(MUZIK MALAYSIA) Pengenalan, ciri-ciri, stail persembahan, peranan ensembel

1. MUZK3193 MUZIK MALAYSIA
1
Bahagian C: Penulisan Esei (Muzik Tradisional Malaysia)
(Wayang Kulit Kelantan & Mak Yong)
1.0 Wayang Kulit Kelantan
Terdapat pelbagai jenis persembahan wayang kulit yang dikenali, antaranya ialah Wayang Kulit
Kelantan. Wayang Kulit Kelantan ialah sejenis kesenian wayang kulit yang berasal dari negeri
Kelantan Darul Naim, Malaysia. Wayang Kulit Kelantan merupakan persembahan wayang kulit
yang tertua di Malaysia. Wayang Kulit adalah satu bentuk tradisional yang menggunakan prinsip
cahaya dan bayang. Bayang-bayang daripada patung-patung kulit yang terdiri dari pelbagai
watak methologi dan khayalan direka oleh seorang Tok Dalang. Persembahan wayang kulit ini
selalunya diiringi oleh satu kumpulan muzik paluan atau gamelan dan juga alat tiupan seperti
serunai atau alat bertali seperti rebab. Jenis wayang kulit ini dahulunya dikenali sebagai Wayang
Kulit Siam kerana pemerintahan Melayu Kelantan dahulu berasal dari Patani di negeri Siam.
Walaubagaimanapun, ia dipercayai berasal dari Kemboja tetapi dibawa masuk ke Kelantan
melalui Patani.
1.0.1 Ciri-ciri Muzik
Terdapat lebih kurang 35 buah lagu dalam persembahan wayang kulit. Lagu-lagu yang khas
seperti sebagai ‘overture’ bagi menentukan mud dan muzik untuk mengiringi gerak-geri patung.
Lagu wayang kulit boleh diklasifikasikan kepada tiga jenis. Pertama, mengikut watak tertentu
seperti lagu Pak Dogol, lagu Seri Rama dan Maharisi. Kedua, lagu memberitahu tentang
perkhabaran (contoh lagu: lagu Berkhabar). Ketiga, lagu yang mainkan menunjukkan kegiatan
seharian seperti berehat dan mandi. Lagu yang dimainkan menunjukkan dan menentukan mud
atau mempunyai tujuan khas.
Melodi dalam lagu wayang kulit dihasilkan oleh serunai atau dinyanyikan oleh Tok Dalang. Pada
umumnya, lagu-lagu wayang kulit berasaskan skel pentatonik, heksatonik dan heptatonik. Hampir
semua lagu mempunyai jeda lebih luas dari jeda semitone.
Semua lagu dalam wayang kulit berasaskan tekstur polifoni. Ianya mengandungi tiga peringkat
bunyi yang penting iaitu:
i) Baris melodi yang dimainkan oleh serunai atau dinyanyikan oleh Tok Dalang.
ii) Rentak yang dimainkan oleh alat-alat drum seperti gendang, gedumbak dan lain-lain.

