2015 онд зөвлөх зэрэг авсан багш нарын туршлага

1. Агуулга
1. Тавнайн Ариунаа “Дизайн технологийн хичээлээр техникийн бүтээл хийх замаар
сурагчдын техникийн суурь мэдлэг чадварыг хөгжүүлэх арга зүй “
2. Д.Аюушжав “Эх хэлний найруулга зүй“ бүлэг сэдвийн хүрээнд хэрэглээний
бичвэрүүдэд асуулт зохиож сурагчдыг хөгжүүлэх арга зүй
3. Ч.Алтантуяа “Хүүхэд нэг бүрийн сурах явцыг хянах, багшийн ажлыг үнэлж дүгнэх"
4. Дэндэвийн Аня “Сурагчдад сонголт хийх боломж олгох нь”
5. Цэдэн-Ишийн Алтанцэцэг “Математикийн хичээлийн хэрэглээ” сургалтын арга зүй
6. Ядамсүрэнгийн Баатархуяг “X-XII ангийн Зураг зүйн хичээлд дасгал ажлын дэвтэр
цахим хичээл бэлтгэн ашиглаж сурагчдын орон зайн хийсвэр сэтгэлгээг хөгжүүлэх нь”
7. Пүрэвжавын Байгалмаа “Ажлын хуудсаар сурагчдад сурах арга барил төлөвшүүлэх
нь “
8. Даваагийн Батболд “Даалгавраар суралцагчдын оролцоог хангаж, суралцах үйлийг
дэмжих арга зүй”
9. Б.Баярмаа “Соронзонгийн гайхамшиг” сэдвийг заах арга зүйн асуудал
10. Дамдины Бадамханд, Алтангэрэлийн Даваажаргал нар “Өөрийн болон бусдын
бүтээлийг унших тухай”
11. Тангадын Баяржаргал “Илэрхийлэх чадварт суурилсан хөгжүүлэх технологи”
12. Цэнд-Аюушийн Болдцэцэг “Бага ангийн сурагчдыг зөв сайхан хичээнгүй бичих
чадварт сургах нь”
13. Лхагвасүрэнгийн Бумбат “Бага насны хүүхдэд би чадаж байна гэсэн итгэл өгье”
14. Батнасангийн Бүдээхүү “Цахим хэрэглэгдэхүүн боловсруулах арга зүй”
15. Ганболдын Гэрэл “Сурагч нэг бүртэй ажиллах замаар хамт олныг чадваржуулах арга
зүй”
16. Ламжавын Даваадорж “Монгол Урлахуйн ухааны уламжлалт технологид суурилж
технологийн боловсролыг хөгжүүлэх нь” ( Модон сийлбэрийн урлалын жишээн дээр )
17. Раднаа-Очирын Давааханд “Door prize буюу Хаалганы шагнал”
18. Сүрэнжавын Дээшинбаяр “Авиа үсэг заахаас өмнө унших аргад сургах нь”
19. Лхагва-Очирын Зоригтжаргал “Сурагчдыг үнэлэх үнэлгээ”
20. Очирбатын Мөнхгэрэл “Рубик могой шоо” тоглоомоор хүүхдийн өгүүлбэр зохиох
чадварын хөгжүүлэх нь
21. Найдангийн Мөнхтуяа “Математикийн хичээлээр хүүхэд бүр чадваржсанаа үнэлэх нь”
22. Доржсамбуугийн Мөнхдэлгэр “Хэмжигдэхүүний нэгжийг хялбар аргаар шилжүүлэх
боломж”
23. Гэндэнгийн Мягмарсүрэн “Дүрс бүтээх аргыг газарзүйн хичээлд ашиглах нь”
24. Хандуугийн Наранцэцэг “Хоѐр од-нэг хүсэл” явцын үнэлгээний аргаар багшийн заах
арга зүйг хөгжүүлсэн нь”
25. Хоролтогоогийн Нарантуяа “Бага ангийн сурагчдад эх бичвэр зохион бичүүлж сургаж
буй туршлагаас”
26. Хаш-Эрдэнийн Нямсүрэн “Нийгмийн ухааны хичээлээр хүүхэд бүрийг хөгжүүлэх арга
зүй технологи”
27. Чогсомын Оюуннэмэх “Хүүхэд бүр асуудал шийдвэрлэх арга барилд суралцах нь”
28. Батчулууны Одгэрэл “Сурагчдын төлөвшилд анги удирдсан багшийн үүрэг”
29. Шагдаржавын Отгонцэцэг Анги хамт олныг төлөвшүүлэн, хөгжүүлэх урамшууллын
хөшүүрэг болсон “Гурвалсан гэрээ”

2. 30. Цэрэннадмидын Оюунболор нарын Дархан хүрд баг “Шагайн тоолол” арга зүй
31. Мулцаны Өнөрхүү “Мэдлэгийг чадвар болгон хувиргах аргууд”
32. Эрдэнэбилэгийн Саранчимэг “Оньсогоны агуулгыг дүрсээр илэрхийлэх технологи”
33. Боролын Тайван “Шавийн эрдэм багшаас”
34. Цэвээний Тунгалаг “Хүүхдийн төлөвлөн бүтээх үйлийг хөгжүүлэх арга зүй”
35. Хорголхүүгийн Цацрал “Түүх нийгмийн ухааны хичээлийн үнэлгээний даалгавар
боловсруулах, үр дүнг тооцох аргачлал”
36. Чимэдийн Цогзолмаа “Чадваржуулах хөтөлбөр”
37. Цэрэндэжидийн Цолмонбаатар “Сургуулийн дотоод сүлжээ-Цахим орчин ”
38. Гомбодоржийн Цэрмаа “Үйлдлийн сургалтын технологи”
39. Доржийн Цэрэнхүү “Хүнээр хүн хийх ухаан”
40. Лүмбэний Цэрэнханд “Багш ажлын байрандаа хөгжих боломж”
41. Мягмаржавын Чимгээ “Боловсруулах технологи бүлгийн арга зүйн төлөвлөлт дизайн
технологи 8-9”
42. Төмөрбаатарын Эрдэнэчимэг “Сургуульд суурилсан хичээлийн судалгаагаар
сурагчдын илэрхийлэх чадварыг хөгжүүлэх нь”
43. Очирхүүгийн Энхжаргал “Орос хэлний баяр” зохион байгуулах арга зүй, технологи
44. Донхорын Эрдэнэцэцэг “Ном бол ертөнцийг харах цонх мөн”
45. Сэмбэрүүний Янжиндулам “Хичээлийг сэдэлжүүлэх технологи”
46. Бүндэнгийн Туяацэцэг “Тархины саажилттай хүүхдийг боловсролд хамруулах нь “
47. Цэдэнсодномын Отгонбаяр “Физикийн хичээлээр сурагч нэг бүрийн бүтээлч сэтгэхүйг
хөгжүүлэх арга”

3. Дизайн технологийн хичээлээр техникийн бүтээл хийх замаар
сурагчдын техникийн суурь мэдлэг чадварыг хөгжүүлэх арга зүй
Тавнайн Ариунаа.33-р сургуулийн дизайн технологийн багш.
1972 онд Дорнод аймагт төрсөн. Нийгмийн удирдлагын менежер, Дизайн технологийн багш
мэргэжилтэй. Боловсрол судлалын магистр, МУБИС-ийн докторант, мэргэжлийн зөвлөх
зэрэгтэй, АБТА, Үндэсний сургагч багш. 1994 онд УБИС, 2013 онд Удирдлагын Академийн
Нийгмийн удирдлагын сургууль төгссөн.
Сургалт арга зүй, судалгааны чиглэлээр гарын авлага 8, хөтөлбөр, зөвлөмж-13, багшийн ном
9, сурах бичиг 12, нийт 40 гаруй бүтээл хэвлүүлэн олны хүртээл болгон улсын хэмжээнд
хэрэглэгдэж байгаа бөгөөд 2007-2012 онд 12 жилийн үндэсний хөтөлбөр, 2013 оноос
Үндэсний шинэчилсэн хөтөлбөрийн багт ажиллаж Дүрслэх урлаг-технологи, Дизайн
технологийн бага болон суурь боловсролын цөм хөтөлбөр боловсруулан, туршин хэрэгжүүлж
байна. Мөн 2007 онд “Технологи-2” , “Зураг урлал-2” , “Зураг төсөл-1” сурах бичгийн
шинжээчээр ажилласан. “Софт теннисний тоглолтын хувцасны иж бүрдэл”, “ Сурагчийн
дүрэмт хувцасны иж бүрдэл загвар”-аар патент авсан. Технологийн боловсрол болон
угсаатны зүйн чиглэлээр “Технологийн боловсролоор техникийн мэдлэг олгох агуулгад
хийсэн судалгаа, дүгнэлт”, “Монгол үндэсний малгай, хувцас зүүтгэл”зэрэг сэдвээр судалгаа
хийж байгаа.
Техник технологи асар хурдацтай хөгжиж, хүмүүс техник технологиос хараат амьдрах
болсон инновацийн хөгжлийн эрин үед ямар ч төрлийн мэргэжлийн удирдлагын систем
дээр ажиллах техникийн хэрэглээний мэдлэг,ойлголттой, техникийн хэлээр харилцдаг,
техник сэтгэлгээтэй иргэн төлөвшүүлэх асуудал чухал болоод байна. Иймд
технологийн хичээлээр техникийн мэдлэгийг тэдний хэрэгцээ сонирхолд тулгуурлан,
сонирхолтой техникийн бүтээл хийх замаар эзэмшүүлэх арга зүйн талаар өгүүлсэн болно.
Түлхүүр үг: Техникийн хэрэглээний мэдлэг, техникийн хэл, техник сэтгэлгээ
Оршил: Техник технологийн дэвшил, дэлхий нийтийн хөгжлийн чиг хандлагатай ойртуулах
бодлого баримтлан, ялангуяа уул уурхайн салбар хурдацтай хөгжиж байгаа манай орны
хувьд ЕБС-ийн сурагчдын техник технологийн боловсролын түвшинг дээшлүүлэх, техник
сэтгэлгээг хөгжүүлэх нь бүх нийтийн технологийн боловсролын хөгжилд чухал ач
холбогдолтой, тулгамдсан асуудлын нэг байсан, цаашид ч байсаар байх болно. Мөн
материаллаг үйлдвэрлэлийн бүх салбарт төрөл бүрийн инженер, техникийн мэдлэгтэй,
мэргэжилтэй боловсон хүчин ихээр шаардагдаж байгаа өнөө үед инженер, техникийн суурь
мэдлэг сайтай, мэргэжилтэн бэлтгэхэд технологийн хичээл, түүний үндэс болох техникийн
онолын мэдлэгийн агуулга чухал үүрэгтэй. Өнөөгийн технологийн боловсролын нэг чухал
чиглэл бол тэдний техник сэтгэлгээг хөгжүүлэх, авьяасыг нээн илрүүлэх боломж олгох, энэ

