos e meridianos
 Paralelos………………..latitude
 Meridianos……………..lonxitude

5.  A representación do espazo xeográfico: a
cartografía.
 SISTEMAS DE PROXECCIÓN:
 Cilíndrica
 Cónica
 Polar ou acimutal

7. Mapa de Mercator 1569

8.  A escala
 Gráfica
 Númérica 1: 500.000 1cm:
 A lenda

9.  topográficos

10.  Identificación, tipo, número de folla, edición,
data,tipo de proxección.
 Coordenadas xeográficas, escala.
 Análise
 Aspectos físicos: relevo, hidrografía,
vexetación.
 Aspectos humanos: Usos do solo(agrarios,
industriais, terciarios)
 Poboamento
 Toponimia

11. coropletas

12. Anamórficos ou distorsionados

13. Isoliñas

14. Fluxos

15. De figuras

16. Diagramas

17.  Identificación
 Análise
 Fenómeno representado
 Espazo xeográfico
 Fonte
 Comentario
 Definición do fenómeno xeográfico
 Características da localización e distribución.
 Explicación de fenómenos xeográficos
 Comparación con outros territorios do contorno
 Conclusíon
 Tendencias futuras

18.  Lineal (eixo de coordenadas)

19. De barras

20. De sectores

21.  Identificación, tipo.
 Análise
 Fenómeno representado
 Espazo xeográfico e datas.
 Fonte
 Comentario
 Definición do fenómeno xeográfico
 Características da evolución ou distribución .
 Explicación (causas consecuencias).
 Comparación con outros territorios do contorno.
 Conclusíon
 Tendencias futuras

22.  Series numéricas que informan sobre o valor
dunha ou máis variables no tempo ou no
espazo.poden ser simples ou múltiples.

23.  Identificación, tipo.
 Análise
 Fenómeno representado
 Espazo xeográfico e datas.
 Fonte
 Comentario
 Definición do fenómeno xeográfico
 Características da evolución ou distribución .
 Explicación (causas, consecuencias).
 Comparación con outros territorios do contorno.
 Conclusíon
 Tendencias futuras

24.  Lectura comprensiva do texto
 Identificación, tipo de texto.
 Fenómeno ao que se refire
 Espazo xeográfico e datas.
 Fontes, autor
 Análise
 Ideas principais e secundarias
 Comentario
 Definición de termos
 Explicación (causas, consecuencias).
 Comparación con outros territorios do contorno.
 Conclusíon
 Tendencias futuras

25.  Identificación.(coordenadas..)
 Indicar nome dos puntos entre os que se
traza, máximas mínimas altitudes..
 Enumerar as distintas unidades de relevo que
se suceden no perfil.
 Analizar e comentar as características e as
causas de cada unha das unidades de relevo
facendo atendendo a:
-orixe e evolución
-rochedo
-formas de relevo:altitude, tipo de
relevo(estrutural ou produto da erosión)
formas máis características.

27.  Unidades morfoestructurais: tipos e evolución
xeolóxica
 O rochedo e os tipos de relevo
 O relevo peninsular, as grandes unidades
morfoestructurais:a Meseta, os bordos
montañosos da Meseta, as depresións exteriores
da Meseta, as cordilleiras exteriores da Meseta.
 relevo costeiro peninsular: as costas atlánticas e
as costas mediterráneas.
 relevo insular : arquipélago balear e arquipélago
canario.

30. Nombre Años Era
Postglacial Actual 8.000 Holoceno
Glacial Würm o Wiurm 80.000
Pleistoceno
Interglacial Riss-Wiurm 140.000
Glacial Riss 200.000
Interglacial Midel-Riss 390.000
Glacial Midel 580.000
Interglacial Giunz-Midel 750.000
Glacial Günz o Giunz 1,1 m.a.
Interglacial Donau-Giunz 1,4 m.a.
Glacial Donau 1,8 m.a.
Interglacial Biber-Donau 2 m.a.
Glacial Biber 2,5 m.a.
Glacial Oligoceno 37 m.a.
Interglacial Eoceno superior 40 m.a. Cenozoico
Glacial Paleógeno 80 m.a.
Interglacial Cretácico 144 m.a. Mesozoico
Glacial Permocarbonífera 295 m.a.
Glacial Carbonífero inferior 350 m.a. Paleozoico
Glacial Ordovícico 440 m.a.
Glacial Precámbrico 700 m.a. Precámbrico

31. http://www.slideshare.net/isaacbuzo/conceptos-geologia

33.  Unidades morfoestructurais. Formas e a
disposición que adopta o relevo resultado
dos movementos tectónicos da terra.
 Erosión. Desgaste do relevo producido por a
acción de diversos axentes climáticos ou
atmosféricos e biolóxicos
 Sedimentación depósito sobre a codia
terrestre de materiais procedentes da
descomposición das rochas (detrítica) ou de
substancias de disolución

40.  ZÓCOLOS :chairas ou mesetas formadas no
Paleozoico, como resultado do arrasamento
pola erosión das cordilleiras xurdidas na
oroxénese desa mesma era (Oroxénese
herciniana)
 Están formados por rochas siliceas como
granito, cuarcita, lousa e xistos.
 Ocupan extensas áreas da metade occidental
da Península.

41.  MACIZOS ANTIGOS: Montañas formadas na
era terciaria polo novo levantamento dun
bloque dun zócolo a causa da oroxénese
alpina. Presentan formas redondeadas e
cumios aplanados pola acción da erosión.
 Na Península son macizos antigos o Sistema
Central e os Montes de Toledo o Macizo
Galaico e a parte occidental da Cordilleira
Cantábrica.

