THẦN KINH

1. VỎ NÃO VÀ THÂN NÃO TRONG CHỨC NĂNG KIỂM SOÁT VẬN ĐỘNG
Vỏ não và hệ thống vỏ sống
 Các vùng vỏ não vận động
o Vỏ não I. Vỏ não I nằm tại thùy trán, trong hồi não ngay trước rãnh trung tâm gọi là hồi
trước tâm hay vùng Brodmann 4. Nơi đây có bản đồ thân thể và khi kích thích một điểm
nào đó của hồi trước tâm sẽ dẫn đến sự hoạt hóa các cơ tại các vùng khác nhau của cơ
thể, theo nhóm cơ hay từng cơ riêng lẻ.
o Vùng tiền vận động. Vùng tiền vận động nằm ngay trước phía bên ngoài vỏ não I, tạo
thành một phần của vùng Brodmann 6. Nơi đây cũng có bản đồ thân thể và khi kích thích
gây ra cử động theo nhóm cơ.
o Vùng bổ túc vận động. Vùng bổ túc vận động nằm tại phía trước, phần dưới của hồi
trước tâm, phía trong vùng Brodmann 6. Kích thích vùng này gây ra sự hoạt hóa cơ ở hai
bên, thường liên quan đến chi trên.
o Những vùng khác của vỏ não kiểm soát vận động
 Vùng Broca (vùng ngôn ngữ) nằm ngay trước phần tương ứng với mặt của vỏ não I,
gần rãnh Sylvius. Hoạt động vùng này liên quan đến các cơ cần thiết cho việc phát
âm ra từ và câu.
 Vùng của động mắt (Brodmann 8) nằm trước rãnh trước tâm. Vùng này kiểm soát
cử động phối hợp hai mắt để chuyển hướng nhìn từ vật này sang vật khác.
 Vùng xoay đầu cho phép cử động đầu song song với cử động mắt.
 Vùng khéo tay nằm tại vỏ não trước vận động, ngay trước phần tương ứng với tay
của vùng Brodmann 4. Khi vùng này bị tổn thương cơ bàn tay không bị liệt nhưng
một số cử động của bàn tay bị mất, gọi là mất thực dụng vận động (motor apraxia).
 Bó vỏ sống (bó tháp)
Bó vỏ sống xuất phát chủ yếu từ vỏ não I (30%) và vỏ não tiền vận động (30%). Phần còn lại là
từ nhiều vùng khác. Sau khỉ rời vỏ não bó này đi vào bao trong, rồi đến thân não. Phần lớn các
dây thần kinh bắt chéo tại nơi tiếp giáp hành não và tủy sống, rồi đi vào tủy sống tạo thành bó
vỏ sống bên. Các dây thần kinh không bắt chéo đi đến tủy sống ngực trong bó vỏ sống trước.
Rất nhiều dây thần kinh bó vỏ sống đến đoạn tủy sống cổ và lưng cùng, kiểm soát cử động các
cơ chi trên và chi dưới. Phần lớn các tín hiệu bó vỏ sống tập trung vào nơrôn trung gian nhưng
có một số nơrôn vỏ sống tạo xináp trực tiếp với nơrôn vận động sừng trước tủy sống.

2.  Những bó khác từ vỏ não
Các nhánh của bó tháp đi đến rất nhiều nơi khác, bao gồm nhân đuôi và nhân bèo sẫm, nhân đỏ,
hệ lưới, nhân cầu não và nhân ôliu dưới. Bó đỏ sống có thể là con đường thay thế nếu các nơrôn
vỏ sống bị tổ thương tại phía trên nhân đỏ.
 Tín hiệu đi vào vỏ não vận động
Vỏ não vận động nhận tín hiệu từ các vùng xung quanh của cùng bán cầu đại não hay của bán
cầu bên kia, bao gồm vùng vỏ não cảm giác thân thể và các nhân đồi thị, nhận thông tin từ các bó
cảm giác đi lên, tiểu não, hạch nền và hệ lưới.
 Tổn thương bó vỏ tủy: hội chứng đột quỵ
Đột quỵ là do vỡ mạch máu gây xuất huyết não, hay tắc mạch máu gây thiếu máu não. Khi điều
này xảy ra với vỏ não I hậu quả là mất sự kiểm soát tự ý cử động của phần xa các chi, đặc biệt là
ngón tay và bàn tay. Không nhất thiết là các cơ bị liệt hoàn toàn mà là mất sự kiểm sóat các cử
động tinh vi. Cử động tư thế của các chi có thể không bị ảnh hưởng. Nếu tình trạng xuất huyết
hay thiếu máu ảnh hưởng rộng hơn đến nhân đuôi, nhân bèo sẫm hay hệ lưới sẽ dẫn đến tăng
phản xạ, tăng trương lực cơ, và co cứng cơ.