4. үндсэн дээрээ тэднийг техникт дур сонирхолтой болгох, ямар ч мэргэжлийн удирдах
системтэй харьцах, ажиллах анхан шатны суурь мэдлэг, техникийн хэлээр харилцах чадвар
эзэмшүүлэхэд оршино.
Өнөөдөр дэлхийн улс орнуудад иргэдийнхээ боловсролыг дээшлүүлэх чиглэлээр онолын
мэдлэгийг хэрэглээтэй холбох төрөл бүрийн агуулгыг боловсруулан хэрэгжүүлж байгаа
бөгөөд тэдний техник сэтгэлгээг хөгжүүлэх, техникийн суурь мэдлэг олгох асуудлыг
чухалчлан авч үзэх нь нийтлэг байна.
Манай орны хувьд технологийн хичээлээр техникийн мэдлэг олгох агуулга нь 4-8-р ангийн
хөдөлмөр сургалтын программ, 5-8-р ангийн зохион бүтээх хөдөлмөрийн хичээлийн
хөтөлбөр,технологийн боловсролын стандарт болон 12 жилийн сургалтын үндэсний
хөтөлбөрт техникийн эд анги, холболт, механизм, багаж хэрэгсэл, тоног төхөөрөмжийн бүтэц
ажиллах зарчмыг судлах, техникийн бодлого бодох, тооцоолох зэрэг агуулгууд тусгагдсан ба
багаж хэрэгсэл, тоног төхөөрөмжийн бүтэц, ажиллагаанд түлхүү анхааран техникийн
мэдлэгээ бататган дадлага хийдэг байсан боловч ЕБС-ийн сурагчдад олгож байгаа
техникийн мэдлэгийн хүртээмж тааруу өнөөгийн шаардлагыг хангахгүй байгаа нь ЕБС-ийн
багш, сурагчдаас авсан судалгаанаас харагдаж байна. Иймд дэлхийн улс орнуудын жишиг,
хандлагыг баримтлан Дизайн технологи хичээлийн цөм хөтөлбөрт техникийн агуулгыг бүлэг
болгон судлуулахаар төлөвлөн оруулаад хэрэгжүүлж байгаа бөгөөд сурагчдаар хөдөлгөөнт
тоглоом, хялбар төхөөрөмж, техникийн загвар хийх явцдаа техникийн анхан шатны мэдлэг,
ойлголт эзэмшүүлэх ба тэдний техник сэтгэлгээг хөгжүүлэх боломжтой.
Нэг. Техникийн бүтээл хийх замаар техникийн мэдлэгийг эзэмшүүлэх арга зүй
Дизайн технологийн хичээлээр тухайн анги тус бүрд эзэмшүүлэх мэдлэгийг эзэмшихэд
чиглэгдсэн төслийн ажлын дагуу техникийн бүтээл хийхэд чиглүүлнэ. Дизайн технологийн
хичээлээр сурагчдад техникийн бүтээл хийх явцад нь техникийн мэдлэг эзэмшүүлэх арга нь
дараах үе шатаар хэрэгжинэ.
1. Хялбар хийцтэй техникийн бүтээл, хөдөлгөөнт тоглоом, техникийн загвар, хөдөлмөр
хөнөвчилсөн төхөөрөмж зэргээс сонгон зохион бүтээх хэрэгцээг илрүүлж, анхны
санаагаа гаргуулна.
2. Техникийн бүтээл хийхэд шаардлагатай мэдээлэл цуглуулах, судалгаа хийхэд
чиглүүлнэ.
3. Анхны санаагаа хөгжүүлэн хийхээр сонгосон техникийн бүтээлийн дизайны санаа
шийдэл гаргах,
4. Хялбар хийцтэй техникийн бүтээл, хөдөлгөөнт тоглоом, техникийн загвар, төхөөрөмж
бүтээх, турших, дахин сайжруулах
5. Зохион бүтээсэн техникийн бүтээлийнхээ үр дүнг танилцуулах, үнэлэх дүгнэх (1)
сурагчид багаар ажиллахдаа төслийн ажлын дэвтэр хөтөлсөн байна. Төслийн ажлын
дэвтэрт бүтээл хийх бүх үйл явц туршилтын үр дүнг тэмдэглэсэн байхыг анхаарна.
Жишээлбэл: 8-р ангийн сурагчид бүтээл хийх үйл явц, үе шатыг төлөвлөсөн байдал
1-р үе шат. Багшийн өгсөн мэдээлэл, туршилтын дагуу дүн шинжилгээ хийж хийх
бүтээлийнхээ хэрэгцээг тодорхойлж, анхны санаагаа гаргаж ямар бүтээл хийхээ шийднэ.
Багш бүтээл хийх үйл ажиллагаанд чиглүүлнэ.

5. 2-р үе шат. Тухайн бүтээлийг хийхэд шаардлагатай мэдээллийг цуглуулан, судалгаа хийж
бүтээлээ хэрхэн хөдөлгөөнтэй болгохоо шийднэ. Энэ үе шатанд техникийн мэдлэг
ойлголтуудыг судалж, бүтээлдээ ашиглах замаар хэрэглээ болгоно. Мөн схем тэмдэглэгээг
уншиж, ойлгоход анхаарна. Ингэснээр техникийн суурь ойлголт, хэлд суралцана
3-р үе шат. Судалгааны үр дүнд бүтээлийн анхны санаа баяжигдан, дизайны санаа шийдэл,
загварын зураг зурна
4-р үе шат. Загварын зургийн дагуу бүтээлийн ажлын зургийг зураг зүйн дүрэм стандартын
дагуу зурах ба хөдөлгөөн үүсгэх механизмын кинематик схем, цахилгаан хэлхээний схемийг
зурна. Техникийн хэл, ойлголтыг эзэмшинэ
5-р үе шат. Хийсэн бүтээлээрээ үзэсгэлэн гаргаж, хийсэн бүтээлийн загвар, хэрэглээ,
туршилт, судалгааны үр дүнг тайлбарлаж дүгнэнэ. Сурагчдын хийсэн техникийн бүтээл.
Сурагчдын хийсэн бүтээлийг сонирхолтой байдлаар үнэлж болох “Оноо цуглуулах” аргыг
ашиглахыг зөвлөж байна.
Оноо цуглуулах арга. Оноо цуглуулж дүгнүүлсэнээр сурагчид: Цагийг үр ашигтай зөв
өнгөрүүлэх, ажлаа цагт нь хийж хэвших, алдаагаа цаг тухайд нь засаж залруулах, ажлыг зөв
гүйцэтгэж цэвэр нямбай хийх, хичээлийн хоцрогдолыг арилгах зэрэг давуу талтай юм.
Жишээлбэл бүтээл хийх бүх үйл явцыг дараах байдлаар үнэлж болно.
Тахир гол ашигласан
хөдөлгөөнт бүтээл
Салхин хөдөлгүүр
ашигласан бүтээл

6. Үйл
ажилла
гаа
Хэрэгцээгээ
илрүүлж,
анхнысанаа
гаргах
Судалгаа,
дүгнэлт
Бүтээлийн
загварын
зураг,
дизайны
шийдэл
Ажлынзураг
Кинематик
тэмдэглэгээ
Цахилгаан
хэлхээний
схем
Туршилтын
үрдүн
Сайжруулж
чимэглэсэн
байдал
Бүтээлээ
тайлагнаж
буйбайдал
Туршилт
судалгааны
явцадолж
авсанмэдлэг
Үнэлгээ
0-10
оноо
0-30
оноо
0-10
оноо
0-10
оноо
0-10
оноо
0-10
оноо
0-10
оноо
0-10
оноо
0-10
оноо
0-10
оноо
Дүгнэлт: Өнөөгийн технологийн боловсролын нэг чухал чиглэл бол тэдний техник сэтгэлгээг
хөгжүүлэх, тэднийг техникт дур сонирхолтой болгох, техникийн хэлээр харилцах чадвар
эзэмшүүлэх, асуудал юм. Сурагчдын олж авсан техникийн мэдлэг нь хэрэглээнд орж, зохион
бүтээх үйл ажиллагаагаар батажсанаар инженер техникийн болон ямар ч төрлийн
мэргэжлийн удирдлагын систем дээр ажиллах, техникийн суурь мэдлэгийн үндсийг
бүрдүүлэх боломжтой.
Баянзүрх дүүргийн Шинэ-Монгол сургуулийн МХУЗ-ын багш Д.Аюушжав
“Эх хэлний найруулга зүй“ бүлэг сэдвийн хүрээнд хэрэглээний
бичвэрүүдэд асуулт зохиож сурагчдыг
хөгжүүлэх арга зүйн туршлагаас
Боловсрол, шинжлэх ухааны сайдын 2012 оны 10 дугаар сарын 08-ны өдрийн А/52 тоот
тушаалаар “Авьяас” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх , Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн “Номын
баярын өдөр тэмдэглэх тухай” зарлигийн хэрэгжилтийг биелүүлэх, өсвөр үеийнхэн,
залуучуудын дунд ном унших хөдөлгөөн өрнүүлэх, номыг бүтээлчээр унших арга зүйг түгээх
үйлсийг тогтвортой болгох үүднээс “Ном” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхлээд байгаа нь
туршлагыг хэрэгжүүлэх үндэслэл болсон билээ .
Эдгээр хөтөлбөрийн хүрээнд ахлах ангийн сурагчдын дунд Монгол хэлний хичээлээр
олсон онолын мэдлэгээ хэрэглээ болгох,шинэ орчин нөхцөлд бие даан хувиргах,багаар
ажиллах, хамтран суралцах,өөрийгөө нээх, асуулт боловсруулах,ярианы найруулгыг бичгийн
хэлэнд буулгах,үзсэн,сонсон, бодсон,ярилцсан сэдвээ эмх цэгц дэс дараалалтай найруулан
бичих,эргэцүүлэн бүтээлчээр хэрэглэх,гадаад яриаг дотоод яриа болгон хувиргах зэрэг
олон талын чадваруудыг эзэмшүүлэхийг МОНГОЛ ХЭЛ, УРАН ЗОХИОЛЫН
БОЛОВСРОЛЫН СТАНДАРТАД гол зарчим болгон тусгасан билээ.
Иймд 11 ангийн Эх хэлний хичээлийн агуулгаар” Сонин нийтлэлийн найруулга” нь 7 хоногт 1
цагаар нийт 10 цагаар төлөвлөгдсөн ч сурагчдын үзэх хичээлийн агуулга их тул бие даан
гүйцэтгэх зайлшгүй шаардлагатай , ярианы найруулгыг энэ сэдэвтэй холбон заах,
сурагчдын найруулан бичих чадвар сул, ном унших нь багассан зэргээс дээрх туршлагыг
хэрэгжүүлэх санаа төрсөн билээ.
Туршлагын зорилго нь сурагч нэг бүрийн авьяасыг нээж, хөгжүүлэх замаар тэднийг сурах
арга барил эзэмших, нийтлэг арга зүйд сургахаас гадна тэдний үйл ажиллагаанд эцэг эх,
багш сурган хүмүүжүүлэгчдийг татан оролцуулахад оршино,
Бэлтгэл үе
-“Өнөөдөр”,“Багш”,“Өдрийн” гэх мэт өдөр тутмын сонинд гарсан сурвалжилгуудыг цуглуулан,
солилцон унших

