TTMON402-Хичээл-13

1. Тэргүүн бүлэг :
Онолын удиртгал
Багшлахуйн менежмент

2. Оршил
Боловсрол бол хүмүүний амьдарч аж төрөх арга
хэрэгсэл, эдлэх ёстой эрх болсон хувьсал
өөрчлөлт бүхий өнөө үед хүн бүр түүний бүх
боломжийг тэгш хэрэглэж , үр ашгийг нь
шударгаар хүртэхийг зорих болжээ. Энэ нь
сургууль боловсролын амьдралд шинэ хэв шинж,
шинэ дэг журам үүсэж байгаагийн илрэл юм.
Үүнийг боловсролын шинэчлэл (инноваци) хэмээх
бөгөөд гардан бүтээгчид нь багш нар юм.
Боловсролын шинэчлэлийг хэрэгжүүлэхийн тулд
менежментийн арга ухаанд тулгуурлах нь
чухамдаа педагогик, дидактик, психологи,
компьютерийн зэрэг олон ухааны уулзварт
багшлахуйг хөтлөн явуулна гэсэн үг юм.

3. Багш менежер
Прагматизм
Бихевиоризм
Когнитивизм
Конструктивизм
Конструктивизмын психологи
үндэс (Ж.Пиажегийн жишээн дээр)
Блүмийн таксономи
Үйл ажиллагааны онол

4. Менежмент
Багш,
багшлахуй
Менежер
Менежерийн
ур чадвар
Менежментийн
түвшин
Багш
менежер
1

5. Менежмент
Менежмент бол ардчилсан нээлттэй нийгэм, зах
зээлийн чөлөөт тогтолцоо бүхий орчинд байгууллага,
хүмүүсийг удирддаг нэгэн зүйл арга хандлага юм.
Кибернетикийн ухаан
( Удирдахуйн урлаг )
Амьд
организм
Хүн Техник

6. Багш,
багшлахуй
Юуны өмнө багшлах, заах, сургах нь ганц
хүний үйлдэл хараахан биш үүний цаана заавал
суралцагч байж, түүний сурах үйлтэй
холбогддог явдал тэдгээрийн нийтлэг талыг
илэрхийлнэ. Юу гэвэл, багш, суралцагчийн
хооронд нэгдмэл зорилго байж, түүнийхээ
төлөө хамтдаа хүчин чармайлт гаргана.
Сурах
Заах
Багшлах
Сургах

7. Багш
Судлагдахуун
Суралцагч
Суралцагч үгүй бол угаас багшлах, сургах үйл хэрэг мөн чанараа
алдаж утгагүй болох нь ойлгомжтой юм. Багшлахуйг “Багш
судлагдахууныг суралцагчид заах” гэсэн ерөнхий томьёоллоор
илэрхийлж болно. Өөрөөр хэлбэл багш, суралцагч, судлагдахууны
харилцаа юм. Багшлах нь юуны өмнө хүмүүнд эрдэм ном заах, тэр нь
нэг удаагийн, хэсэг зуурын бус, байнгын тогтвортой үргэлжлэх, урдаас
төлөвлөсөн гэрээ хэлцэл, журам дүрмийн дагуу явагдах, чиглэсэн
зорилготой үйл хэрэг билээ.

8. Судлагдахуун
Суралцагч
БагшДавамгайлал
Багш
Багш
Судлагдахуун
Судлаг-
-дахуун
Суралцагч
Суралцагч
Давамгайлал
Давамгайлал
а. Уламжлалт загвар б. Багш төвтэй сургалт
в. Шавь төвтэй сургалт