42.  CORDILLEIRAS DE PREGAMENTO: Son grandes
elevacións montañosas xurdidas na
oroxénese alpina da era terciaria a causa do
pregamento de materiais sedimentarios.
Presentan fortes pendentes e formas
escarpadas. Distínguense dous tipos:
 Cordilleiras intermedias, formadas polo
pregamento de materiais nos rebordos do
zócolo. Na península temos o Sistema Ibérico
e a parte oriental da Cordilleira Cantábrica.
 Cordilleiras alpinas, formadas polo
pregamento de materiais depositados nas
foxas mariñas (Pirenéos e Cordilleiras Béticas)

43.  CONCAS SEDIMENTARIAS ou depresións. Son
zonas afundidas, formadas no Teciario
enchidas con sedimentos, principalmente
calcarios e arxilosos.
 Concas formadas polo afundimento dun
bloque dun zócolo pola presión da oroxénese
alpina(Depresión do Douro, Texo e Guadiana)
 Depresións prealpinas, orixinadas pola
descompresión posterior ao levantamento das
cordilleiras, que provocou o seu afundimento
Depresión do Ebro e do Guadalquivir.

44.  Era Arcaica ou Precámbrico(hai 4000-600
millón de anos) Emerxe do mar unha banda
montañosa arqueada de Noroeste a sueste,
formada por lousas e gneis que comprende
case toda Galicia e puntos illados do Sistema
Central e dos Montes de Toledo.
 Logo foi arrasado pola erosión e cuberto
polos mares paleozóicos.

45.  Prodúcese a oroxénese Herciniana.Dos mares
que cubrían a Península, xurdiron as
cordilleiras hercinianas, formadas por
materiais silíceos como granito, lousa e
cuarcita.
 Ao oeste elévase o Macizo Hespérico.
 Ao nordés aparecen os macizos de
Aquitania,catalano-balear e do Ebro, e
aosureste o macizo bético- Rifeño. Todos
arrasados pola erosíón e convertidos en
zócolos

46.  Período de calma oroxénica, con predominio
de erosión e sedimentación.
 Prodúcense transgresións e regresións
mariñas no bordo oriental da meseta,
inclinada cara ao Mediterráneo, con
acumulación de sedimentos de materiais
fundamentalmente calcáreos, areniscas,
margas.

47.  Prodúcese a oroxénese alpina, que:
 Eleva as cordilleiras alpinas dos Pireneos e as
Cordilleiras Béticas, ao se pregaren os
materiais depositados nas fosas.
 Fórmanse as depresións prealpinas, paralelas
ás cordilleiras: a Depresión do Ebro e a
Depresión do Guadalquivir.
 Na Meseta
-Basculación cara ao Atlántico, vertendo
a este Océano a maioría dos ríos peninsulares.
-Formación dos rebordos montañosos
da Meseta:Cordilleira cantábrica,Sistema
Ibérico e Serra Morena.

48.  Fracturación do zócolo da Meseta, orixinando
unha estrutura xermánica, de:
Bloques levantados ou horst , que levantaron
o Macizo Galaico e aparte occidental da
Cordilleira Cantábrica, Sistema Central e
Montes de Toledo
Bloques afundidos ou graben que crearon
depresións interiores ou Concas
sedimentarias da Meseta: Depresión do
Douro, Texo e Guadiana.
Actividade volcánica en zonas como Olot-
Ampurdam, Campo de Calatrava e cabo de
Gata.

49.  Destaca nesta era os procesos de erosión a
glaciarismo e a formación de terrazas fluviais.
 O glaciarismo afectou ás cordilleiras dos
Pireneos,Cordilleira Cantábrica, Sistema
Central,Sistema Ibérico e Serra Nevada.
 Glaciares de circo, acumulación de xeo na
cabeceira dos vales.
 Glaciares de val, son ríos de xelo procedentes
do exceso de espesor do xeo do circo, que
circulan val abaixo dándolle forma de U.

53.  Terrazas fluviais, antigos chans de inundación
abandonados polo posterior encaixamento
fluvial. Son froito das alternancias climáticas
do Cuaternario: nos períodos glaciais, ó
atoparse a auga xeada nas montañas, os ríos
perderon forza erosiva e depositaron aluvións
no seu leito. Nos períodos postglaciais, ó
aumentar a temperatura e fundirse o xeo,
creceron o caudal e a forza erosiva dos ríos,
afondando o seu leito e deixaron suspendidos
ós lados os aluvións acumulados
anteriormente, constituíndose así as terrazas.
Na Península, as máis características son as
formadas polo Douro, o Texo, o Guadiana, o
Guadalquivir e o Ebro.

59.  Características:
 forma maciza
 Elevada altitude media sobre 660m
 Disposición periférica do relevo

60.  Chaira elevada a uns 600-800 m de altitude,
formada na era primaria pola erosión do
macizo Hespérico xurdido na oroxénese
herciniana. Posteriormente foi deformado
pola oroxénese alpina na era terciaria.
 Diferéncianse tres unidades:
 Antigo zócolo paleozoico
 As serras interiores
 As concas sedimentarias interiores

61.  ANTIGO ZÓCOLO PALEOZOICO Aflora no
oeste peninsular (penechairas zamorano-salmantinas
e estremeñas). A erosión deixou
ao descuberto materiais siliceos
primarios(granito, lousa e cuarcita).
 O relevo esta constituído por penechairas,
superficies de erosión suavemente onduladas.
As penechairas están accidentadas por
montes illa, relevos residuais constituídos por
rochas máis resistentes. Na zona de contacto
das penechairas coas concas sedimentarias,
os ríos crean profundas gargantas ao
encaixarse nos materiais duros.