7. -“Сайн уу Сайнаа”,” Би”, ”Та хариулахгүй ч байсан болно”зэрэг телевизийн нэвтрүүлэг үзэж
сурвалжлагчийн асуулт тавьж байгаа болон харилцааны мэдрэмжийг ажиглан судлах
-Сурвалжилгаар бүтсэн ном зохиолтой танилцах, унших,эргэцүүлэх дүгнэлт хийх
-“Сурвалжлагч” “Багш” гэсэн хоѐр мэргэжлийн онцлогийг судлах
хоѐулаа хүнтэй харилцдаг гэх мэт
Туршлагыг хэрэгжүүлэх алхмууд:
Алхам нэг: Хичээлээр онолын ойлголт өгөх
Хэл шинжлэлийн томоохон салбар ухааны нэг нь найруулга зүйн шинжлэх ухаан юм.
“Найруулга зүй нь хэлний олон зүйл нэгжийг хэрэглэх, тухайн харилцааны зорилго
нөлөөлөлтэй холбон, тэр учир зорилгод нийцэхүйц арга хэрэглүүрийг задлан шинжлэх, санаа
бодол, юм үзэгдлийг хэрхэн яруу, тодорхой, чадамгай илэрхийлэх арга боломж болон түүний
хэм хэмжээний хүрээнд хэрхэн үнэн зөв, цэгцтэй, товч тодорхой, бусдад ойлгомжтой, логик
дэс дараалалтай ярих – бичих – сонсох чадвар дадлыг судалдаг ухааныг найруулга зүй
гэнэ.Найруулга зүйг: Уран зохиолын,албан бичгийн,сонин нийтлэлийн,шинжлэх ухааны,
ярианы гэсэн үндсэн 5 төрөлд хуваана
Сонин нийтлэлийн найруулга: Нийтлэлийн хэл найруулгад сонин, нийгэм улс төрийн
сэтгүүл, суртал нэвтрүүлэг, радио телевизийн нэвтрүүлэг, баримтат киноны тайлбар,хурал
цуглаан,баяр ѐслолын арга хэмжээнд хэлэх үгийн найруулга хамаарна.
Сонин нийтлэлийн найруулгын төрөлд : Мэдээ, захидал, ярилцлага, лекц, өгүүлэл, аян
замын тэмдэглэл, сурвалжилга, дурсамжийн үг, хөрөг нийтлэл зэрэг багтана. Энэ нь олон
түмэнд зориулагдсан байдаг учраас ард түмэнд үнэн зөв мэдээлэл дамжуулах, түгээх
үүрэгтэй. Нөгөө талаар судалгаа шинжилгээний өнгө аястай, нийгмийн чухал асуудлыг
хөндсөн, задлан шинжилж, нэгтгэн дүгнэсэн, шийдэх арга замыг заасан үйл явдлын нягт
уялдаатай, шинжлэх ухааны нэр томъѐог өргөн ашигладаг зэрэг шинжээрээ шинжлэх ухааны
зохиолын найруулгад ойр байдаг.
Сурвалжилга: Нийгэмд хамаатай чухал хэрэг явдал үзэгдэлд зохиолч өөрөө оролцсоны
үндсэн дээр түүний гэрч болон дүрслэн мэдээлдэг нийтлэлийн төрлийг хэлнэ гэсэн онолын
мэдлэгийг сурагчид олж авсан байна.
Алхам хоѐр : Сурвалжилга хийх дараалал ярилцах
Сурвалжилга дахь цаг хугацаа, орон зай, хэрэг явдал, үзэгдлийг ялган тодорхойлох,
найруулгын баймж санааг олох, сурвалжилга бичих (хэрэг явдлаа сонгох, сэдэв, гол санааг
тодорхойлох, сэдвийн хүрээ хязгаарыг тогтоох, эхлэл төгсгөлийг тодорхойлох, тухайн
сэдвээр асуудал дэвшүүлэх, үнэлэлт дүгнэлт өгөх) зэргийг сурагчидтайгаа ярилцан
тохирно.
Сурагчид онолын мэдлэгээ хэрэгжүүлэх үүднээс Монголын багш нарын баярыг угтаж
хоѐр хоѐроор баг болон нэг багшийг сонгон харилцан ярилцаж сурвалжилга хийж ном
бүтээх тухай тохиролцоно.
Алхам гурав : Сурвалжилга хийх багшаа судлах,асуултаа боловсруулах

8. -Багштайгаа уулзаж өөрийгөө танилцуулан зорилгоо ойлгуулж, судалгаагаа эхлэх
-Ярилцах сэдвийн хүрээ,орон зай,цаг хугацаа өргөн байна
-Оролцогчийнхоо дотоод сэтгэлийг нээж санал бодол, дүр төрхийг гаргахын тулд сайн
ойлголцох
-Судалгаа хир сайн хийснээс гол асуултууд гарч ирнэ
-Багштайгаа хамт ярилцах чөлөөт цагаараа зааланд тоглох, номын санд суух, хоолны
зааланд хамт хооллох, интернетээр аялах, автобусны буудал хамт явах , зэрэг олон
аргуудыг хэрэглэж болно.
-Оролцогчийгоо бусдад таниулах, нээх, сурталчлах, бахархан дуурайх мэдрэмж төрүүлэх
-Чи өөрийгөө “сурвалжлагч” хэмээн ажил үүргийнхээ үүднээс хандаж байгаа гэдгээ сайн
ойлгох
-Ойролцоогоор 20 гаруй асуулт боловсруулж хичээл заагч багшаасаа зөвлөгөө авах
Асуултууд маш оновчтой байхаас гадна оролцогчийг үйл явдалд хөтлөн оролцуулах сэтгэл
зүйд нөлөөлөх сайхан мэдрэмж төрүүлэхээр байна.
- Хувийн, оновчгүй нуршсан асуултаас зайлсхийх
Алхам дөрөв : Сурвалжилга хийх
-Сурвалжилгын сэдэв гол санааг сайтар ойлгосон,бэлдсэн байх
-Ярилцах зүйлийнхээ хүрээ хязгаарыг тогтоох
-Эхлэл, төгсгөлөө төлөвлөх
-Ярьж байгаа сэдвээр асуудал дэвшүүлэх
-Түгдрэлгүй уран ярихыг хичээх
-Ярилцахын өмнө өөрийгөө сонсох
-Дууны өнгө, хөг аялга, зогсолтыг тохируулах
-Тайван тогтуун, утга төгөлдөр, энгийн,тодорхой ойлгомжтой байх
-Хэт дөвийлгөсөн, гоѐж чимсэн хэллэгээс зайлсхийх
-Оролцогчтойгоо цаг боломж,сурвалжилга хийх газраа тохирон халуун дулаан яриа өрнүүлэх
-Дуу хураагчааутсаа эхнээс нь найдвартай хадгалагдахаар бэлтгэх
-Эцэст нь талархсан сэтгэгдлээ илэрхийлж, сурвалжилгаа бичигт буулгасны дараа зөвлөгөө
авахаар тохирох
Алхам тав : Сурвалжилгаа бичигт буулгах
-Энэ алхам нь сурагчаас хамгийн их хөдөлмөр, цаг ,мэдлэг чадвар шаардсан хариуцлагатай
үе
- Оролцогчийнхоо ярианы гол агуулгыг өөрчлөхгүйгээр бичгийн хэлэнд буулгана
-Ярианы хэлэнд бичгийн хэлэнд төдий л нийцэхгүй “хар яриа”-ны үг хэллэг байдгийг санах
-Үгийн баялагтай байхаас гадна хэл зүйн дүрмээ сайн мэдэх зөв бичгийн алдаагүй байх
-Үг хэллэгийг зөв сонгон найруулахаас гадна эерүүлэл, хүндэтгэлийн үгийг хэрэглэх
-Хэлц үг болон уран найруулгын арга ашиглан сэтгэлд нийцтэй бичих
-Өгүүлбэрийн бүтэц зөв дараалал, найруулгыг анхаараах
-Олон дахин засаж хураах, дэлгэрүүлэх, салаалах, тонгоргох аргуудыг хэрэглэх
-Хичээл заагч багшаас зөвлөгөө тусламж авах зарим үед хамтрах
-Ихэнх сурагчид сурвалжилгаа бичгийн хэлнээ буулгахдаа 5-10 удаа засвар хийж цаг их
зарцуулж байж сайн болдгийг санах
-Ярилцсан багшдаа үзүүлэх хэвлэхэд зөвшөөрсөн гарын үсэг зуруулах
Алхам зургаа : Сурвалжилгаа ном болгох
-Номын эхийг бэлтгэх хоѐр сурагчийг эхнээс нь сонгосон байх