Vai trò của hệ lưới và nhân tiền đình trong việc kiểm soát các cơ chống trọng lực
 Chống đỡ cơ thể : vai trò của hệ lưới và nhân tiền đình
Vùng cầu não và hành não của hệ lưới hoạt động trái ngược nhau trong hệ thống lưới sống. Các
dây thần kinh từ hệ lưới cầu não kích thích cơ chống trọng lực trong khi các dây thần kinh từ hệ
lưới hành não lại ức chế cơ chống trọng lực. Hệ lưới cầu não được hoạt hóa mạnh bởi các dây
thần kinh cảm giác đi lên, nhân tiền đình và nhân tiểu não; khi không bị hệ lưới hành não đối
kháng sự kích thích các cơ chống trọng lực đủ mạnh để chống đỡ cơ thể. Mặt khác hệ lưới hành
não chịu ảnh hưởng mạnh của xung động từ vỏ não và nhân đỏ. Như vậy các hệ thống lưới cầu
não và hành não có thể bị hoạt hóa hay bất hoạt một cách chọn lọc để kích thích hay ức chế các
cơ chống trọng lực theo yêu cầu.
Nhân tiền đình truyền tín hiệu kích thích qua bó tiền đình sống cho các cơ chống trọng lực để
duy trì thăng bằng cơ thể.
 Duỗi cứng mất não sau tổn thương thân não
Khi thân não bị cắt ngang tại lồi não mà bó lưới sống và tiền đình sống vẫn còn nguyên thì xảy
ra tình trạng duỗi cứng mất não. Trong tình trạng này các cơ chống trọng lực hoạt động quá mức,
chủ yếu cơ ở cổ, thân và các chi. Sự hoạt hóa các cơ chống trọng lực không bị đối kháng vì các
bó vỏ sống và đỏ sống đã bị gián đoạn, cũng như không còn sự hoạt hóa các dây thần kinh lưới

3. sống hành não bởi vỏ não. Tuy tác dụng kích thích của vỏ não đối với hệ thống lưới sống cũng bị
gián đoạn nhưng vẫn còn đủ sự hoạt hóa từ các đường thần kinh đi khác như từ các dây thần kinh
cảm giác thân thể đi lên và nhân tiểu não. Khi khảo sát các cơ chống trọng lực người ta thấy
phản xạ duỗi của các cơ này tăng lên nhiều và chúng được xem là co cứng (spasticity). Hệ thống
lưới sống cầu não ảnh hưởng chủ yếu lên nơrôn vận động gamma. Sự hoạt hóa các cơ chống
trọng lực tùy thuộc thông tin từ nơrôn vận động gamma đến thoi cơ và kết quả là sự gia tăng hoạt
động của dây thần kinh Ia.
Cảm giác tiền đình và thăng bằng cơ thể
 Hệ thống tiền đình
Các cơ quan cảm giác tiền đình nằm trong một hệ thống ống bằng xương và bằng màng trong
xương thái dương. Trong các ống bằng màng có các tế bào lông và các nhánh của dây thần kinh
VIII. Các cấu trúc bằng màng bao gồm 3 ống bán khuyên và soan nang và cầu nang ở mỗi bên.
 Soan nang và cầu nang
- Trong soan nang và cầu nang có một cấu trúc gọi là vết. Vết nằm trong mặt phẳng ngang
trong soan nang và trong mặt phẳng dọc trong cầu nang. Bề mặt vết được bao phủ bởi
một lớp gel trong đó có các sơi canxi gọi là sỏi tai.
- Vết chứa các tế bào lông có lông nhô vào lớp gel. Mỗi tế bào lông có 50-70 lông nổi và
một kinocilium. Kinocilium là lông cao nhất và nằm tại một bên của bề mặt tế bào lông.
Lông nổi ngắn hơn dần về phía đối diện với kinocilium. Có những sợi rất nhỏ nối đỉnh
của lông này với đỉnh lông kế cận và dùng để mở kênh ion trong màng của lông.