62.  AS SERRAS INTERIORES
 Sistema central e Montes de Toledo.
 Fórmanse na era Terciaria a causa do
levantamento dalgúns bloques do zócolo da
Meseta como resultado da oroxénese alpina.
Teñen rochedo primario(granito lousa e gneis)
 Sistema central, divide a Meseta, as suas serras
máis destacadas son Somosierra, Guadarrama,
Gredos, Gata e Peña de Francia.
 Montes de Toledo. De menor altura, divide en
dous a submeseta sur, separando as concas do
Texo e do Guadiana. Destaca a Serra de
Guadalupe.

63.  AS CONCAS SEDIMENTARIAS INTERIORES
 Formadas na era terciaria polo afundimento
dos bloques da Meseta como resultado da
oroxénese alpina.
 Distinguimos a conca da Submeseta norte
percorrida polo río Douro.
 Submeseta sur dividida polos Montes de
Toledo e percorrida polo Texo e Guadiana.
 Estas concas formaron lagos que logo foron
enchéndose con materiais terciarios
brandos(arxilas, areas, xesos e margas) e
duros(calcarias) na parte superior. Como
resultado, formáronse un relevo de páramos,
campiñas e costas.

64.  Páramos. Superficies estructurais planas e
elevadas formadas polos estratos duros
calcáreos.
 As campiñas. Chairas baixas, suavemente
onduladas percorridas por ríos.Fórmanse
onde os páramos foron erosionados e
afloran os materiais mas brandos(arxilas,
margas). Nelas son frecuentes os cerros
testemuña ou outeiros. Destacan as
campiñas percorridas polo Douro, Texo e
Guadiana.
 As costas zonas inclinadas entre páramos e
campiñas

67.  Macizo galaico leonés
 A Cordilleira Cantábrica
 O Sistema Ibérico
 Serra Morena

68.  MACIZO GALAICO LEONÉS. Formouse na era
terciaria polo levantamento do ángulo
noroeste do zócolo da Meseta durante a
oroxénese alpina. O seu relevo presenta
montañas redondeadas de pouca altura
cortadas por multitude de fallas.
 As súas serras máis destacadas son a
Segundeira,Cabrera e os Ancares.

69.  A CORDILLEIRA CANTÁBRICA
 Macizo Asturiano, formado na era terciaria
polo levantamento da oroxénese alpina, con
materiais paleozoicos(lousas e cuarzitas). No
seu extremo afloran calcareas primarias que
constitúen os Picos de Europa coas maiores
altitudes como Peña Vieja e o Naranjo de
Bulnes.
 Montañas Cantábricas, formadas na era
terciaria polo pregamento de materiais
secundarios(calcareas) depositados polo mar
no bordo da Meseta. A distinta dureza creou
relevos xurásicos.

70.  O SISTEMA IBÉRICO.
 Cordilleira formada na era terciaria por
pregamento de materiais secundarios,
principalmente calcários depositados polo
mar. Distínguense dous sectores:
 O terzo setentrional de dirección NO-SL,
coas maiores alturas da Serra da Demanda e
os Picos de Urbión.
 O terzo meridional. Bifúrcase en dúas ramas
paralelas á foxa tectónica que percorre
Calatayud- Teruel con sedimentos terciarios:
 Rama interior ou castelá(Serra de Albarracín e
Serranía de Cuenca
 Rama exterior ou aragonesa( Serra do
Javalambre e Gudar)con materiais calcáreos.

71.  SERRA MORENA
 Non é propiamente unha cordilleira, senón un
brusco chanzo que separa a Meseta do val do
Guadalquivir. Parece que se trata dunha gran
flexión fracturada en moitos puntos. Formouse
na era terciaria polo empuxe das cordilleiras
béticas. O nome provén do rochedo Paleozóico
de cor escura e da súa vexetación.

72.  DEPRESIÓN DO EBRO . Paralela aos Pireneos
está pechada polo Sistema ibérico e as
Cordilleiras Costero Catalás, enchido con
materiais terciarios. Primeiro estivo ocupada
polo mar, pero logo transformouse nun lago
na era terciaria. Os seus materiais son
mariños e continentais. Nos bordos
conglomerados, mais grosos e no centro
margas xesos calcárias e sales.
 O seu relevo e froito da distinta dureza dos
materiais e a aridez, distínguense:

73.  Os somontes ou pe de monte pirenaico e
ibérico, con chairas levemente inclinadas,
entre as serras exteriores e o centro da
depresión, con materiais duros e
grosos(conglomerados)transportados polos
ríos desde as montañas, a sua erosión creou
mallos (torreóns rochosos por fractura
vertical) e foxas(depresións sobre materiais
máis brandos)
 No centro da depresión altérnanse estratos
horizontais de calacarias duras e brandos de
arxilas, margas e xesos. Resulta así un relevo
de mesas (zona cha elevada)sobre as
calcarias e badlands sobre os brandos.

74.  DEPRESIÓN DO GUADALQUIVIR
 Paralela ás cordilleiras béticas, primeiro estivo
aberta ao mar, logo converteuse nunha
albufeira, e máis tarde, por colmataxe,
converteuse en marismas pantanosas, zona
afundida enchida posteriormente con
materiais terciarios(calizas, margas arxilas).
 Predomina un relevo de campiñas nas zonas
arxilosas e mesas e cerros testemuños onde
hai calcarias.

