Bas Vogelvang, lector reclassering en veiligheidsbeleid aan de Avans Hogeschool gaf tijdens de InBeeldbijeenkomst van het expertisecentrum Veilige Publieke Taak op 15 juni 2015 een lezing over de impact en mogelijke interventies bij agressie door verwarde personen.

1. 1Expertisecentrum Veiligheid
Impact en interventies bij agressie
door verwarde personen:
het belang van veerkracht
Bas Vogelvang
lector reclassering en veiligheidsbeleid
InBeeld | 'Omgaan met verwarde personen‘ | 15 juni 2015
Expertisecentrum Veilige Publieke Taak | VPT-regio Oost-Brabant | Avans Hogeschool

2. 2Expertisecentrum Veiligheid
Opbouw
• Impact
– Voor, tijdens en na agressie
• Richtlijnen
• Van reactie naar proactie
– Veerkracht
– Model
– Interventiepunten

3. 3Expertisecentrum Veiligheid
Kader: kritische beroepen
• Critical profession: Een beroep met een hoog
risico van blootstelling aan traumatische
gebeurtenissen of materiaal dat, onder bepaalde
omstandigheden, een kritische impact kan
hebben op het psychisch welbevinden.
• Paton en Violanti, 1996
• Bijvoorbeeld: agressief gedrag van een
verward persoon.

4. 4Expertisecentrum Veiligheid
Richting agressie: crisis
Shock crisis Uitputtingscrisis
Een plotselinge en dramatische
verandering in gedrag, gevoel,
denken en lichamelijke reacties (bv.
hyperventilatie).
Gedrag: Agitatie, verwardheid,
labiliteit, angst.
Een geleidelijke afname van het
functioneren.
Gedrag: Terugtrekken, onverschilligheid,
afvlakken van gevoelens, vermoeidheid, tot
niets meer komen, of juist: een uitbarsting
na ‘de druppel’.
• “Een crisis is een ernstige verstoring van het alledaagse functioneren. Door de
ontregeling die plaatsvindt, schieten de gebruikelijke oplossingsstrategieën tekort.”
– De Baat, Foolen & Udo (2013)
• “Bij een crisis is er sprake van een ingrijpende verstoring van het evenwicht tussen
draagkracht (belastbaarheid) en draaglast (belasting) van een cliëntsysteem, waarin
bestaande probleemoplossende mechanismen van het individu en het sociaal netwerk
ontoereikend zijn of falen”
– Hoekert, Lommerse en Beunderman (2000)

5. 5Expertisecentrum Veiligheid
Richting agressie: escalatie
• Oplopende spanning met
onzekerheid als basis
– Spanning loopt op in bestaand
professioneel contact
– Professional stuit op hoge spanning in
ad hoc ontmoeting
• Verwarde personen: psychiatrische
symptomen versterken eenzijdig het
escalatieproces

6. 6Expertisecentrum Veiligheid
Ad hoc contact
Bestaand contact

7. 7Expertisecentrum Veiligheid
Mentale functies in conflict
naar Glasl, 2015
• Woorden
• Daden
• Non-verbale
boodschappen
• Subjectief
• Objectief
• Gedachten
• Gevoelens
• Wil
• Zien
• Horen
• Voelen
• Ruiken
• Proeven
Percepties
Mentale
Processen
GedragEffecten
VERTEKEND
VERTEKEND
BENADEELD
GECORRUMPEERD
VERARMD
GEPOLARISEERD
DEMONISEREND

8. 8Expertisecentrum Veiligheid
Tijdens agressie
• Amygdala ‘versus’ cortex
(bottom-up).
• Stress: gijzeling
– Noradrenaline en
corticosteroïden
– Vluchten, vechten of
bevriezen
– Blokkade invloed cortex
– Nog meer stress
• Herstel:
– Top down door anticipatie
– Met steun: structuur,
veiligheid, dagritme,
ademhaling

9. 9Expertisecentrum Veiligheid
Na het incident
• Normale signalen
• Het gaat verkeerd: psychotrauma