9. -Сурагчид өөр өөрийн сурвалжилгаа хичээл заагч багшаар хянуулж эцсийн
хувилбараа эх бэлтгэж буй сурагчдад мэйл-ээр явуулна.
-Үсгийн фонд, хэлбэр хэмжээ,зураг хүснэгтийг ижил байхаар тохирсон байна.
-Сурагчид хамтран,өмнөтгөл үгийг бичиж номын нэр,нүүр зураг,хэвлэх тоог тохирно.
-Эх бэлтгэгч сурагч ямар нэг засвар хийхгүй зөвхөн эх болгох учир сурвалжлагч
сурагчид маш хариуцлагатай байна.
-Багшийн зөвшөөрч гарын үсэг зурсан материал эх бэлтгэгчид очно.
-Хичээл заагч багш хянаж хэвлэх үйлдвэрт өгнө.
-Хэвлэлийн үнийг “Шинэ Монгол” сургууль хариуцсан болно. Өөр олон хувилбарыг
бодож олно,харин сурагчид мөнгө гаргах ѐсгүйг анхаарах.
Алхам долоо : Бүтээлээ хүлээн авах, дурсгал болгох
-“Бидний эрхэм хүмүүс “ ном нь 228 хуудастай нийт 70 багшийн сурвалжилга багтсан. 11
ангийн 4 бүлгийн 116 сурагч, Багийн 5 багшийн хамтын хүчээр бүтэж байна.
Баярын хурал дээр багш нар болон эцэг эхдээ номоо бэлэг болгон өгөх
Туршлагын давуу тал
-Сурагчид онолын мэдлэгээ хэрэглээ болгох,багаар ажиллах, ном бүтэх ном уншихын давуу
тал ,бусдаасаа суралцах, багш болон сэтгүүлчийн хөдөлмөрийг мэдрэх, хамтын хүч, эвтэй
байх ,цаг баримтлахын чухлыг ойлгох зэрэг олон давуу талууд ажиглагдаж байлаа.
УЛААНБААТАР БҮРЭН ДУНД СУРГУУЛИЙН СУРГАЛТЫН МЕНЕЖЕР Ч. АЛТАНТУЯА
Хүүхэд нэг бүрийн сурах явцыг хянах, багшийн ажлыг үнэлж дүгнэх
1884 онд БНБС, 1995 онд Багшийн Коллежи,2006 онд МУБИС-ийн Боловсрол Судлалын
магистраар тус тус төгссөн. Анхан шатны сургуулийн математикийн багш мэргэжилтэй.
Одоо УББДС-ийн сургалтын менежрээр ажиллаж байна. 2011 оноос “Зөвлөх” зэрэгтэй
болсон.
1. Хураангуй:
5 жил сургалтын менежерийн ажлыг хийхдээ сар бүр сурагчдын сурлагын байдлыг
шалгаж,ахиц амжилтыг тооцож, багш нарын ажлыг жилд 2 удаа дүгнэж ирснээр сургуулийн
сурлагын чанар жил ирэх бүр сайжирч байлаа.
2. Үндэслэл:
Бага боловсролын сургалтын цөм хөтөлбөрийг үндэсний түвшинд хэрэгжүүлэх тухай БШУ-ны
сайдын 2014 оны 08 сарын 04 –ний өдрийн 1 тоот албан даалгаварт “ Хүүхэд бүрийг
хөгжүүлэх багшийн үндсэн үйл ажиллагааг тасралтгүй дэмжиж, ажлын үр дүнг цаасаар бус
хүүхэд бүр дээр гарсан ахиц, амжилт, үр дүнгээр үнэлэх” гэсэн сургалтын менежрүүдэд өгсөн
үүргийн дагуу тухайн ажлыг эхлэн хийж байна.
3. Туршлагын технологи:
 Судлагдахуун тус бүрээр сурагчдын эзэмшвэл зохих чадварын жагсаалтыг ЗАН,
секцээрээ гаргах
 Сар бүр сургалтын менежер өөрөө шалгалтын сэдвээ боловсруулж, шалгалтаа авна.
 Шалгалт бол хүүхдийг шийтгэх шийтгэл биш харин багш өөрийн заах арга, ур чадвараа
сайжруулах, агуулгын хүнд хөнгөний пропорцийг тааруулах зэрэгт хийж буй “ СУДАЛГАА”
юм.

10.  Тухайн багшийн заадаг хичээлийнх нь гарааны үнэлгээг гарган сар бүр ахиц, бууралтыг нь
тооцож ажиллана.
 Тухайн ангийн хэн гэдэг сурагч юун дээр алдаж байна.Дараагийн шалгалтанд дахин алдаа
гаргаж байна уу гэдэгт хяналт тавина.
 Шалгалтын сэдвийн материалыг өөрчлөхгүйгээр 7 хоногийн дараа дахин шалгалт авч
ахицаар нь дүгнэнэ.
 ГОЛ ЗАРЧИМ Тухайн шалгалт нь хүүхдийг сураагүйнх нь шийтгэл биш, сурсных нь
урамшуулал байх ѐстой.гэж үздэг.
 Тухайн шалгалтаар аль анги юун дээр олон хүүхэд алдаж байна.гэдгийг хянах
 Сурагчдын сурлагын ахиц, бууралтыг нь тодорхойлох
 Сар бүр багш нарт цалингийн 15% хүртэл урамшуулал олгосноор багшийн цаашид
ажиллах урам зориг өгөх
Төгсөх ангийн сурлагын харьцуулалт:
2014-2015Дараа жилийн сургалтын төлбөрөөс 10%-30% хүртэл хөнгөлөлт үзүүлдэг болов.

11. 4. Дүгнэлт:
Бага ангийн багшийн үйл ажиллагаа даасан ангийн сурагчид нь дунд ангид ороод ямар
байгаагаар үнэлэгддэг би боддог. Бага, дунд ангийн багш нарын дунд бие биеэ үл ойлгох
байдал ажиглагддаг. Энэ нь багын багш нар миний сайхан ангийг аваад муу болголоо, нөгөө
талаас дунд ангийн багш нар тэрний анги муу, тэр багшийн анги сайн гэсэн цэнзүүр тавин
дүгнэдэг. Энэ нь багын багш нар мэдлэгийг олгож чаддаг боловч чадвар суулгах тал дээр
анхаарал бага хандуулдагт байгаа гэж үздэг. Иймээс: “ Багш заавал сурлагын хоцрогдол
гаргах ѐстой юм шиг гарсных нь дараа арилгах гэж ажил хийдэг “ ийм тогтолцоо манай багш
нарын дунд бий болсныг үгүй болгох, хоцрогдол гарахаас урьдчилан сэргийлэхийн тулд
багш бүр ээлжит хичээлийн минут бүрийг үр дүнтэй ашиглаж сурах, үзсэн хичээл бүрээр
сурагч нэг бүртэй тооцоотой ажиллах хоцрогдол гаргахгүй байх дээр анхаарах зэрэг
ажиллагааг явуулснаар сүүлийн 3 жил дунд ангид элсэн суралцагсдын чанар сайжирч,
чадвар суусан, хөгжсөн хүүхдүүдийг төгсгөж эхлээд байна. Багш нар хичээл дээр бие даалт
өгсөн нэрээр хийсэн хүүхдүүдийг дараалал үүсгэн жагсааж, шалгадаг нь ямар хүүхэд яг юуг
нь чадахгүй байгаг багш мэдэхгүй , сүүлийн хүүхэд гарч ирэхдээ эхний суусан хүүхдээс
хуулж үзүүлдэг зэргээс багш хүүхэд бүр дээр тооцоотой ажиллаж чаддаггүй. Энэ нь эцэсдээ
сурлагын хоцрогдол болж үлддэг. Иймд багшийн гараас улаан бал салж болохгүй,бие даалт

12. өгсөн бол хүүхэд бүр дээр очиж зөвлөн тусал байх ѐстой. Шалгалт бол хүүхдийг шийтгэх
шийтгэл биш харин багш өөрийн заах арга, ур чадвар,цаашлаад агуулгын хүнд хөнгөний
пропорцийг тааруулах зэрэгт хийж буй “ СУДАЛГАА” юм. Судалгаа хийснээр тухайн сард
үзсэн нэгж хичээлээр хэн гэдэг сурагч юун дээр алдаж, юуг чадахгүй байна, багш аль
агуулгыг заахдаа алдаа гаргасан байна гэдэгт дүгнэлт хийж, алдаагаа засах зэрэг боломж
гарч ирдэг. Тухайн шалгалтаар илрүүлсэн алдаагаа засахын тулд багш шалгалтын сэдвээс
юуг нь ч солихгүйгээр хүүхдээ бэлдээд 7 хоногийн дараа дахин авч, тухайн шалгалтанд
ирсэн зүйлсийг чаддаг болсных нь дараа үнэлгээг нь тавих зарчмаар тооцоо хийн ажиллаж
ирлээ. Ингэснээр шалгалт нь “ ХҮҮХДЭД ХИЙЖ ЧАДААГҮЙХ НЬ ШИЙТГЭЛ БИШ ЧАДДАГ
БОЛСНЫ УРАМШУУЛАЛ ” болгохыг зорьж байна.
Хүүхэд бүрийн хөгжлийг дэмжих хөтөлбөрийн үзэл баримтлалд миний хийж буй хүүхдийн
ахиц амжилтын тооцоо судалгаа нь бүрэн нийцдэг гэж бодож байна. Сургуулийн захиргаатай
хамтран, сургалтын менежерийн зүгээс улирал бүрийн тухайн судлагдахуунаар эзэмшвэл
зохих чадварын жагсаалтыг авч сар болгон чадварын шалгалт авч багш нарт сурлагын ахиц,
амжилтаар нь сар бүр 15% хүртэлх урамшуулал цалин олгож байгаа нь багш нарт хүүхэд
нэг бүрийн хөгжлийг дэмжин ажиллаж, сурлагын хоцрогдолгүй сургахад ихээхэн түлхэц болж
байдаг.
Энэ туршлагыг шинэ залуу сургалтын менежерүүд өөрсдийн ажилдаа санаа авч ажиллавал
багш нарынхаа ажлыг цаасаар дүгнэх биш харин хүүхэд бүрийн ахиц, амжилтаар нь дүгнэхэд
нь тустай байх болов уу.
Хэрэгжүүлэх явцад сургалтын менежрийн уйгагүй хичээл зүтгэл их тустай. Нэг сар
хэрэглээд, нэг сар орхигдуулаад байвал үр дүн муутай. Хугацаа их ордог, ажиллагаа ихтэй
зэрэг хүндрэл байдаг боловч сургалтын менежер бүрийн зайлшгүй хийх ѐстой ажлын нэг бол
“Хүүхэд бүрийн хөгжил” учраас энэ ажлыг хийхэд хүндрэл бага байна.
Дэндэв овогтой Аня
1994 онд Улаанбаатар хотын Багшийн коллежийг Бага ангийн багш,
хүмүүжлийн ажлийн арга зүйч мэргэжлээр төгссөн. Боловсролын
байгууллагад 21дэх жилдээ ажиллан одоо Лаборатори 1-р сургуульд
сургалтын менежер хийж байна. Хувь хүн талаасаа би шударга, хийсан
ажлынхаа ард заавал гарах ѐстой гэх зарчмыг баримталдаг. Тэр ч
үүднээс боловсролын байгууллагад ажиллах явцдаа сурагчдаа шударга
үнэлж, хамтдаа тодорхой үр дүнд хүрэхийг эрхэм болгож ирсэн. Тийм ч
учраас өөрийгөө зөв үнэлж, ирээдүй дэх олон сонголтод хариуцлагатай
байж чадах бие хүнийг төлөвшүүлэхийн тулд өөрийн үнэлгээний арга
зүйг сургалтад нэвтрүүлэхийг зорьж байна.
Сурагчдад сонголт хийх боломж олгох нь
Увс аймгийн Улаангом сумын лаборатори 1 дүгээр сургуулийн сургалтын менежер Д.Аня
Хураангуй
Амжилттай эсвэл амжилтгүй нь зааг ялгааг тогтоох хил хязгаар бол үнэлгээ биш юм.
Гагцхүү үнэлгээ нь өөрт буй давуу ба сул талыг илрүүлж хэрхэн?, яаж ахиц дэвшил
гаргах вэ? гэх эргэцүүллийг бий болгох сургалтын болоод хувь хүний өөрийн хөгжилд
томоохон байр суурь эзлэх чухал арга зүй юм. Тэр тусмаа суралцагчид бага наснаасаа
эхлэн өөрийгөө бодитой үнэлэх арга барилд суралцах нь үүрэг хариуцлагаа ухамсарлаж,
өөрийгөө хөгжүүлэх эрмэлзлэлийг бий болгоод зогсохгүй сурлагадаа ахиц гарган өөрийн
чадвараа таних, өөрийгөө зөв үнэлэх чадварт суралцдаг. Түүнчлэн үнэлгээг бодит