2. MUZK3193 MUZIK MALAYSIA
2
iii) Bahagian gongan yang dimainkan oleh alat diperbuat dari gangsa.
Gongan ditakrifkan sebagai bentuk atau struktur setiap lagu dalam wayang kulit. Pada umumnya,
gongan mempunyai jangka masa tertentu yang ditandakan pada hujung pic yang paling rendah
dalam ensembel. Pic paling rendah dihasilkan oleh tetawak ibu yang membunyikan pic pada bit
akhir setiap gongan. Konsep gongan adalah aspek asas bagi mewujudkan form dalam muzik.
Jumlah gongan boleh terdiri daripada 4 bit, 8 bit, 16 bit, 32 bit, 64 bit dan seterusnya. Gongan
juga merupakan sistem pusingan dalam masa dan diulangi sepanjang lagu. Jelas bahawa
tetawak ibu menandakan hujung satupusingan dan menandakan permulaan pusingan yang baru.
1.0.2 Stail Persembahan
Persembahan wayang kulit terbahagi kepada muzik, percakapan dan gerak geri. Lazimnya,
muzik akan berhenti apabila patung-patung mula bercakap. Pada masa patung-patung tersebut
bercakap, hanya sedikit pergerakan boleh dilakukan dan ini dilakukan dengan menggerakkan
sendi tangan patung yang bercakap. Sebaliknya, apabila patung-patung itu digerakkan samada
berjalan atau berperang, iringan muzik segera membantu membina suasana situasi tersebut.
Panggung wayang kulit dibina daripada tiang-tiang kayu dengan dinding serta atap yang dibuat
daripada rumbia atau daun nipah. Panggung ini dibina tiga hingga empat kaki dari tanah dan
merupakan satu pondok yang boleh mengisi dalang, pemuzik dan alat-alatan yang lain. Bahagian
hadapan panggung tersebut dipasang dengan sebidang kain putih yang dipanggil sebagai kelir.
Lampu minyak atau lampu elektrik dipasang di belakang kelir membantu untuk memantulkan
bayang-bayang patung wayang kulit kepada kelir untuk ditonton dari bahagian hadapan
panggung.
Dari konteks isi cerita pula, ia berdasarkan cerita dalam Hikayat Seri Rama. Hikayat Seri Rama
merupakan himpunan cerita3 yang disadur dari epik Ramayana tradisi India. Watak utama dalam
wayang kulit ini ialah Laksamana dan Seri Rama. Bagi konteks patung-patung pula, ukiran
patung-patung Wayang Kulit Kelantan ini menunjukkan banyak persamaan dengan patung-
patung Patani. Ia diukir dalam bentuk mengiring dan kebanyakkannya berdiri di atas kenderaan.
Dari segi pergerakan mekanikal, hanya tangan di sebelah hadapan yang dapat bergerak sambil
memegang senjata atau lain-lain. Dari segi bahasa pula, dalang menggunakan dialek Melayu
Kelantan sebagai bahasa pengantar dalam teater tradisional ini.

3. MUZK3193 MUZIK MALAYSIA
3
Dalam sesebuah persembahan wayang kulit, dalang merupakan peneraju utama sebagai
pencerita yang berada di belakang kelir. Dalang akan memukau perhatian penonton dengan
kelebihannya membuat persembahan dengan gaya dan suara yang tidak pernah putus dengan
pelbagai jenis emosi seperti ketawa, marah, dan sesekali mendayu-dayu seperti seorang wanita.
Dalang juga secaraspontannya akan menyelitkan kisah-kisah lucu yang menarik mengikut rentak
seperti lagu-lagu hindustan, dangdut atau lagu-lagu ciptaan yang bersesuaian dengan tajuk cerita
yang dipersembahkan. Setiap cerita yang disampaikan oleh dalang adalah untuk dihayati oleh
para penonton sebagai renungan dan hiburan pengisi waktu.
1.0.3 Peranan Ensembel
Kepelbagaian alat muzik menyumbangkana keindahan seni muzik tempatan. Penghasilannya
yang diilhamkan dari sumberalam dipraktikkan dalam upacara adat yang penuh dengan simbolik.
Buluh, kayu, daun-daun, kulit binatang, rotan, tembaga dan besi menjadi bahan asas bagi
membentuk alat muzik.
Muzik Wayang kulit dipersembahkan oleh orkestra yang terdiri daripada sepasang gendang,
sepasang geduk, sepasang tetawak, sepasang serunai, sepasang kesi, sepasang canang dan
sepasang gebumbak. Sewaktu persembahan, ahli muzik akan duduk di atas lantai panggung di
belakang Tok Dalang.
Gendang ibu dan anak pula adalah sepasang gendang berbentuk tong panjang yang diperbuat
daripada kayu dengan dua muka kulit yang ditegangkan dengan kuat. Timbre dan sukukata
nimonik bagi gendang anak ialah ‘cak’ dan ‘ting’ (pukulan pada bahagian tepi), sementara ‘pak’
dan ‘duh’ (pukulan di bahagian tengah) dihasilkan oleh gendang ibu.
Tetawak adalah gong gangsa berpasangan yang berbusut (gong anak dan gong ibu). Ianya
digantung pada rak kayu dan dipukul pada tengah busut dengan kayu berbalut getah atau kain.
Tetawak ibu akan mengeluarkan pic yang rendah manakala tetawak anak mengeluarkan pic yang
rendah.
Canang adalah dua gong kecil yang berbusut yang diletakkan secara mendatar pada rak kayu.
Kedua-kedua gong ini dipukul dengan pemukul kayu yang berbalut kain atau getah. Canang anak
mempunyai pic tinggi dan canang ibu menghasilkan pic rendah.
Kesi merupakan piring kecil yang diperbuat daripada gangsa, berupa seperti simbal dan biasanya
berpasangan (empat simbal kecil). Dua piring kecil ini dipasang dengan tali tebal dan