10. 10Expertisecentrum Veiligheid
Normale reacties
Cooling Down
• verhoogde waakzaamheid
– je neemt scherp waar, maar mist veel eromheen
• schrikachtigheid
• trillen, zweten
• schuldgevoel
• slecht slapen, nachtmerries.
• alsof je in een film speelt en er niet echt bij bent
• sterk inprenting in het geheugen door hormonale reacties
Nodig: 4-6 weken watchful waiting
• je collega is geselecteerd en getraind
• focus niet te sterk op emoties

11. 11Expertisecentrum Veiligheid
Watchful waiting

12. 12Expertisecentrum Veiligheid
Terugblik na agressie
• Onbegrip  begrip
• Onmacht  macht
• Onrust  rust
• Onrecht  recht

13. 13Expertisecentrum Veiligheid
Na agressie
Khonraad 2010

14. 14Expertisecentrum Veiligheid
Psychotrauma
• verontrustende herinneringen of dromen over de gebeurtenis
– overstuur raken
• slaapproblemen
• prikkelbaarheid of agressieregulatieproblemen (kort lontje)
– op scherp staan als het niet hoeft
• vermijdingsgedrag, verzuim
– omweg maken
• stemmingsverandering, sombere stemming
• concentratieproblemen
• toegenomen alcohol- of drugsgebruik
• functioneringsproblemen (werk en privé)
• schuld en schaamte
Collega’s, leidinggevenden, partner:
• signalen herkennen (psychoeducatie en voorlichting) / 4-6 weken
• therapie, bv Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR)

15. 15Expertisecentrum Veiligheid
Richtlijnen
• De-escalatie Glasl
• Crisisinterventie
• Eigen richtlijnen P&O
– Veiligheid
– Incidenten
– Verzuim, rehabilitatie
• Multidisciplinaire richtlijn: vroegtijdige
psychosociale, interventies na rampen,
terrorisme en andere schokkende gebeurtenissen
– Impact & Trimbos-instituut 2007.

16. 16Expertisecentrum Veiligheid
Richtlijnen zijn essentieel
• Een medewerker van een penitentiaire inrichting wordt
tijdens een vervoer korte tijd door een gedetineerde
gegijzeld, en op het platteland vrijgelaten. Hij belt mobiel
de inrichting op en zegt zelf terug te zullen lopen.
Wanneer hem na afloop wordt gevraagd wat hij het
ergste vond van deze gebeurtenis, zegt hij dat dit niet de
gijzeling zelf was, maar het feit dat zijn leidinggevende,
toen hij aankwam bij de inrichting, al naar huis was
gegaan omdat het al na vijven was. Wat hem het meest
bij is gebleven is dat hij daarna alleen in de regen naar
huis liep omdat de laatste bus al was vertrokken.

17. 17Expertisecentrum Veiligheid
Van reactie naar proactie
van ziektebeeld naar een gezonde blik
• Zorgen voor mensen in kritische beroepen betekent werken
om ervoor te zorgen dat eventuele schade slechts tijdelijk
is, en dat ze zullen slagen in hun strijd om hun psychische
integriteit te herstellen
– Lazarus, 1999
• Pathogeen perspectief / ziektebeeld = reactie
– Psychopathologie (stress)   Welbevinden (geen stress)
• Salutogeen perspectief / gezonde blik = proactie
– Stress kan positief en negatief tegelijk zijn
– Hoe blijven mensen gezond tijdens onvermijdelijke stress?
– Verschillen tussen gezondheid en ziekte hangen vooral samen met de
‘kijk op het leven’ van de persoon, en niet met het vermijden van
stress.