13. болгоход багшийн төдийгүй эцэг, эх, асран хамгаалагч, сургуулийн удирдлага,
суралцагчдын идэвх оролцоо чухал нөлөөтэй байдаг.
Түлхүүр үг
Үнэлгээ, ахиц амжилт, өөрийн үнэлгээ, сурагч, эцэг эх, багш
Оршил
Үнэлгээ нь сургалтын зорилго, зорилт, агуулга, арга зүйтэй бүхий л талаар холбогдох
бөгөөд өөрийн болон хөндлөнгийн гэсэн төрөлд хуваагддаг. Бидний практикт
хөндлөнгийн үнэлгээг голлон хийдэг ба багш сурагчгүй хэрэглээд сурчихсан байдаг. Миний
бодлоор хүүхдүүдэд хөндлөнгийн үнэлгээ хэт их хийх нь хүүхэд өөрийгөө бусадтай
харьцуулж улмаар өөрөөсөө бус өрөөлөөс алдаа дутагдлыг эрж хайх эсвэл өөрийгөө
доогуур үнэлэх, зөвхөн бусадтай өрсөлдөж тэднийг ялан дийлэх, ирээдүйг бус маргаашийг
л аргацаасан аминчхан үзэлтэй хувь хүн болгон төлөвшүүлж буй мэт санагддаг. Иймд
хөндлөнгийн үнэлгээг хэт чухалчлахаас илүүтэйгээр өөрийн үнэлгээг хэрэглэх чадварт
сургах нь өөрийн эрмэлзлэл, үнэт чанараа зөв тодорхойлох ач холбогдолтой буй. Харин
өөрийн үнэлгээний хувьд төдийлөн хэрэглэдэггүй ач холбогдол өгдөггүй байдал нь манай
сургуулийн 115 багшийн хичээлд сууж ажиглалт хийх явцад харагдаж байлаа. “Урд
сүндэрлэх уулс биш, харин гутал доторхи шороо таныг эцээдэг.” гэх Мухамед Алигийн
нэгэн цагт өгүүлсэн үг бий. Хүн өөрийн сул болоод давуу талыг мэдэх нь цаашид хэрхэн
хөгжих зөв баримжааг олж авахад чухал ач холбогдолтой. Иймд өөрийн үнэлгээний арга
зүйг сургалтын орчинд нэвтрүүлж хөндлөнгийн үнэлгээтэй харилцан уялдаатай хослуулж
чадвал хүүхдийн хөгжих, оновчтой сонголт хийх боломжийг нээж өгдөг.
Үндсэн хэсэг
Өөрийн үнэлгээ гэдэг нь тухайн хүн өөрийнхөө мэдлэг, чадвар хийж гүйцэтгэсэн ажил,
өөрийн бүтээлч үйл ажиллагаандаа үнэлгээ хийх үйл явц юм. Ийнхүү үнэлэхдээ тухайн үйл
ажиллагааг хийж гүйцэтгэх явцдаа дэвшүүлсэн зорилго, зорилт, тавигдаж буй
шаардлагад тулгуурлана. Аливаа хүний өөрийгөө үнэлэх үнэлгээ нь өөртөө тавьж буй
шаардлага, нийгэм цаг үеийн байдлыг мэдрэх мэдрэмжээс хамаардаг хэмээн тодорхойлсон
байдаг. Үүнээс улбаалан бага ангийн сурагчдыг өөрийгөө үнэлэх чадвар сул хэмээн үзэх
нийтлэг хандлага багш, эцэг эхчүүдийн дунд түгээмэл ажиглагддаг. Гэвч үнэн хэрэгтээ
энэ хандлага нь өрөөсгөл туйлширсан үзэл баримтлал юм. Бага ангийн сурагчдыг
хичээлийн явцад ажиглан үзэхэд өөрийгөө үнэлэх боломж нөөц байсан тул багш нартай
хамтран “Сонголтын булан”-г математикийн хичээлд тулгуурлан боловсруулсан. Гэвч үр
дүн нь харилцан адилгүй байлаа. Үүнийг Швейцарын сэтгэл зүйч Жиан Пиагетын “Танин
мэдэхүйн онолтой уялдуулан тайлбарлаж болох юм. Танин мэдэхүй, мэдлэгийн гарал зүйн
/Genetic Epistemology/ онол нь хөгжлийн 4 үе шатад хуваагдахдаа:
• Мэдрэхүй хөдөлгөөний үе шат 0-2 нас
• Хийсвэрлэхийн өмнөх үе шат 2-7 нас
• Бодит зүйлд суурилан хийсвэрлэх 7-11 нас
• Жинхэнэ хийсвэрлэх 11 наснаас дээш гэж тодорхойлогдсон байдаг.
Иймд 1-р ангийн сурагчид нь сонголтын буланд төдийлөн бодитой хандаж чадаагүй
бөгөөд зөвхөн өөрийн хийсэн бүтээлдээ үнэн зөв үнэлэлт өгч байсан. Үүний нэг жишээ нь
С.Тунгалаг багштай 1-г ангийн сурагчид математикийн хичээл дээр “3”-цифрийг 2 мөр
бичсэн байдалд онцгой сайн, сайн гэсэн 2 үнэлгээнээс сонгон өөрийгөө бодитойгоор үнэлж
байгаа нь харагдаж байсан. Гагцхүү 1,2-р ангийн сурагчид тухайн булангаас сонголтыг
хийхдээ багш, эцэг эхийн дэмжлэгтэйгээр өөрийн чадварт тохирсон сонголтыг хийж
байсан бол 3-5-р ангийн сурагчид өөрөө болон найз нөхөдтэйгөө хамтран сонгох чадварт
суралцаж байлаа. 2015 оны хичээлийн жилээс үр дүнг чухалчлан харах үүднээс 5-р ангид
туршилтыг хийж байна. Сонголтын буланг “ Зав гаргаж заавал хийцгээе ” хэмээн
нэрийдэж 4 бэрхээр илэрхийлэн морь-онцгой сайн /85-100/, тэмээ-ахисан сайн /70-84/ ,
хонь-сайн /55-69/, ямаа-энгийн /40-54/ гэсэн түвшин бүрээр ялгаатай даалгаврыг
боловсруулан ажилласан. Ялгаатай даалгаврыг боловсруулахдаа:
• Цөм хөтөлбөр, сурах бичгийг судлах
• Нэгж хичээл бүрийн чадварыг тодорхойлох

14. • 5-р ангийн 4 бүлгийн 138 сурагчаас түвшин тогтоох шалгалтыг авч анализ хийх
ба нийт массаас хамааран онцгой сайн түвшний даалгаврыг боловсруулж удаах
даалгавруудыг үе шаттайгаар зохион байгуулна.
• Нийт сурагчид ахисан түвшинд хүрэхэд даалгаврыг ахин нэг шатаар ахиулж
боловсруулдаг. Энэ мэтчилэн сурагчдын чадвар дээшлэх бүрт сонголтын булангийн
жишиг даалгаврын түвшин ахидаг.
I алхам:
Онцгой сайн түвшин 65-70%
Ахисан сайн түвшин 60-64%
Сайн түвшин 55-59%
Энгийн 50-54%
II алхам:
Онцгой сайн түвшин 75-80%
Ахисан сайн түвшин 70-74%
Сайн түвшин 65-70%
Энгийн 60-64%
Дүгнэлт

15. Өөрийн үнэлгээний арга зүйг сургалтын орчинд хэрэглэх нь хувь сурагч төдийгүй багш,
сурган хүмүүжүүлэгч, эцэг эх, асран хамгаалагч, анги хамт олонд сонголт хийхэд зөв
чигийг олох эерэг үр дүн үзүүлж байсан.
Хүүхэд бүрт: Зөв сонголтыг хийж өөрт тохирсон даалгаврыг хийж гүйцэтгэснээр өөрийн
ачааллыг тэнцвэржүүлж, тухайн гүйцэтгэсэн ажлаасаа хийж чадна гэсэн итгэлийг
өөртөө бий болгож өөрийн нөөц боломжийг тодорхойлох, үе чацуутнаа шударгаар үнэлэх
зэрэг чадамжид суралцаж байна.
Багш, сурган хүмүүжүүлэгчдэд: Хүүхэд бүрийн чадамжийг зөв тодорхойлох, үнэлгээний
зохистой хэрэглээг сургалтад нэвтрүүлэх, сурагч бүрийн чадамж нөөц бололцоог тухайн
сурагчийн өөрийгөө үнэлэх арга зүй туршлагаас харж мэдсэнээр хувь сурагчийг хөгжүүлэх,
давуу ба сул талыг нь нээн илрүүлж харилцан хамтарч ажиллах бүхий л бололцоог
сургалтын орчинд нэвтрүүлж байгаа юм.
Эцэг эх, асран хамгаалагчдад: Хүүхэд өөрийгөө үнэн бодитой үнэлж буй эсэхэд хяналт
тавьж, багш, хүүхэдтэйгээ хамтран оновчтой сонголтыг хийхийн тулд тухайн сурагчийг
эрмэлзлэл хандлагыг таньж мэдэн тодорхойлсноор хүүхдээсээ илүү ихийг хүсэх эсвэл хэт
доогуур үнэлэх зэрэг сөрөг хандлагыг үгүйсгэсэн.
Анги хамт олон: Өөрийн болон үе чацуутны үнэлгээг шударга үнэлж сурснаар бусдаасаа
суралцах, өөртөө үүрэг хариуцлагыг бий болгох, өөрийн гэсэн хүрэх үр дүнг тодорхойлох
зэрэг эерэг нөлөөлөл илэрч байлаа.
Өөрийгөө үнэлэх арга зүй нь сурагчдыг зөв оновчтой зүйлийг таньж мэдэх, өөрт
тохиолдох эгзэгтэй чухал сонголт бүрт хэрхэн өөрт ашигтай, өөрийн чадамж нөөц
боломжид суурилсан сонголтыг хийх бүр цаашлаад ирээдүйн мэргэжил сонголт, анд
нөхдөө зөв таньж нөхөрлөх, ямар авьяас чадвараа нээн хөгжүүлэх, юунд тулгуурлан ахиж
дэвших зэрэг бие даасан оновчтой сонголт хийх арга барилд сургах юм. Энэхүү арга зүйг
сургууль бүр сурагчдынхаа нөөц боломжоос хамааран өөр өөрсдийнхөөр хөрвүүлэн
сургалтын арга зүйд ашиглах бүрэн боломжтой юм.
Ашигласан материал:
Батсуурь. Ц., Үнэлгээний шинэчлэлийн асуудалд., Уб.,2006 он
Тунгалаг.М., Суралцагчийн өөрийн үнэлгээ.,Уб., 2006 он
“Бага ангийн багш нарт зориулсан явцын үнэлгээний сургалт “ Уб., 2013 он
http://bataabaatar.blogspot.com/2015/03/blog-post_19.html танин мэдэхүйн онол
“Математикийн хичээлийн хэрэглээ” сургалтын арга зүй
Орхон аймаг, Баян-өндөр сум, “Лаборатори” VIII сургууль
Математикийн багш Цэдэн-Ишийн Алтанцэцэг
ТАНИЛЦУУЛГА
Орхон аймгийн Лаборатори VIII сургуулийн АБТА
Математикийн зөвлөх багш Цэдэн-ишийн Алтанцэцэг 1982

