Галт зэвсэг хэрэглэх арга зүй

1. ШУТИС-ОУДБСИ
Докторант Ч.Мөнхшүр

2. 1. Сурган хүмүүжүүлэх үйл ажиллагааны
ерөнхий тодорхойлолт
• СХҮА багшийн зүгээс суралцагчдын бие хүний, оюун
ухааны, үйл ажиллагаанд хөгжилд чиглэн нэгэн зэрэг
өөрийгөө хөгжүүлэх, өөрийгөө сайжруулах үндсийг тавьж
өгдөг хүмүүжүүлэх ба сургах үйлдлийг агуулдаг.
• СХҮА-ны зарим онцлог:
1. СХҮА нь багш шавийн хамтын үйл ажиллагаа
2. Багш олон тооны янз бүрийн нас, сэтгэц, хэрэгцээ
сонирхол, авьяас билэгтэй хүүхэдтэй ажилладаг тул тэр
бүхэнд тохируулж ажиллах

3. Сурган хүмүүжүүлэх
үйл ажиллагааны нэг
тодорхойлох үзүүлэлт бол
үр бүтээлтэй шинж
бөгөөд түүнийг
түвшингээр нь 5 ангилна.
Багшийг ажиллах
түвшин, үр бүтээлтэй
ажиллагаагаар нь 5
ангилж болно.

4. Үүнд:
• Өөрөө юу мэдэж байна, түүнийгээ бусдад хүргэж чаддаг
багш
• Өөрийн мэддэг зүйлсийг сонсогчдын хүсэл сонирхолд
нийцүүлэн мэдээлж чаддаг
• Янз бүрийн ялгаатай курсуудэд суращагчдад мэдлэг, чадвар,
дадал олгох стратеги эзэмшсэн
• Багш хичээлээр суралцагчийн мэдлэг, дадал, чадварын
тогтолцоог бүхэлд нь хөгжүүлэн төлөвшүүлэх арга барил
эзэмшсэн
• Өөрийн зааж буй хичээлийг суралцагчийн бие хүн болон
төлөвших, өөрийгөө хөгжүүлэх, өөрийгөө хүмүүжүүлэх,
өөрийгөө боловсруулах хэрэгцээг бий болгох хэрэгсэл
болгон хөрвүүлж чадах арга барил эзэмшсэн

5. Өөрийн зааж буй хичээлийг суралцагчийн бие хүн
болон төлөвших, өөрийгөө хөгжүүлэх, өөрийгөө
хүмүүжүүлэх, өөрийгөө боловсруулах хэрэгцээг
бий болгох хэрэгсэл болгон
Багш хичээлээр суралцагчийн мэдлэг, дадал,
чадварын тогтолцоог бүхэлд нь хөгжүүлэн
төлөвшүүлэх арга барил эзэмшсэн
Янз бүрийн ялгаатай курсуудэд суращагчдад мэдлэг,
чадвар, дадал олгох стратеги эзэмшсэн
Өөрийн мэддэг зүйлсийг сонсогчдын хүсэл
сонирхолд нийцүүлэн мэдээлж чаддаг
Өөрөө юу мэдэж байна, түүнийгээ бусдад хүргэж
чаддаг багш

6. • Сурган хүмүүжүүлэх үйл ажиллагааны судлах зүйл нь
хөгжлийн үндэс ба нөхцөл болдог юмсын нийгэм түүхийн
туршлагыг эзэмшихэд чиглэсэн суралцагчдын суралцах
үйл ажиллагааны зохион байгуулалт юм.
• Сурган хүмүүжүүлэх үйл ажиллагааны хэрэгсэл нь
суралцагчдад ойлголт бий болгодог шинжлэх ухааны
мэдлэг болно.
• Мэдлэгийг “зөөгч, тээгчдийн” тоонд сурах бичгийн
текстүүд эсвэл тэдний талаарх төсөөлөл, юмсын бодит
шинж, зүй тогтол, баримтуудыг эзэмшихэд багши
• йн зохион байгуулж буй ажиглалтыг зохион байгуулах
зэрэг нь багтана
• Туслах хэрэгсэлд техникийн, компьютерийн, графикийн
зэрэг хэрэгслүүд багтана.