4. MUZK3193 MUZIK MALAYSIA
4
pasangannya dipasang pada sekeping papan. Pemainnya akan memegangsepasang piring atau
simbal yang berikat dengan tali dan akan menghentakkanya pada pasangan piring atau simbal
yang dipasang pada papan untuk menghasilkan bunyi berdering (diangkat selepas dihentakkan),
nyaring dan bunyi berderam apabila tidak diangkat. Bunyi berdering dimainkan bersama dengan
pic canang anak dan bunyi berderam dimainkan bersama pic canang ibu.
Gedumbak adalah kategori membranofon yang baluhnya diperbuat dari kayu nangka berbentuk
seperti piala yang berkaki panjang. Belulang kambing yang diregangkan diletakkan pada
bahagian muka. Gedumbak diletakkan secara mendatar di atas riba pemain, muka kulitnya
dipukul dan sebelah tangan lagi akan membuka dan menutup hujung gedumbak ini untuk
mendapatkan timbre atau warna yang dikehendaki. Alat ini menghasilkan empat jenis timbre iaitu
‘dong’, ‘duh’, ‘cak’, dan ‘ting’.
Geduk merupakan dram yang berbaluh yang berbentuk tong pendek. Diperbuat dari kayu
nangka, kedua-dua permukaannya diperbuat dari belulang lembu yang diregangkan. Dua batang
buluh dipasang pada baluh ianya adalah sebagai kaki untuk geduk. Permukaan kulit dipukul
dengan dua batang kayu untuk menghasilkan bunyi.
Serunai adalah sejenis alat erofon, sepasang serunai iaitu serunai ibu dan serunai anak
digunakan dalam persembahan wayang kulit. Ianya merupakan alat muzik melodi utama wayang
kulit. Alat ini menggunakan ‘rid’ iaitu empat lapisan daun lontar. Diperbuat daripada kayu,
mempunyai enam atau tujuh lubang di bahagian hadapan dan satu lubang di bahagian belakang.
Bahagian hujungnya berbentuk loceng yang diukir dan dicat dengan warna yang terang.
Persembahan wayang kulit dilakukan di pelbagai jenis tempat mengikut kemahuan dan keperluan
masyarakatnya. Selalunya wayang kulit dipertunjukkan untuk acara menyembah guru, mengubat
orang sakit, upacara memuja semangat, pesta menuai, perayaan hari jadi Raja-raja dan sebagai
hiburan semata-mata.

5. MUZK3193 MUZIK MALAYSIA
5
2.0 Mak Yong
Mak Yong merupakan seni teater tradisional yang berasal dari masyarakat Melayu di Malaysia.
Seni Mak Yong menggabungkan lakonan, vokal dan alat muzik, gerak-geri dan ketelitian kostum.
Seni Mak Yong berasal dari perkampungan-perkampungan di Kelantan. Ramai pakar seni
tradisional Melayu percaya bahawa seni Mak Yong telah wujud sebelum penyebaran agama
Islam di Malaysia. Mak Yong diasaskan di Kerajaan Patani yang kini merupakan sebahagian
daripada Thailand. Oleh kerana ia diwarisi secara lisan, usia sebenar Mak Yong tidak dapat
dipastikan. Bagaimanapun, fakta yang ia bebas daripada pengaruh-pengaruh luar menunjukkan
ia sekurang-kurangnya berusia 800 tahun dan hampir pasti lebih awal lagi. Menurut Hikayat
Patani, Mak Yong dibawa ke Kelantan lebih 200 tahun dahulu sebagai pemberian dari Patani
disebabkan perkahwinan di antara kesultanan Patani dan Kelantan.
2.0.1 Ciri-ciri Muzik
Melodi dalam lagu-lagu Mak Yong dipersembahkan oleh seorang penyanyi atau pemain rebab.
Penyanyi solo dan pemain rebab yang biasanya mengiringi penyanyi itu mempersembahkan
melodi-melodi yang kompleks dan berhiasan dalam semua lagu nyanyian. Kedua-dua bahagian
vokal dan rebab dimainkan serentak dan menghasilkan tekstur heterofoni. Dalam lagu-lagu
nyanyian, kedua-dua pemain itu memainkan melodi yang sama, pada waktu yang sama dengan
variasi tersendiri. Variasi yang dinyanyi atau dimainkan dalam melodi itu bergantung kepada
kebijaksanaan penyanyi dan pemain rebab.
Muzik memainkan peranan penting dalam Mak Yong sebagai fungsi ritual, struktur dan dramatik.
Dalam fungsi strukturnya, muzik menandakan tiap-tiap agedan dan pertukaran tempat.
Persembahan melodi yang dinyanyikan dengan diiringi alat lut atau alat muzik solo lain dalam
gaya heterofoni terdapat di dalam pelbagai jenis muzik di seluruh dunia muzik dari benua Afrika
Utara ke Timur Tengah. Tekstur dan gaya heterofoni ini juga terdapat dalam muzik jong dondang
atau korus Mak Yong apabila beberapa penyanyi dalam korus menyanyikan melodi yang sama
sambil menonjolkan variasi tersendiri pada waktu yang sama. Kedua-dua keadaan tekstur
heterofoni ini ialah di antara alat muzik solo dan penyanyi dan juga di antara beberapa penyanyi
dalam korus.
Ciri-ciri lain dalam melodi Mak Yong melibatkan pic dan skel, jarak dan kontur melodi serta bunga
dan perhiasan. Pada umumnya, kontur-kontur melodi ditandakan dengan baris melodi yang

