EMON401-Хичээл-1

1. Доктор, дэд проф. Н.Цэдэвсүрэн
Боловсролын менежментийн
тухай

2. Боловсрол нь хүн төрөлхтний амьдрах
ухаан соёлыг үеэс үед дамжуулж байгаа
нийгмийн үзэгдэл, байгаль нийгмийн
орчин, амьдрах чадвар, хандлагыг
эзэмшүүлж, түүнийгээ насан туршдаа
сэлбэн хэрэглэх үйл явц юм. Боловсрол нь
нийгмийн тогтвортой хөгжлийн үндэс,
нийгмийн шаардлагад нийцсэн өрсөлдөх
чадвартай бүтээлч иргэдийг төлөвшүүлэх
үндсэн арга зам болно.

3. Энэ нь боловсролын нийгмийн үүрэг
болохын зэрэгцээ хувь хүн нийгэмших
хэрэгцээний талаас нь үзвэл боловсрол
нь хүн дэвшилттэй амьдрах арга ухаанд
тасралтгүй суралцах дадлагаших
хандлага төлөвших үйл явц, мэргэших
нийгэмших үйл ажиллагаа юм. Монгол
улсын боловсролын зорилго нь иргэнийг
оюун ухаан ёс суртахуун, бие бялдрын
зохих хөгжилтэй, хүмүүнлэг ёсыг дээдлэн
сахидаг, бие даан сурах ажиллах амьдрах
чадвартай болгон төлөвшүүлэхэд
оршино.

4. Энэхүү зорилгыг хэрэгжүүлэх үндсэн
нөхцөл нь боловсролын процесст
оролцогч сүбъектүүдийн эрх ашгийг
дээдэлсэн, иргэдэд боловсрол эзэмших
зорилгодоо хүрэхэд нь чанартай үйлчлэх
үйл явцыг оновчтой удирдлагаар хангах
асуудал болно. Боловсролын удирдлагын
ерөнхий бүтэц нь:
 Боловсролын хөгжлийн бодлого стратеги
төлөвлөлт
 Боловсролын салбарын байгууллагын
бүтэц зохион байгуулалт

5.  Хүний нөөцийн удирдлага,
 Хяналт шинжилгээ, үнэлгээ
 Манлайлал зэрэг харилцан нягт холбоотой
функцүүдийн цогц чанараар
илэрхийлэгдэнэ. Боловсролын
тогтолцооны түвшин бүрт дээрхи
удирдлагын ерөнхий функци нь өвөрмөц
онцлогтойгоор үйлчилдэг. Боловсролын
тогтолцооны түвшинг:
 Анги/багш, сурагч/
 Сургууль/сургуулийн удирдлага/

6.  Орон нутгийн засаг захиргаа төрийн ба
төрийн бус байгууллага/нийгмийн
системийн төлөөлөл/
 Бүсийн ба үндэсний хэмжээний бодлого
боловсруулагч байгууллагууд гэж
тодорхойлж болох юм
Энэ бүх фүнкцийг хэрэгжүүлэх үйл
ажиллагаа удирдлагын тогтолцооны
түвшингүүдэд боловсролын харилцаанд
оролцогчдын харилцааг шударга ёс, хууль
эрхзүйн хэмжээнд нийцүүлэн зохицуулна.
Энэ нь нэг үгээр хэлбэл боловсролын
эрхзүйн орчин болно.

7. Мөн боловсролын салбарын төсвийг
төлөвлөх, санхүүгийн механизмыг
бүрдүүлэх/санхүүгийн менежмент/ ¿éë
явц боловсролын удирдлагын салшгүй
нэгэн хэсэг мөн. Боловсролын
тогтолцооны түвшин бүрт бодлого
боловсруулах түүнийг хэрэгжүүлэх арга
зүй, зохион байгуулалтын асуудал өөр
өөрийн өвөрмөц онцлогтой. Боловсролын
удирдлагын үйл явцын, байгууллагын
гэсэн хэв шинжид ангилж үзэж болно.

