Nhận viết luận văn Đại học , thạc sĩ - Zalo: 0917.193.864 Tham khảo bảng giá dịch vụ viết bài tại: vietbaocaothuctap.net Với sự ra đời của Hiến pháp 2013, nhu cầu hoàn thiện PLHS nói chung và BLHS nói riêng với tư cách là một trong những công cụ hữu hiệu nhất của Nhà nước trong việc bảo vệ các quyền con người cho phù hợp với tinh thần của bản hiến pháp mới này là tất yếu và khách quan. Xuất phát từ những lý do trên đây, tôi đã lựa chọn đề tài “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật hình sự Việt Nam” làm luận văn cao học luật

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT
GIÁP MẠNH HUY
MéT Sè VÊN §Ò Lý LUËN Vµ THùC TIÔN VÒ B¶O VÖ
C¸C QUYÒN CON NG¦êI B»NG PH¸P LUËT H×NH Sù VIÖT NAM
Chuyên ngành: Luật hình sự
Mã số: 60 38 40
LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
Cán bộ hướng dẫn khoa học: GS. TSKH. LÊ VĂN CẢM
HÀ NỘI - 2014

2. LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu khoa
học của riêng tôi. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong luận văn đảm
bảo độ tin cậy, chính xác và trung thực. Các kết quả nêu trong Luận
văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi đã
hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ
tài chính theo quy định của Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội.
Vậy tôi viết lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để
tôi có thể bảo vệ Luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Người cam đoan
Giáp Mạnh Huy

3. MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục từ viết tắt
Danh mục các bảng
MỞ ĐẦU....................................................................................................... 1
Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO VỆ CÁC QUYỀN
CON NGƯỜI BẰNG PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM.......... 9
1.1. Ý nghĩa và khái niệm bảo vệ các quyền con người bằng pháp
luật hình sự....................................................................................... 9
1.1.1. Ý nghĩa của việc bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật hình sự....... 9
1.1.2. Khái niệm bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật hình sự ......... 9
1.2. Đặc điểm của việc bảo vệ các quyền con người bằng pháp
luật hình sự.................................................................................... 10
1.3. Nội dung của việc bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật
hình sự Việt Nam ........................................................................... 11
1.3.1. Nội dung của việc bảo vệ các quyền con người bằng một số chế
định thuộc Phần chung PLHS .......................................................... 12
1.3.2. Nội dung của việc bảo vệ các quyền con người bằng một số chế
định thuộc Phần các tội phạm PLHS................................................ 38
Kết luận chương 1 ...................................................................................... 45
Chương 2: MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ THỰC TRẠNG NHỮNG QUY
PHẠM PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH CÓ
LIÊN QUAN ĐẾN VIỆC BẢO VỆ CÁC QUYỀN CON NGƯỜI.....47

4. 2.1. Một số vấn đề về thực trạng những quy phạm Phần chung
pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành có liên quan đến việc
bảo vệ các quyền con người........................................................... 47
2.1.1. Những quy phạm thuộc chế định Đạo luật hình sự có liên quan
đến việc bảo vệ các quyền con người............................................... 47
2.1.2. Những quy phạm thuộc chế định Tội phạm có liên quan đến việc
bảo vệ các quyền con người............................................................. 51
2.1.3. Những quy phạm thuộc chế định Các tình tiết loại trừ tính chất tội
phạm của hành vi có liên quan đến việc bảo vệ các quyền con người.. 57
2.1.4. Những quy phạm thuộc chế định Trách nhiệm hình sự có liên
quan đến việc bảo vệ các quyền con người ...................................... 59
2.1.5. Những quy phạm thuộc chế định Hình phạt có liên quan đến việc
bảo vệ các quyền con người............................................................. 61
2.1.6. Những quy phạm thuộc chế định Các biện pháp tha miễn có liên
quan đến việc bảo vệ quyền con người ............................................ 65
2.2. Một số vấn đề về thực trạng những quy phạm Phần các tội
phạm pháp luật hình sự Việt Nam có liên quan đến việc bảo
vệ các quyền con người.................................................................. 71
2.2.1. Những quy phạm thuộc chế định Các tội xâm phạm tính mạng,
sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của con người có liên quan đến
việc bảo vệ các quyền con người ..................................................... 71
2.2.2. Những quy phạm thuộc chế định Các tội xâm phạm các quyền tự
do, dân chủ của công dân có liên quan đến việc bảo vệ các quyền
con người......................................................................................... 78
Kết luận chương 2 ...................................................................................... 85

5. Chương 3: MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG NHỮNG
QUY PHẠM PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM HIỆN HÀNH
CÓ LIÊN QUAN ĐẾN VIỆC BẢO VỆ CÁC QUYỀN CON
NGƯỜI VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN......................................... 86
3.1. Thực tiễn áp dụng pháp những quy phạm Phần chung pháp
luật hình sự Việt Nam có liên quan đến việc bảo vệ các quyền
con người và giải pháp hoàn thiện................................................ 86
3.1.1. Thực tiễn áp dụng những quy phạm Phần chung pháp luật hình
sự Việt Nam có liên quan bảo vệ các quyền con người tại tỉnh
Bắc Giang giai đoạn 2009 - 2014 ................................................... 86
3.1.2. Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật:............................................. 91
3.2. Thực tiễn áp dụng những quy phạm Phần các tội phạm pháp
luật hình sự Việt Nam có liên quan đến việc bảo vệ các quyền
con người và giải pháp hoàn thiện................................................ 99
3.2.1. Thực tiễn áp dụng những quy phạm pháp luật Phần các tội phạm
pháp luật hình sự Việt Nam có liên quan đến việc bảo vệ các
quyền con người tại tỉnh Bắc Giang giai đoạn 2009 - 2014.............. 99
3.2.2. Một số giải pháp hoàn thiện........................................................... 101
Kết luận chương 3 .................................................................................... 106
KẾT LUẬN............................................................................................... 107
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................. 109

6. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BLHS: Bộ luật hình sự năm 1999
(sửa đổi, bổ sung năm 2009)
BPCC: Biện pháp cưỡng chế
BPTM: Biện pháp tha miễn
CHXHCN: Cộng hòa xã hội chủ nghĩa
CQĐT: Cơ quan điều tra
HPBS: Hình phạt bổ sung
HPC: Hình phạt chính
LHS: Luật hình sự
NNPQ: Nhà nước pháp quyền
PLHS: Pháp luật hình sự
QĐHP: Quyết định hình phạt
TCN: Trước công nguyên
TNHS: Trách nhiệm hình sự
TPHS: Tư pháp hình sự
TTHS: Tố tụng hình sự
VKS: Viện kiểm sát
VPPL: Vi phạm pháp luật

7. DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu bảng Tên bảng Trang
Bảng 3.1: Số liệu xét xử các loại tội phạm tại tỉnh Bắc Giang từ
năm 2009 đến năm 2014 87
Bảng 3.2: Số liệu các loại hình phạt được áp dụng trong xét xử án
hình sự tại tỉnh Bắc Giang từ năm 2009 đến năm 2014 88
Bảng 3.3: Số liệu về các biện pháp tha miễn được áp dụng từ 2009
đến 2014 tại tỉnh Bắc Giang 90
Bảng 3.4: Số lượng các vụ án hình sự xét xử về Các tội xâm phạm
tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của con người
và Các tội xâm phạm quyền tự do, dân chủ của công dân
tại tỉnh Bắc Giang từ năm 2009 đến năm 2014 100

8. 1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Quyền con người là những giá trị xã hội cao quý nhất được thừa nhận
chung của nền văn minh nhân loại [10, tr.15].
Trong lịch sử, bảo vệ quyền, lợi ích của con người là nguyên nhân và
cũng là mục đích ra đời của pháp luật nói chung và pháp luật hình sự nói
riêng. Tuy nhiên trong mỗi giai đoạn lịch sử, mỗi chế độ chính trị, xã hội
cũng như ở mỗi quốc gia khác nhau thì pháp luật bảo vệ quyền con người thể
hiện khác nhau và quyền con người cũng được hiểu khác nhau.
Tuyên ngôn nhân quyền đưa ra một chuẩn mực chung về quyền con
người cho tất cả các quốc gia. Tại điều 1 nêu “Tất cả mọi người sinh ra tự
do và bình đẳng về phẩm giá và các quyền” [42, Điều 1]. Từ đó, chúng ta
nhận thấy một điều rằng “quyền con người” là dành cho tất cả mọi người
trên cơ sở đảm bảo lợi ích chung cho cả cộng đồng trong một xã hội dân
chủ. Tại Điều 29 quy định:
Trong việc hưởng thụ các quyền và tự do, mỗi cá nhân chỉ có
thể bị pháp luật hạn chế các quyền và tự do đó vì mục đích đảm bảo
sự thừa nhận và tôn trọng các quyền và tự do của người khác cũng
như nhằm đảm bảo những yêu cầu về trật tự công cộng, đạo đức và
phúc lợi chung trong một xã hội dân chủ [42, Điều 29].
Với sự ra đời của Hiến pháp của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam năm 2013, lần đầu tiên trong lịch sử lập hiến các quyền con người đã
được ghi nhận một cách trân trọng và tập trung thành 01 chương riêng biệt, đó
là Chương 2 với tên gọi "Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của
công dân" với tổng số 36 điều luật.

9. 2
Với quy định tại khoản 1 Điều 14 "Ở nước Cộng hòa xã hôi chủ nghĩa
Việt Nam, các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế,
văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và
pháp luật" [33, Điều 14, khoản 1], Hiến pháp 2013 không chỉ thừa nhận về mặt
pháp lý các quyền con người trên 02 phương diện là quyền con người nói
chung và quyền công dân nói riêng mà còn khẳng định một cách rõ ràng cơ chế
bảo vệ, bảo đảm thực hiện các quyền này trong thực tiễn đó chính là Hiến pháp
và pháp luật.
Tư tưởng bảo vệ các quyền con người được thể hiện rõ nét thông qua
việc Hiến pháp 2013 đã quy định rõ các trường hợp quyền con người,
quyền công dân bị hạn chế. Ngoài những trường hợp này, quyền con người,
quyền công dân đòi hỏi phải được tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm thực hiện
bởi toàn Đảng, toàn dân, toàn xã hội. Theo đó, quyền con người, quyền
công dân chỉ có thể bị hạn chế trong bốn (04) trường hợp được quy định tại
khoản 2 Điều 14 bao gồm:
- Vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia
- Vì lý do trật tự, an toàn xã hội
- Vì lý do đạo đức xã hội
- Vì lý do sức khỏe của cộng đồng [33, Điều 14, khoản 2].
Đồng thời thông qua quy định tại khoản 2 Điều 14, Hiến pháp 2013
cũng quy định rõ cách thức duy nhất để có thể hạn chế quyền con người,
quyền công dân đó là theo quy định của pháp luật. Theo đó quyền con người,
quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo các quy định của pháp luật chứ
không thể bị hạn chế bằng bất cứ hình thức nào khác.
Quyền con người, quyền công dân là quyền vốn có, quyền tự nhiên của
mỗi con người. Những quyền này được Hiến pháp và pháp luật thừa nhận, tôn
trọng, bảo vệ và bảo đảm nên đã được nâng lên thành quyền hiến định, quyền