- Lông nằm trong một chất dịch gọi là nội dịch. Khi lông nổi được đẩy về phía kinocilium
các kênh ion mở ra và ion đi từ nội dịch vào bên trong tế bào, gây khử cực màng. Ngược
lại sự di chuyển của lông nổi xa khỏi kinocilium dẫn đến đóng các kênh ion và gây tăng
cực màng. Trong mỗi vết tế bào lông tạo thành từng nhóm theo một hướng nhất định nên
một số nhóm bị kích thích trong khi một số nhóm bị ức chế khi xoay đầu theo một hướng
nào đó. Não nhận biết các kiểu kích thích và ức chế trong các dây thần kinh cảm giác tiền
đình và lý giải chúng thành một kiểu xoay đầu.
- Soan nang và cầu nang phụ trách tình trạng thăng bằng tĩnh. Chúng nhạy cảm với sự tăng
tốc tuyến tính. Khi đầu tăng tốc trong một mặt phẳng so với trọng lực, các sỏi tai dịch
chuyển và đẩy các lông của tế bào lông về một phía, làm cho một số tế bào lông khử cực
và một số khác tăng cực.
 Ống bán khuyên
- Ba ống bán khuyên là ống bán khuyên trước, sau và ngang, nằm thẳng góc từng đôi một
với nhau nên chúng nằm trong 3 mặt phẳng trong không gian. Ống bán khuyên ngang
thực sự ở trong mặt phẳng ngang khi đầu cúi về phía trước 30 độ trong khi ống bán
khuyên trước và sau đều ở trong mặt phẳng dọc với ống bán khuyên trước nghiên ra
trước 45 độ và ống bán khuyên sau nghiêng ra sau 45 độ.
- Biểu mô cảm giác trong mỗi ống bán khuyên là bóng màng bao gồm các tế bào lông
được đội phía trên bởi một mào bóng nhô vào trong một lớp gel gọi là vòm. Mỗi ống bán

4. khuyên chứa nội dịch. Khi xoay đầu, do quán tính, nội dịch trong ống bán khuyên có
khuynh hướng đứng yên và di chuyển theo chiều ngược với hướng xoay đầu. Vòm bị
méo và các lông nhô bị đẩy về một phía. Các tế bào lông khử cực hay tăng cực tùy theo
hướng di chuyển của vòm. Nếu đầu tiếp tục xoay theo cùng hướng nội dịch sẽ đạt đến
cùng hướng và vận tốc với đầu, khi đó vòm không bị lệch đi nữa và các tế bào lông
không bị kích thích. Khi động tác xoay chấm dứt, lại có dòng nội dịch so với vòm (theo
hướng xoay); một số tế bào khử cực và một số tăng cực. Các ống bán khuyên không có
chức năng duy trì thăng bằng nhưng cho biết lúc khởi sự và chấm dứt sự xoay đầu do đó
có chức năng tiên lượng.
 Phản xạ tiền đình
 Những thay đổi đột ngột của hướng di chuyển của đầu dẫn đến sự chỉnh thế do hoạt hóa
các thụ thể trong soan nang, cầu nang hay ống bán khuyên. Sự hoạt hóa các đáp ứng vận
động được thực hiện bởi các dây thần kinh trong bó tiền đình tủy ngoài.
 Khi đầu thay đổi hướng, mắt phải di chuyển để duy trì hình ảnh ổn định trên võng mạc.
Sự điều chỉnh này được thực hiện qua mối liên hệ giữa ống bán khuyên và nhân tiền đình.
Các nhân này kiểm soát các nơrôn vận động của dây III, IV và VI.
 Thụ thể bản thể trong cơ và khớp của cổ đưa tín hiệu về nhân tiền đình chống lại cảm
giác mất thăng bằng khi gập cổ.
 Thông tin từ hệ thống thị giác, đưa tín hiệu về một sự di chuyển của hình ảnh trên võng
mạc duy trì thăng bằng có hiệu quả khi hệ thông tiền đình bị hủy.
 Liên hệ giữa hệ tiền đình và kệ thần kinh trung ương
Nhân tiền đình liên hệ mật thiết với hệ lưới. Mối liên hệ này là để điều hòa cử động mắt qua
bó dọc giữa, và kiểm soát tư thế của thân người và các chi qua bó tiền đình sống.
Nhân tiền đình cũng duy trì mối liên hai chiều hệ với tiểu não. Thùy nhung nhân liên quan
đến chức năng ống bán khuyên và khi bị tổn thương sẽ gây mất thăng bằng khi xoay đầu
nhanh.