75.  OS PIRENEOS
 OS MONTES VASCOS
 A CORDILLEIRA COSTEIRO- CATALÁ.
 AS CORDILLEIRAS BÉTICAS
 Formáronse na oroxénese alpina,polo
pregamento dos sedimentos secundarios
depositados nas foxas oceánicas béticas e
pirenaicas entre antigos macizos que actúan
como tope. Predominan os materiais
calcarios.

76. OS PIRENEOS
 O eixe ou zona axial, correspondente ao antigo
macizo herciniano que rexuveneceu na
oroxenese alpina. Formado por materiais
paleozoicos , con relevo abrupto, destacan os
picos de Aneto e Monte Perdido.
 O prepirineos , ao sur da zona axial, formáronse
na oroxénese alpina, por pregamento de
materiais secundarios depositados na foxa
pirenaica. Estrutúrase en dúas aliñacións
montañosas,paralelas ao eixe: serras exteriores e
interiores.
 A depresión media ,longa e estreita, por onde
discorre o Canal de Berdun, separa as serras
exteriores e as interiores prepirenaicas.

78.  OS MONTES VASCOS
 Supoñen unha prolongación do prepirineo.
Polo que predomina o rochedo calcareo.Con
formas suaves e moderada altitude, coas
máximas elevacións son Aralar e Peña
Gorbéa.

79.  A CORDILLEIRA COSTEIRO- CATALÁ.
 E unha transformación da zona oriental dos
Pirineos. Está separada destes por fallas que
deron lugar a unha rexión volcánica con máis de
40 conos nos arredores de Olot.
 A cordilleira está dividida en duas aliñacións:
 Ao norte a cordilleira litoral, paralela á costa
formada por materiais paleozoicos levantados na
oroxénese alpina(Altos de Garraf).
 A metade sur, cordilleira prelitoral , no interior,
está constituída por terreos calcáreos secundarios
e pregados na oroxénese alpina con maiores
elevacións(Montseny, Montserrat).
 Ambas están divididas por unha depresión ou
foxa tectónica, enchida con materiais terciarios e
cuaternarios(comarcas del Vallés e Penedés)

80. AS CORDILLEIRAS BÉTICAS
 A Cordilleira Penibética. Paralela á costa,
formouse na era terciara polo rexuvenecemento
do antigo Macizo Bético-Rifeño. Contén materiais
paleozoicos e ostenta os cumes máis elevados da
Península en Serra Nevada: O Mulhacén(3482m) e
a Veleta (3392m)
 A Cordilleira Subbetica. No interior, formouse na
era terciaria por pregamento de materiais
mesozoicos (calizas, margas)ao achegarse a placa
ibérica e africana,estes materiais duros e brandos
ao se pregaren, orixinaron mantos de corremento
e cabalgamentos (materiais desprazados a gran
distancia do seu lugar de orixe). Destaca a Serra
de Grazalema e Cazorla.
 A Depresión intrabética. Enchida con materiais
terciarios,está ragmentada nas foxas de Rolda,
Antequera, Guadix e Baza

81.  ARQUIPÉLAGO BALEAR.
 Mallorca
 Presenta tres conxuntos:
 A serra Tramuntana, de rochedo calcáreo, forma
abrupta , ten a súa maior elevación no Puig
Maior(1445m)
 As serras de Llevant, non alcanzan os 500m.
 A depresión central ou Pla
 Eivissa e Formentera, unidas ata o Cuaternario,
teñen relevo montañoso calcáreo ao norte de
Eivissa, un macizo ao leste de Formenteira(La
Mola) e unha chaira no medio, que ocupa o sur
de Eivissa e case toda Formenteira.

82.  Menorca. Presenta dous conxuntos.
 A metade norte ten unha aliñación montañosa
paleozoica de baixa altura e formas suaves,
que enlaza coa Cordilleira costeiro-catalá.
 A metade sur, cha, de materiais calcáreaos
secundarios, separada da anterior por unha
falla.
 As costas son acantiladas nas zonas de relevo
montañoso, no resto alternan praias longas e
numerosas calas. Tamén hai algunha
albufeira como a de Alcudia.

83.  ARQUIPÉLAGO CANARIO.
 As illas Canarias, son de orixe volcánica,
formadas na era terciaria, cando a oroxénese
alpina rompeu o fondo do Atlántico , a traves
desas fracturas, emerxeron grandes masas de
rochas volcánicas que deron lugar ás
illas.presentan presenta distintos tipos de relevo:
 Conos volcánicos cúbicas abertas no cume.
Orixináronse polo amoreamento de materiais
volcánicos arredor da boca de emisión.
 Algúns son activos en Tenerife, La Palma e
Lanzarote. Caen directamente sobre o mar,
forman grandes acantilados que poden chegar a
alcanzar caídas de 500 metros, como sucede no
acantilado dos Xigantes en Tenerife

84.  As caldeiras son grandes cráteres circulares,
orixinados pola explosión ou afundimento
dun volcán. Son famosas a caldeira de
explosión de Bandama (Gran Canaria) e a de
afundimento de “Las Cañadas” (Tenerife) ou a
de Caldera de Taburiente (A Palma).
 Os malpaíses son terreos abruptos
formados ao solidificarse rapidamente as
coadas de lava en forma de ondas ou de
bloques.