10. 3
luật định. Tuy nhiên việc thực hiện các quyền con người, quyền công dân của
mỗi người, mỗi cá nhân trong xã hội không thể tùy tiện, vô lối mà phải đặt
trong những khuôn khổ nhất định, có như vậy mới đảm bảo được tính ổn định
và phát triển bền vững của xã hội từ đó có tác động ngược trở lại trong việc
bảo đảm thực hiện các quyền con người, quyền công dân trong thực tiễn.
Khuôn khổ mà tác giả luận văn muốn đề cập đến ở đây chính là "việc thực
hiện quyền con người, quyền công dân không được xâm phạm lợi ích quốc
gia, dân tộc, quyền và lợi ích hợp pháp của người khác" (quy định tại khoản 4
Điều 15 Hiến pháp 2013).
Điều 16 Hiến pháp 2013 thực sự là một minh chứng rõ nét cho tính nhân
văn, nhân đạo của bản Hiến pháp này. Điều 16 Hiến pháp 2013 khẳng định:
1. Mọi người đều bình đẳng trước pháp luật.
2. Không ai bị phân biệt đối xử trong đời sống chính trị, dân
sự, kinh tế, văn hóa, xã hội [33, Điều 16].
Không chỉ dừng lại ở việc ghi nhận về mặt pháp lý một cách khái quát
các quyền cơ bản của con người, của công dân gồm các quyền về chính trị,
dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội mà Hiến pháp 2013 còn ghi nhận nội dung cụ
thể của từng loại quyền trong các nhóm quyền cơ bản nêu trên, trong số đó có
một số quyền liên quan đến lĩnh vực tư pháp hình sự từ Điều 19 đến Điều 43.
Trên tinh thần đó, pháp luật hình sự Việt Nam bảo vệ các quan hệ xã
hội trong đó con người là chủ thể được bảo vệ khỏi sự xâm phạm của
những hành vi nguy hiểm trái với chuẩn mực xử sự chung của toàn xã hội,
mà kết quả của hành vi đó trái với lợi ích của xã hội. Trong quá trình đó,
pháp luật hình sự Việt Nam buộc phải có những quy định về việc hạn chế
quyền của người phạm tội nhằm mục đích trừng trị, răn đe, và giáo dục vì
lợi ích của cộng đồng.
Vấn đề đặt ra là quy định của pháp luật hình sự phải cân bằng giữa việc
bảo vệ quyền lợi ích đúng đắn (toàn xã hội ghi nhận) của mỗi cá nhân, tổ chức

11. 4
và xã hội với việc hạn chế, tước bỏ một số quyền của người phạm tội nhằm
mục đích bảo vệ quyền con người. Pháp luật hình sự Việt Nam với những quy
định của mình mục đích cuối cùng là đảm bảo trật tự xã hội từ đó đảm bảo
quyền con người chung cho cả cộng đồng và đối với từng cá nhân cụ thể.
Với sự ra đời của Hiến pháp 2013, nhu cầu hoàn thiện PLHS nói chung
và BLHS nói riêng với tư cách là một trong những công cụ hữu hiệu nhất của
Nhà nước trong việc bảo vệ các quyền con người cho phù hợp với tinh thần
của bản hiến pháp mới này là tất yếu và khách quan.
Xuất phát từ những lý do trên đây, tôi đã lựa chọn đề tài “Một số vấn
đề lý luận và thực tiễn về bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật hình
sự Việt Nam” làm luận văn cao học luật của mình.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Nghiên cứu khoa học về vấn đề bảo vệ các quyền con người bằng pháp
luật hình sự là vấn đề quan trọng và cần thiết. Vấn đề này đòi hỏi những quan
điểm, những nghiên cứu của nhiều tác giả khác nhau với nhiều khía cạnh và
góc nhìn khác nhau. Thực tế vấn đề này cũng được nhiều tác giả quan tâm
nghiên cứu với nhiều công trình, bài viết có giá trị.
Trước hết phải kể đến một số công trình nghiên cứu chuyên sâu trong
ngành khoa học luật hình sự Việt Nam như:
- Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Đại học quốc gia Hà Nội "Bảo vệ các
quyền con người bằng pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự trong
giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam" do GS.TSKH Lê Văn
Cảm, TS. Nguyễn Ngọc Chí và TS.Trịnh Quốc Toản đồng chủ trì đề tài,
nghiệm thu năm 2006.
- Đề tài nghiên cứu khoa học trọng điểm cấp Đại học quốc gia Hà Nội
"Bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật về tư pháp hình sự - lý luận,
thực trạng và hoàn thiện pháp luật" (Mã số QĐ.TĐ.10.16) triển khai từ năm
2010 đến năm 2013 do GS.TSKH Lê Văn Cảm làm chủ trì.

12. 5
- Sách chuyên khảo "Bảo vệ an ninh quốc gia, an ninh quốc tế và các
quyền con người bằng pháp luật hình sự trong giai đoạn xây dựng Nhà
nước pháp quyền" do GS.TSKH Lê Văn Cảm làm chủ biên, Nxb. Tư pháp
Hà Nội, 2007.
- Đề tài nghiên cứu khoa học cơ bản cấp Đại học Quốc gia Hà Nội
“Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về các tội xâm phạm quyền tự do, dân chủ
của công dân theo luật hình sự Việt Nam” do TS. Trịnh Tiến Việt chủ trì,
nghiệm thu năm 2008. Kết quả: Tốt và đã được Nxb. Chính trị Quốc gia in
thành sách chuyên khảo năm 2010.
- Sách tham khảo của TS.Trần Quang Tiệp "Bảo vệ quyền con người
trong luật hình sự, luật tố tụng hình sự", NXB Chính trị Quốc gia Hà Nội, 2004.
- Sách chuyên khảo do TS.Võ Thị Kim Oanh chủ biên "Bảo đảm quyền
con người trong tư pháp hình sự Việt Nam", NXB Đại học Quốc gia thành
phố Hồ Chí Minh, 2010.
Tiếp đó là loạt bài viết “Những vấn đề lý luận về bảo vệ các quyền con
người bằng pháp luật trong lĩnh vực tư pháp hình sự” của GS.TSKH Lê Văn
Cảm (đăng trên các số 11; 12, 13 và 14 năm 2006 của Tạp chí Toà án nhân
dân); các bài viết “ Những vấn đề pháp lý cơ bản về luật hình sự quốc tế và
việc bảo vệ quyền con người” của TS. Trịnh Tiến Việt, Khoa luật, Đại học
Quốc gia Hà Nội (đăng trên các số 8, 9 và 10 năm 2009 Tạp chí Toà án nhân
dân); "Bảo vệ quyền con người trong các quy định của Phần chung của Bộ
luật hình sự năm 1999" của NCS.Phan Anh Tuấn; "Bảo vệ quyền trẻ em bằng
pháp luật hình sự trong Phần các tội phạm Bộ luật hình sự năm 1999" của
TS.Trần Quang Vinh; "Bảo vệ quyền con người thông qua các quy định củ
Phần chung Bộ luật hình sự về hình phạt tử hình" của Ths.Vũ Thị Thúy.
Các nghiên cứu nói trên đã đề cập đến các khía cạnh khác nhau với
phạm vi khác nhau về việc bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật hình
sự nói chung và pháp luật hình sự Việt Nam nói riêng có ý nghĩa quan

13. 6
trong trong lý luận và thực tiễn bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật
hình sự ở Việt Nam.
Với tình hình trên, đề tài "Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về bảo vệ
các quyền con người bằng pháp luật hình sự Việt Nam" sẽ được nghiên cứu
ở cấp độ luận văn thạc sỹ một cách tương đối toàn diện, đầy đủ và đảm bảo
được tính logic, không có sự trùng lặp với các công trình nghiên cứu khoa học
đã được công bố.
3. Mục tiêu, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu đề tài
* Mục tiêu nghiên cứu
Bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật hình sự Việt Nam là một
vấn đề rộng, đa dạng và phức tạp. Do trình độ nghiên cứu khoa học còn hạn
chế và trong phạm vi của một luận văn thạc sỹ, tác giả chỉ có thể đưa ra
những vấn đề nào mà theo quan điểm của tác giả là cơ bản và quan trọng hơn
cả liên quan đến bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật hình sự Việt
Nam. Trên cơ sở làm rõ được một số vấn đề lý luận cơ bản và nội dung của
một số quy phạm pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành về bảo vệ các quyền
con người, tác giả mạnh dạn chỉ ra một vài điểm mà theo quan điểm cá nhân
của tác giả là còn thiếu sót hoặc chưa hợp lý trong những quy phạm mà tác
giả có điều kiện nghiên cứu. Đồng thời nêu lên một số vấn đề cơ bản liên
quan đến thực trạng áp dụng một số quy phạm pháp luật hình sự về bảo vệ các
quyền con người ở nước ta. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu tương đối tổng
hợp, luận văn sẽ đề xuất một vài giải pháp nhằm góp phần hoàn thiện và nâng
cao hiệu quả thực thi trên thực tế của một số quy phạm pháp luật hình sự Việt
Nam trong việc bảo vệ các quyền con người.
* Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện được mục tiêu này, luận văn phải hoàn thành một số
nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể sau:

14. 7
- Nghiên cứu một số vấn đề lý luận cơ bản về bảo vệ các quyền con
người bằng pháp luật hình sự.
- Nghiên cứu một số quy phạm pháp luật hình sự Việt Nam cơ bản
trong việc bảo vệ các quyền con người. Từ đó chỉ ra một vài điểm thiếu sót
trong những quy định của pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành về bảo vệ
các quyền con người
- Đưa ra một số đề xuất nhằm góp phần hoàn thiện pháp luật hình sự
Việt Nam trong việc bảo vệ các quyền con người.
* Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Với nhiệm vụ nghiên cứu trên, luận văn tập trung nghiên cứu việc bảo
vệ các quyền con người dưới góc độ luật hình sự thông qua một số quy phạm
PLHS Việt Nam cơ bản của 06 chế định thuộc Phần chung bao gồm: Đạo luật
hình sự; Tội phạm; Các tình tiết loại trừ tính chất tội phạm của hành vi; Trách
nhiệm hình sự; Hình phạt và Các biện pháp tha miễn; 02 chế định thuộc Phần
các tội phạm bao gồm: Chương các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh
dự, nhân phẩm của con người và Chương các tội xâm phạm quyền tự do, dân
chủ của công dân. Nội dung cốt lõi của luận văn là xoay quanh vấn đề bảo vệ
các quyền con người bằng một số quy phạm pháp luật hình sự cơ bản dưới
góc nhìn lý luận, luật thực định và thực tiễn áp dụng. Do vậy, việc nghiên cứu
đề tài sẽ được giới hạn trong phạm vi ba nội dung chính sau đây:
- Một số vấn đề lý luận cơ bản về bảo vệ các quyền con người bằng
pháp luật hình sự Việt Nam;
- Một số vấn đề về thực trạng các quy phạm pháp luật hình sự Việt
Nam hiện hành bảo vệ các quyền con người;
- Tìm hiểu một số vấn đề về thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự Việt
Nam trong việc bảo vệ các quyền con người và đề xuất giải pháp hoàn thiện.
4. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện được mục tiêu nghiên cứu nói trên, việc nghiên cứu được
tiến hành dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và Tư tưởng Hồ