7. Сурган хүмүүжүүлэх сэтгэл судлалд суралцах үйл
ажиллагаанд ихээхэн нөлөө үзүүлдэг амжилтанд хүрэх
сэдэл, азгүй явдлаас зайлсхийх сэдэл, ноёлох сэдлээс гадна
бие хүний төв үзлийг судална. Энэ нь тухайн суралцагч
болон сурган хүмүүжүүлэгч ажил хэргээ удирдах,
чиглүүлэх, зохион байгуулах, бусдын дунд биеэ авч явах
үйлийг зохицуулж байдаг

8. 2. Сурган хүмүүжүүлэх үүрэг ба ур чадвар
Сурган
хүмүүжүүлэх
үйл ажиллагаа
Зорилго
чиглэлтэй
Баримжаалах
Хөгжүүлэх
Дайчлан
чиглүүлэх
Мэдээллийн
Зохион
байгуулалт,
бүтцийн
Бүтэцийн
Зохион
байгуулалтын
Харилцааны
Танин
мэдэхүйн

9. Сурган хүмүүжүүлэх ур
чадвар нь сурган хүмүүжүүлэх
үүрэгтэй холбоотойгоор
багшийн хувийн сэтгэл зүйн
онцлогийг илэрхийлэх бөгөөд
түүний мэргэжил хичээлийн
цогц чадамжийг гэрчлэх олон
талт үйл ажиллагааны иж
бүрдэл юм.
Судлаачид багш, сурган хүмүүжүүлэгчийн ур
чадварыг олон талаас судлан үзэж янз бүрээр
тайлбарладаг.Тэдгээр үзлүүдээс ур чадваруудыг бүлэглэн
авч үзсэн Оросын судлаач А.К. Марковын ангиллыг
дэлгэрэнгүй авч үзье

10. • Нэгдүгээр бүлэг: Сурган хүмүүжүүлэх нөхцөл байдалд асуудлыг олж
харах, түүнийг сурган хүмүүжүүлэх зорилт болгон хэлбэржүүлэх
чадварууд
• Хоёрдугаар бүлэг: Энэ бүлгийн ур чадвар нь I) юунд сургах вэ? II)
хэнийг сургах вэ? III) яаж сургах вэ? гэсэн асуултанд хариулт өгнө.
• Гуравдугаар бүлэг: Сурган хүмүүжүүлэх өмнөх туршлагад тулгуурлан
орчин үеийн сурган хүмүүжүүлэх болон сэтгэл судлалын мэдлэгийг
ашиглан хэрэглэх чадвар багтана
• Дөрөвдүгээр бүлэг; Энэ нь өргөн утгаараа харилцааны зорилтыг
хэрэгжүүлэх арга барилуудтай хол боотой чадварууд юм.
• Тавдугаар бүлэг: Энд харилцааны илүү нарийн ур чадварууд хамаарна.
• Зургаадугаар бүлэг: Юуны өмнө уг бүлэгт багшийн мэргэжлийн
тогтвортой шинжийг илэрхийлэх чадварууд багтана
• Долоодугаар бүлэг: Мэргэжлийн өсөлтийн нэр хүндээ ухамсарлах,
өөрийн хувийн хэв маягийн онцлогийг тодорхойлох чадварууд байна
• Наймдугаар бүлэг: Суралцагчидтай холбоотой ур чадварууд
• Есдүгээр бүлэг: Суралцагчдын хүмүүжих чадвар хүмүүжлийн бий
болох онцлоггой холбоотой үйл ажиллагааг багшийн үнэлэх үнэлгээтэй
холбоотой чадварууд багтана

11. 3. Сурган хүмүүжүүлэх
үйл ажиллагааны хэв маяг
Захирангуй Ардчилсан Аялдан
дагалдсан
Шийдвэр гаргах Зөвхөн өөрөө
шийдвэрийг
гаргана
Хамт олон
суралцагчдын
санал хүсэлтийг
харгалзана
Зөвхөн хамт
олон,
суралцагчдын
аясаар шийднэ.
Харилцах Нэг талыг
барьсан
захирангуй хэв
маягийг
хэрэглэнэ.
Уян хатан,
бусдын хэв
маягийг
харгалзана
Харицагчийн
хүсэл сонирхлыг
бүрэн дүүрэн
хүлээн авна.
Үнэлж дүгнэх Өөрийн гэсэн
үнэлгээний
системтэй,
түүнийгээ хатуу
чанга мөрдөнө
Үнэлгээний янз
бүрийн арга
хэрэглэнэ
Нэг янзын
тогтсон аргаар л
үнэлж дүгнэнэ.

12. Ажил гүйцэтгэх Хүн болгонд
ижил тэгш
хуваан өгч үр
дүнг тооцно
Хүн бүрт
тохирох ажлыг
оноон өгч
урамшуулна
Өөрөө л бүх
зүйлийг хийж
гүйцэтгэхээр
чармайна.
Суралцагчдыг
танин мэдэх
Бүгдийг нэр
зүсээр нь
танина. Хаа ч
явсан шаардлага
тавьж байдаг.
Суралцагчдаа
сайн танина.
Ихэвчилэн
найзархаг,
нөхцөл байдалд
тохируулан
харьцана.
Бүгдийг сайн
танихгүй. Зарим
үед хэт
суралцагчдын
эрхшээлд байгаа
мэт харьцана.
Заах сургах Тогтсон нэг дэг
жаягаар, өгөх
ёстой
мэдээллийг шууд
өгөхөөр хичээнэ.
Уян хатан
төлөвлөгөөний
дагуу боловч
зарим үед
суралцагчдын
хүслийг
харгалзана.
Тодорхой нарийн
төлөвлөгөөгүй
тухайн үед
таарсан хичээлээ
орох
хандлагатай.