6. MUZK3193 MUZIK MALAYSIA
6
menurun sahaja atau yang menaik dan menurun secara berturut-turut. Dalam kedua-dua jenis
kontur ini, ‘turun’ dan ‘naik-turun, jarak melodi biasanya agak sempit samada melodi dimainkan
oleh pemain rebab ataupun melodi yang dinyanyikan oleh penyanyi.
Dari segi bentuk dalam sistem muzik Mak Yong, alat tetawak mengeluarkan lapisan bunyi yang
asas dinamakan sebagai gongan yang menyerupai konsep gongan dalam muzik wayang kulit.
Gongan ialah jangka masatertentu yang ditandakan dengan pic-pic gong tertentu dalam orkestra
Mak Yong. Jangka masa tertentu ini dan strukturnya ditandakan dengan sekurang-kurangnya
dua pic gong yang menentukan bentuk dalam muzik.
2.0.2 Stail Persembahan
Persembahan Mak Yong secara keseluruhannya merupakan sebuah seni lakon yang dimainkan
oleh pelakon dan bukan patung. Ia menggunakan dialog, tarian serta muzik vokal dan
instrumental untuk mengisahkan ceritanya. Mak Yong telah ditentukan sebagai bentuk seni lakon
yang sangat kuno, berunsur lagenda, mitos dan mempunyai perhubungan yang erat dengan
upacara perubatan tradisional. Cerita dikisahkan melalui dialog,nyanyian, tarian watak-watak
tertentu dengan diiringi oleh muzikvokal dan instrumental. Watak-watak persembahan Mak Yong
terdiri daripada Pak Yong (raja), Pak Yong Muda (raja muda), Mak Yong (permaisuri), Puteri Mak
Yong (puteri), Dayang-dayang, Peran Tua (pengasuh), Peran Muda (pengasuh), Tok Wak/Tok
Bomoh (ahli nujum/tukang), Orang suruhan raja dan korus (jong dongdang)
Pembukaan persembahan Mak Yong dimulakan dengan upacara Buka Panggung yang tertentu.
Dari segi seni muzik, bahagian pembukaan yang penting terdiri daripada beberapa buah lagu
dimainkan sebelum cerita utama dimulakan. Lagu-lagu itu mempunyai fungsi tertentu seperti
untuk tujuan memperkenalkan watak-watak ataupun untuk tujuan khas yang lain. Misalnya, para
pelakon naik ke atas pentas dengan iringan orkestra Mak Yong yang memainkan lagu
instrumental Pak Yong Turun. Ia diikuti oleh lagu dan tarian yang bertajuk Menghadap Rebab
yang bertujuan memberi penghormatan kepada alat muzik rebab. Persembahan pembukaan ini
diteruskan dengan lagu Sedayung Mak Yong dan Sedayung Pak Yong. Kedua-dua lagu ini
dipersembahkan sebagai lagu pendahuluan untuk memperkenalkan watak-watak tersebut.
Sebuah lagu lagi yang bertajuk Ela dimainkan oleh watak Pak Yong untuk memperkenalkan diri
sebelum cerita utama dimulakan. Semua lagu ini juga melibatkan tarian tertentu yang ditarikan
oleh watak-watak yang berkenaan serta kumpulan korus ‘jong dondang’. Kumpulan lagu tersebut
merupakan pembukaan yang tetap dan tertentu yang dimainkan dalam setiap persembahan Mak