15. 8
Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta
về quản lý Nhà nước, quản lý xã hội cũng như chủ trương, quan điểm về việc
xây dựng Bộ luật hình sự.
Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa
duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, sử dụng tổng hợp các
phương pháp nghiên cứu như: Phân tích, tổng hợp, logic, lịch sử, qui nạp, đối
chiếu, so sánh, khảo sát thăm dò lấy ý kiến trong phạm vi những người làm
công tác thực tiễn, sử dụng kết quả thống kê... nhằm làm sáng tỏ các vấn đề
trong nội dung luận văn.
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn
Những đóng góp của luận văn thể hiện trên một số phương diện sau đây:
Thứ nhất: Vấn đề bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật hình sự Việt
Nam được nghiên cứu một cách tương đối có hệ thống và tương đối toàn diện.
Thứ hai: Trên cơ sở tổng hợp kết quả nghiên cứu, luận văn đề xuất một
số giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện một vài quy phạm pháp luật hình sự cơ
bản về bảo vệ các quyền con người, nâng cao hiệu quả của việc bảo vệ các
quyền con người bằng pháp luật hình sự trên thực tế.
6. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần Lời mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, luận
văn được kết cấu bởi 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận về bảo vệ các quyền con người bằng
pháp luật hình sự Việt Nam.
Chương 2: Một số vấn đề về thực trạng những quy phạm pháp luật
hình sự Việt Nam hiện hành có liên quan đến việc bảo vệ
các quyền con người.
Chương 3: Một số vấn đề về thực tiễn áp dụng những quy phạm pháp
luật hình sự Việt Nam hiện hành có liên quan đến việc bảo
vệ các quyền con người và giải pháp hoàn thiện

16. 9
Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ BẢO VỆ CÁC QUYỀN CON NGƯỜI
BẰNG PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM
Lý luận bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật hình sự Việt Nam
là một vấn đề rộng lớn và phức tạp. Trong phạm vi luận văn của mình, tác giả
luận văn chỉ đề cập những vấn đề lý luận mà theo quan điểm của tác giả là cơ
bản và quan trọng nhất.
1.1. Ý nghĩa và khái niệm bảo vệ các quyền con người bằng pháp
luật hình sự
1.1.1. Ý nghĩa của việc bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật
hình sự
Trong bất kỳ một nhà nước pháp quyền đích thực nào, các quy
định của pháp luật hình sự đều có ý nghĩa thực tiễn rất quan trọng là
nhằm bảo vệ các quyền và tự do của con người và của công dân với
tư cách là những giá trị xã hội cao quý nhất được thừa nhận chung
của nền văn minh nhân loại tránh khỏi không chỉ sự xâm hại có tính
chất tội phạm của công dân khác, mà còn tránh khỏi sự tùy tiện của
một số quan chức trong bộ máy công quyền đã lợi dụng chức vụ,
quyền hạn vi phạm thô bạo pháp chế và dân chủ, áp dụng sai các quy
định của pháp luật hình sự vì các động cơ vụ lợi, cá nhân ... [11, tr.7].
1.1.2. Khái niệm bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật hình sự
Hiện nay trong khoa học luật hình sự, có không ít công trình nghiên
cứu về vấn đề bảo vệ các quyền con người trong lĩnh vực tư pháp hình sự nói
chung và pháp luật hình sự nói riêng. Tuy nhiên việc định nghĩa và đưa ra
khái niệm thế nào là bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật hình sự mới chỉ
được TSKH.GS Lê Văn Cảm đề cập trong Đề tài trọng điểm cấp ĐHQGHN về

17. 10
"Bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật về tư pháp hình sự - Lý luận,
thực trạng và hoàn thiện pháp luật" theo đó:
Bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật hình sự trong giai
đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền là sự ghi nhận (điều chỉnh)
đầy đủ về mặt lập pháp, sự thực thi chính xác về mặt hành pháp và
sự đảm bảo tối đa về mặt tư pháp các quy định của PLHS để làm
cho các quy định đó phù hợp với các nguyên tắc và các quy phạm
tương ứng của pháp luật quốc tế trong lĩnh vực tư pháp hình sự,
được tuân thủ, chấp hành và áp dụng một cách nghiêm chỉnh, thống
nhất và triệt để bởi các cơ quan bảo vệ pháp luật và Tòa án, cũng
như những người có chức vụ của các cơ quan này trong thực tiễn
điều tra, truy tố và xét xử, đồng thời góp phần tạo nên lòng tin của
công dân vào sự nghiêm minh của pháp chế, tính minh bạch và sự
bình đẳng của pháp luật, sức mạnh và uy tín của bộ máy công
quyền, tính nhân đạo và dân chủ của xã hội dân sự và nhà nước
pháp quyền nói chung [18, tr.92].
Theo tôi, bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật hình sự là việc
Nhà nước thông qua BLHS và các văn bản hướng dẫn ghi nhận về mặt
pháp lý một cách rõ ràng và đầy đủ các quyền, tự do của con người đồng
thời đưa ra một cơ chế nhằm đảm bảo việc thực thi các quy định này trong
thực tiễn cũng như những chế tài để xử lý kịp thời và nghiêm minh các
hành vi xâm phạm các quyền, tự do này.
1.2. Đặc điểm của việc bảo vệ các quyền con người bằng pháp
luật hình sự
Từ khái niệm nêu trên, việc bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật
hình sự có một số đặc điểm cơ bản như sau:

18. 11
Thứ nhất, bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật hình sự là sự ghi
nhận của Nhà nước về mặt pháp lý các quyền, tự do của con người thông qua
các quy định của BLHS và hệ thống các văn bản hướng dẫn. Việc ghi nhận
này không phải chỉ mang tính chung chung mà phải rõ ràng và đầy đủ.
Thứ hai, bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật hình sự là việc
Nhà nước đưa ra một cơ chế để đảm bảo việc thực thi các quy định bảo vệ các
quyền con người của BLHS và các văn bản hướng dẫn trên thực tế. Cơ chế
này được thể hiện ở việc Nhà nước trao thẩm quyền thực thi các quy định nêu
trên cho 03 cơ quan TPHS gồm Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án
đồng thời cũng quy định việc các cơ quan TPHS này khi thực hiện thẩm
quyền của mình ở từng giai đoạn tương ứng phải tuân theo một trình tự đặc
biệt được pháp luật tố tụng hình sự quy định.
Thứ ba, bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật hình sự là việc Nhà
nước đưa ra những chế tài nhằm xử lý kịp thời và nghiêm minh các hành vi
xâm phạm các quyền con người. Việc xử lý này không chỉ được đặt ra với đối
tượng là người phạm tội mà còn được đặt ra với ngay cả các cơ quan TPHS
được Nhà nước trao thẩm quyền thực thi các quy định bảo vệ các quyền con
người của BLHS và các văn bản hướng dẫn trên thực tế.
1.3. Nội dung của việc bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật
hình sự Việt Nam
Tư tưởng bảo vệ các quyền con người là tư tưởng xuyên suốt toàn bộ
nội dung của BLHS Việt Nam. Tuy nhiên trong phạm vi của một luận văn
thạc sỹ, tác giả chỉ đề cập đến nội dung bảo vệ các quyền con người bằng các
quy định được xem là cơ bản và quan trọng hơn cả của 06 chế định thuộc
Phần chung (Đạo luật hình sự, Trách nhiệm hình sự, Tội phạm, Hình phạt,
Các tình tiết loại trừ tính chất tội phạm của hành vi, Các biện pháp tha miễn)
và 02 chế định thuộc Phần các tội phạm (Chương XII và Chương XIII).

19. 12
1.3.1. Nội dung của việc bảo vệ các quyền con người bằng một số chế
định thuộc Phần chung PLHS
1.3.1.1. Việc bảo vệ các quyền con người bằng một số quy phạm của
chế định đạo luật hình sự
Đạo luật hình sự là văn bản quy phạm PLHS do Quốc hội ban hành
theo trình tự luật định, quy định chủ yếu về tội phạm và hình phạt, ngoài ra
còn quy định về nhiệm vụ, các nguyên tắc của LHS và các chế định pháp lý
hình sự khác.
Hiện nay văn bản pháp lý duy nhất ở Việt Nam thỏa mãn tất cả các dấu
hiệu đã nêu ở trên của đạo luật hình sự chính là Bộ luật hình sự năm 1999
(sửa đổi, bổ sung năm 2009).
a/ Bằng việc ghi nhận một cách chính thức về mặt pháp lý một số khía
cạnh cơ bản của quyền con người trong xã hội hiện đại bao gồm: "quyền, lợi
ích hợp pháp của công dân", "tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của
con người" và "quyền tự, do, dân chủ của công dân" là những khách thể loại
quan trọng được pháp luật hình sự Việt Nam bảo vệ, BLHS đã thực sự trở
thành một trong những công cụ pháp lý quan trọng trong việc bảo vệ các
quyền của con người ở Việt Nam hiện nay.
b/ Để bảo vệ một cách vững chắc các quyền và tự do của con người
bằng PLHS chống lại sự tùy tiện, chuyên quyền trong nhận thức và hành vi của
một bộ phận quan chức thoái hóa, biến chất và vụ lợi khi thực thi công vụ,
BLHS năm 1999 bằng các quy phạm trong Phần chung về 1) nhiệm vụ của
BLHS (đoạn 2 Điều 1) đã ghi nhận tư tưởng “tội phạm và hình phạt đối với
người phạm tội” phải được luật hình sự quy định, 2) nguyên tắc xử lý mọi hành
vi phạm tội “phải được phát hiện kịp thời…theo đúng pháp luật” (khoản 1 Điều
3) và bằng cách đó, đã phản ánh ở một mức độ nhất định nguyên tắc pháp chế
được thừa nhận chung của nền TPHS tiến bộ và nhân đạo “Nullum crimen,

20. 13
nulla poena sine lege” (Không có tội phạm, không có hình phạt nếu không có
luật quy định) với tư cách là nguyên tắc cơ bản và quan trọng nhất của chính
sách hình sự (CSHS) nói chung và của PLHS quốc gia nói riêng [11, tr.7].
c/ Vấn đề bảo vệ các quyền con người còn được BLHS phản ánh thông
qua việc cá thể hóa và phân hóa trách nhiệm hình sự của những người phạm
tội. Theo đó việc xác định trách nhiệm hình sự của những người phạm tội
phải căn cứ và tương xứng với tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi mà
họ gây ra từ đó phân hóa cụ thể vai trò của từng người phạm tội. Điều này đặc
biệt có ý nghĩa trong việc xác định trách nhiệm hình sự của những người
phạm tội đối với trường hợp vụ án có tính chất đồng phạm.
d/ Nguyên tắc nhân đạo là một trong hai nguyên tắc cơ bản và quan
trọng nhất của BLHS trong việc bảo vệ các quyền con người. Tư tưởng của
nguyên tắc này đã được các nhà làm luật hình sự Việt Nam ghi nhận thông
qua quy định về hiệu lực thời gian của đạo luật hình sự. Theo đó vấn đề hiệu
lực hồi tố hay hiệu lực trở về trước đối với những hành vi xảy ra trước khi
Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 có hiệu lực chỉ được áp dụng theo một
nguyên tắc duy nhất đó là có lợi cho người phạm tội. Có nghĩa là việc áp
dụng hiệu lực hồi tố phải tuân thủ theo nguyên tắc nếu có lợi cho người
phạm tội thì mới được phép áp dụng và ngược lại, nếu không có lợi cho
người phạm tội thì tuyệt đối không được phép áp dụng. Nguyên tắc này đã
cho thấy quyền lợi của người phạm tội đã được Bộ luật hình sự Việt Nam
năm 1999 đặc biệt chú trọng bảo vệ và hạn chế sự lạm dụng các quy định bất
lợi cho người phạm tội ở mức tối đa.
e/ Việc bảo vệ các quyền của người phạm tội còn được các nhà làm luật
hình sự Việt Nam ghi nhận thông qua việc thu hẹp dần phạm vi trấn áp hình
sự. Đây được coi là một trong những xu hướng phát triển cơ bản của PLHS
Việt Nam trong tiến trình hội nhập hiện nay.