16. онд МУИС төгсөж, боловсролын салбарт 33 жил ажилласан. 2014 онд ЭЕШ-д 11-a
ангиараа 603-аас дээш оноо авч, нийт 93 төгсөгч ЭЕШ-н онооны дунджаар улсад 3-р
байр , 2015 онд математикийн ЭЕШ-д Г. Тэмүүжин 800 (100%) оноогоор улсад 1-р
байранд орсон.Улс, бүс, аймгийн математикийн олимпиадад өөрөө болон сурагчдаа
амжилттай бэлтгэн 300 гаруй удаа эхний гурван байранд, Орхон аймагт явагдаж ирсэн
масс олимпиадад хичээл заадаг ангиудаас 16 удаа, багш төрөлд 5 удаа эхний гурван
байранд, “Математикийн масс сургалттай багш”-аар 4 удаа, аймгийн шилдэг илтгэл, ур
чадварын уралдаанд 8 удаа шалгарч, арга туршлага, хичээлүүдээ “Teacher. sur.mn”,
“surlaa.com” сайтуудад байршуулж олны хүртээл болгосон.
Хураангуй
Математик сэтгэлгээг өдөр тутмын амьдралын сэтгэлгээтэй, математик үйлдлийг
практик амьдралын үйлдэлтэй холбох замаар математикийн хичээлийн агуулга нь бидний
амьдралд чухал хэрэгтэй гэдгийг сурагчдад ухааруулж, амьдрал ахуйд тохиолддог аливаа
асуудлыг шийдвэрлэх явцад суралцагчдыг бие даасан бүтээлч сэтгэхүйг хөгжүүлэх
үүднээс мэдлэгийг шинжлэх ухааны талаас нь шууд дамжуулан хүргэхээс аль болох
амьдрал практикийн үйл ажиллагаатай холбон хүүхдийн нас сэтгэхүйн онцлогт
тохируулан мэдлэгийг бүтээх дадалд сургах “Математикийн хэрэглээ” арга зүйгээ
танилцуулж байна. Хүүхэд нэг бүрийг сурах үйл ажиллагаанд татан оролцуулж,
сурагчдаар өөрсдөөр нь гарын доорх материал ашиглан хичээлийн хэрэглэгдэхүүн
бэлтгүүлэх нь сонирхолтой, түүнийг олон удаа засаж дахин дахин хийсэн учир баттай
мэдлэг болж үлддэг, цаашид судлан шинжлэх хүсэл эрмэлзлэл бий болох, хамтарч мэдлэг
бүтээдэг арга зүй юм.
Түлхүүр үг : конус, цилиндр,бөмбөрцөг, бөмбөлөг, гадаргуу, туурга, бүрээс, дээвэр
Оршил
Суралцагч нэг бүрийг хөгжүүлж, төлөвшүүлэхэд тэдний сонирхол хэрэгцээг хангах орчин
бүрдүүлэх асуудал хамгийн чухал юм. Өнөөдөр математикийг амьдралаас хол хөндий хүнд
гэдэг утгаар хэрэглэж хэвшсэн байдал суралцагчдад төдийгүй эцэг эхчүүдэд байсаар
байгаа нь боловсролын аль ч шатанд тулгарч буй тулгамдсан асуудлын нэг мөн. Үүнийг
өөрчилж, шинэчлэх, амьдралын хэрэглээнд тулгуурлан өөрсдөөр нь хийлгэн үнэмшил,
сонирхол төрүүлэн олон талын судалгаа, ажиглалт явуулах, суралцагчид тухайн
судлагдахууныг судлах явцад болон судалсны дараа хэр зэрэг өөриймшүүлсэн чадваржсан
болохыг тодорхойлох үүднээс хийгдэж буй сургалтын арга зүй нь математикийн хэрэглээ
юм.
Үндсэн хэсэг
Технологийг хэрэгжүүлэх үе шатууд
1. Хэрэглээтэй холбох боломжийг судлах
Ажиллах хугацаандаа хэрэглэж байсан арга туршлага, интернетийн хичээлүүд болон
багш нараас авсан судалгаанд тулгуурлан дунд сургуулийн математикийн хичээлийн
60 гаруй сэдвүүдийг амьдрал ахуйн хэрэглээ ашиглан зааж болох юм гэж үзлээ.
Огтлогдсон конус хэлбэрийн дүрсүүд амьдралд олон тохиолддог. Энэ удаад монгол
гэрээ танин мэдэх, бариатай гэрийн дээвэр огтлогдсон конусын нэг хэлбэр учир
монгол гэрийн бүрээсэнд орох материалын тооцоо хийхээр сонголоо.
2. Хичээлийн бэлтгэл
Монгол гэрийн бүрээсэнд орох материалын зах зээлийн үнийн судалгааг сурагчидтай
хамтран хийнэ.
3. Хэрэгжүүлэх үе шат

17. Гэрийн бүтэц, бүрэхийн тулд ямар дүрсүүд үүсэж болохыг ярилцаад гэрийн зураг бүхий
слайдууд харуулж, ямар хэлбэрийн дүрсүүд байгааг тэдгээрт танил математикийн
дүрсүүд байгаа эсэх, тэдгээрийн гадаргуугийн талбайг олдог аргуудыг сануулах
/квадрат, тэгш өнцөгт, тойргийн уртын томъѐо /, танил биш дүрс / гэрийн дээвэр/
байна уу? Тэгвэл гэрийн дээврийн гадаргуугийн талбайг яаж олох вэ? Монгол гэр
бариатай үедээ бидний үзсэн ямар биетүүд /цилиндр,......./ агуулж байна вэ? Дээвэр
агуулсан хэсгийн нэрийг олцгооѐ
4. Хэрэглээтэй холбоотой бодлого бодох
Слайд дээр огтлогдсон конус хэлбэртэй дүрсүүдийг интернетээс татан харуулж тэр
дүрсийг таниулах, бидний өмнө үзсэн конусыг суурьтай нь параллель хавтгайгаар
огтлоход энэ хавтгай ба суурь хоѐрын хооронд хашигдсан конусын хэсгийг огтлогдсон
конус гэдгийг өөрсдөөр нь хэлүүлнэ. Тэгш өнцөгт трапец тэгш өнцөг үүсгэж байгаа
талаа тойрон эргэхэд үүсэх дүрсийг слайд дээр харуулж, энэ биетийг огтлогдсон
конус гэнэ. Огтлогдсон конусын дэлгээсийг байгуулж, гадаргуугийн талбайн томъѐог
гаргана. Монголчуудын хувьд гэрийн дээвэр бидний үзэж буй дүрс болохыг гаргуулаад,
монгол гэрээ эсгий, ямбуу, брезент, гялгар материал , барааны боолт гэсэн
материалаар бүрэх тооцоог 5 баг болгон бодуулж, харилцан ярилцана.
Сурагчдаар ийм хэлбэрийн амьдралд байдаг жишээ хэлүүлэн, слайдаар үзүүлж,
Таван ханатай монгол гэрийн тоононы диаметр 1,5 м, унь 2,3 м, багана 2,3 м,
хаалганы өндөр 1,45 м хаалганы өргөн 1 м бол
a) Тооно, унь, багана, хаалга, шал будахад хэдэн кг будаг орох вэ? 1квм талбайд 300г
будаг орох бөгөөд 1 кг будаг 3500 төг бол үнийг тооцох б) Гарын доорх материалаар
гэр хийж, гадаргуугийн талбай эзэлхүүнийг олох даалгавар өгнө.
5. Мэдлэгээ өөр нөхцөлд хэрэглэх: Өөрийн зааж туршсан арга туршлагууд
• Призмийн гадаргуугийн талбай, эзэлхүүн / 6 төрлийн материалаар байшин барих /
• “ Координатын арга ” / ангийн суудлын хуваарь, байр, хаалганы дугаар, микрүүдийн
байршлын огтлолыг координатын эх болгох, аяга, мөхөөлдөс үүсгэх /
• “ Олонлог, ХИЕХ, ХБЕХ ” / 3-р микрт амьдардаг, дууны дугуйланд сурдаг сурагчдын
огтлол олох, сурагчдын өөрсдийнх нь журналын дугаарыг үржигдэхүүнд задлуулах /
• Призмийн гадаргуугийн талбай, эзэлхүүн / Байрны тагт тоосгоор битүүлэх тооцоо /
• Цилиндр, зөв призмд багтсан цилиндр / Яндан, труба, гурилын элдүүр хийх тооцоо/
• “Багтсан ба багтаасан бөмбөрцөг” / алим, апильсин, мандарины хальсаар бөмбөлөг
үүсгэх, түүнд багтсан пирамид, призм балны гол, савхаар хийх, мөхөөлдөсны сав /
• Нөхцөлт болон гүйцэд магадлал / хайрцаг хийлгэн, шагай ашиглан бодлого бодуулах /
• Эерэг сөрөг тооны үйлдэл / цааш, нааш харуулан хэрэглэгдэхүүн болгох /
• Дөрвөн өнцөгт, зөв гурвалжин, зургаан өнцөгт / нугалаасаар хийх/
6. Үр дүн амжилт
11-р ангийн нийт 80 сурагч / нэг багт 3-5 сурагч / блокоор гэрийн үүдний амбаар,
тоосгоор байрны тагт битүүлэхэд, 90 сурагч яндан, гурилын элдүүр, труба, усны сав
хийхэд орох материал, хөлсний тооцоог гаргах явцдаа призм, цилиндрийн гадаргуугийн
талбай, эзэлхүүний томъѐог хурдан тогтоох, мартахгүй байх, дадал чадвар болох,
мэдлэгээ амьдралд хэрэглэх, бие биенээсээ суралцах боломжтой бөгөөд сахилгагүй
хичээлд анхаарал сулхан суралцдаг эрэгтэй сурагчид хамгийн их идэвхтэй оролцож,
практик талдаа хөвгүүд, онолдоо охидууд нь туслан хамтран хийсэн нь бодитой
сонирхолтой байгаа нь ажиглагдаж байлаа.
Алимыг зүсүүлээд үүссэн дүрсийг нэрлүүлж, огтлолд ямагт дугуй үүсдэг бөгөөд сегмент,
секторын ялгаа, алимны үр хуваагдсан сегментэд байх магадлал олох, цилиндрээс
цухуйж байгаа бөмбөгний хэсгийн гадаргуугийн талбай, эзэлхүүнийг олох, теннесний
бөмбөг, шаарыг үлээхэд бөмбөлөг, харин алим болон спортын ядро нь бөмбөрцөг үүсгэдэг
учир дэлхийн бөмбөрцөг гэгддэг, апельсин, мандариныг хуваагаад дотор талыг
цэвэрхэн ухаж авч хальсаар бөмбөлөг үүсгэх, түүнд багтсан пирамид, призм балны гол
болон савхаар хийх, мөхөөлдөсны сав, төрөл бүрийн хэлбэртэй хайрцаг, саванд багтсан
бөмбөрцөгийг ойдог баримлын шавраар хийж багтаах, эдгээр эргэлтийн биетийн