8. Үүнтэй уялдан бүсийн болон үндэсний
хэмжээний бодлого боловсруулагч
байгууллагууд, үйл явцын удирдлагын
талаас нь голлож удирдаж байхад
сургууль цэцэрлэгүүд нь боловсролын
байгууллагын удирдлагыг хэрэгжүүлдэг.
Эдгээр нь өөр хоорондоо салшгүй
нэгдэлтэй, нэг нь нөгөөгөө нөхөж бие
биедээ шилжиж байдаг удирдлагын үйл
явц юм. Аль ч тохиолдолд удирдах үйл
явцыг хэрэгжүүлэх хатуу тогтсон жор
байхгүй, харин ерөнхий хандлагууд бий.

9. Боловсролын тогтолцоог удирдахад
зохицсон ханлагууд нь хамгийн ерөнхий
байдлаар: Олон талын байр сууринаас
авч үзэх хандлага:
 Шинжлэх ухааны менежмент
 Засаг захиргааны менежмент
 Хүмүүсийн харилцааны хандлага
 Тоон шинжилгээний хандлага гэсэн гол
чиглэлүүдтэй
Үйл ажиллагааны хандлага:
 Харилцан холбоо бүхий бүлэг үйл ажил

10. Тогтолцооны хандлага: Тодорхой
зорилтуудыг хэрэгжүүлэхэд чиглэгдсэн
харилцан холбоо уялдаа бүхий
элементүүдийн нэгдэл. Энэ хандлагыг50-
аад оны сүүлчээс хэрэглэж эхэлсэн бөгөөд
удирдлагын шинжлэх ухааны сургуулийн
оруулсан хувь нэмэр гэж үздэг.
Байгууллагыг ойлгох зорилгодоо
амжилттай хүрэхэд техник байгууллагын
нэгэн систем болдог ба удирдлага хүн
техникийн хослолыг зөв зохион байгуулбал
амжилттай ажиллах үндэс болдог гэсэн
санааг уг системийн хандлага дэвшүүлжээ.

11. Нөхцөл байдлын хандлага:
 Тодорхой нөхцөлд тохируулан удирдлагын
аргыг сонгож авна. Нөхцөл байдлын хандлагыг
дараах 4 үйл явцаар тайлбарлана.
1. Менежер удирдлагын хэрэгслүүдийг мэдэж
байх, энэ нь удирдлагын үйл явц ба хувийн болон
бүлгийн үйл хөдлөл, системийн шинжилгээ, хянах
ба төлөвлөх, шийдвэр гаргах аргуудад
тулгуурласан байх
2. Тухайн аргачлал ба тогтолцоог хэрэглэснээр
гарч ирэх болзошгүй эерэг ба сөрөг үр дагаварыг
менежер урьдчилан харах

12. 3. Менежер нөхцөл байдлаа зөв ойлгох ёстой ба ямар
хүчин зүйлс өгөгдсөн нөхцөлд хамгийн чухал, нэг ба
хэд хэдэн хувьсагчуудын өөрчлөлт, ямар үр дүнд
хүргэж болохыг зөв тодорхойлох
4. Менежер нь хамгин бага сөрөг үр дагавартай
тодорхой аргуудыг холбож чаддаг байх ёстой хэмээжээ.
Ийнхүү байгууллагын удирдлага үе шаттайгаар
үүсэн би болж нийгмийн хөгжил дэвшилд аливаа
байгууллагын гүйцэтгэх үүрэг чухал болжээ.
Байгууллагын удирдлага нь эрдэмтэн судлаачдын
практик туршлага ажиглалт судалгаа, олон урьгалч
үзэл санаагаар цагалбар бүрт боловсронгуй болж
шинжлэх ухааны шинжтэй нийгмийн салшгүй чухал
хэсэг болж хөгжсөөр байна.