21. 14
1.3.1.2. Việc bảo vệ các quyền con người bằng một số quy phạm của
chế định tội phạm
Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định
trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự
thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền,
thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị,
chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng an ninh, trật tự, an toàn xã
hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm tính mạng, sức
khỏe, danh dự, nhân phẩm, tự do, tài sản, các quyền, lợi ích hợp
pháp khác của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự
pháp luật xã hội chủ nghĩa [32, Điều 8].
Vấn đề bảo vệ các quyền con người mà ở đây là quyền của người
phạm tội đã được BLHS đặc biệt chú trọng bảo vệ thông qua một số quy
phạm của chế định tội phạm ở Phần chung. Điều này xuất phát từ 02
nguyên nhân cơ bản sau:
- Tội phạm là một chế định quan trọng của PLHS;
- Việc xác định hành vi của một người có bị coi là tội phạm hay không
không chỉ tác động trực tiếp đến quyền của người thực hiện hành vi đó (xác
định người đó có phải chịu TNHS hay không) mà còn có tác động rất lớn đến
chính sách hình sự của một quốc gia nói chung và công tác phòng ngừa tội
phạm nói riêng.
a/ Minh chứng đầu tiên cho việc bảo vệ các quyền con người bằng các
quy định về tội phạm chính là việc BLHS đã đặt ra một “ngưỡng giới hạn” để
xem xét một hành vi thế nào thì bị coi là tội phạm và đâu không phải là tội
phạm thông qua quy định về khái niệm tội phạm.
b/ Việc các nhà làm luật Việt Nam đưa ra chế định về các giai đoạn
thực hiện tội phạm đã thể hiện rõ tư tưởng nhân đạo trong chính sách hình sự

22. 15
của nước ta. Bởi lẽ, nếu theo đúng nguyên tắc xác định TNHS thì một người
bị xem xét TNHS khi người đó phạm một tội được BLHS quy định. Điều này
có thể được hiểu là một người có hành vi hội tụ đủ các cấu thành của một tội
phạm được BLHS quy định là phải chịu TNHS. Tuy nhiên việc đưa ra chế
định về các giai đoạn thực hiện tội phạm đã tạo điều kiện cho người phạm tội
chỉ phải chịu TNHS về hành vi phạm tội của mình ở chính giai đoạn mà
người đó thực hiện chứ không phải chịu TNHS về tội phạm ở giai đoạn hoàn
thành hoặc chỉ phải chịu TNHS khi họ chuẩn bị phạm một tội rất nghiêm
trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng.
c/ Tư tưởng nhân đạo trong BLHS một lần nữa được thể hiện thông qua
quy định về khái niệm đồng phạm.
d/ Việc BLHS không buộc người có hành vi không tố giác tội phạm là
người ruột thịt hoặc thân thích gần đối với người phạm tội phải chịu TNHS
(trừ trường hợp tội phạm mà họ không tố giác thuộc trường hợp đặc biệt
nghiêm trọng hoặc tội xâm phạm an ninh quốc gia) cũng là một biểu hiện rõ
nét của tư tưởng nhân đạo trong BLHS khi đề cao giá trị của gia đình, giá trị
của chữ "hiếu", chữ "nghĩa"... vốn là những giá trị tinh thần mang tính nhân
văn sâu sắc và làm nên nét đặc thù của con người Việt Nam.
1.3.1.3. Việc bảo vệ các quyền con người bằng một số quy phạm về
những tình tiết loại trừ tính chất tội phạm của hành vi
Trường hợp loại trừ tính chất tội phạm của hành vi là tình
tiết được điều chỉnh trong PLHS mà khi có căn cứ do luật định
thì việc gây thiệt hại về mặt pháp lý hình sự không bị coi là tội
phạm và do vậy, người gây ra thiệt hại đó không phải chịu
TNHS [9, tr.504].
Nhà làm luật hình sự Việt Nam đã tạo ra một "tấm lá chắn" bảo vệ
những chủ thể mặc dù trên thực tế đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội

23. 16
nhưng LHS quy định không phải là tội phạm trước nguy cơ bị tước đoạt hoặc
hạn chế quyền, tự do bởi một hệ thống các tình tiết loại trừ tính chất tội phạm
của hành vi. Ý nghĩa nhân văn, nhân đạo sâu sắc của những quy định này
được thể hiện ở 03 mức độ khác nhau cụ thể:
- Thứ nhất, mặc dù chủ thể đã thực hiện hành vi có dấu hiệu của hành
vi tương ứng nào đó bị LHS cấm tuy nhiên nếu việc thực hiện hành vi này
thuộc các trường hợp được BLHS ghi nhận là có tác dụng loại trừ tính chất tội
phạm của hành vi (sẽ được liệt kê ở phần dưới) thì họ không phải chịu TNHS.
Và theo đó cũng không có việc áp dụng hình phạt hay bất cứ biện pháp cưỡng
chế nào khác về hình sự đối với họ.
- Thứ hai, nguyên nhân sâu xa của việc loại trừ tính chất tội phạm của
hành vi mà chủ thể đã thực hiện trong các trường hợp được BLHS quy định
là các tình tiết loại trừ tính chất tội phạm của hành vi là: mặc dù việc gây ra
(hoặc có khả năng gây ra) thiệt hại về hình thức có thể coi là hành vi nguy
hiểm cho xã hội nhưng lý do khiến chủ thể gây ra (hoặc có khả năng gây ra)
thiệt hại này là để "bảo vệ lợi ích của Nhà nước, của tổ chức, bảo vệ quyền,
lợi ích chính đáng của mình hoặc của người khác" hoặc do bản thân chủ thể
"không thể thấy trước hoặc không buộc phải thấy trước hậu quả của hành vi"
hoặc "đang mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận
thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình". Những lý do nêu trên
được xã hội thừa nhận là chính đáng, được Nhà nước khuyến khích và do đó
hành vi gây ra (hoặc có khả năng gây ra) thiệt hại mà chủ thể đã thực hiện
được nhà làm luật coi là "hợp pháp về mặt pháp lý" [12, tr.8] nên chủ thể
không phải chịu TNHS.
- Thứ ba, mục đích cuối cùng mà nhà làm luật muốn hướng tới khi đưa
ra các tình tiết loại trừ tính chất tội phạm của hành vi chính là vạch ra một
ranh giới rạch ròi giữa tội phạm và những hành vi "gần tội phạm" (không phải

24. 17
là tội phạm) từ đó dẫn đến hậu quả pháp lý về mặt hình sự là truy cứu hay
không truy cứu TNHS. Có thể hiểu các hành vi mà chủ thể đã thực hiện trong
các trường hợp được nhà làm luật quy định là tình tiết loại trừ tính chất tội
phạm của hành vi là các hành vi "gần tội phạm" bởi lẽ nếu đối chiếu với các
dấu hiệu cơ bản của tội phạm thì chúng thiếu đi một trong các dấu hiệu này.
Theo đó mặc dù đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội nhưng chủ thể
thực hiện hành vi "gần tội phạm" không phải chịu TNHS. Quy định này
không chỉ hạn chế phạm vi những hành vi bị coi là tội phạm mà quan trọng
hơn nó đã hạn chế chính việc hạn chế hoặc tước đoạt quyền, tự do của một
nhóm người bị xem là "nguy hiểm cho xã hội" khi họ đáp ứng những điều
kiện do PLHS quy định.
Về mặt lý luận thì các tình tiết loại trừ tính chất tội phạm của hành vi
bao gồm: tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi không đáng kể; sự kiện
bất ngờ; do người chưa đủ tuổi chịu TNHS thực hiện; do người không có
năng lực TNHS thực hiện; phòng vệ chính đáng và tình thế cấp thiết.
a/ Về tình tiết "tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi không đáng
kể". Tư tưởng bảo vệ các quyền con người của BLHS thông qua quy phạm
này được thể hiện như sau:
- Nhà làm luật không buộc chủ thể đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho
xã hội phải chịu TNHS hay hành vi mà chủ thể đã thực hiện được loại trừ tính
chất của tội phạm là vì về mặt khách quan - tính nguy hiểm cho xã hội của
hành vi là "không đáng kể" do đó chủ thể thực hiện hành vi được xem là
không nguy hiểm cho xã hội.
- Nhà làm luật cũng bảo vệ các khách thể loại của BLHS thông qua quy
định chủ thể chỉ được giải phóng khỏi TNHS khi và chỉ khi tính chất và mức độ
nguy hiểm cho xã hội của hành vi mà họ thực hiện là "nhỏ nhặt" [12, tr.10].
b/ Về tình tiết "do người chưa đủ tuổi chịu TNHS thực hiện". Tư tưởng

25. 18
bảo vệ các quyền con người của BLHS thông qua quy phạm này được thể
hiện như sau:
- Chủ thể đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội được xem là
không nguy hiểm cho xã hội và do đó họ không phải chịu TNHS hoặc bị áp
dụng hình phạt hay bất cứ biện pháp cưỡng chế nào khác về hình sự vì xét về
yết tố chủ thể - khi thực hiện hành vi họ chưa đủ khả năng nhận thức và điều
khiển được hành vi của mình hay nói cách khác họ "chưa đạt đến độ tuổi để
có khả năng nhận thức được hoặc khả năng điều khiển được hành vi do mình
thực hiện" [12, tr.9].
- Các khách thể loại của BLHS cũng được bảo vệ thông qua quy định
chủ thể chỉ được giải phóng khỏi TNHS khi và chỉ khi họ thực hiện hành vi
nguy hiểm cho xã hội trong điều kiện không đủ khả năng nhận thức và điều
khiển hành vi của mình.
c/ Về tình tiết "không có năng lực TNHS". Tư tưởng bảo vệ các quyền
con người thông qua quy định này được thể hiện như sau:
- TNHS không được đặt ra đối với chủ thể đã thực hiện hành vi nguy
hiểm cho xã hội trong trường hợp này bởi khi thực hiện hành vi họ không có
khả năng nhận thức và điều khiển hành vi của mình.
- Các khách thể loại được BLHS bảo vệ được bảo vệ trước sự xâm
phạm của hành vi nguy hiểm cho xã hội mà chủ thể thực hiện thông qua quy
định chủ thể chỉ được giải phóng khỏi TNHS khi và chỉ khi họ thực hiện hành
vi vì họ không có khả năng nhận thức và điều khiển hành vi của mình.
d/ Về tình tiết "sự kiện bất ngờ". Nét nhân văn, nhân đạo của quy định
này được thể hiện như sau:
- Chủ thể đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội không phải chịu
TNHS hoặc bị áp dụng hình phạt hay bất cứ biện pháp cưỡng chế nào khác về
hình sự vì họ đã thực hiện hành vi trong điều kiện hậu quả nguy hiểm cho xã
hội của hành vi hoàn toàn nằm ngoài ý chí chủ quan của họ.