18. эзэлхүүнийг интеграл ашиглан гаргах аргыг эргүүлэлтээр үүсэх дүрсийн чанарт
тулгуурлан цахим хэрэгсэл, интернет ашиглан үзүүлсэн нь хүүхдүүдэд сонирхолтой гүн
бат мэдлэг болж байв.
Ангийн суудлын хуваариар координатын хавтгай үүсгэх, Орхон аймгийн дөрвөн замын
уулзварууд 1,2,3,4 буюу 3,4,5,6 гэсэн 4 хороололд хуваагддаг байршлыг ашиглан
уулзварыг координатын эхээр сонгон гэрийн хаалга, байрны дугаарыг абсцисс,
ординатаар авч цэг, тэгш хэмтэй дүрс байгуулах, урт, дундаж олох , парабол, гипербол
болон бусад график ашиглан аяга, мөхөөлдөс, элсэн цаг, хадаг барьсан хүн үүсгэх, төрөл
бүрийн хэмжээтэй хайрцаг сурагчдаар хийлгэн, хэд хэдэн өнгөөр будан шагай ашиглан
туршилт хийлгэн нөхцөлт болон бүтэн магадлалын томъѐог ухааруулах, хэд хэдэн
хүүхдийг цааш, нааш харуулан зогсоож эерэг сөрөг тоон дээрх үйлдлийг өөрсдөөр нь
хэрэглэгдэхүүн болгон бодлого зохиолгох, гарыг алдлуулан зогсоож, гурвалжин үүсгэн
гурвалжны тэнцэтгэл бишийг ойлгуулах, цаас нугалан зөв гурвалжин, ромбо, зургаан
өнцөгт, тэгш өнцөгт гурвалжин, элдэв талт гурвалжин үүсгэх зэрэг аргаар амьдрал
ахуйд тохиолддог аливаа асуудлыг шийдвэрлэх явцдаа бие даасан бүтээлч сэтгэхүйг
хөгжүүлэн мэдлэгийг шинжлэх ухааны талаас нь шууд дамжуулахаас аль болох амьдрал
практикийн үйл ажиллагаатай холбон заах нь нийт сурагчдын математикийн хичээлийн
амжилт чанар дээшлэх, тухайн ухагдахуун, түүний чанарын талаар итгэл үнэмшил
төрүүлснээр суралцагчдын аливаа зүйлийг танин мэдэх гэсэн хүсэл тэмүүлэл нь өсөхөөс
гадна хичээлд хандах хандлага нь өөрчлөгдөж цааш нь судалж таних шинжилгээ судалгаа
хийх сонирхол бий болдог байна.
Орхон аймагт стандартын уралдаан, “Масс олимпиад” явагддаг болоод 9 жил болж байна.
Энэ нь ердийн, сонгох, гүнзгий гэсэн ангилалтай анги хамт олноороо оролцдог, багийн
олимпиад учир сурагчид, тэдний эцэг эх, асран хамгаалагч, багш нар ихээхэн ач холбогдол
өгч бэлтгэж ирсэн. Энэ уралдаанд багш миний бэлтгэсэн ангиуд 20 гаруй удаа эхний
байруудыг эзэлсэн бөгөөд 2014 онд төгсгөсөн 90 сурагчид ЭЕШ-ын дүнгээр улсад 3-р байр
эзэлж, 2014 оны төгсөгч Гэрэлийн Халиун математикийн шалгалтанд 800 оноо авч
аймагт 1-р байр, 2015 онд Ганхавхын Тэмүүжин математикийн ЭЕШ-д 800 оноо авч, улсад
1-р байр эзэлсэн. Иймд математикийн хичээлүүдэд энэ аргыг оновчтой хэрэглэх нь
хүүхэд нэг бүр хөгжих үндэс болох юм.
Дүгнэлт
Математикийн хичээлийг хэрэглээтэй холбож зааснаар:
Багшид- Математикийн хичээлийн хэрэглээний сантай болох, агуулгын багтаамж өргөн
хүрээтэй, сурагчдын ахуй амьдралд хандах ур чадварыг таних, багш өөрөө хөгжих
Сурагчдад- өөрсдөө тооцоо хийж гаргасан томъѐог мартахгүй, сонирхолтой учир гүн
бат ойлгох, математикийн хичээлийг амьдрал ахуйд хэрэглэж сурах, бие биенээс
суралцах, өөрөө хөгжиж, төлөвших
Эцэг эх, асран хамгаалагчид- Математикийн хичээлийн хэрэглээг ойлгох, хүүхэдтэйгээ
амьдралын туршлагаа хуваалцах, амьдрал ахуйн хэрэглээг судалж туслах, хүүхдийнхээ
амьдралд хандах ур чадварыг таних, хүүхэдтэйгээ хамтран суралцах, илүү хурдан хөгжих
нөхцөл боломжийг бүрдүүлсэн гэж үзэж байна.
Ном зүй
1. Алан Кроуфорд. Сэтгэн бодохуйн сургалт ба сурахуй. УБ ., 2013.
2. “Бүтээлч оюун” УБ.,2014
3. Математикийн боловсролын стандарт ба хичээлийн соѐлын хөгжил сургалтын модуль
УБ.,2014
4. “Хүүхдээр асуудал шийдвэрлэх арга зүй “УБ.,2009
5. Сургалтын хөтөлбөр, зөвлөмж X-XII.УБ.,2012. ху-7
6. Teacher. Sur.mn / интернет /
Тэргүүн туршлагатай холбоотой фото зураг, баримтууд

19. Огтлогдсон конус
Координатын арга
Призмийн гадаргуугийн талбай, эзэлхүүн
Машины граж блокоор хийх
тооцоо макет
Огтлогдсон конус хэлбэрийн биет
Сурагчдын хийсэн гэр
Гарын доорх материал ашиглан хийсэн призм тү
огтлогдсон пирамид түүний гадаргууги

20. Багтсан ба багтаасан бөмбөрцөг

21. Нөхцөлт болон гүйцэд магадлал
Мөхөөлдөсний сав, теннисний бөмбөг, ойдог баримлын шавар, мандирины хальс ашиглан
багтсан, багтаасан бөмбөрцөг хийсэн сурагчдын бүтээл

22. X-XII ангийн Зураг зүйн хичээлд дасгал ажлын дэвтэр цахим хичээл
бэлтгэн ашиглаж сурагчдын орон зайн хийсвэр сэтгэлгээг
хөгжүүлэх нь
Дархан Уул аймгийн Үндэсний лаборатори Оюуны Ирээдүй цогцолбор сургуулийн
сургалтын менежер Я.Баатархуяг btr_2008_99@yahoo.com
Товч танилцуулга:
Нөхцөлт болон гүйцэд магадлал олоход хэрэглэх хийсэн
хайрцаг шагай
Эерэг /наашаа харсан/ сөрөг /цаашаа харсан/
тооны үйлдэл

23. Ядамсүрэнгийн Баатархуяг. 1962 онд Сүхбаатар аймгийн
Баруун Урт хотод төрсөн. 1984 онд УБДС-н зураг – шугам зургийн багшийн ангийг
төгсөөд одоог хүртэл Боловсролын салбарт 32 дахь жилдээ ажиллаж байна. Зураг
зүйн хичээлээр сурагчдын орон зайн хийсвэр сэтгэлгээг хөгжүүлэхэд дасгал ажлын
дэвтэрийг ашиглах нь бүтээлээр Боловсрол судлалын магистрийн зэрэг хамгаалсан.
2005 оноос Оюуны Ирээдүй цогцолбор сургуулийн сургалтын менежерээр
томилогдож одоог хүртэл ажиллаж байна.
Хураангуй: Зураг зүйн хичээлээр сурагчдын орон зайн хийсвэр сэтгэлгээ, зохион
бүтээх маш сайн хөгждөг. Ялангуяа инженер, зохион бүтээгч, техник
технологийн салбарын чиглэлээр мэргэжил сонгох сурагчдын заавал судлах
судлагдахууны нэг бол зураг зүйн хичээл юм. Энэ хичээлийн үр дүнг дээшлүүлэх
сурагчдын сонирхолыг илүү татах сурсан мэдсэнээ амьдралд хэрэгжүүлэхэд
ойртуулах олон хувилбарт дасгалажлуудыг оруулсан сурагчдыг чадваржуулахад
чиглэгдсэн 10-12-р ангийн зураг зүйн хичээлийн дасгал ажлын дэвтэрийг 2003
оноос эхлэн сургалтанд ашиглаж ирлээ. Уг дэвтэр нь сурагч болон багшийн
хамтын ажиллагааг хялбарчилсан цаг хугацаа хэмнэсэн сурагчдыг нэгэнт
эзэмшсэн үйлдлийг олон давтан хийхээс зайлсхийсэн , өгсөн даалгаварын
өгөгдөлүүд нь хүүхэд бүрт өөр өөр хувилбартай хөнгөнөөс хүнд рүү ерөнхийгөөс
нарийвчилсан ажиллагаанд шилжсэн зэрэг сурагчдын сэтгэлгээний болон үйл
ажиллагааны чадварыг хөгжүүлэх алхамууд нь тодорхой тусгагдсанаараа ач
холбогдолтой юм. Энэхүү дэвтэрийг ашиглах явцдаа огторгуй дахь шулуун ба
хавтгайн байршлийг сурагчдад илүү ойлгомжтой байдлаар үзүүлэхийн тулд
цахим хичээл бэлтгэн ашигласан нь сурагчдыг чадваржуулахад чухал нөлөө
үзүүлэв.

24. Зураг зүйн дасгал ажлын дэвтэрээ 2012 оноос эхлэн аймгийн зураг зүйн багш
нартай баг болон сайжруулан Аймаг орон нутгийн хэмжээнд ашиглаж байна. Үүний
дүнд ШУТИС-тай хамтран зураг зүйн аймгийн олимпиадыг багш , сурагчдын дунд
уламжлал болгон зохиож багш сурагчдын зураг зүйн боловсрол жил бүр хөгжиж
мэдлэг, чадвар нь байнга ахиж байна.