9. Багш гэж хэн бэ ?
Сурахуйн үйл явцыг хөтлөн зөвлөгч (Guide),
туслан дэмжигч (Helper) гэж хүлээн зөвшөөрөгдсөн
хүнийг багш гэнэ.
Багш танхимд хичээл заахын зэрэгцээ хүүхдэд
нөлөөлдөг түүний гэр бүл, найз нөхөд зэрэг хүмүүсээс
багшлах үйл ажиллагаандаа тус дэм болох хэсгийг
олж хүүхдийн сурлагын үр дүнгийн төлөө тэдэнтэй
хамтран ажиллах учиртай. Энэ үйл ажиллагаа нь
багшаас менежментийн мэдлэг , чадварыг шаардана.
Эл олон нийтийг хэдий чинээ ухаалаг, чадварлаг,
ажиллуулж, удирдаж, зохион байгуулж чадна багшийн
ажил төдий чинээ хөнгөрч , үр дүн илүү болох юм.

10. Менежер
Менежментийн онол, арга, хандлагаар
удирдлагын үйл ажиллагаа явуулдаг хүнийг
менежер гэдэг. Тэгэхээр багш менежерийн хувьд
багшлах мэргэжлийн үйл ажиллагааг, өөрөөр
хэлбэл суралцагчдын мэдлэг зохиомжлон бүтээх
үйл ажиллагааг менежментийн ухаанд тулгуурлан
явуулна гэсэн үг. Менежер удирдахуйн мэргэжлийн
мэдлэг, ур чадвартай байхын зэрэгцээ түүнд
хамаарах стандарт , ёсзүйн хэм хэмжээг сахидаг,
тодорхой имиж бүрдүүлсэн, авъяаслаг байвал
зохино гэж үздэг.

11. Ур чадвар бол
ажил хэргийг
үр дүн болгон
хувиргах чанар
юм.
Менежерийн ур
чадвар
Багаж төхөөрөмж , арга барил,
тусгайлсан мэдлэг ашиглах чадвар.
Багшийн хувьд заах арга хамаарна.
Техникийн (Technical)
Хүмүүсийн хоорондох харилцаанд үр
дүн гаргах чадвар
Хүмүүнлэгийн (Human)
Юмыг бүхэлд нь харах , алс хэтийг
харж асуудлыг үр дүнтэй шийдэх
чадвар
Үзэл баримтлалын (Conceptual)

12. Дээд түвшний
менежер
Дээд түвшний
менежерийн
шийдвэрийг доод
түвшинд, доороос
ирсэн санал хүсэлт
бусад мэдээллийг
дээш нь
дамжуулна.
Дунд түвшний
менежер
Доод түвшний
менежер
Байгууллагын менежерүүдийн хувьд эдгээр ур чадвар, эрх хэмжээ
ерөнхий менежер үү, үйлдлийн менежер үү, гүйцэтгэлийн менежер үү
гэдгээс хамаарч өөр өөр байдаг. Тийм учраас менежерийн
байгууллагадаа эзлэх байр суурь, түвшин гэж бий.
Менежментийн түвшин
Гол зорилго,
зорилтуудыг
тодорхойлж,
тэдгээрт нийцсэн
стратеги
боловсруулдаг.
Ажлын байртай
шууд холбогдож
дээд болон дунд
шатны шийдвэр
төлөвлөгөөг
хэрэгжүүлэх ажлыг
гардан зохион
байгуулна.

13. Багш менежер гэдэг
зүгээр нэг цол хэргэм мэт
дуудах нэр биш , учир
шалтгаан бүхий тогтолцоо,
үүрэг хариуцлага, бидний
хуьд товчдоо шинэ
ухаарал шинэ зам юм.
Тэрхүү шинэ замыг туулах
онол , практик үйл
ажиллагааны удирдамж
бол менежментийн ухаан
билээ.