26. 19
- Nhà làm luật bảo vệ các khách thể loại được BLHS bảo vệ thông qua
việc quy định chủ thể thực hiện hành vi được giải phóng khỏi TNHS khi và
chỉ khi hậu quả nguy hiểm cho xã hội của hành vi đó là "không thể thấy trước
hoặc không buộc phải thấy trước" [32, Điều 11].
e/ Về tình tiết "phòng vệ chính đáng". Tư tưởng bảo vệ các quyền con
người thông qua quy định này thể hiện như sau:
- TNHS không được đặt ra đối với chủ thể đã thực hiện hành vi nguy
hiểm cho xã hội trong trường hợp này vì động cơ, mục đích của hành vi là
nhằm bảo vệ lợi ích của chính chủ thể đã thực hiện hoặc lợi ích của nhóm
người khác bao gồm Nhà nước, cơ quan, tổ chức, cá nhân khác.
- Nhà làm luật cũng bảo vệ các khách thể loại được BLHS bảo vệ thông
qua quy định chủ thể thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội chỉ được giải
phóng khỏi TNHS khi và chỉ khi:
+ Họ thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong điều kiện lợi ích
mà họ bảo vệ đang thực tế bị xâm phạm chứ không phải là có khả năng bị
xâm phạm.
+ Hành vi nguy hiểm cho xã hội mà họ đã thực hiện phải đảm bảo
yêu cầu là "cần thiết" để chống lại hành vi thực tế đang xâm phạm lợi ích
mà họ bảo vệ.
g/ Về tình tiết "tình thế cấp thiết". Tư tưởng bảo vệ các quyền con
người được thể hiện như sau:
- Chủ thể đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội không phải chịu
TNHS vì động cơ, mục đích của hành vi là nhằm ngăn ngừa một thiệt hại do
hành vi nguy hiểm cho xã hội khác đang đe dọa gây ra đối với lợi ích của bản
thân chủ thể, của Nhà nước, cơ quan, tổ chức hoặc cá nhân khác.
- Nhà làm luật cũng bảo vệ các khách thể loại được BLHS bảo vệ thông
qua quy định chủ thể đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội chỉ được giải
phóng khỏi TNHS khi và chỉ khi:

27. 20
+ Việc thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội của chủ thể là cách thức
duy nhất để ngăn ngừa hậu quả nguy hiểm khác đang đe dọa xảy ra đối với lợi
ích mà chủ thể bảo vệ.
+ Thiệt hại mà hành vi nguy hiểm cho xã hội do chủ thể thực hiện
gây ra phải đảm bảo yêu cầu "nhỏ hơn thiệt hại cần ngăn ngừa" (Khoản 1
Điều 16 BLHS).
1.3.1.4. Việc bảo vệ các quyền con người bằng một số quy phạm của
chế định trách nhiệm hình sự
TNHS là hậu quả pháp lý của việc thực hiện tội phạm mà cá nhân
người phạm tội phải gánh chịu trước Nhà nước về hành vi phạm tội của mình
mà nội dung của nó là hình phạt và các BPCC hình sự khác theo quy định
của BLHS.
Việc bảo vệ các quyền con người bằng các quy định về TNHS có ý
nghĩa rất quan trọng.
a/ Từ khái niệm TNHS đã được tác giả luận văn đề cập ở trên có thể thấy
một trong những đặc điểm cơ bản và có thể coi là quan trọng nhất của TNHS
chính là việc truy cứu TNHS đối với một người sẽ chỉ phát sinh khi và chỉ khi có
sự việc phạm tội. Hay nói như Điều 2 BLHS “Chỉ người nào phạm một tội đã
được BLHS quy định mới phải chịu TNHS”. Đặc điểm này giúp phân biệt một
cách rõ ràng giữa TNHS với các loại trách nhiệm pháp lý khác (xử phạt vi phạm
hành chính, xử lý kỷ luật …). Đồng thời đặc điểm này của TNHS cũng thể hiện
rõ tư tưởng nhân đạo trong chính sách hình sự của Nhà nước ta bởi lẽ một người
sẽ chỉ bị truy cứu TNHS khi trên thực tế có sự việc phạm tội xảy ra hay người đó
đã thực hiện một hành vi bị BLHS coi là “tội phạm”.
b/ Biểu hiện rõ nét nhất cho việc bảo vệ các quyền con người mà ở đây
là của người phạm tội chính là việc nhà làm luật hình sự Việt Nam một mặt
buộc người phạm tội phải chịu TNHS về hành vi phạm tội của mình (bị hạn

28. 21
chế hoặc tước bỏ quyền, tự do nhất định) nhưng cũng cho họ cái quyền được
yêu cầu Nhà nước (mà đại diện là các cơ quan tư pháp hình sự có thẩm
quyền) phải tuân thủ các quy định của pháp luật hình sự đối với tất cả các
quyền và lợi ích hợp pháp của con người và của công dân mà họ được hưởng
hay nói cách khác là Nhà nước khi truy cứu TNHS của người phạm tội cũng
phải tuân thủ theo những căn cứ và những giới hạn nhất định do pháp luật
hình sự quy định chứ không phải là “tùy tiện”. Theo đó trong quan hệ PLHS
mà ở đây là TNHS thì Nhà nước và người phạm tội được đặt trong mối tương
quan là hai chủ thể đều mang trong mình cả quyền và nghĩa vụ. Chứ không
phải một bên chỉ có quyền và một bên chỉ có nghĩa vụ. Đây thực sự là một
bước tiến dài của PLHS Việt Nam đương đại so với PLHS thời kỳ phong kiến
khi mà người phạm tội chỉ được coi là chủ thể có nghĩa vụ còn Nhà nước
được coi là chủ thể chỉ có quyền.
c/ Minh chứng rõ nét nhất cho “cái quyền” của người phạm tội mà tác
giả luận văn đã đề cập ở trên và cũng là nghĩa vụ của Nhà nước khi truy cứu
TNHS người phạm tội chính là việc truy cứu TNHS phải được thực hiện theo
một trình tự, thủ tục nghiêm ngặt do pháp luật tố tụng hình sự quy định. Đồng
thời việc truy cứu TNHS người phạm tội không phải do bất kỳ cơ quan nào của
Nhà nước thực hiện mà nó chỉ và chỉ được giao cho một nhóm cơ quan gọi
chung là các cơ quan tư pháp hình sự có thẩm quyền của Nhà nước thực hiện
bao gồm Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án. “Cái quyền” của người
phạm tội còn được đảm bảo thông qua cơ chế thực hiện việc truy cứu TNHS
của chính các cơ quan tư pháp hình sự có thẩm quyền cụ thể là việc pháp luật
tố tụng hình sự quy định ở từng giai đoạn tố tụng hình sự tương ứng thì chỉ có
Cơ quan tư pháp hình sự tương ứng mới có thẩm quyền truy cứu TNHS của
người phạm tội. Theo đó ở giai đoạn điều tra, chỉ cơ quan điều tra mới có thẩm
quyền truy cứu TNHS người phạm tội; ở giai đoạn truy tố, chỉ có Viện kiểm sát

29. 22
mới có thẩm quyền truy cứu TNHS người phạm tội và ở giai đoạn xét xử, chi
có Tòa án mới có thẩm quyền truy cứu TNHS người phạm tội.
d/ Không chỉ đặt ra những "nguyên tắc" mang tính bắt buộc đối với
việc truy cứu TNHS của các cơ quan tư pháp hình sự như đã phân tích ở trên
(truy cứu TNHS trên cơ sở có sự việc phạm tội; truy cứu TNHS phải do các
cơ quan tư pháp hình sự có thẩm quyền thực hiện, truy cứu TNHS phải được
thực hiện theo một trình tự được luật tố tụng hình sự quy định), nhà làm luật
hình sự Việt Nam còn đặt ra một "nguyên tắc" mang tính luật định cho việc
thực hiện TNHS (hình thức thực hiện TNHS) đó chính là việc TNHS chỉ được
thực hiện trong bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật. Điều mà
các nhà làm luật hình sự Việt Nam muốn nhấn mạnh ở đây chính là tính đã có
hiệu lực pháp luật của bản án kết tội của Tòa án. Theo đó cho dù người phạm
tội đã bị Tòa án (cơ quan tư pháp hình sự duy nhất có thẩm quyền truy cứu
TNHS người phạm tội trong giai đoạn xét xử) tuyên là "có tội" bằng bản án
nhưng khi bản án đó chưa có hiệu lực pháp luật (do bị kháng cáo, kháng nghị)
thì TNHS vẫn chưa được thực hiện trên thực tế hay nói một cách khác chưa
có việc hạn chế hoặc tước bỏ quyền, tự do của người phạm tội. Quy định này
hoàn toàn phù hợp với nguyên tắc suy đoán vô tội được ghi nhận tại khoản 1
Điều 31 Hiến pháp 2013 "Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến
khi được chứng minh theo trình tự luật định và có bản án kết tội của Tòa án
đã có hiệu lực pháp luật " [33, Điều 31, khoản 1]
e/ TNHS với tư cách là hậu quả pháp lý bất lợi, trực tiếp tác động (hạn
chế hoặc tước bỏ) đến quyền, tự do của một người do đó việc áp dụng TNHS
trên thực tế một cách "chính xác" là đòi hỏi và yêu cầu tối quan trọng trong
việc bảo vệ các quyền con người. "chính xác" ở đây không chỉ là yêu cầu đối
với chủ thể có thẩm quyền truy cứu, thực hiện TNHS mà còn là yêu cầu đối
với việc xác định chủ thể bị áp dụng TNHS. TNHS chỉ được áp dụng đối với

30. 23
bản thân người phạm tội hay còn được áp dụng đối với cả trường hợp người
thân thích của họ (như quy định về tội Tru di tam tộc tồn tại dưới thời kỳ
phong kiến) trong trường hợp những người này không hề biết hay liên quan gì
đến hành vi nguy hiểm cho xã hội bị Nhà nước coi là "tội phạm" của người
phạm tội? Nhà làm luật hình sự Việt Nam đã đưa ra câu trả lời cho câu hỏi
này và nó đã trở thành một trong những nguyên tắc cơ bản và quan trọng nhất
của PLHS Việt Nam nói chung và BLHS nói riêng đó chính là nguyên tắc
trách nhiệm cá nhân.
1.3.1.5. Việc bảo vệ các quyền con người bằng một số quy phạm của
chế định hình phạt
"Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước
nhằm tước bỏ hoặc hạn chế quyền, lợi ích của người phạm tội được quy định
trong BLHS và do toà án áp dụng đối với người phạm tội” [32, Điều 26].
a/ Trước hết, hình phạt được biết đến với tư cách là một dạng tồn tại,
một hình thức thực hiện phổ biến nhất của TNHS. Ngoài hình phạt, TNHS
còn tồn tại dưới những hình thức khác như các biện pháp tư pháp (quy định
tại Chương VI BLHS). Xuất phát từ đặc điểm hình phạt là một hình thức thực
hiện TNHS do đó việc bảo vệ các quyền con người bằng chế định hình phạt
có những nét tương đồng với việc bảo vệ các quyền con người bằng chế định
TNHS. Cụ thể:
- Hình phạt cũng chỉ có thể được áp dụng trên thực tế khi và chỉ khi có
sự việc phạm tội. Theo đó nếu trên thực tế không có hành vi nguy hiểm cho
xã hội bị luật hình sự cấm do người có năng lực và đủ tuổi chịu TNHS thực
hiện một cách cố ý hoặc vô ý thì không thể có việc truy cứu TNHS và do đó
cũng không thể có việc áp dụng hình phạt. Quy định này đảm bảo quyền, lợi
ích hợp pháp của người phạm tội thông qua việc hạn chế đến mức tối đa sự
tùy tiện trong quá trình áp dụng hình phạt từ phía Nhà nước (ở đây là Tòa án).