85.  Os diques ou muretes volcánicos e os roques
ou agullas volcánicas son condutos de
emisión de magma que se encheron de lava
solidificada e quedaron ao descuberto pola
erosión diferencial. Os diques fórmanse
cando o conduto é unha fisura horizontal e
os roques cando é a cheminea vertical dun
cono volcánico, aínda que tamén poden estar
formados só por rochas máis resistentes á
erosión (Roque Nublo, en Gran Canaria).

86.  As costas son consecuencia das distintas
erupcións volcánicas.predominan os
acantilados e as praias.
 Os acantilados teñen entre 100 e 500m, e son
característicos dos macizos antigos com a
costa de los Gigantes en Tenerife.
 As praias nas illas occidentais, son franxas de
cantos debido á estreita plataforma litoral,;
nas illas orientais a maior anchura da
plataforma, permita praias de area.

88.  Derivado da evolución xeolóxica da
Península, existen tres grandes áreas
diferenciadas polo tipo de rochedo:
 Área silícea,
 Área calcária.
 Área arxilosa.
 Pola súa banda, a erosión creará , distintos
tipos de relevo ou de modelaxe:granítico,
cárstico, arxiloso ou de erosión diferencial.

89.  A ÁREA SILICEA .
 Está formada por rochas antigas de era
precámbrica e paleozoica. Localízase
maioritariamente no Oeste peninsular, parte
da Cordilleira Cantábrica, do Sistema Central,
Montes de Toledo e Serra Morena.
 Tamén en zonas do eixe dos Pireneos,
sectores do Sistema Ibérico , da Cordilleira
Costeiro-catalá e da cordilleira Penibética.
 A rocha predominante é o granito, rocha
magmática plutónica, cristalina e ríxida, que
se altera de diversas formas, dando lugar a
distintos tipos de relevo granítico:

91.  Pola acción química da auga que altera a rocha ,
descompoñendo os seus cristais e
transformándose en areas pardoamarelas.
 Por fractura ou diaclasas, dando lugar a diversas
formas segundo a altitude:
 Nas áreas de alta montaña fórmanse cristas
agudas(agullas ou galayos) e de pedregais
(fragmentos de rochas).
 Nas zonas menos elevadas.
 Se as diaclases son paralelas á superficie, o
granito disgrégase lentamente e orixina unha
paisaxe e formas onduladas e redondeadas
chamadas domos.
 Se as diaclases son perpendiculares, fórmanse
bolas, que poden amontoarse formando
barrocais.
 As formas máis tipicas son os tores(moreas de
bolas), e as rochas cabaleiras.

94. Escamación do granito

95. DOMOS

96. CRISTAS

97. TOR

98. Pedra cabaleira
http://www.uclm.es/profesorado/egca
rdenas/granitos.pdf

99.  AREA CALCARIA
 Formada por rochas da era secundaria
pregadas na era terciaria.
 Forma unha Z invertida estendéndose polos
Pireneos, Montes Vascos, sector oriental da
cordilleira Cantábrica, o Sistema ibérico,
parte da Cordilleira Costero-Catalá e a
cordilleira Subbética.
 A rocha predominante é a calcaria,rocha
dura que de disolve facilmente con auga. Da
lugar a o relevo cárstico,un relevo complexo
con diversas formacións:

100.  Lapiás ou lenares, sucos ou cavidades separadas por
tabiques máis ou menos agudos.
 Gargantas ou foces, vales estreitos e profundos
enmarcados en abruptas vertentes causados polos
ríos.
 Poljés,son depresións alongadas de fondo horizontal
enmarcadas por vertentes abruptas, percorridas por
correntes de auga, que desaparecen súbitamente por
sumidoiros.
 Dolinas ou torcas, grandes cavidades formadas nos
lugares onde a auga se estanca, poden ter formas
diversas e unirse a outras formando cavidades
denominadas uvalas.
 Covas, fórmanse ao infiltrarse a auga e circular
subterraneamente, escavando galerías, nelas adoitan
formarse estalactitas e estalagmitas. A auga infiltrda
pode vover á superficie a través de manatiais e
surxencias.
 Simas. Aberturas estreitas que comunican a
superficie coas galerías subterráneas.

104.  AREA ARXILOSA
 Esta formada por rochas sedimentarias das
eras terciaria e cuaternaria.
 Locálízase nas concas da Submeseta norte e
sur, nas depresións do Ebro e no
Guadalquivir, e nas áreas afundidas e chairas
costeiras.
 A rocha predominante é a arxila, de escasa
resistencia á erosión. Isto da lugar a un relevo
horizontal de dous tipos:

105.  Cando os ríos abren vales, orixinando as
campiñas, chairas suavemente onduladas.
 Nas zonas onde se alternan longos períodos
secos e calorosos con outros de chuvias
torrenciais, e non hai protección vexetal,
auga desgasta fortemente as vertentes
formando cárcavas ou sucos estreitos e
profundos separados po arestas. Isto orixina
unha paisaxe peculiar de badlands.

107.  En cada unha destas tres areas, e frecuente
atopar rochas de distinta orixe e resistencia. A
erosión actuará de xeito selectivo segúndo os
materiais e a súa disposición en estratos.
 Cando os estratos son horizontais alternándose
materiais duros e brandos, os ríos abren grandes
plataformas chamadas páramos ou mesas.
 Os páramos teñen un cume horizontal
correspondente ao estrato máis duro. Os flancos,
de materiais máis brandos, erosiónanse máis
rápidamente, reducíndose os páramos e
convertíndose en cerros testemuña, outeiros de
teito horizontal ou antecerros, cando perden o
teito de material duro.