14. 2
Прагматизм
Прагматик – энэ нь үйл
үйлдэл, үйл хэрэг гэсэн утга
бүхий Герег үгээс гаралтай
ажээ.
Прагматизмын мөн чанар:
XIX зууны сүүл үед үүссэн
бөгөөд түүнийг Америкийн
эрдэмтэд болох Чарльз
Пирс, Вильям Жеймс, Жон
Дьюи нар философийн
уламжлалт мэдлэгт
тухайлбал “ субъект үгүй бол
объект үгүй гэсэн үзэл
баримтлалд тулгуурлан
үндэслэсэн байна.
Хүн бүрт өөрийн философи
бий гэх үзэл нь
прагматизмын үндсэн
зарчмын нэг юм.
Прагматизмд ямар нэг
сургаал, тусгайлсан номлол
байхгүй зөвхөн өөрийн гэсэн
аргатай .

15. Ж. Дьюи, боловсролын практик үйл ажиллагаанд
байнгын эргэцүүлэл явж байх уур амьсгал хэрэгтэй, энэ
нь үр ашиггүй тогтоон чээжлэхээр биш, харин
өөрсдийнх нь хувьд чухал асуудлын тухай эргэцүүлэл
байх ёстой гэжээ.
Сургуулийн шинэчлэхэд хүндийн төв нь
суралцагч дээр тулах ёстой хэмээн Дьюи үзээд,
тэдний сонирхол, хэрэгцээ, чадавх тэргүүтэнд
багш, сурах бичиг, хичээл зэрэг дасан зохицох
байдлаар зохион байгуулагдах нь зүйтэй гэжээ.
Сургуулийн зорилго бол хүүхдийн толгойд гаднаас нь
ямар ч хамаагүй мэдлэг чихэж дүүргэхэд биш, харин
өөрт нь байдаг төрөлх өгөгдөл, нөөц чадамжийг өдөөн
хөгжүүлэхэд чиглэх ёстой гэсэн нь Дьюигийн гол
зарчим юм.

16. 3
Бихевиоризм
Сурахуйн онол
Сурахуйн онол олон янз байвч Бихевиоризм ,
Когнитивизм , Конструктивизм гэх философилог
гурван гол чиглэл бий. Бихевиоризм сурахуйн бодит
талыг барьж , түүний илт ажиглагдахуйц хэсэгт
төвлөрдөг бол Когнитив онол ил тод харагдах зан
үйлийн чанад орших оюун ухаанд үндэслэн сурахуйг
тайлбарлахаар оролдоно. Харин конструктив онол
суралцагч шинэ санаа буюу үзэл баримтлалыг
идэвхтэйгээр өөрөө зохиомжлох , эвлүүлэх буюу
босгох үйл явц талаас сурахуйг судалж тайлбарлахыг
зорьдог байна.

17. Б.Скиннерийн үзсэнээр бихевиоризм гэдэг
нь хүмүүсийн зан үйлийн тухай ерийн нэг
шинжлэх ухаан биш харин түүний тухай
онол юм гэжээ. Нөхцөлүүлэлтээр дамжуулж
шинэ зан үйл эзэмшихийг сурахуй гэж үзэх нь
бихевиоризмын тулгуур зарчим юм.
Бихевиоризмын хөгжил үндсэндээ амьтан дээр
хийсэн олон янз эмпирик ажиглалт ,
туршилтуудад үндэслэсэн бөгөөд амьтанд
нөлөөлөх гадны түлхэц түүнд үзүүлэх үйл
хөдлөл бүхий хариу үйлдэл бол
бихевиоризмын судалгааны гол зүйл бөгөөд
хүн рүү шилжүүлсэнд түүний ач холбогдол
оршино.

18.  Сонгодог
нөхцөлдүүлэлт нь хоёр
түлхэцийн хооронд
холбоос үүсгэдэг
тухайлбал амьтны зан
үйл түлхцэд хариу
үйлдэл үзүүлэх рефлекс
мөн болохыг
илэрхийлнэ.
Скиннерийн үйлдлийн
нөхцөлдүүлэлт нь зан
үйл хийгээд үр
дагаварын хооронд
холбоос
үүсгэнэ.Тухайлбал бүх
хариу үйлдлийг
төрөлхийн болон
олдмол гэж 2 ангилаад
тэдгээр нь холбоос
үүсгэн нөхцөлдөнө гэж
үзсэн.
Бихевиорист онолд сонгодог нөхцөлдүүлэлт ,
үйлдлийн нөхцөлдүүлэлт гэсэн үндсэн 2
нөхцөлдүүлэлт бий.