31. 24
- Biểu hiện tiếp theo của việc bảo vệ các quyền con người bằng chế
định hình phạt chính là quy định về việc không phải bất kỳ cơ quan tư pháp
hình sự nào cũng có thẩm quyền áp dụng hình phạt đối với người phạm tội mà
PLHS Việt Nam chỉ trao thẩm quyền này cho một cơ quan tư pháp hình sự
duy nhất đó chính là Tòa án. Xuất phát từ bản chất của hình phạt là một biện
pháp cưỡng chế và hậu quả pháp lý của nó là tước bỏ hoặc hạn chế quyền, tự
do của một người do đó việc quy định cụ thể và trao thẩm quyền áp dụng cho
một cơ quan duy nhất là Tòa án là hoàn toàn phù hợp với yêu cầu của nguyên
tắc nhân đạo trong đường lối xử lý hình sự của Nhà nước ta. Không chỉ quy
định cụ thể về vấn đề thẩm quyền áp dụng hình phạt mà PLHS Việt Nam còn
quy định Tòa án chỉ có thể áp dụng hình phạt đối với một người bằng và chỉ
có thể bằng một hình thức duy nhất đó là thông qua bản án có hiệu lực pháp
luật. Điều này được hiểu rằng mặc dù được pháp luật trao cho thẩm quyền tối
cao trong việc áp dụng hình phạt đối với một người nhưng Tòa án cũng không
thể thực hiện thẩm quyền này một cách tùy tiện bằng bất cứ hình thức văn bản
nào mà PLHS chỉ cho phép Tòa án thực hiện thẩm quyền này của mình thông
qua bản án. Hơn nữa bản án này phải là bản án đã có hiệu lực pháp luật. Vì
thực tế trường hợp bản án được tuyên nhưng người bị kết án có kháng cáo
hoặc cơ quan Viện kiểm sát có kháng nghị thì việc áp dụng hình phạt cũng
không thể được thực hiện. Việc quy định chặt chẽ về điều kiện áp dụng hình
phạt như vậy giúp cho quyền, tự do của người phạm tội được bảo vệ và tránh
được sự tùy tiện trong việc hạn chế, tước bỏ quyền, tự do của người phạm tội
thông qua việc áp dụng hình phạt.
- Giống như TNHS, hình phạt chỉ được ghi nhận trong một lĩnh vực
pháp luật duy nhất đó chính là PLHS và đồng thời việc áp dụng hình phạt trên
thực tế cũng không thể được thực hiện dựa trên ý thức chủ quan của cơ quan
tư pháp hình sự đã được Nhà nước trao “quyền” tước bỏ hoặc hạn chế quyền,

32. 25
tự do (thậm chí là cả tính mạng – thứ quý giá nhất của con người) của người
bị kết án mà phải tuân theo một trình tự đặc biệt được quy định trong pháp
luật tố tụng hình sự.
- Việc áp dụng hình phạt chỉ được Tòa án thực hiện đối với bản thân
người bị kết án chứ không thể áp dụng đối với người thân thích hay người có
quan hệ gần gũi với người bị kết án. Nói một cách khác hình phạt cũng như
TNHS chỉ mang tính cá nhân.
b/ Tính nhân văn, nhân đạo sâu sắc trong chính sách hình sự của Nhà
nước ta khi đưa ra các quy định về hình phạt được thể hiện thông qua:
- Việc bảo vệ các quyền con người được phản ánh thông qua các mục
đích của hình phạt trong PLHS của một quốc gia vì các mục đích đó như thế nào
(như: trừng trị, trả thù, gây nên sự đau đớn về thể xác, cải tạo hay giáo dục,
v.v…) cũng chính là các tiêu chí quan trọng góp phần đánh giá mức độ dân chủ
và nhân đạo, pháp chế và nhân văn trong quốc gia đó ra sao? [11, tr.8]. Như
vậy, bằng quy phạm PLHS thực định (Điều 27 BLHS Việt Nam năm 1999)
các mục đích của hình phạt được ghi nhận là: 1) Trừng trị, cải tạo, giáo dục
người phạm tội và ngăn ngừa họ phạm tội mới – ngăn ngừa riêng; 2) Giáo
dục người khác tôn trọng pháp luật hình sự, đấu tranh phòng và chống tội
phạm – ngăn ngừa chung.
- Đối với những loại hình phạt có tính nghiêm khắc cao nhất trong hệ
thống hình phạt hiện nay là hình phạt tù chung thân và tử hình, BLHS đã đưa
ra quy định về những trường hợp không được áp dụng hai loại hình phạt này
bao gồm: người chưa thành niên phạm tội; phụ nữ có thai hoặc đang nuôi con
nhỏ dưới 36 tháng tuổi khi phạm tội hoặc khi xét xử.
- Tính đa dạng và phong phú về loại, tính chất và mức độ nghiêm khắc
của hệ thống hình phạt. Trong hệ thống hình phạt hiện nay, hình phạt không chỉ
có hình phạt chính mà còn có cả một danh sách các hình phạt bổ sung, không

33. 26
chỉ có hình phạt về kinh tế như hình phạt tiền mà còn có cả hình phạt mang tính
chính trị như cấm đảm nhiệm chức vụ, trục xuất; không chỉ có hình phạt tù có
thời hạn mà còn có cả hình phạt tù không có thời hạn; hình phạt tước tự do và
cả hình phạt không tước tự do. Ngay trong bản thân hình phạt tù có thời hạn,
nhà làm luật còn quy định cả mức tối thiểu và mức tối đa trong từng điều luật
cụ thể. Điều này vừa tạo điều kiện cho chủ thể có thâm quyền áp dụng hình
phạt là Tòa án dễ dàng hơn trong việc lựa chọn loại và mức hình phạt cho phù
hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi mà người phạm tội gây ra
từ đó đảm bảo quyền và lợi ích chính đáng của người phạm tội.
- Nhà làm luật hình sự Việt Nam đã đưa ra một loạt các tình tiết được
coi là tình tiết giảm nhẹ TNHS để Tòa án (Hội đồng xét xử) cân nhắc và áp
dụng để giảm nhẹ một phần hình phạt cho người phạm tội (bị cáo) trước khi
tuyên bản án kết tội. Ngoài ra nhà làm luật còn đưa ra một quy định mang tính
mở theo đó Tòa án (Hội đồng xét xử) có thể căn cứ vào hoàn cảnh cụ thể của
bị cáo mà coi những tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ TNHS cho bị cáo. Quy
định này mặc dù trên thực tế đã vô tình tạo ra cho Tòa án (hội đồng xét xử)
"sự tùy tiện" trong quá trình vận dụng nhưng xét từ mục đích mà quy định này
hướng tới là cho phép Tòa án (hội đồng xét xử) truy cứu TNHS theo hướng
có lợi cho bị cáo thì đây thực sự là một quy định mang tính nhân đạo sâu sắc,
nó thể hiện niềm tin nội tâm của nhà làm luật hình sự Việt Nam đối với khả
năng hoàn lương của người phạm tội (bị cáo) khi họ xuất thân trong một gia
đình có truyền thống (tình tiết giảm nhẹ TNHS trong trường hợp người thân
trong gia đình bị cáo có công với cách mạng, được tặng thưởng huân, huy
chương; bản thân bị cáo có thành tích đặc biệt) hoặc bản thân họ đã có những
hành vi thể hiện mong muốn hoàn lương (tình tiết giảm nhẹ TNHS trong
trường hợp bị cáo thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải, tự nguyện khắc phục
thiệt hại, ...) hoặc mức độ nguy hiểm mà hành vi do họ gây ra không lớn (tình

34. 27
tiết giảm nhẹ TNHS trong trường hợp bị cáo phạm tội lần đầu thuộc trường
hợp ít nghiêm trọng).
- Nhà làm luật hình sự nước ta còn đưa ra một quy định mang tính mở và
đậm chất nhân văn khác khi cho phép Tòa án được quyết định một hình phạt
nhẹ hơn quy định của BLHS trong những trường hợp cụ thể khi có đầy đủ các
căn cứ mà BLHS quy định. Như vậy việc quyết định hình phạt của Tòa án
không chỉ bị bó hẹp trong bản thân nội dung các điều luật của BLHS mà Tòa
án còn được trao “quyền” trong việc quyết định một mức hình phạt nhẹ hơn
mức hình phạt mà BLHS quy định đối với từng loại tội phạm cụ thể. Hơn nữa,
bản thân mức hình phạt mà nhà làm luật hình sự đưa ra trong từng điều luật
(Phần các tội phạm) về cơ bản đã đảm bảo việc truy cứu TNHS theo đúng tính
chất và mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội từ đó bảo vệ quyền và lợi ích
hợp pháp của người phạm tội. Việc nhà làm luật cho phép Tòa án được quyết
định mức hình phạt nhẹ hơn mức hình phạt đã được quy định trong điều luật
thực sự là một biểu hiện rõ nét của tư tưởng nhân đạo trong PLHS Việt Nam.
1.3.1.6. Việc bảo vệ các quyền con người bằng một số quy phạm của
chế định các biện pháp tha miễn
BPTM trong luật hình sự là quy phạm (hoặc chế định) mang
tính chất nhân đạo, phản ánh sự khoan hồng của Nhà nước đối với
người phạm tội và được cơ quan tư pháp hình sự có thẩm quyền áp
dụng chỉ trong một số trường hợp nhất định khi có đầy đủ các căn
cứ và những điều kiện do PLHS quy định [9, tr.712].
a/ Biểu hiện đầu tiên của việc bảo vệ các quyền con người bằng chế
định các BPTM chính là các đặc điểm cơ bản của BPTM trong luật hình sự:
- BPTM trong luật hình sự thường là quy phạm (hoặc chế định) mang
tính nhân đạo được ghi nhận trong Phần chung BLHS vì nó thể hiện sự tôn
trọng và bảo vệ các quyền con người bằng PLHS là những giá trị xã hội cao
quý nhất được thừa nhận chung trong nhà nước pháp quyền [18, tr.98].

35. 28
- Sự quan tâm của Nhà nước trong việc cải tạo và giáo dục người phạm
tội, khuyến khích họ sửa chữa sai lầm nhằm tránh khỏi con đường phạm tội
trở về với cuộc sống lương thiện và sớm tái hòa nhập vào cộng đồng được
phản ánh ở nhiều phương diện, mức độ khác nhau thông qua các BPTM.
- Việc áp dụng các BPTM chỉ và chỉ được thực hiện khi có đầy đủ các
căn cứ và những điều kiện do PLHS quy định.
b/ Thông qua bản chất pháp lý của từng BPTM trong luật hình sự, các
quyền con người được bảo vệ ở các mức độ khác nhau vì tùy thuộc vào sự
khác nhau về bản chất pháp lý của từng BPTM nên khi được áp dụng đối với
người phạm tội cũng sẽ đưa đến các hậu quả pháp lý khác nhau, mà cụ thể là
người phạm tội sẽ:
- Không bị coi là có án tích nếu không bị truy cứu TNHS, không phải
chấp hành bản án kết tội do đã hết thời hiệu, được miễn TNHS, được miễn
hình phạt hoặc sau khi đã được xóa án tích [18, tr.98].
- Bị coi là có án tích nếu được áp dụng một trong sáu BPTM có liên
quan đến việc CHHP (như: miễn việc CHHP, giảm mức hình phạt đã được
tuyên, giảm thời hạn CHHP, án treo, hoãn CHHP tù hoặc tạm đình chỉ
CHHP tù) [18, tr.99].
c/ Việc bảo vệ các quyền con người còn được phản ánh thông qua chế
định thời hiệu trong luật hình sự mà cụ thể là:
- Qua khái niệm của nó, tức là một chế định phản ánh nguyên tắc nhân
đạo của luật hình sự và được thể hiện bằng việc quy định trong PLHS một
thời hạn nhất định mà khi hết thời hạn đó, thì người phạm tội không bị truy
cứu TNHS, còn người bị kết án thì không phải chấp hành bản án kết tội có
hiệu lực pháp luật do Tòa án tuyên;
- Qua bản chất pháp lý của chế định này, tức là sau một thời hạn nhất
định do luật định đã qua và khi có đầy đủ các căn cứ và những điều kiện được