13. Эдгээр үзүүлэлтүүдэд үндэслэн орчин үеийн
багшийн 4 хэв маягийг гаргасан.
Сэтгэлийн
хөдөлгөөнт-
цээжээр
зохиогч хэв
маяг (СХЦЗ)
Сэтгэлийн
хөдөлгөөнт
арга зүйч
хэв маяг
Эргэцүүлэн
бодох-
цээжээр
зохиох хэв
маяг
Эргэцүүлэн
бодох-арга
зүйн хэв
маяг

14. 4. Хичээлд анализ хийх нь
Багшийн байр сууринаас хичээлд
дүн шинжилгээ хийх нь заах сургах
үйл ажилллагааны үр дүнг
дээшлүүлэх, багшийн ур чадварыг
сайжруулахад чухал нөлөөтэй.
Аливаа хичээлийн анализ нь бие
биетэйгээ нягт холбоотой сэтгэл
зүйн, сурган хүмүүжүүлэх, арга зүйн
болон хичээлийн талуудыг иж
бүрдлээр авч үздэг.

15. Хичээлд анализ хийх зорилго
• Багшийн ажилд үнэлэлт, дүгнэлт хийх зорилгоор
• Багш нарын заах аргыг боловсронгуй болгох, мэргэжил
дээшлүүлэх,
• Багш нарын сурган хүмүүжүүлэх туршлагыг судалж, нэгтгэх,
нийтийн хүртээл болгох,
• Багш нарын алдаа дутагдлыг засаж залруулах,
• Оюутнуудын багшлах дадлага хийх үед зааж сургах.
Хичээлд анализ хийх нь
• Агуулгын стандартыг тоггоох,
• Суралцагчдын мэдлэгийн түвшинг тогтоох,
• Багш тавьсан зорилго, суралцагчдын тавьсан зорилго
хоорондоо тохирч нийцэж буй эсэхийг тодруулах,
• Багшийн заах аргын түвшин, ур чадвар, технологийн
шинэчлэлд үнэлгээ өгөх ач холбогдолтой.

16. Сургалтын үйл ажиллагаанд сурган хүмүүжүүлэх
сэтгэл судлалын олон асуудлуудыг тодруулах боломжтой
болно. Үүнд:
• Багшийн сэтгэл зүйн онцлог (түүний биехүний шинжүүд,
тухайн хичээлд түүний явуулж буй үйл ажиллагааны онцлог,
биеэ авч явах байдал, хэл яриа, хэл ярианы бус хэрэгслийг
ашиглах болон бусад),
• Сургалтын процессын зүй тогтол,
• Суралцагчдын сэтгэл зүйн онцлог ба бие хүний өвөрмөц
шинжүүдийг танин мэдэх боломж бүрдэнэ.
Хичээлд сэтгэл зүйн анализ хийх нь багшид сургалт болон
хүмүүжлийн ажлын сэтгэл зүйн асуудлыг бие даан судлах,
танин мэдэх сонирхлыг хөгжүүлэх, бапплах ур чадвар, авъяас
чадварт үнэлгээ өгөх боломж олгоно.

17. Хичээлд сэтгэл зүйн дүн шинжилгээ хийх нь
үндсэн 3 чиглэлээр хийгдэнэ
1. Сургалтын явцад суралцагчийн зан суртахуун, шинжлэх
ухааны ертөнцийг үзэх үзэл төлөвших, суралцагчийн бие
хүний хөгжил, хүмүүжилд хамаарах сэтгэл зүйн анализ.
2. Хичээлд сэтгэл зүйн анализ хийх хоёр дахь чиглэл нь
хичээлийн арга зүйн талд, тухайлбал хичээлийн зорилго хир
үндэслэлтэй байгаа, агуулга, зохион байгуулалт ямар буй
зэрэгт чиглэнэ.
3. Хичээлийн анализ нь суралцагч, багш хоёрт чиглэнэ.
Суралцагчийн танин мэдэхүйн-харилцааны хэрэгцээ, түүний
төлөвшил, хөгжлийн нөхцөл, хэл ярианы онцлог, харилцах
чадвар гэх мэт суралцагч бусад суралцагчид, багштай
харилцах сурган хүмүүжүүлэх харилцаа, сургалтын үйл
ажиллагааны субъект болох талаас нь анализ хийнэ.