19. 4
Когнитивизм
Түлхэцийг
Хувирсан
түлхэцийг
хадгалах
Хариуүйлдэл
болгонгаргах

20. Хүн бүр сэтгэгч
төдийгүй
өөрийнхөө аж
амьдралыг гардан
бүтээгчид. Хүмүүс
түлхэцэд ерийн
нэгэн хариулдаг
бус түүнийг
бүтэцлэн зохион
байгуулж тодорхой
утга учиртай ,
агуулгатай
болгодог.
Когнитив
психологийн судлах
зүйл нь хүмүүс
мэдээллийг хэрхэн
хүлээн авдаг, тэр нь
оюун ухаанд хэрхэн
буудаг , санах ойд
хэрхэн хадгалагддаг,
яаж мэдлэг болж,
улмаар бидний
амьдрал, зан үйлийг
хэрхэн өөрчилдөг вэ?
гэсэн асуудал юм.

21. Орчин цагийн судалгааны үр дүнд
үндэслэн мэдлэг бол оролтын сенсор
дохионд тулгуурладаг гэсэн дүгнэлтэнд
хүрсэн байна. Дотоод репрезентаци
гадаад бодит ертөнцөөс ялгаатай,
изоморфи чанаргүй болохыг харуулдаг.
Ой тогтоолтын хосолсон бүтцийн
онолоор бол мэдээлэл эхлээд богино
хугацааны хадгаламжинд
боловсруулагдана.

22. Богино хугацааны хадгаламж буюу
богино хугацааны ой, урт хугацааны
ойтой байнга холбоотой байж түүнд
хадгалагдсан мэдээллийг ашигладаг.
Үүнтэй адил тогтмол ой , богино
хугацааны ойд шинээр нэвтэрсэн
мэдээлэлтэй байнга холбогдож
өөртөө хадгалсан мэдлэгийг нэмэн
баяжуулж тийнхүү шинэчлэгдэнэ.

23. Когнитив
психологи
Хүртэхүй
Танихуй
Анхаарал
Ой ухаан
Төсөөлөхүй
Хэл
хүний хөгжил
Сэтгэхүй,
шийдвэр гаргах
Хүмүүний
интеллект
Зохиомол
интеллект

24. 5
Конструктивизм
Сократ нь мэтгэлцээнээр шүүмжлэлт сэтгэхүйг
хөгжүүлдэг. Сургалтандаа асуултаар хөтлөх аргыг
хэрэглэдэг байжээ. Үүнийг философийн ухаанд диалоги
(dialogue) гэж нэрлэнэ. Энэ нь учгыг тайлсан гол
мэдээллээ тэдэнд өгөхгүй өөрсдөөр нь дүгнэлт гаргуулж,
эцэст нь өөрөө тайлбарлан тайлж өгдөг байжээ.
Конструктивизм бол товчдоо хүмүүс хэрхэн сурдгийг
ажиглаж, шинжлэх ухаанчаар түүнийг судлахад
тулгуурласан онол юм.
Мэдлэг, түүний мөн чанар, мэдлэгт хүрэх арга зам
бол конструктивизмын гол судлагдахуун юм. Тийм
учраас конструктивизмыг “ мэдлэгийн тухай философи,
кибернетикийн үндэс бүхий онол” гэнэ.