36. 29
ghi nhận trong PLHS, thì người phạm tội không thể bị Nhà nước truy cứu
TNHS và người bị kết án không phải chấp hành bản án kết tội có hiệu lực
pháp luật đã được Tòa án tuyên và cuối cùng [18, tr.99];
- Qua bốn đặc điểm của chế định thời hiệu:
+ Căn cứ vào các quy định của PLHS và pháp luật TTHS, quyền truy
cứu TNHS và thi hành bản án kết tội của các cơ quan TPHS có thẩm quyền
của Nhà nước (cơ quan Điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án và cơ quan THAHS)
đối với người đã có lỗi trong việc thực hiện tội phạm không phải là vô thời
hạn, mà chỉ trong một thời hạn nhất định được điều chỉnh trong PLHS.
+ Khi một thời hạn nhất định do PLHS quy định đã qua rồi, thì bất kỳ
người nào mặc dù đã có lỗi trong việc thực hiện tội phạm nhưng vẫn không thể
bị Nhà nước truy cứu TNHS (vì trong trường hợp này họ đã không còn bị coi là
người phạm tội nữa) hoặc không bị buộc phải chấp hành bản án kết tội có hiệu
lực pháp luật đã được Tòa án tuyên (vì trong trường hợp này họ đã không còn
bị coi là người có nghĩa vụ phải chấp hành bản án đó nữa) [18, tr.100].
+ Khi đã hết thời hiệu rồi, nếu như muốn không bị truy cứu TNHS do đã
hết thời hiệu (đối với người phạm tội) hoặc không bị buộc phải chấp hành bản
án kết tội (đối với người đã bị kết án), thì ngoài các căn cứ pháp lý ra, còn phải
có một loạt những điều kiện cụ thể khác do PLHS quy định và, chỉ khi nào có
tổng hợp đầy đủ chúng (các căn cứ pháp lý và những điều kiện ấy), thì người
phạm tội mới không bị truy cứu TNHS hoặc người đã bị kết án mới không bị
buộc phải chấp hành bản án kết tội có hiệu lực pháp luật của Tòa án.
+ Tùy thuộc vào giai đoạn TTHS tương ứng cụ thể, nếu đã hết thời hiệu
rồi thì việc không truy cứu TNHS (đối với người phạm tội) hoặc không thi
hành bản án kết tội có hiệu lực pháp luật của Tòa án (đối với người đã bị kết
án) chỉ được thực hiện bởi một cơ quan TPHS có thẩm quyền nhất định (cơ
quan Điều tra với sự phê chuẩn của Viện kiểm sát, Viện kiểm sát, Toà án

37. 30
hoặc cơ quan THAHS) khi có đầy đủ các căn cứ pháp lý và những điều kiện
do PLHS quy định [18, tr.101].
d/ Việc bảo vệ các quyền con người được phản ánh thông qua chế định
miễn hình phạt, mà cụ thể là:
- Qua khái niệm miễn hình phạt, mà theo đó có thể được hiểu là hủy bỏ
biện pháp về cưỡng chế về hình sự nghiêm khắc nhất cho người bị kết án mà
lẽ ra Tòa án phải tuyên trong bản án kết tội có hiệu lực pháp luật đối với
người này [18, tr.102];
- Qua bản chất pháp lý của miễn hình phạt là một chế định nhân đạo
của luật hình sự Việt Nam và Tòa án không quyết định hình phạt trong bản án
kết tội có hiệu lực pháp luật đối với người bị coi là có lỗi trong việc thực hiện
tội phạm, tức là không áp dụng đối với người này biện pháp cưỡng chế về
hình sự nghiêm khắc nhất khi có đầy đủ căn cứ và những điều kiện được quy
định trong PLHS;
- Qua ba đặc điểm của chế định miễn hình phạt:
+ Theo thứ tự về mức độ nhân đạo, thì miễn hình phạt là chế định nhân
đạo thứ hai (sau chế định miễn TNHS) vì theo quy định của PLHS Việt Nam,
nó chỉ Tòa án áp dụng trong trường hợp đáng được khoan hồng đặc biệt
nhưng chưa đến mức được miễn TNHS (Điều 54 BLHS năm 1999) và vì vậy,
đây cũng chính là sự thể hiện nguyên tắc nhân đạo của chính sách hình sự nói
chung và của PLHS nói riêng trong một Nhà nước.
+ Miễn hình phạt chỉ có thể được đặt ra đối với người nào là bị kết án mà
lẽ ra nếu không có đủ các căn cứ và những điều kiện do luật định để được
miễn hình phạt, thì người đó phải bị Tòa án áp dụng một hình phạt nào đó trên
thực tế theo các quy định của PLHS [18, tr.102].
+ Mặc dù trong PLHS thực định không có sự điều chỉnh rõ ràng và dứt
khoát của nhà làm luật nhưng thực tiễn xét xử cho thấy, tùy các tình tiết cụ thể của

38. 31
vụ án người được miễn hình phạt vẫn có thể bị (hoặc không bị) Tòa án áp
dụng một hoặc nhiều biện pháp tư pháp do PLHS quy định.
e/ Việc bảo vệ các quyền con người được phản ánh thông qua các chế
định liên quan đến việc CHHP:
- Trước hết, qua khái niệm chung của các chế định về CHHP, mà theo
đó được hiểu là những biện pháp cưỡng chế về thi hành án hình sự liên quan
đến việc CHHP phản ánh nguyên tắc nhân đạo của luật hình sự, cũng như luật
THAHS Việt Nam và được áp dụng trong từng trường hợp cụ thể tương ứng
đối với người bị kết án khi có các căn cứ và những điều kiện nhất định do
PLHS quy định;
- Qua đặc điểm của các chế định về CHHP:
+ Là những biện pháp cưỡng chế về THAHS liên quan đến việc CHHP
phản ánh nguyên tắc nhân đạo của chính sách hình sự nói chung và của luật
hình sự, cũng như luật THAHS Việt Nam nói riêng [18, tr.104].
+ Chỉ có thể được áp dụng đối với người bị kết án trong mỗi trường
hợp cụ thể tương ứng.
+ Chỉ có thể được áp dụng khi có các căn cứ và những điều kiện nhất
định do PLHS quy định.
g/ Việc bảo vệ các quyền con người được phản ánh thông qua chế định
miễn CHHP:
- Trước hết, đó là qua khái niệm miễn CHHP, mà theo đó có thể được
hiểu là hủy bỏ việc chấp hành biện pháp cưỡng chế về hình sự nghiêm khắc
nhất mà Tòa án đã tuyên trong bản án kết tội có hiệu lực pháp luật đối với
người bị kết án;
- Qua bản chất pháp lý của chế định này theo đó Tòa án vẫn quyết định
một hình phạt nhất định trong bản án kết tội có hiệu lực pháp luật đối với

39. 32
người bị coi là có lỗi trong việc thực hiện tội phạm, nhưng không buộc người
này phải chấp hành toàn bộ hình phạt ấy khi có đầy đủ căn cứ và những điều
kiện do PLHS quy định.
h/ BVCQ con người được phản ánh thông qua chế định giảm mức hình
phạt đã được tuyên:
- Trước hết, đó là qua khái niệm giảm mức hình phạt đã được tuyên,
theo đó là việc rút ngắn thời hạn của việc chấp hành phần còn lại của loại
hình phạt có thời hạn hoặc miễn việc tiếp tục chấp hành phần còn lại của loại
hình phạt không có thời hạn đối với người bị kết án [18, tr.105];
- Qua bản chất pháp lý của chế định này: khi có đầy đủ căn cứ và
những điều kiện được quy định trong PLHS, Tòa án quyết định việc rút ngắn
thời hạn CHHP cải tạo không giam giữ hoặc hình phạt tù có thời hạn đối với
người bị kết án đang CHHP tương ứng (nếu người này đã CHHP đó được
một thời gian nhất định) hoặc miễn phần tiền phạt còn lại đối với người bị
kết án đang CHHP tiền.
i/ Việc bảo vệ các quyền con người được phản ánh thông qua chế định
hoãn CHHP:
- Trước hết, đó là qua khái niệm này: hoãn CHHP tù là việc tạm dừng
lại trong một thời hạn nhất định việc CHHP tù của người bị kết án nếu người
này chưa CHHP tù đó;
- Qua bản chất pháp lý của chế định này: Tòa án quyết định tạm dừng
lại việc CHHP tù đã được tuyên trong bản án kết tội có hiệu lực pháp luật đối
với người bị kết án (nhưng chưa CHHP đó) trong một thời hạn nhất định khi
có đầy đủ căn cứ và những điều kiện được do PLHS quy định .
k/ Việc bảo vệ các quyền con người được phản ánh thông qua chế định
tạm đình chỉ CHHP tù:

40. 33
- Trước hết, đó là qua khái niệm tạm đình chỉ CHHP tù: là việc tạm
dừng lại trong một thời hạn nhất định việc CHHP tù của người bị kết án
đang CHHP đó;
- Qua bản chất pháp lý của chế định này: Tòa án quyết định tạm dừng
lại việc CHHP tù đã được tuyên trong bản án kết tội có hiệu lực pháp luật đối
với người bị kết án đang CHHP đó trong một thời hạn nhất định khi có đầy
đủ căn cứ và những điều kiện được quy định trong PLHS [18, tr.107].
l/ Việc bảo vệ các quyền con người được phản ánh thông qua chế định
án treo:
- Trước hết, đó là qua khái niệm án treo: là biện pháp miễn CHHP tù kèm
theo một thời gian thử thách nhất định đối với người bị coi là có lỗi trong việc
thực hiện tội phạm khi có đủ căn cứ và những điều kiện do PLHS quy định;
- Qua bản chất pháp lý của chế định này: Tòa án miễn CHHP tù đã tuyên
trong bản án kết tội có hiệu lực pháp luật đối với người bị xử phạt tù có thời hạn
không quá 3 năm và ấn định thời gian thử thách từ 1 đến 5 năm đối với người đó
khi có đầy đủ căn cứ và những điều kiện do PLHS quy định [18, tr.108].
m/ Việc bảo vệ các quyền con người được phản ánh thông qua chế định
án tích:
- Trước hết, đó là qua ba khái niệm cơ bản có liên quan đến chế định này:
+ Án tích là hậu quả pháp lý của việc người bị kết án bị áp dụng hình
phạt theo bản án kết tội có hiệu lực pháp luật của Tòa án và là giai đoạn cuối
cùng của việc thực hiện TNHS [18, tr.109], được thể hiện trong việc người bị
kết án mặc dù đã chấp hành xong bản án (bao gồm hình phạt chính, hình phạt
bổ sung và các quyết định khác của Tòa án) nhưng vẫn chưa hết án tích hoặc
chưa được xóa án tích theo các quy định của PLHS;
+ Hết án tích là việc chấm dứt TNHS của người bị kết án do người đó
đương nhiên hết (được xóa) án tích theo các quy định của PLHS mà không
cần có sự xem xét và không cần có quyết định riêng của Tòa án công nhận là
chưa bị kết án [18, tr.110];