13. Удирдлагын хөгжлийн 4 үндсэн хандлага
Удирдлагын тухай ойлголт биеэ даасан шинжлэх
ухаан болон хөгжитлөө удирдлагын сургууль, засаг
захиргааны сургууль хүний харьцаа ба сэтгэлзүйн
сургууль, удирдлагын шинжлэх ухааны сургууль, буюу
тооны сургууль зэрэг сургуулиуд хөгжжээ.
Удирдлагын хөгжлийн хандлага
Төрөл бүрийн
Сургуулийн
хандлага
Үйл явцын
хандлага
Системийн
хандлага
Нөхцөл
байдлын
хандлага

14.  Эдгээр сургуулиуд болон удирдлагын шинжлэх
ухааны үүсэлд үнэтэй хувь нэмэр оруулсан эрдэмтэд
удирдлагын талаар дараах үзэл санааг дэвшүүлж
байжээ.
Төрөл бүрийн сургуулийн хандлага:
1885-1920 он. Шинжлэх ухааны удирдлага:
Ф.У. Тейлор Ф.Гилберт, Генри Гант нарын эрдэмтэд
“Удирдлагын ажил бол тодорхой мэргэжил бөгөөд бүлэг
ажилтнууд бусдаас амжилттай хийдэг ажил дээрээ илү
төвлөрсөн байгууллага удирдлагын арга барилаараа
илүү хожно” гэж үзсэн
1920-1950 он. Засаг захиргааны сургууль: Удирдагч
АНри ФАйолийн үзэл санаанд тулгуурлан дараах 2
асуудлыг хөндсөн байна.

15. Энэ нь:
 Байгууллагын оновчтой удирдах системийг
боловсруулах
 Ажилчдыг оновчтой удирдах,зохион байгуулах
асуудлыг хөндөж удирдлагын 14 зарчим
боловсруулжээ. Удирдлагын зарчим гэдэг нь аливаа
үйлдэл хийх, шийдвэр гаргах нөхцөлд зайлшгүй
мөрдөх зүй тогтол юм. Тэдгээр зарчмыг нэг бүрчлэн
авч үзвэл:
 Õºäºëìºðèéí õóâààðü: Ýíý íü õºäºëìºðèéí ¿ð àøãèéã
äýýøë¿¿ëýõýä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé
 Ýðõ ìýäýë áà õàðèóöëàãà: Ôàîéëèéí ¿çýæ áàéãààãààð ýðõ
ìýäýë áà õàðèóöëàãà õî¸ð íü íàðèéí óÿëäàà õîëáîîòîéí äýýð
õàðèóöëàãà íü ýðõ ìýäëýýñ óðãàí ãàðäàã .

16.  Ñàõèëãà áàò: Óäèðäàã÷èéí ýðõ ìýäýëèéã õ¿íäýòãýõ , ºãñºí
òóøààëä çàõèðàãäàõûã ýðõ ìýäýë ãýæ Ôàîéëü ¿çýýä àëèâàà
íºõöºëä ñàõèëãà áàòòàé áàéäëûã õàíãàõûí ¿¿äíýýñ äàðãà
íàðòàé áàéõ.
 Çàõèðàìæ íýãäìýë áàéõ: Ýíý íü àëáàí õààã÷èä íýã ë
óäèðäàëãààñ òóøààë çààâàð àâàõ ¸ñòîé ãýñýí ¿ã þì.
 Óäèðäàìæ íýãäìýë áàéõ:Ýíý çàð÷ìûí äàãóó íýãýí çîðèëãî
á¿õèé àæëûí õýñýã íýã óäèðäàã÷ íýã òºëºâëºãººòýé áàéõ
¸ñòîé.
 Õóâèéí ýðõ àøãèéã íèéòèéíõýä çàõèðóóëàõ: Ýíýõ¿¿ õî¸ð
òºðëèéí ýðõ àøèã õîîðîíäîî çºð÷èëäñºí òîõèîëäîëä ìåíåæåð
ò¿¿íèéã çîõèöóóëàõ øààðäëàãàòàé.