25. Конструктив баримтлалаар багшлах нь
багшийн хувьд мэргэжлийн практик үйл
ажиллагаанаасаа сурах тухайлбал, өөрөөс
сурах, шавь нараасаа сурах үйл явц байдаг.
“Суралцана” гэдэг бол туршилт юм. Тэр
нь аливаа зүйлийн талаар өөрийн гэсэн
дүгнэлт , гаргалгаа олж , нээлт хийж,
үнэлгээ өгнө гэсэн үг. Монгол хэлэн дэх
“өөрийн болгох” , “ гарт нь орох” , “нүдээ
аниад ч чадна” гэх зэрэг хэллэгийн цаана
мөнөөх мэдлэг зохиомжлон бүтээх санаа
агуулагдана.

26. Конструктивизмын
психологи үндэс
Хүмүүний ертөнцийн
тухай мэдлэг олдог нарийн
төвөгтэй үйл явцыг танин мэдэхүй
гэнэ. Тухайлбал танин мэдэхүй бол
сурахуй , хүртэхүй, ойлголт, сэтгэхүй
тэргүүтнийг багтаасан нарийн нийлмэл
үйл явц юм. Танин мэдэхүйн ачаар
хүмүүс төрөл бүрийн мэдлэг олж, оюун
ухаанаараа ертөнц рүү нэвтэрдэг.
6

27. • Ж.Пиаже нь Швейцарт төрсөн
технологич байгалийн ухааны
судлаач боловч түүний психологи
судалгаа нь дэлхийд
түгжээ.Пиаже хүүхдийн төрсөн
цагаас оюуны үйлийг судлах
түүний хөгжил орчиндоо дасан
зохицох явцыг ажиглах замаар
насанд хүрэгчдийн сэтгэхүй
хөгжлийн жам ёсыг нээж болно
гэж үзжээ. Оюуны хөгжлийг
судлахдаа эхлээд биологийн
талыг голлож байснаа хожим
философийн асуудал руу хандах
болсон.
Оюун
ухааны
хөгжлийн
онол

28. Оюуны
хөгжилд
дасан
зохицох
үйл явц
Өөрт буй
боломжийн хэрээр
орчноо хувирган
зохицохыг хэлнэ.
Өөрөө өөрчлөгдөж
орчиндоо дасан
зохицохыг хэлнэ.

29. Ж.Пиажегийн өөр нэг чухал
санаа бол мэдлэгийг үйл
болоод үйл ажиллагаанд
хамруулсан явдал юм.
Балчир хүүхдийн мэдлэг
гараар барих , амаар хөхөх
мэт гадаад хөдөлгөөнөөр
тодорхойлогдож бас түүгээр
хязгаарлагдана. Гэхдээ үйлийн
эдгээр бүдүүвч хөгжих тусам
үлам бүр интериорчлогдох(
гадаад үйл ажиллагааны
бүтцийг эзэмшснээр хүний
сэтгэцийн дотоод бүтэц
бүрэлдэхийн хэлнэ) буюу
тэдний тархи толгойд маш
хурдан , богино замаар
холбогдсон сэтгэхүйн дараалал
бий болно.

30. Сенсомоторын үе – төрснөөс 2 нас хүртэл
(энэ үед хүүхэд биеээр хийх үйлээр олсон
туршлагыг зохицуулах маягаар ертөнцийн
тухай ойлголтыг зохиомжлон бүтээдэг байна.)
Үйлдлийн өмнөх үе – 2- 7 нас (энэ үед
хүүхэд сэтгэхүйн энгийн үйлдэл хийж
эхлэнэ. Аливаа зүйлд зөвхөн өөрийн
байр сууринаас хандана.)
Тодорхой үйлдлийн үе – 7-11 нас (энэ
үед хүүхдэд хадгалалт, ангилал,
сериаци хийгээд транзитив гэсэн 3
чадвар төлөвшсөн байна.)
Формал үйлдлийн үе – 11 наснаас өсвөр насны үе(
энэ үед хүүхэдт өмнөх салангид байсан тодорхой
үйлдлийн тогтолцоог илүү сайн интеграцлах, илүү
сайн зохицуулах чиглэлд хөгжсөн байна. )
Ж.Пиаже хүмүүний оюуны хөгжлийг дор дурдсан
дөрвөн үеэр ангилжээ. Үүнд :