7. MUZK3193 MUZIK MALAYSIA
7
Yong. Sesebuah cerita tertentu dikisahkan selama beberapa malam sehingga selesai. Sebelum
certia itu disambung kembali pada malam, pembukaan muzik dan tarian yang tertentu dimainkan.
Daripada repetoir yang berjumlah kira-kira 30 buah lagu, pelakon menggunakan lagu-lagu
tertentu serta tarian yang sesuai dengan jalan cerita.
2.0.3 Peranan Ensembel
Mak Yong ditonton oleh semualapisan masyarakat untuk menghormatisemangat padi, berterima
kasih bagi tuaian atau merawat penyakit. Di Patani, Mak Yong biasanya dipersembahkan di
istana sehingga 1920, di mana ia sering dipertontonkan di kalangan orang biasa.
Mak Yong dipersembahkan sebagai wadah hiburan dan untuk upacara yang berkaitan dengan
amalan perubatan tradisional. Upacara ini melibatkan seorang pawang yang cuba
menyembuhkan pesakit yang dirasuk melalui nyanyian, tarian bersawai dan menurun. Dengan
pengaruh agama Islam di rantau ini, amalan-amalan pawang sudah tidak dijalankan lagi. Pada
masa ini, seni Mak Yong dilestarikan sebagai tanda seni tradisi masyarakat Melayu.
Muzik Mak Yong dipersembahkan oleh orkestra yang terdiri daripada sepasang gendang,
sepasang tetawak dan sebuah rebab tiga tali. Selain itu, terdapat juga alat-alat yang dipinjam
daripada orkestra wayang kulit Kelantan dan Menora seperti serunai, geduk dan canang. Alat-
alat pinjaman ini digunakan untuk menghasilkan muzik instrumental bagi tujuan khas seperti lagu
Tari Ragam dan sebagainya. Kini, muzik Mak Yong divariasikan dengan menggunakan kenong,
caklempong, kesi dan kecerek sebagai alat muzik tambahan.
Tetawak merupakan sepasang gong berbusut dari keluarga idiofon yang digantung pada rak kayu
dan dipalu dengan pemukul kayu yang berbalut dengan kain atau getah.
Gendang ibu dan anak pula adalah sepasang gendang berbentuk tong panjang yang diperbuat
daripada kayu dengan dua muka kulit yang ditegangkan dengan kuat.
Rebab merupakan alat tiga tali yang memainkan melodi instrumental dalam Mak Yong. Ia
merupakan alat muzik utama di dalam persembahan Mak Yong. Ia tergolong dalam keluarga
kordofon dalam kelas kecil ‘lut yang digesek’. Rebab mempunyai badan kayu berbentuk segi tiga
dengan penjuru bulat. Bahagian mukanya ditutup dengan kulit perut lembu yang telah diproses
dan dikeringkan. Satu bonggol kecil yang diperbuat daripada lilin lebah yang dinamakan susu
dipasangkan di sebelah kiri pusat badannya. Bonggol ini berfungsi sebagai bahan untuk
meredamkan bunyi.

8. MUZK3193 MUZIK MALAYSIA
8
Kenong merupakan sejenis alat yang berasal dari Jawa, Indonesia yang menyusun alat muzik
gamelan. Kenong mempunyai satu set alat yang menyerupai gong tetapi lebih nipis dan bulat
berbanding gong yang berbentuk pipih dan lebih tebal.
Caklempong merupakan alat muzik tradisional Melayu yang tergolong dalam keluarga gong yang
berukuran kecil. Ia diperbuat daripada gangsa dan menggunakan teknik acuan. Perkataan
Caklempong juga digunakan untuk menerangkan jenis ensembelnya. Caklempong mula
berkembang di kalangan masyarakat Melayu berketurunan Minangkabau di Negeri Sembilan.
Kini kesenian muzik Caklempong telah bertapak di negeri-negeri lain dan diajar di sekolah-
sekolah serta pusat-pusat pengajian tinggi.
Canang adalah sejenis alat dari keluarga gong yang berukuran kecil dan berperanan sebagai alat
penanda masa (time marker) dalam ensembel paluan tradisional yang terdapat di Kelantan.
Kesi merupakan sejenis alat muzik tradisional Melayu yang diperbuat yang logam. Ia merupakan
sepasang piring logam yang diikat antara keduanya dengan tali. Ketika dimainkan, ia akan dipukul
sesama sendiri. Kesi selalunya dimainkan secara berkumpulan dengan peralatan muzik yang
lain.
Kerecek merupakan alat idiofon berbentuk bilahan. Ia dikenali sebagai clappers iaitu
menggunakan prinsip ‘clap’ ataupun tepuk untuk menghasilkan bunyinya. Alat ini sering
digunakan dalam teater tradisional seperti Menora oleh masyarakat tempatan berketurunan Thai
di Kelantan.
Serunai adalah sejenis alat erofon, sepasang serunai iaitu serunai ibu dan serunai anak
digunakan dalam persembahan wayang kulit. Ianya merupakan alat muzik melodi utama wayang
kulit. Alat ini menggunakan ‘rid’ iaitu empat lapisan daun lontar. Diperbuat daripada kayu,
mempunyai enam atau tujuh lubang di bahagian hadapan dan satu lubang di bahagian belakang.
Bahagian hujungnya berbentuk loceng yang diukir dan dicat dengan warna yang terang.