41. 34
+ Xóa án tích là việc chấm dứt TNHS của người bị kết án do người đó
được xóa án tích theo các quy định của PLHS trên cơ sở có sự xem xét và có
quyết định riêng của Tòa án công nhận là chưa bị kết án.
- Qua bản chất pháp lý của chế định án tích: là một chế định nhân đạo
của luật hình sự Việt Nam và được thể hiện trong việc hủy bỏ hậu quả pháp lý
hình sự đối với người bị kết án, tức là chấm dứt hoàn toàn TNHS của người
đó khi người đó đáp ứng đầy đủ những điều kiện để được đương nhiên hết án
tích hoặc được Tòa án xóa án tích theo các quy định của PLHS.
- Và qua bốn đặc điểm của chế định này:
+ Án tích không chỉ là hậu quả pháp lý của hình phạt được áp dụng đối
với người bị kết án theo bản án kết tội có hiệu lực pháp luật của Tòa án, mà
còn là giai đoạn cuối cùng của việc thực hiện TNHS vì nếu như người bị kết
án đã chấp hành xong bản án nhưng khi chưa hết án tích hoặc chưa được xóa
án tích theo các quy định của PLHS, thì vẫn còn TNHS.
+ Án tích có ý nghĩa pháp lý hình sự (là tình tiết tăng nặng TNHS, tình
tiết xác định người bị kết án là tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm, tình tiết
định tội trong một số cấu thành tội phạm) đối với người bị kết án khi người
này phạm tội mới.
+ Hết án tích có ý nghĩa pháp lý hình sự đối với người bị kết án ở chỗ:
khi đáp ứng được đầy đủ những điều kiện để đương nhiên được xóa án tích
theo các quy định của PLHS (Điều 64 BLHS năm 1999), tức là mặc nhiên
được công nhận là chưa bị kết án (mà không cần bằng một quyết định riêng
của Tòa án về vấn đề này).
+ Xóa án tích có ý nghĩa pháp lý hình sự đối với người bị kết án ở chỗ:
khi đáp ứng được đầy đủ những điều kiện để được Tòa án xóa án tích theo
các quy định của PLHS (các điều 65-67 BLHS năm 1999), tức là phải do Tòa
án công nhận bằng một quyết định riêng là chưa bị kết án.

42. 35
n/ Việc bảo vệ các quyền con người được phản ánh thông qua chế định
đặc xá:
- Trước hết, đó là qua hai khái niệm sau đây của chế định đặc xá:
+ Về nội dung, đặc xá là sự khoan hồng mang tính chất tổng hợp về
mặt pháp lý hình sự được thực hiện theo trình tự ngoài Tòa án bằng việc áp
dụng đối với riêng một (những) người bị kết án cụ thể nhất định một trong
các BPTM của PLHS nếu người đó đáp ứng đầy đủ những điều kiện mà văn
bản đặc xá quy định [18, tr.113];
+ Về hình thức, văn bản đặc xá là văn bản quy phạm pháp luật do
nguyên thủ quốc gia (Chủ tịch nước) ban hành dưới dạng quyết định nhân
dịp những ngày Quốc khánh hoặc những ngày lễ lớn (như Tết dương lịch
hay Tết nguyên đán) hàng năm của dân tộc hay có sự kiện đặc biệt khác
hoặc theo đơn xin ân giảm của người bị kết án, của thân nhân hay của người
đại diện cho người đó.
- Qua bản chất pháp lý của chế định đặc xá, tức là một chế định nhân
đạo của luật hình sự Việt Nam và được thể hiện bằng việc áp dụng đối với
người bị kết án một trong bốn BPTM do PLHS nước ta quy định gồm giảm
nhẹ hình phạt [18, tr.115], miễn việc CHHP, giảm thời hạn CHHP hoặc xóa
án tích, khi có quyết định do Chủ tịch nước tuyên bố nhân dịp những ngày
Quốc khánh hoặc những ngày lễ lớn (như Tết dương lịch hay Tết nguyên đán)
hàng năm của dân tộc hay có sự kiện đặc biệt khác hoặc theo đơn xin ân
giảm của người bị kết án, của thân nhân hay của người đại diện cho người đó.
- Qua năm đặc điểm của chế định đặc xá:
+ Là sự khoan hồng mang tính chất tổng hợp về mặt pháp lý hình sự
[18, tr.115] vì nó chính là sự thể hiện nguyên tắc nhân đạo của luật hình sự
thông qua việc xem xét để áp dụng đối với riêng một (những) người bị kết án
một trong các BPTM do PLHS quy định nếu người đó đáp ứng đầy đủ những
điều kiện được ghi nhận trong văn bản đặc xá.

43. 36
+ Văn bản đặc xá là một văn bản quy phạm pháp luật dưới dạng quyết
định được Chủ tịch nước ban hành theo thẩm quyền do Hiến pháp Việt Nam
năm 1992 (khoản 12 Điều 103) quy định [18, tr.116], được thực hiện theo
trình tự ngoài Tòa án và thường được tuyên bố nhân dịp những ngày lễ Quốc
khánh hoặc những ngày lễ lớn (như Tết dương lịch hay Tết nguyên đán) hàng
năm của dân tộc hay có sự kiện đặc biệt hoặc theo đơn xin ân giảm của người
bị kết án, của nhân thân hay của người đại diện cho người đó.
+ Được áp dụng đối với riêng một (những) người bị kết án cụ thể nhất
định vì lý do nhân đạo mà không hạn chế phạm vi những người bị kết án,
đồng thời không căn cứ vào loại hình phạt đã được tuyên, cũng như loại và
tính chất của tội phạm đã được thực hiện.
+ Hậu quả pháp lý hình sự của đặc xá đối với người bị kết án ở chỗ là
nếu người đó đáp ứng được đầy đủ những điều kiện mà văn bản đặc xá quy
định thì có thể được xem xét để áp dụng một trong bốn BPTM sau đây của
luật hình sự [18, tr.116]: Giảm nhẹ hình phạt; Miễn việc CHHP; Giảm thời
hạn CHHP hoặc; Xóa án tích (sau khi đã chấp hành xong hình phạt và các
quyết định khác của Tòa án).
+ Là sự thể hiện nguyên tắc nhân đạo của luật hình sự nhưng việc áp
dụng bốn biện pháp tha miễn nêu trên khi có văn bản đặc xá khác với khi
xét xử ở chỗ: việc áp dụng các BPTM khi có văn bản đặc xá được thực
hiện không phải chỉ có một cơ quan duy nhất có thẩm quyền xét xử (Tòa
án) mà là bởi nhiều cơ quan (thường là Hội đồng tư vấn đặc xá với các đại
diện của Chính phủ, TANDTC, Viện KSNDTC, Bộ Công an, v.v...), còn
việc áp dụng các BPTM khi xét xử chỉ được thực hiện bởi Tòa án trên cơ
sở các quy định của PLHS để tuyên bản án kết tội đối với bị coi là có lỗi
trong việc thực hiện tội phạm.

44. 37
o/ BVCQ con người được phản ánh thông qua chế định đại xá:
- Trước hết, đó là qua hai khái niệm sau đây của chế định đại xá:
+ Về nội dung, đại xá là sự khoan hồng mang tính chất tổng hợp về
mặt pháp lý hình sự và TTHS được thực hiện theo trình tự ngoài Tòa án bằng
việc áp dụng đối với người phạm tội (bị kết án) không nhất định một trong
các biện pháp tha miễn của PLHS nếu người đó đáp ứng đầy đủ những điều
kiện mà văn bản đại xá quy định;
+ Về hình thức, văn bản đại xá là văn bản quy phạm pháp luật do cơ
quan lập pháp tối cao (Quốc hội) ban hành dưới dạng quyết định nhân dịp có
sự kiện lịch sử đặc biệt quan trọng của đất nước, có hiệu lực pháp luật bắt
buộc đối với tất cả các cơ quan bảo vệ pháp luật và Tòa án căn cứ vào giai
đoạn TTHS cụ thể tương ứng.
- Qua bản chất pháp lý của chế định đại xá, tức là một chế định nhân
đạo của luật hình sự và luật TTHS Việt Nam, được thể hiện bằng việc áp
dụng đối với người phạm tội (bị kết án) một trong sáu BPTM do PLHS nước
ta quy định tùy thuộc vào giai đoạn TTHS cụ thể tương ứng - miễn TNHS.
miễn hình phạt. giảm nhẹ hình phạt, miễn việc CHHP, giảm thời hạn CHHP
hoặc xóa án tích - khi có quyết định do Quốc hội tuyên bố.
- Qua năm đặc điểm của chế định đại xá:
+ Là sự khoan hồng mang tính chất tổng hợp về mặt pháp lý hình sự và
TTHS vì nó chính là sự thể hiện nguyên tắc nhân đạo của luật hình sự và luật
TTHS thông qua việc xem xét để áp dụng đối với người phạm tội (bị kết án)
một trong các BPTM do PLHS quy định tùy thuộc vào giai đoạn TTHS cụ
thể tương ứng nếu người đó đáp ứng đầy đủ những điều kiện được ghi nhận
trong văn bản đại xá.
+ Văn bản đại xá là một văn bản quy phạm pháp luật dưới dạng quyết
định được Quốc hội ban hành theo thẩm quyền do Hiến pháp Việt Nam năm
1992 (khoản 10 Điều 84) quy định, được thực hiện theo tình tự ngoài Tòa án,

45. 38
được tuyên bố nhân dịp có sự kiện lịch sử đặc biệt quan trọng của đất nước,
có hiệu lực pháp luật bắt buộc đối với tất cả các cơ quan BVPL và Tòa án căn
cứ vào giai đoạn TTHS cụ thể tương ứng.
+ Được áp dụng đối với riêng phạm vi không nhất định những người
phạm tội (bị kết án) vì lý do nhân đạo mà về cơ bản không đặt ra các tiêu chí
cụ thể về đạo đức của người bị kết án trong quá trình CHHP.
+ Hậu quả pháp lý hình sự - tố tụng hình sự của đại xá đối với người
phạm tội (bị kết án) ở chỗ là nếu người đó đáp ứng được đầy đủ những điều
kiện mà văn bản đại xá quy định thì căn cứ vào giai đoạn TTHS cụ thể tương
ứng có thể được xem xét để áp dụng một trong sáu BPTM sau đây của luật
hình sự: Miễn TNHS; Miễn hình phạt; Giảm nhẹ hình phạt; Miễn việc CHHP;
Giảm thời hạn CHHP hoặc; Xóa án tích (sau khi đã chấp hành xong hình
phạt và các quyết định khác của Tòa án).
+ Là sự thể hiện nguyên tắc nhân đạo của luật hình sự nhưng việc áp
dụng sáu BPTM nêu trên khi có văn bản đại xá khác với khi có văn bản đặc
xá ở chỗ: văn bản đại xá không làm thay đổi các quy phạm PLHS xác định
TNHS đối với việc thực hiện tội phạm, tức là không phi tội phạm hóa những
hành vi nguy hiểm cho xã hội mà nhà làm luật đã coi là tội phạm, đồng thời
được áp dụng cả trong các giai đoạn TTHS trước (nếu là miễn TNHS) và sau
khi Tòa án tuyên bản án kết tội có hiệu lực pháp luật (nếu là năm biện pháp
tha miễn còn lại).
1.3.2. Nội dung của việc bảo vệ các quyền con người bằng một số chế
định thuộc Phần các tội phạm PLHS
1.3.2.1. Việc bảo vệ các quyền con người bằng một số quy phạm thuộc
chế định các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự và nhân phẩm của
con người
a/ Việc bảo vệ các quyền con người thông qua chế định các tội xâm
phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự và nhân phẩm của con người được thể hiện