31. Блүмийн таксономи7
 Б.Блүм нь – АНУ ын Чикагогийн
их сургуулийн профессор ,
боловсролын психологич юм.
 1956 онд Бенжамин Блүм –
“Блүмийн таксономи” гэж алдаршсан
боловсролын зорилтуудын
таксономийг боловсруулан санал
болгожээ.

32. Танин мэдэхүйн ай
(мэдлэг)
Аффетив ай
(хандлага )
Психомотор ай
(ур чадвар)
Блүмийн таксономийн бүтэц
1. Сэргээн
санах
2. Ойлгох
3. Хэрэглэх
ДоодтүвшинДээдтүвшин
4. Задлан
шинжилж
нэгтгэн
дүгнэх
5. Үнэлэх
6. Бүтээх
1. Хүртэн хүлээж
авах
2. Хариу үйлдэл
3. Үнэлэмжийн
баримжаа тогтоох
4. Үнэлэмжийн
баримжааг зохион
байгуулах
5. Үнэлэмжийн
баримжааг түгээх
- Зан үйлд эсвэл
ур чадварын
өөрчлөлт ,
хөгжилд
голчлон
төвлөрдөг

33. 8 Үйл
ажиллагааны онол
“Ухамсар үйл ажиллагааг тодорхойлдоггүй
харин үйл ажиллагаа ухамсрыг тодорхойлдог”
гэсэн баримтлал уг онолын тулгуур юм.
Гадаад үйл ажиллагаа дотоод үйл ажиллагаа
болон хувирахыг интериоризаци, дотоод үйл
ажиллагаа нь гадаад үйл ажиллагаа болон
хувирахыг экстрариоризаци гэдэг бөгөөд
эсрэг чиглэлтэй энэ хоёр үйл явц бие биеэ
нөхцөлдүүлдэг байна.

34. Сурахуйн үйл
ажиллагааны
онол
Эзэмшихүй
Сурахуй
Үйлийн баримжаа
Гадаад
материаллаг
хэлбэрээс дотоод
оюуны хэлбэрт
шилжих
Эзэмшихүйгээр
дамжин сэтгэцийг
шинэ бүрдэл
төлөвших
Аливаа үйлийн
санаанд
хоногшсон дүр

35. П.Я. Гальперин нар оюуны
үйлийн шатлан төлөвших
онолоо боловсруулсан.
Үүнд :
 Үйл ажиллагааг
- Эзэмших материаллаг
үйлийн мөчлөг
- Үйлийг ярьж үйлдэх
мөчлөг
- Үйлийг өөртөө ярьж
үйлдэх мөчлөг
- Оюуны үйлийн мөчлөг
гэсэн 4 үндсэн мөчлөг
байдаг.
Сурах хүсэл эрмэлзэл сурах
чадвар бий болсноор хүүхэд
сургалтын үйл ажиллагааг
субъект болдог байна .
Сургалтын үйл ажиллагааны
мөн чанар нь хүүхэд , түүний
субъектийн хувьд өөрөө
өөрийгөө өөрчилдөг болоход
оршино.
Энэ нь Д.Б. Элькониний
үзэж байгаагаар сургалтын үйл
ажиллагаанд субъектын хувьд
оролцож буй сурагч зөвхөн
танин мэдэх чадвараа
хөгжүүлэхээр хязгаарлахгүй
өөрийгөө өөрөө бүхэлд нь
өөрчилдөг чадвартай болно
гэсэн үг.

36. Бид хийхгүй бол хэн хийх вэ?
Одоо хийхгүй бол хэзээ хийх вэ?
 Өөрчлөлтийг өнөөдрөөс ...