9. MUZK3193 MUZIK MALAYSIA
9
RUJUKAN
Auni Amirah, Mardhiah dan Nurul Liyana (2014). Alat Muzik Wayang Kulit. Diakses pada 1 April
2016.
http://warisankita-2.weebly.com/alat-muzik.html
Matusky, Patricia dan Tan Sooi Beng (1997). Muzik Malaysia: Tradisi Klasik, Rakyat dan
Sinkretik. Pulau Pinang: The Asian Centre.
Matusky, Patricia dan Tan Sooi Beng (1997). Pengantar Muzik Malaysia, Buku 1. Pulau
Pinang: The Asian Centre.
Mimbar Kata (2013). Mak Yong: Muzikal, Drama dan Tari. Diakses pada 1 April 2016.
http://mimbarkata.blogspot.my/2013/04/mak-yong-muzikal-drama-dan-tari.html
Wikipedia Ensiklopedia Bebas. Mak Yong. Diakses pada 29 Mac 2016.
https://en.wikipedia.org/wiki/Mak_yong
Wikipedia Ensiklopedia Bebas. Wayang Kulit Siam. Diakses pada 29 Mac 2016.
https://ms.wikipedia.org/wiki/Wayang_Kulit_Siam

10. MUZK3193 MUZIK MALAYSIA
10
Patung-patung Wayang Kulit
Kelantan yang berunsurkan watak-
watak dari Epik Ramayana.
Tok Dalang mengatur
persembahan wayang kulit.
Pemain alat muzik berada di
bahagian belakang pentas
bersama Tok Dalang.
LAMPIRAN

11. MUZK3193 MUZIK MALAYSIA
11
Pemain alat muzik berada di
bahagian belakang pentas.
Persembahan Mak Yong.

12. MUZK3193 MUZIK MALAYSIA
12
Canang. Digunakan bagi kedua-
kedua muzik tradisional, Wayang
Kulit Kelantan dan Mak Yong.
Tetawak ibu dan anak.
Digunakan bagi kedua-kedua
muzik tradisional, Wayang Kulit
Kelantan dan Mak Yong.
Gendang ibu dan anak.
Digunakan bagi kedua-kedua
muzik tradisional, Wayang Kulit
Kelantan dan Mak Yong.

13. MUZK3193 MUZIK MALAYSIA
13
Geduk ibu dan anak. Digunakan
bagi kedua-kedua muzik
tradisional, Wayang Kulit Kelantan
dan Mak Yong.
Gedumbak. Digunakan dalam
muzik Wayang Kulit Kelantan
Kesi. Digunakan bagi kedua-
kedua muzik tradisional, Wayang
Kulit Kelantan dan Mak Yong.

14. MUZK3193 MUZIK MALAYSIA
14
Kenong. Digunakan sebagai alat
muzik tambahan Mak Yong.
Rebab. Alat muzik utama bagi
muzik Mak Yong.
Serunai ibu dan anak. Digunakan
bagi kedua-kedua muzik
tradisional, Wayang Kulit Kelantan
dan Mak Yong.

15. MUZK3193 MUZIK MALAYSIA
15
Kerecek. Digunakan sebagai alat
muzik tambahan Mak Yong.
Caklempong. Digunakan sebagai
alat muzik tambahan Mak Yong.