108.  O espazo que separa os páramos vaise
ensanchando ao erosionarse os materiais
brandos, formando as campiñas.
 Este tipo de relevo observase nas concas
sedimentarias da Meseta e nas depresións do
Ebro e o Guadalquivir.
 Cando os estratos está suavemente inclinados
(relevo en costa), alternándose materiais duros e
brandos.
 No estrato duro inclinado distínguese un dorso
ou reverso, e unha fronte cunha cornixa de forte
pendente. Na parte branda unha parte inferior
cóncava. Tamén aparecen cerros testemuña e
antecerros polo retroceso das costas.

113.  Cando os estratos están pregados, e formados
igualmente por alternancia de materiais duros
e brandos orixínanse dous tipos de relevo:
 Relevo apalachense.Relevo montañoso
herciniano arrasado e aplanado pola erosión,
que experimenta un novo levantamento que
reactiva a erosión. Esta forma alternancia de
 cristas , serras longas paralelas de altitude
similar con materiais duros.
 vales, compostos por materiais brandos.
 Atópanse na parte occidental da cordilleira
Cantábrica, Montes de Toledo e Serra Morena

114.  Relevo xurásico
 Formase nas cordilleiras novas altérnanse
anticlinais (dobras convexas), e sinclinais (dobras
cóncavas).
 Nos anticlinais a erosión da auga crea cluses, vales
perpendiculares ao cumio; combes, vales paralelos
ao cumio.
 Cando a erosión arrasa o estrato duro dos
anticlinais, estes convértense en vales por debaixo
dos sinclinais, que quedan levantados (sinclinais
colgados).
 A posterior erosión doval anticlinal sacará á
superficie o sinclinal do estrato inferior (anticlinal
exhumado).
 Temos exemplos deste relevo no Sistema Ibérico,
parte oriental da Cordilleira cantábrica, nos
Pireneos e nas Cordilleiras Béticas.

117.  A área volcánica integra fundamentalmente o
arquipiélago canario e tamén algúns sectores
de vulcanismo terciario da Península Ibérica
(Campo de Calatrava, Campo de Olot, Cabo
de Gata, Mar Menor).
 As illas Canarias son de orixe volcánica.
Formáronse na era terciaria, cando a
oroxénese alpina rompeu o fondo do
Atlántico e, a través das súas fracturas,
ascenderon grandes masas de rochas
volcánicas que deron lugar ás illas. Os tipos
de relevo máis característicos de Canarias son
:


118.  - Os conos volcánicos son elevacións cúbicas
abertas no cume. Orixináronse polo
amoreamento de materiais volcánicos arredor
da boca de emisión, como cinzas e lapillis ou
pedras pequenas. Algúns son activos en
Tenerife, La Palma e Lanzarote. Se caen
directamente sobre o mar, forman grandes
acantilados que poden chegar a alcanzar
caídas de 500 metros, como sucede no
acantilado dos Xigantes en Tenerife.

119.  -As caldeiras son grandes cráteres
circulares, orixinados pola explosión ou
afundimento dun volcán. Son famosas a
caldeira de explosión de Bandama (Gran
Canaria) e a de afundimento de “Las Cañadas”
(Tenerife) ou a de Caldera de Taburiente (A
Palma).
 Os malpaíses son terreos abruptos
formados ao solidificarse rapidamente as
coadas de lava en forma de ondas ou de
bloques.

120.  Os diques ou muretes volcánicos e os roques ou
agullas volcánicas son condutos de emisión de
magma que se encheron de lava solidificada e
quedaron ao descuberto pola erosión diferencial.
Os diques fórmanse cando o conduto é unha
fisura horizontal e os roques cando é a cheminea
vertical dun cono volcánico, aínda que tamén
poden estar formados só por rochas máis
resistentes á erosión (Roque Nublo, en Gran
Canaria).
 Os barrancos son vales estreitos, escarpados e
de curto percorrido, creados polo encaixamento
dos torrentes no terreo volcánico. Formáronse
nunha época de clima máis húmido que o actual,
que permitía a existencia de correntes de agua
capaces de provocar esta forte erosión.

123.  España ten 7.880 km de costa. A súa
configuración peninsular e os seus dous
arquipélagos favorecen a existencia dunha
gran variedade de formas costeiras, desde
acantilados abruptos ata praias de area fina.
As costas peninsulares son
predominantemente rectilíneas, agas as
galegas, ademáis está relacionada cos relevos
situados no seu interior. Axentes erosivos
coma a auga e o vento levaron a cabo o labor
posterior de modelaxe das formas costeiras
definitivas.

124.  AS FORMAS DE RELEVO COSTEIRO
 Principais accidentes costeiros.
 Os cabos. Saíntes da costa que adéntranse no
mar.
 Os golfos. Profundos entrantes do mar na
costa.
 Acantilados. Costas que se recortan ante o
mar nunha forte pendente.A erosión crea
covas, arcos mariños e farallóns. Son
característicos os da costa cantábrica.

126.  Deltas. Saíntes costeiros formados polos
sedimentos que achega un río.
 Dunas. Montículos de area propios das
costas areentas, formados pola acumulación
de area transportada polo vento.

127. Arcos mariños
Acantilados

128. Farallóns

129.  As rasas.Plataformas de erosión mariña,
paralelas á costa e elevadas sobre o nivel do
mar.Predominan na costa Cantábrica

130.  Praias. Extensións chás e pouco pendentes na
costa formadas por areas, gravas,seixos e
restos de moluscos.
 As rías. Antigos vales fluviais afundidos no
mar no seu último tramo.
 Marismas. Zona baixa das baías que se
enchen con sedimentos do mar ou dun río

131.  Frechas litoráis. Barras de area que forman
unha prolongación da costa diante dunha
baía. Se a frecha chega a pechar o fronte da
baía chámase cordón litoral.