17.  Öàëèíæóóëàëò: Öàëèí õºëñíèé ñèñòåì íü àëü áîëîõîîð øóäàðãà
áàéæ àæèë÷èí , ýçäèéí ñýòãýëä íèéöýæ áàéõ ¸ñòîé.
 Òºâëºðºëò: Ýðõ ìýäëèéã òºâëºð¿¿ëýõ ýñâýë òàðààæ
õóâèàðëàõ
 Øàòàëñàí ãèíæèí õîëáîî: Ýíý íü Ôàîéëèéí òîäîðõîéëñíîîð äýýä
øàòíààñ äîîä øàò õ¿ðòëýõ á¿õ äàðãà íàðûí ãèíæèí õîëáîî áºãººä
øàò ò¿âøèí á¿ðèéí õîîðîíäîõ çàé íü àëü áîëîõóéö áîãèíî àæèë
õýðýãò õîõèðîë ó÷ðóóëàõã¿é, áàéõóéöààð òîãòîîãäñîí áàéõ
¸ñòîé.
 Äýã æóðàì: Äýã æóðàìûã ìàòåðèàëàã áîëîí íèéãìèéí ãýæ
õî¸ð õýñýãò Ôàîéëü õóâààõäàà þì á¿õýíä õ¿í á¿ð ººðèéí áàéõ
¸ñòîé , áºãººä þì á¿õýí ººð ººðèéí áàéðàíäàà áàéõ ¸ñòîé. Äýã
æóðàì íü ýä àãóóðñ áîëîí õ¿ì¿¿ñèéã çîõèîí áàéãóóëàõ çàð÷èì
þì.

18.  Èæèë õàíäàõ: Ìåíåæåð äîîä òóøààëûí õ¿ì¿¿ñòýý øóäàðãà
¸ñ õàëóóí äîòíî ñýòãýëèéí ¿¿äíýýñ èæèë õàíäàõ íü òýäýíä
äàðãàäàà ¿íýí÷ áàéõ àæèëäàà øàìäàõ øèíæèéã òºð¿¿ëäýã.
 Òîãòâîðòîé àæèëëóóëàõ çàð÷èì: Îíöûí õýðýãöýý
øààðäëàãàã¿éãýýð õ¿ì¿¿ñèéã àæëààñ íü õàëæ ñîëèõ íü
ìåíåæìåíòèéí òààðóóõàí àðãà áàðèëûí èëðýë ìºí ãýæ
¿çýýä ò¿¿íèé àþóë õîð óðøãèéã Ôàîéëü àíõààðóóëàâ.

19. Санаачилга: Аливаа төлөвлөгөөг бодож боловсруулах,
хэрэгжүүлэхийг санаачлага хэмээн Фаойль
тодорхойлжээ.Санаачлагатай байх нь ухаантай ямар ч
хүний хувьд гол хүсэл байдаг учраас менежер
хүмүүстээ энэхүү эрмэлзлэлийг нь гүйцэлдүүлэх
бололцоог тавьж өгөх
хэрэгтэй.
Эв нэгдэл: Эв нэгдэлтэй бол хүчтэй гэсэн утга бүхий
энэхүү зарчим нь дээр дурьдсан захирамж нэгдмэл байх
зарчимтай нягт холбоотой байх бөгөөд багаар ажиллах
хэрэгцээг зохистойгоор хөгжүүлэх нь чухал гэсэн үг.

20. 1930-1950 он. Хүний харилцааны сургууль:
Удирдагч Мэри Паркер Фоллет, Эльтон Мэйо, Мисс
Фоллет нар нь хүмүүсийн хоорондын харилцааны
явцад гарсан удирдагчийн хүчин чармайлтыг
чухалчилж,удирдлаын хүслээс илүү хамт олны хүчин
чармайлт чухал гээд энэхүү санааг Абрахам Маслоу
болон бусад сэтгэл судлаачид дэмжиж “Удирдах
ажилчиддаа анхаарал халамж хандуулбал
ажилтнуудын сэтгэл ханамж нэмэгдэх хөдөлмөрийн
бүтээмж өснө гэж үзжээ”
1950 оноос одоог хүртэл Удирдлагын шинжлэх ухаан
буюу тооны хандлага: Байгууллагын удирдлага нь
нийгэм судлал болон сэтгэл судлалын шинжлэх
ухаантай салшгүй холбоотой бөгөөд