18. + 18
+ York Resilience Workshop | Amsterdam 13-14 April 2015

19. 19Expertisecentrum Veiligheid
Top 3 goede en slechte dag
• Vraag uw buurman/vrouw

20. 20Expertisecentrum Veiligheid

21. 21Expertisecentrum Veiligheid

22. 22Expertisecentrum Veiligheid

23. 23Expertisecentrum Veiligheid

24. 24Expertisecentrum Veiligheid

25. 25Expertisecentrum Veiligheid

26. + 26
+ York Resilience Workshop | Amsterdam 13-14 April 2015

27. + 27
+ York Resilience Workshop | Amsterdam 13-14 April 2015

28. + 28
+ York Resilience Workshop | Amsterdam 13-14 April 2015

29. + 29
+ York Resilience Workshop | Amsterdam 13-14 April 2015

30. 30Expertisecentrum Veiligheid

31. 31Expertisecentrum Veiligheid

32. 32Expertisecentrum Veiligheid

33. 33Expertisecentrum Veiligheid
Good day at work
Good day at work Total Indiv. Team Org. Client
Positive contact with colleagues 126 X
Successful/effective contact with clients 73 X
A manageable amount of work 70 X
Openness of the client 29 X
Completed work 28 X
Good working conditions 26 X
Autonomy when scheduling work 23 X
Had a good night’s sleep 19 X
Being satisfied with your job 16 X
Good mood 15 X
Support from management 13 X
Positive feedback 11 X
New experiences at work 8 X
Experiencing personal growth 8 X
Equipment/computer program works properly 7 X
Total 488 98 128 160 102

34. 34Expertisecentrum Veiligheid
… and a bad day
Bad day at work Total I ndiv. Team Org. Client
Problems of clients 66 X
High workload/many tasks 63 X
Negative contact with colleagues 55 X
Unexpected/disruptive events 34 X
Frustration with procedures within the organisation 34 X
Client who refuses to open up/acknowledge behaviour 30 X
Equipment/computer does not work (properly) 23 X
Style of management 22 X
Tiredness 19 X
Working conditions 18 X
Too many meetings 17 X
Aggressive client 14 X
General feeling of stress 13 X
Contact with other organisations 11 X
Total 480 68 62 234 116

35. 35Expertisecentrum Veiligheid
Veerkracht = salutogeen
• “Veerkracht is de competentie van zowel organisaties als
medewerkers om gebruik te maken individuele, collectieve
en institutionele bronnen (krachten) om te reageren op,
zich aan te passen aan, en zich verder te ontwikkelen op
basis van eisen, uitdagingen en veranderingen tijdens en
na kritische incidenten, noodgevallen en rampen.
• Zij doen dat op een manier die deze uitdagende
gebeurtenissen coherent, beheersbaar en zinvol maakt.”
– (Paton, 2008, 2011, Antonovsky 2009).

36. 36Expertisecentrum Veiligheid
…proactie volgens Bruce Lee
martial arts meester en Hollywood filmster
Hopen dat het leven je goed zal
behandelen, alleen maar omdat
je een goed mens bent,
is hetzelfde als hopen dat een tijger je
niet zal aanvallen omdat je een
vegetariër bent.

37. 37Expertisecentrum Veiligheid
Veerkracht / Empowerment
veerkracht maakt stressvolle
gebeurtenissen …
• … coherent, begrijpelijk
– en voorkomt stagnatie in 'wat ...'?
• … beheersbaar, mogelijk
– in plaats van vastzitten in 'hoe ...'?
• … zinvol, een hoger doel dienend
– in plaats van de vraag 'waarom ...?'

38. 38Expertisecentrum Veiligheid
Hoe komen we bij veerkracht?
het Stress Shield Model
VEERKRACHT

39. 39Expertisecentrum Veiligheid
Het versterken van veerkracht
zorgplicht voor de organisatie
Statische
Factoren
Stabiele Factoren
Kritisch
Beroep
Dynamische
Factoren
Positive
Psychologische
Uitkomst
Negatieve
Psychologische
Uitkomst
Interventiepunt 4
Interventiepunt 3
Interventiepunt 1
Interventiepunt 2

40. 40Expertisecentrum Veiligheid
Interventiepunt 1:
voorbereiding
• Selectie
– Rekening houdend met stabiele en statische factoren
– Kwaliteiten en competenties voor een bepaalde rol
– Gerichte psychometrie
– Kwalitatieve elementen (waardegestuurd interviewen)
• Opleiding
– Vaardigheden voor psychologisch zelf-onderhoud
– Competenties voor de taak/rol
• Psychische problemen
• Agressie
– Verhoog de psychologische weerbaarheid met simulatie