132.  Albufeiras. Lagos costeiros salgados
separados do mar por un cordón de area que
pecha a baía.

133.  Tombolos. Barras de area que unen illotes
rochosos á costa.

134.  AS COSTAS ATLÁNTICAS
 A costa cantábrica .Predominan os acantilados e
as rasas como as da Mariña lucense.
 Hai rías curta como as do Nalón ou Nervión.
 Praias e tómbolos como os de Gijón e san
Sebastián.
 As rías galegas, resultado da invasión polo mar de
vales fluviais abertos nas numerosas fracturas do
Macizo Galaico no cuaternario
 Distínguense as Rías Altas(Ortigueira, Ferrol,
Betanzos..) Rías Baixas(Vigo,
Arousa,Pontevedra,Muros, Noia..)máis amplas e
profundas.

135.  A costa andaluza.
 Destacan as marismas da desembocadura do
Guadalquivir, as frechas litorais como a de El
Rompido e as dunas de Doñana.
 AS COSTAS MEDITERRÁNEAS.
 - Costa catalá: é un litoral moi heteroxéneo,
en que se aprecian acantilados como os da
Costa Brava, praias de pequeno tamaño, e
deltas como o do Llobregat ou o do Ebro.
 - Costa valenciana:destaca un gran golfo
que se estende desde o cabo da Nao ata o
delta do Ebro. Neste sector, onde abundan as
grandes praias, destaca a albufeira valenciana,
os tómbolos como o de Peñíscola.

136.  - Costa meridional ou sector bético, esténdese
entre o cabo de La Nao ata Xibraltar Trátase
dunha costa predominantemente acantilada
condicionada pola proximidade dos relevos
béticos que discorren paralelos a ela. Son
tamén características as praias, campos de
dunas e albufeiras como o Mar Menor. Desde o
Terciario, a costa bética suoriental rexistra un
progresivo levantamento, que provocou a
aparición de terrazas mariñas.

137.  Ocupa o extremo noroeste da Península,
cunha superficie de 24.434 km2. Bañada polo
Océano atlántico e o mar Cantábrico.
 Limita polo sur con Portugal servindo de
fronteira natural o Miño no seu tramo final e
no leste as cordilleiras orientais e
sudorientais marcan o límite co resto de
España.
 O seu relevo presenta formas montañosas
suaves de moderada altitude, pero con unha
grande diversidade.

139.  A FRANXA LITORAL. ten preto de 1.500 Km de
costa onde diferenciamos as rías, acantilados na
Costa da morte e na Capelada e a rasa cantábrica.
 AS SERRAS .
 As serras Orientais. no estremo oriental un
encadeamento de serras nas que destacan Os
Ancares , O Courel a Queixa e o Eixe, onde
atopamos asmaiores alturas como Pena
Trevinca(2.124m)
 Formadas durante a oroxénese posúe grande
diversidade litolóxica , con lousas, cuarzitas,
calcáreas. A erosión de orixe glaciar e a acción
erosiva do Miño, Navia, Eo e do Sil e aos procesos
de tipo glaciar e preglaciar,formaron unha
sucesión de vales e cumios.

140.  As serras setentrionais. Situadas ao sur do
litoral cantábrico, constitúen unha antiga
superficie aplanada que se elevou. Presenta
as maiores elevacións na serra do Xistral.
 As serras centro –occidentais ou Dorsal
Galega. Esténdense de norte a sur desde a
serra da Faladoira ata o faro de Avión.

141.  SUPERFICIES DE APLANAMENTO. Son
amplos sectores aplanados:
 Terra Chá no interior da provincia de Lugo
entre as serras orientais e a Dorsal galega
supón unha ampla superficie chá elevada a
uns 650 m.
 No litoral as chairas presentan dimensións
máis reducidas e están fragmentadas pola
rede fluvial(Bergantiños,Alto Xallas
Barbanza ou terras do Deza)

142.  DEPRESIÓNS INTERIORES. Desde As Pontes de
García Rodríguez ata Verín hai unha serie de
pequenas depresións formadas pola
oroxénese do terciario e cubertas con
materiais sedimentarios de orixe fluvial.
Foxas miocénicas (Monforte, Ourense,...).
 Depresión Meridiana (ou fosa Carballo-Tui)

143.  ANTICLINAL: estrutura pregada que proxecta a súa parte convexa cara ao alto, en
materiais plásticos.
 ALUVIÓN.- Depósito de materiais detríticos, transportado e depositado de xeito
transitorio ou permanentemente por unha corrente de auga. Habitualmente, está
composto por areas, gravas, arxilas ou limos, acumulándose nas canles das
correntes, nas chairas inundables e nos deltas.
 BADLANDS: Formas de erosión sobre materiais sedimentarios (arxilas, margas..) nun
medio árido, fortemente erosionados pola actividade das augas torrenciais, dando
lugar a sucos estreitos e profundos separados por crestas(carcavas).
 CURVA DE NIVEL: isopleta ou liña que une puntos de igual altitude sobre o nivel do
mar.
 CORDILLEIRA: Unidade morfoestrutural formada por un movemento oroxénico que
pregou os sedimentos depositados nunha foxa, ou fracturou antigos relevos xa
emerxidos.
 DELTA: forma de acumulación de aluvións na desembocadura dun río, debido á perda
de potencia deste ao diminuír a pendente e a velocidade no tramo final do seu
percorrido.
 EROSIÓN. Desgaste do relevo producido por a acción de diversos axentes climáticos
ou atmosféricos e biolóxicos
 EDAFOXÉNESE: Proceso de formación dun solo, cuxa velocidade depende de factores
como o clima, a litoloxía, a xeomorfoloxía, a vexetación e o tempo transcorrido. A ac
tividade humana tamén pode afectar ao proceso.
 FALLA: Fractura de orixe tectónica, que se produce cando unha sección da codia
terrestre se somete a unha forza ,que sobrepasa o límite da súa resistencia,
fracturándose en bloques levantados(horst) e afundidos(graben).