18. Урьдчилсан Тухайн үеийн Үнэлж дүгнэх
Хичээлд сэтгэл зүйн анализ хийх түвшин
Хичээлд анализ хийх схемийг судлаачид янз бүрийн
үндэслэлээр олон янзаар гаргасан байдгийн зарим нэгээс
авч үзье.
Хичээлийн зохион байгуулалт болон
суралцагчдын зохион байгуулалттай шинжид дүн
шинжилгээ хийх хоёр загварыг тайлбарлая.
Оросын судлаач Л.Т.Охитана хичээлийн
зохион байгуулалт, суралцагчдын өөрсдийн зохион
байгуулалттай шинжийг анализ хийх схемийг ялгаатай
гаргасан.541

19. Хичээлийн зохион байгуулалтанд:
1. Багшийн өөрийн зохион байгуулалт:
а)бүтээлч ажлын өөрийн мэдрэмж;
б)ангитай харьцах сэтгэл зүйн харилцаа.
2.Суралцагчцын танин мэдэх үйл ажиллагааг багш зохион
байгуулах:
а)ажиглалт ба хүртэхүйг зохион байгуулах;
б)анхаарлыг зөв удирдах;
в)ой тогтоолтыг дасгалжуулах;
г) ойлголт төлөвшүүлэх;
д)сэтгэхүйн хөгжил;
е)зохион бодох хүмүүжил;
ж)чадвар ба дадал төлөвшил баггана.
Хичээл, сургалтын дүн шинжилгээг:
• Сургах зүйн талаас,
• Сэтгэл зүйн талаас,
• Хичээлийн эрүүл ахуй, зохион байгуулалт талаас нь хийдэг

20. Сургах зүйн
талаас нь:
• Тухайн хичээлийн
зорилгыг оновчтой
тодорхойлсон
• эсэх,
• Өнгөрсөн хичээлийг
оновчтой давтаж
бататгасан эсэх, Хичээлийн
явц (хэдэн үе шаттай
зохион байгуулж явуулсан,
энэ нь оновчтой байсан
эсэх),
• Шинэ мэдлэг олгох,
түүнийг бататгах ажлыг
оновчтой зохион
байгуулсан эсэх,
• Хичээлийн явцад
суралцагчдаас хариу
мэдээлэл авч тэднийг
үнэлж дүгнэх ажил
оновчтой хийсэн эсэх,
Өгсөн даалгавар оновчтой,
бүтээлч байсан эсэх,
Багшийн эв дүй харьцааг
анхааран дүн шинжилгээ
хийнэ.
Хичээлд сэтгэл
зүйн талаас нь
хийх дүн
шинжилгээ:
• Суралцагчдын сурч танин
мэдэх сэдэл тэмүүлэл бий
болгосон эсэх,
• Суралцагчдын хэрэгцээ
сонирхлыг харгалзан үзэж
буй
• эсэх,
• Суралцагчдын насны
онцлогт тохирсон эсэх,
• Хичээл дээр сэтгэл зүйн
тааламжтай уур амьсгал
бүрдүүлж чадсан эсэх,
• Суралцагчдын бие даах
чадварыг хөгжүүлж
төлөвшүүлэх ажил
хийгдсэн эсэх.
• Суралцагчдын танин мэдэх
процессыг /сэрэл хүртэхүй,
анхаарал, ойтогтоолт,
зохион бодох, сэтгэхүй,
хэляриаг/ хөгжүүлж, зөв
чиглүүлж буй эсэх,
• Суралцагчдын зан төлөв,
сэтгэхүй, темпрамент,
авъяас чадварыг харгалзан
үзэж, хөгжүүлж буй эсэх.
Хичээлийн
зохион
байгуулалт, эрүүл
ахуйн талаас нь
дүн шинжилгээ
хийхдээ:
• Анги танхим,
агааржуулалт, гэрэлтүүлэг,
агаарын хэм, тоосжилт,
чийгшилт зэрэг нь эрүүл
ахуйн хэм хэмжээнд байсан
эсэх,
• Хичээл дээр багш
суралцагчдын хөдөлмөр
зохион байгуулалт зөв
хийгдсэн эсэх,
• Хэсэг бүлгээр зохион
байгуулж, ажлыг зөв
тохируулан хуваарилсан
эсэх.
• Мөн хичээлд анализ
хийхэд хичээлийн зорилго,
агуулгаас хамааран
хүмүүжүүлэх, сэтгэлзүйн,
хөгжүүлэх талаас нь зарим
үзүүлэлтийг хамруулан дүн
шинжилгээ хийж болно.