More Related Content
More from П. Эрдэнэсайхан
More from П. Эрдэнэсайхан (20)
History
- 2. Чингис хааны түүхэнд гүйцэтгэсэн үүрэг
Чингис хааны “Олноос олон, цөөнөөс цөөн гарз” хэмээн давуу
хүчтэй дайсны эсрэг цэргээ зоригжуулж хэлсэн үг нь аливаа дайнд
хүний олноор ялдаггүй, арга мэх, эр зориг чухал гэдгийг
илэрхийлдэг. Чингис хаан цэргийн жанжны холч ухаан, цэргийн
урлагийг гойд эзэмшсэн учир аливаа дайн тулаанд давуу хүчтэй
өрсөлдөгчдөө ялж байв.
Чингис хаан “Алд бие минь алжааваас алжаатугай, Аху
төр минь бүү алдартугай” хэмээх билиг сургаалаараа хувь
хүний эрх ашгаас улс орны эрх ашиг эрхэм гэдгийг
тунхагласан билээ. Тэрээр төр, цэргийн албанд хүн
томилохдоо удам угсаа, нийгмийн гарлыг бус, үнэнч шударга
байдал, авьяас чадвар, гавьяа зүтгэлийг нь гол шалгуур
болгодог байв. Энэ нь тухайн үедээ цоо шинэ, ухаалаг
бодлого, зарчим байлаа. Үнэнч шударга занг эрхэмлэн,
дайсан байсан ч өршөөж, дэвшүүлдэг байв.
Үүний тод жишээ нь Чингис хааныг харваж шархдуулсан
Бэсүдийн Зургаадайг өршөөн, Зэв хэмээн нэрлэж албандаа
авсан нь хожим суут жанжин болсон явдал юм.
- 3. 1204 онд Наху гүний дэргэд
Наймантай хийсэн
тулалдаанд эхлээд зориуд
туранхай агт олзлуулж
дайснаа тайвшруулсан,
харин тулалдааны өмнөхөн
цэрэг бүр олон гал түлж,
дайсанд сэтгэл зүйн цохилт
өгснийг энд
дурдаж болно. Чингис хаан
өрсөлдөгч бүрийнхээ давуу,
сул талыг сайтар судалж,
онцлогт нь тохируулан цэрэг
дайны төлөвлөгөө
боловсруулдаг байсан нь
түүний амжилтын нэг гол
үндэс байв.
- 4. Чингис хааны түүхэн
үнэлэмж.
"Чингис хаан аян дайнд
дайсныг хэрхэн ялж, анд
нөхдөө хэрхэн дээдэлдгийн
жишээг бүгдэд үзүүлэв. Агуу их
Македоны Александр хичнээн
их чадварлаг
байлаа ч гэсэн хэрэв Чингис
хаантай нэг цаг үед амьдарсан
бол түүний үйл хэргээс
суралцах л байлаа. Цайз
хэрмүүдийг хэрхэн эзлэхийг
тэрээр Чингис хаанаас л сурах
байсан даа".
Ата Малик Жувейнигийн
“Ертөнцийг байлдан
дагуулагчийн түүх”-ээс.
- 5. Чингис хааны Монголын түүхэнд
гүйцэтгэсэн үүрэг.
Чингис хаан тархай бутархай байдлыг
эцэслэн Их Монгол улсыг байгуулснаар нийт
Монгол угсаатан нэгэн төрийн жолоонд орж
Монгол үндэстэн төлөвших үйл явцыг
хурдасгажээ. Энэ үеэс “би Монгол хүн”,
“Монгол үндэстэн”, “Монгол нутаг” гэх үзэл
сэтгэлгээ бий болж батжин тогтжээ. Үүний үр
дүнд Жужан улс унаснаар бутарч сарнисан
Монгол овог, аймгууд түүхэндээ хамгийн том
нэгдэл нягтралыг буй болгосон юм.
- 6. - Олон овог аймгийн хороондын
удаан хугацааны тасралтгүй дайн
дажин намжиж, салангид тасархай
байдал эцэс болж, улмаар Монгол
гэсэн нэгэн угсааны ард түмэн
цөмөөрөө нийлж Монгол үндэстэн
бүрэлдэх нөхцөлийг буй болгосон.
- Урьд нь аймаг ханлиг бүр тус
тусдаа хил хязгаар, газар нутагтай
байсан бол тэр нь арилж, Монгол
улсын нутаг дэвсгэрийн дотор, тэр
тусмаа Гурван голын сав газраар
төвлөрсөн өргөн уудам нутгаар
улсын хил хязгаар тогтож бий
болсон. Тэр нь өнөөгийн Монгол
улсын хилийн шугамыг татаж
тогтооход суурь болж өгсөн.
- 7. - Олон овог аймгийг нэгдмэл нэгэн
засаг захиргаанд оруулсан нь нутаг
нутгийн аялгуунууд харилцан бие бие
биедээ шингэн орох явц түргэсч,
ардын ярианы хэл аман зохиол дээр
үндэслэсэн Монгол үндэстний хэл
бүрэлдэн тогтнох нөхцөл бүрэлдэж,
Монгол бичгийн хэл үүсэх суурь
тавигдсан.