144.  FOZ: , Modelado en forma de val de paredes verticais resultante da erosión
fluvial,frecuentemente sobre rochas calcáreas,son formas propias do
modelado cárstico. Tamen se pode chamar canón ou garganta.
 GLACIAR: Acumulación de xeo nas cabeceiras dos vales, onde se forma unh
a depresión denominada circo glaciario. O glaciar arrastra os materiais que
se acumulan nos seus laterais, formando morenas.
 LITOSFERA: é un conxunto máis ou menos ríxido, fragmentado en diversas
placas, que forma a superficie sólida do planeta e descansa sobre unha
capa plástica, a astenosfera. A litosfera está formada pola códea e unha
parte do manto superior terrestre.
 MARISMA: terreo que normalmente está un pouco por debaixo do nivel do
mar, que se inunda coas augas mariñas, coas dos ríos que desaugan alí, ou
con ambas á vez, e que posúe unha vexetación anfibia.
 MESETA: superficie plana de gran extensión, horizontal ou lixeiramente
ondulada, elevada con respecto ao nivel do mar. Apenas presenta
accidentes topográficos de importancia e os seus rebordos poden ser
montañosos. En España é a unidade principal do relevo peninsular, resto do
antigo macizo xurdido na oroxenia herciniana, que foi arrasado pola
erosión, e afectado e deformado polo movemento alpino que fixo xurdir os
seus sistemas interiores e os rebordos montañosos.
 MOREA: material que un glaciar arrinca, transporta e deposita.
 OROXENIA: É o proceso de formación de montañas. As dúas oroxenias máis
destacadas da historia xeolóxica da terra foron a oroxenia herciniana na er
a primaria e a oroxenia alpina na era terciaria.
 PÁRAMO: Estrutura de relevo tabular (horizontal) resultado da erosión
diferencial, sobre rochas de distinta dureza. Temos exemplos nos
páramos da Alcarria ou Valladolid.

145.  PENECHAIRA: Chaira suavemente ondulada, resultante da erosión dun antigo
relevo, formada por materiais antigos erosionados
 PREGA: deformación tectónica do terreo que se produce pola acción de forzas de
sentido contrario e que se traduce nunca ondulación dos estratos. É propio das
rochas sedimentarias plásticas.
 RÍA.- Val fluvial somerxido baixo o nivel do mar a causa da elevación deste. A
orixe xeomorfolóxica está relacionada cun asolagamento do val fluvial relacionado
con movementos isostáticos e un afundimento tectónico asociado á rede de
fracturas preexistentes.
 SOMONTANO (pe de monte): Terreo situado na ladeira dunha montaña,terras chas
ou lixeiramente inclinadas, situadas entre unha cordilleira e unha depresión,
constituídas por sedimentos grosos arrastrados polos ríos desde as montañas, por
exemplo os somontes pirenaico e ibérico da depresión do Ebro.
 SEDIMENTACIÓN depósito sobre a codia terrestre de materiais procedentes da
descomposición das rochas (detrítica) ou de substancias de disolución.
 TECTÓNICA DE PLACAS. Teoría que explicou a deriva continental e outros
fenómenos. A superficie exterior da Terra consiste en aproximadamente dez
bloques ou placas ríxidas. Estas transportan os continentes e os solos oceánicos,
están en constante movemento e son a causa de moita actividade xeolóxica.
 TÓMBOLO: barra areosa que conecta unha illa coa costa ou dúas illas entre si.
 TRANSGRESIÓN e REGRESIÓN MARIÑA: avance ou retroceso do nivel do mar sobre
o continente debido a diversas circunstancias (movementos isostáticos, eustáticos,
fusión de xeos e lenición global do clima etc.).Son movementos propios do
mesozoico e o cuaternario.
 ZÓCOLOS :chairas ou mesetas formadas no Paleozoico, como resultado do
arrasamento pola erosión das cordilleiras xurdidas na oroxénese desa mesma era
(Oroxénese herciniana)

146.  Este e un diccionario visual de xeografía física.
 http://contenidos.educarex.es/mci/2004/35/Diccio
nario/diccionariovisua.html
 http://www.slideshare.net/isaacbuzo/conceptos-geologia
 Fontes:
 Xeografía para bacharalato. Anaya
 http://www.profesorenlinea.cl/geografiagral/Geolog
iaEpocasGeolog.htm
 http://www.portalciencia.net/enigmaglac.htm
 http://www.slideshare.net/sennumero/o-relevo-da-pennsula-
ibrica?qid=bf6a1fbf-4b42-4964-a923-
14a44c6d0901&v=qf1&b=&from_search=1
http://www.slideshare.net/isaacbuzo/conceptos-geologia
http://es.slideshare.net/anaxipredo/geogra
fa-general-i-fsica-bloques-diagrama