25. Баянгол дүүргийн 28 дугаар сургуулийн химийн багш Пүрэвжавын Байгалмаа
Пүрэвжавын Байгалмаа ХоБДС-ийг хими-биологийн багш мэргэжлээр суралцаж, төгссөн. Увс
аймгийн Баруунтурууны 10 жилийн сургуульд 15 жил, БГД-ийн 28дугаар сургуульд 15 жил
химийн багшаар ажиллаж байна.Шавь нарын амжилтаас дурдвал Улсын химийн
олимпиадаас 8 медаль, үүнээс 2 сурагч Олон улсын химийн олимпадад улс эх орноо
төлөөлөн оролцсон, 100 гаруй эмч, 800 гаруй сурагч их дээд сургууль, коллежд элсэн
суралцсан.Ажиллах хугацаандаа АБТА цол тэмдэг, Хөдөлмөрийн хүндэт медалиар
шагнагдаж, нийслэл,дүүргийн мэргэжлийн аварга, ур чадварын аваргаар тус бүр 2 удаа
шалгарч байсан.Зөвлөх зэрэгтэй, үндэсний болон нийслэлийн сургагч багш.
Ажлын хуудсаар сурагчдад сурах арга барил төлөвшүүлэх нь
Байгалийн ухааны хичээлүүдийн хувьд сурагчдын хэрэгцээнд нь нийцсэн сонирхол татсан
байх,амьдрах ухаанд сургах,сурагчдыг хөгжүүлэхийн тулд сорил туршилтын арга зүй бүхий
хичээл зонхилон явуулах шаардлагатай болж байна.Сурагчид юмс үзэгдлийг бодит
байдлаар нь хүртэжмэдэрч,ингэснээр харилцаа хамаарал,шинж чанар,дотоод зүй тогтлыг
логик сэтгэхүйгээр олж тогтоодог нь сорил туршилттай хичээлийн ач холбогдол юм.Үүний үр
дүнд сурагчдын таамаглал дэвшүүлэх,туршилт хийх,туршилтын үр дүнг үндэслэн дүгнэлт
гаргах,тайлбарлах ,өөрийн үзэл бодлыг чөлөөтэй илэрхийлэх,бичих чадварт ахиц өөрчлөлт
гардаг.Хичээлийн судалгааны багт 2 жил гаруй ажиллах явцдаа химийн хичээлийн хувьд
эзэмшүүлэхэд нэлээд төвөгтэй агуулгын нэг “Химийн урвал” нэгж сэдвийг 8-10-р ангид
агуулга нь гүнзгийрсэн түвшинд хичээлийн судалгааг явууллаа.Ингэхдээ химийн урвалын
гадаад илрэл, мөн чанараас нь гадна дотоод мөн чанарыг жижиг хэсгийн онолоор дүрслэх,
тайлбарлаж сурахад чиглүүлэх зорилгоор хичээлийн төлөвлөлт, ажлын хуудсыг
боловсруулж ажиллалаа.Түүнчлэн баримт материалд тулгуурлан мэдлэг бүтээлгэх арга зүй
бүхий хичээлийн явцад сурагчдад хөдөлгөөнт ТӨМ ашиглан хичээлээ төлөвлөж явуулж
ирсэн нь гүн бат мэдлэг чадвар суухад ихээхэн нөлөөлж буйг олж мэдлээ.
Түлхүүр үг –өмнөх төсөөлөл ,химийн сорил туршилт,бэлтгэл судалгаа, хэрэглэгдэхүүний
судалгаа, судалгаат хичээл, туршилтын үеийн аюулгүй байдал
Оршил
Манай сургуулийн байгалийн ухааны багш нар шинэчилсэн хөтөлбөрийг 4 жил дараалан
туршиж байна.Байгалийн ухааны хичээлийн үндсэн арга зүй нь сорил туршилтаар мэдлэг
бүтээлгэх , баримт материал дээр тулгуурлан мэдлэг бүтээх явдал юм.Шинжлэн судлах арга
барил төлөвшүүлэхийн тулд сорил туршилтын арга зүй бүхий хичээл, баримт материалд
тулгуурлан мэдлэг бүтээлгэх арга зүй бүхий хичээлийн явцад багшаас эрэл хайлтын асуулт
дэвшүүлэх, сурагчид таамаглал дэвшүүлэх, дэвшүүлсэн таамаглалаа шалгах нотлох баримт

26. материал,туршилтын санаа дэвшүүлэх, туршилтын ажлын аргачлалаа төлөвлөх, багаж
материалаа сонгох, туршилт явуулах, туршилтын үр дүн учир шалтгааныг танилцуулах,
тайлбарлах, хэлэлцүүлэг хийх, мэдлэгээ хэрэглэх, үнэлэх гэсэн үйл ажиллагаанууд
төлөвлөж хичээлээ явуулж байна.Ингэснээр суралцагчдын идэвх оролцоо сайжран мэдлэг
чадварт тодорхой ахиц өөрчлөлт гарна хэмээн үзлээ.
Хичээлийн судалгааны загвар
Судалгаа хийсэн хичээл:6-р анги “Хүчил ба суурь “, 8-р анги “ Химийн урвал “, 9-р анги
“Хүчил, суурь, давс “, 10-р анги “ Химийн урвалын хурд “ нэгж хичээл
Хичээлийн судалгааны зорилго:Ажлын хуудсаар дамжуулан хүүхэд нэг бүрийн ээлжит
хичээлд оролцох оролцоог нэмэгдүүлэх боломжийг олж тогтоох, сорил туршилтаар мэдлэг
бүтээлгэх явцад ажлын хуудасны нөлөө ач холбогдлыг судлах
Хичээлийн бэлтгэл судалгаа:Бид судлагдахууны агуулгын судалгаа, заах арга зүй,
хэрэглэгдэхүүний судалгаа, суралцагчдын мэдлэг эзэмшилт,суралцах явцын алдаанд
шинжилгээ хийн ажлын хуудасны загваруудыг сайжруулан боловсруулж туршсан.Үүнд:
1.Судлагдахууны агуулгын судалгаа хийхдээ химийн шинэчилсэн хөтөлбөрийг судлан : 6-р
анги “Хүчил ба суурь “, 8-р анги “ Химийн урвал “, 9-р анги “Хүчил, суурь, “10-р анги “
Химийн урвалын хурд “ нэгж хичээлийн агуулгын залгамж холбоо, өргөсөл гүнзгийрэл,
судлах зүйл ба хүүхдийн хөгжлийн түвшинг тодорхойлсон.
2.Заах арга зүй, хэрэглэгдэхүүний судалгаа хийх явцдаа сорил туршилтуудын оптималь
нөхцлийг тааруулах туршилтууд хийж түүнийг гүйцэтгэх ажлын дараалал, аюулгүй
ажиллагааны санамж, ажлын хуудас, гүйцэтгэх дасгал, даалгавар, багшийн нэмэлт тайлбар,
мэдээлэл зэргийг боловсруулсан.
3.Сурагчдын мэдлэг эзэмшилт алдааны шинжилгээ хийхдээ сурагчдын өмнөх төсөөлөл
болон алдаатай ойлголтыг судлах, хүүхэд бүрийн ажлын хуудсанд анализ хийх зэргээр
ажилласан.
4.Ээлжит хичээлийн төлөвлөлтөнд багшийн болон сурагчийн үйл ажиллагааг тодорхой дэс
дараатай алхмуудаар гүйцэтгэхээр төлөвлөж сорил туршилтаар дамжуулан суралцагчдын
бүтээлч идэвхтэй үйлийг хөгжүүлсэн загвар гаргасан.
Ажлын хуудасны загвар: Анги...9.................. Нэр.....................................
Сэдэв: Хүчил карбанаттай харилцан үйлчлэх
Бодис урвалж: 10%-ийн давсны хүчил, кальцийн карбонат ,ренни ,хуруу шил, жин
Таамаглалаа бичнэ үү. /5 мин/. Ходоодонд ямар урвал явагдаж байна вэ? Урвалын
тэгшитгэлийг бичнэ үү?
.........................................................................................................................................................
НЭГ.Туршилтын аргачлал
Туршилт 1. Туршилтаар ажиглагдсан үр дүнг тэмдэглэнэ үү.
Туршилт Туршилтын заавар
Ажиглалт, үр
дүн
Урвал
явагдсан уу?
Туршилт1
 Реннийг зургаа хуваасны нэгийг авч
хуруу шилэнд хийнэ
 Дээр нь 1мл давсны хүчил нэмнэ
 Туршилтын явцыг ажиглана уу?
Тийм
Үгүй

27. Туршилт2
 Кальцийн карбонатаас 1 гр- ийг авч
ундааны саванд хийнэ.
 Давсны хүчлийн уусмалаас 6.6 мл
хуруу шилэнд хийж ундааны саванд
болгоомжтой хийж байрлуулна.
 Ундааны савыг таглаж тагийг хий
гарахааргүйгээр бөглөөд жигнэн
хэмжээг тэмдэглэнэ.
 Ундааны савыг хажуу тийш харуулж
хуруу шилэн дэх давсны хүчлийг
кальцийн карбонаттай хольж урвал
явагдаж дуустал бага зэрэг сэгсэрнэ.
 Урвал явагдаж дууссаны дараа
ундааны савтай холимгийг дахин
жигнэж хэмжээг тэмдэглэнэ.
 Ундааны савны тагийг авч хэсэг
байлгасны дараа дахин таглаж жинг
үзнэ үү?
 Жинд өөрчлөлт гарсан уу? Яагаад?
Тийм
Үгүй
Туршилт3
 0,5г содыг хуруу шилэнд хийж дээр
нь 2 мл давсны хүчлийг хийнэ.
 Урвал явагдаж эхлэхэд асаасан
шүдэнз хуруу шилний амсар дээр
барина.
Тийм
Үгүй
Хоѐр.Туршилтын үр дүн, ажиглалтаар таамаглалыг шалгах
Даалгавар 1.Туршилтын ажиглалт, үр дүнгээр хүснэгтийг нөхнө үү.
№ Урвалын тэгшитгэл бичнэ үү? Үгэн тэгшитгэл бичнэ үү?
Туршилт 1
Туршилт 2
Туршилт 3
Даалгавар 2. Туршилтуудын урвалд орсон ба урвалаас үүссэн бодисыг дан ба нийлмэл
бодисын ангилалаар ангилна уу.Металлыг Ме, хүчлийг х, давсыг д, металл бишийг Меб,
оксидыг о, суурийг с үсгээр тэмдэглээрэй.
CaCO3+HCI = MgCO3+HCI =
Хий Таних арга
Нүүрсхүчлийн хий / CO2 / Асаасан шүдэнз барихад унтарна.
Устөрөгч / H2 / Асаасан шүдэнз барихад чимээ гарна.
m1 = ……….
m2 = ……….
m3= ……….