- Оюуны соёл, ахуй байдал, зан
суртахуун зэрэг амьдралын
хэвшлээрээ өөр өөр овог аймгууд
нэгдсэнээр нэгэн Монгол соёл
бүрэлдэж, улмаар Монгол нутаг,
Монгол хүн гэсэн ухагдахуун буй болж,
Монголоо гэсэн үндэсний бахархал,
үндэсний үзэл өнөөг хүртэл бидний
дотор үеэс үед хадгалагдан ирсэн.
- 8. “Судрын чуулган”-аас.
Чингис хаан айлдсан нь: Биднээс хойш манай ураг алтан хатгамалтай хувцас өмсөж,
буяны дээдийг эдэлж, чихэр бурмаар хооллож, хүлгийн сайныг унаж, хатдын хөөрхнийг
тэврэх болно.
Харин тэр үед энэ бүхнийг бидний эцэг, ахан дүүс маань хурааж цуглуулсан юм гэж
хэлэхгүй болж, биднийг болон энэ агуу өдрүүдийг мартах л байх даа.
Чингис хаан овог, аймгийн хуучин тогтолцоог халж мянгатын системийг буй болгов.
Ингэснээр овог, аймгаараа талцан хуваагдах, салан тусгаарлах, өс зангидах зэрэг хагарал
зөрчилд хүргэж байсан сөрөг талууд үгүй болж улс үндэсний нийтлэг эрх ашиг голлон
давамгайлах болжээ. Тухайн үеийн Хархорум хот дэлхийн нийслэл болох үндэс тавигдав.
Чингис хааны бодлого, шинэчлэл Монголын нийгэмд гүн гүнзгий ул мөрөө үлдээсэн юм.
ХХ зууныг хүртэл Монголын төрийг Чингис хааны “алтан ураг” удирджээ. Чингис хаан
Монголын ард түмний сэтгэлд мөнх оршиж, үеийн үед бахархал, хүндэтгэлийн дээд
болсоор ирсэн билээ.
- 9. Чингис хааны дэлхийн түүхэнд
гүйцэтгэсэн үүрэг.
Чингис хааны байлдан дагууллын үр
дүнд Евразийг дамнасан 13 сая 500
мянган км квадрат газар нутагт
нэгдсэн шинэ дэг журам тогтов.
Дундад зууны ертөнц дэх үндэстэн,
шашин хоорондын дайн эцэслэж,
Монголын их амар амгалангийн үе
эхэлжээ. Үүний үр дүнд өрнө, дорнын
хооронд худалдаа, гар урлал, соёлын
харилцаа өргөжин цэцэглэв. Энэ үед
торгоны замын үүрэг түүхэнд
байгаагүй өндөр түвшинд хүрсэн юм.
- 10. Чингис хаан түүний залгамжлагчид хүн
амын дийлэнх төвлөрсөн Хятад, Араб,
Европын соёл иргэншилт орнуудыг Монголын
эзэнт гүрэнд нэгтгэсэн юм. Ингэснээр Өрнө,
Дорно 2-ыг улс төр, эдийн засгийн хувьд
холбосон. Ийнхүү дэлхийг нэгдмэл, нэг болгож
чадсан улс төрийн бодлогын ур ухаан нь
орчин үеийн дэлхийн улс төрийн бодлогын
үндсэн агуулга болсоор байгаа юм.
“Вашингтон пост” сонин Чингис хааныг
сүүлчийн мянган жилийн хамгийн их алдартай
хүнээр тодруулсан нь дээрхийн нэг баталгаа
мөн.
Чингис хаан болон түүний залгамжлагчдын
явуулсан улс төрийн үйл ажиллагааны нэг гол
үр дүн гэвэл Евро-Азийн чөлөөт худалдааны
асар уудам бүс бүрдүүлж, Дорно, Өрнийн
соёл иргэншлийн хэлхээ холбоог бэхжүүлсэн
явдал юм. Чингис хаан дэлхий ертөнцийг
ойртуулж нягтруулсан гэж дүгнэдэг.
- 12. Сурвалжийг судлаад дараах асуултад хариулна уу.
1. Сурвалж 1-д буй Чингис хааны гэрээслэлийн гол утга санаа, авах сургамж
дүгнэлтээ тунгаан гаргана уу.
Дараах асуултад хариулна уу. Хариултыг хамтдаа хэлэлцээрэй.
Сурвалж, мэдээлэлд тулгуурлан Чингис хааны аян дайны амжилтын нууцуудыг
жагсаан бичнэ үү.
Жувейни-гийн Чингис хааны тухай дүгнэлт юу өгүүлж байна вэ?
Editor's Notes
- NOTE:
To change the image on this slide, select the picture and delete it. Then click the Pictures icon in the placeholder to insert your own image.