41. 41Expertisecentrum Veiligheid
Interventiepunt 2:
Collega’s
• Sterk gewaardeerd, maar
– Weinig relatie met preventie
– Zeer sterke steun in GGZ-achtige setting kan averechts werken
– Steun zonder goede bedrijfscultuur doet weinig
• Sterk persoonsgebonden:
– Co-therapeuten – focus verleggen bespreken van sessies
– Specialist - het delen van specialistische kennis
– Managers – Versoepelen van processen, publiekelijk steunen van
het programma / werk
– Senior managers - Bijwonen van vergaderingen en relevante
opleidingen
– Administratieve ondersteuning – voorkomt uitputting en
desoriëntatie (Garland, 2004)

42. 42Expertisecentrum Veiligheid
• Biedt ‘derde persoon perspectief’
• Helpt sterke en zwakke punten identificeren
• Helpt bij het verwerven van inzicht
• Identificeert kwesties met echt persoonlijke
impact
• Leidt tot (leren) verantwoorden van je handelen
• Goede ruimte voor ethische problemen
• Helpt spanningen oplossen
Interventiepunt 2:
Supervisie/coaching

43. 43Expertisecentrum Veiligheid
• Zeer moeilijk te voorspellen of te verklaren
• Medewerkers die een traumatische gebeurtenis
meemaken rapporteren significant meer onvrede
met de organisatie (Clarke, 2004)
• Interventies:
– Training voor verhoogd bewustzijn van emotionele en
psychologische processen van aanpassing
– Structureren van de verwachtingen ten aanzien van de aard en
waarschijnlijke effectiviteit van het werk
– Doornemen van werk gerelateerd materiaal om zeker te zijn
dat het zo eenduidig en begrijpelijk mogelijk is
Interventiepunt 3:
Dynamische factoren

44. 44Expertisecentrum Veiligheid
• Counselling of Debriefing
– Goede reputatie
– Effectief bij depressie en angst
– Als enige interventie te laat: ambulance aan de
onderkant van de klif
– Geen bewijs dat counseling preventief werkt
– Meer counseling significant gecorreleerd met herkauwen
en jezelf isoleren (Atkinson, 2005)
– Toename ernst en chroniciteit van de symptomen
(Carlier, et al., 1998)
• ‘Post Event Recovery’ omgevingen
Interventiepunt 4:
Negatieve psychologische uitkomst

45. 45Expertisecentrum Veiligheid
William Shakespeare
• …. common chances common men
could bear;
• that when the sea was calm, all
boats alike showed mastership in
floating…
– The tragedy of Corolianus, Act IV Scene 1 (1608)

46. 46Expertisecentrum Veiligheid

47. 47Expertisecentrum Veiligheid
Detachment:
onthechten / afstand nemen
• Er is geen stressvolle gebeurtenis,
alleen een stressvolle respons
– Stress is een keuze
– Stress is nooit OK
Wake Up
Controleer
je aandacht
Neem
afstand
Laat het
gaan

48. 48Expertisecentrum Veiligheid
Versterken van veerkracht
• Het managen van energie, en niet
van tijd, is de sleutel tot hoge
prestaties, gezondheid en geluk.
– Loehr & Schwartz, 2003

49. 49Expertisecentrum Veiligheid
Aanbevelingen
• Zorg voor veiligheidsprocedures en verbeter ze
continue
• Breng in kaart hoeveel risico het personeel loopt op
traumatisering
• Ontwikkel een procedure om van elke professional de
krachten en zwakke kanten te identificeren
• Bied training aan in onthechting
• Stimuleer het op een gepaste wijze delen van prive-
informatie tussen collega’s

50. 50Expertisecentrum Veiligheid
Aanbevelingen
• Werk in de richting van empowered personeel
– Geef aandacht aan het bedrijfsklimaat, inclusief de
fysieke werkomgeving
– Koester beroeptstrots
– Ontwikkel autonome, veerkrachtige teams, geleid door
veerkrachtige rolmodellen
– Bied personeel afwisseling aan, autonomie, en help hen
om hun eigen grenzen assertief aan te geven