21.  Судлаач эрдэмтэн Ф.Герцберг Р.Лакейрт, Дуглас
Макерегор нарын үзэл санаа нь байгууллагын
удирдлагын зөв арга барил болон хувь хүн бүрийн
идэвхтэй оролцоо нь байгууллага үр ашигтай байх
үндэс бөгөөд Анри Файолын удирдлагын үйл явцын
функц нь байгууллагын амжилтанд чухал нөлөөтэй
гэж үзжээ. Байгууллагын удирдлагатай холбоотой
энэхүү үндсэн 5 функц нь дараах схемээр
илэхийлэгдэнэ.

22. Удирдлагын шинжлэх ухаан
Төлөвлөх- ирээдүйг урьдчилан харж зорилгоо
тодорхойлсны үндсэн дээр оновчтой үйл
ажиллагаа явуулахын тулд боловсруулах
тооцоо буюу хөтөлбөр
Нийгэм судлал
Сэтгэл судлал
төлөвлөх
Зохион
байгуулах
Захирах Зохицуулах Хянах

23. Зохион байгуулах- удирдлагын бүтцийг бүрдүүлж
менежерүүдийн эрх үүрэг, хариуцлагын уялдааг
хангах хэм хэмжээ
Захирах буюу удирдах- ажилчидтай харьцах
харьцааг оновчтой болгох, өөр хэлбэл ажилчиддаа
зан харьцаа үйл хөдлөл, шагнал шийтгэлээр
нөлөөлөх
Зохицуулах – нэгж хэсэг хүний үйл ажиллагааг
уялдуулах
Хянах- төлөвлөгөөг биелүүлэх, үйл ажиллагааг
идэвхжүүлэх үнэлэх гэж тодорхойлжээ.

24. Удирдлагын үйл ажиллагааны үр дүнг
дээшлүүлэх чухал нөхцөл бол
боловсролын салбарыг тогтолцооны
хандлагын үүднээс авч үзэх асуудал юм.
Иймд боловсролын салбарыг хөгжиж буй
их тогтолцоо мөн гэдэг агуулгаар авч үзье.
Нийлмэл их тогтолцоо иерархи бүтэцтэй
байх бөгөөд түүний аль нэг элементэд
гарсан өөрчлөлт бусад элементэд заавал
нөлөөлдөг. Тогтолцоо нь бусдаас
тусгаарлагдсан салангид зүйл биш, нэг нь
нөгөөгөө агуулсан олон дэд
тогтолцооноос бүрдэх тохиолдол ч бий.

25. Тогтолцоо нь хувьсан өөрчлөгдөж буй
гадаад дотоод нөхцөл байдалд дасан
зохицох шаардлагатай учир боловсролын
тогтолцооны өмнө тулгарч буй асуудлыг
зөв оновчтой шийдвэрлэх нь чухал болно.
Ингэснээр боловсролын салбарын
менежмент улам боловсронгуй болж
чадна. Боловсролын салбарын хувьд их
тогтолцоо нь удирдаж байгаа буюу
удирдагдаж байгаа тогтолцооноос
бүрдэнэ.

26. Удирдаж буй тогтолцоо:
 Засгийн газар
 Яам
 Орон нутгийн засаг захиргаа
Удирдагдаж буй тогтолцоо:
 Сургууль
 Цэцэрлэг
 Боловсролын салбар
Удирдагдаж буй тогтолцоо нь субъект болж, байх
тохиолдолд боловсрол иргэндээ үйлчилдэг.
Тэдний боловсролын эрэлт хэрэгцээг хангаж
амьдрах чадварыг нь нэмэгдүүлж чадна.

27. Боловсролын үйл явц нийгэм экологийн
хүрээлэлд хэрэгждэг. Иймд бид боловсролын
үйлчилгээ үзүүлэх үйл явцыг орчноос
салангид авч үзэх нь өрөөсгөл хандлага гэж
судлаачид үзэж байна. Боловсролын
хөгжлийн бодлогыг оновчтой томъёолох,
боловсролын байгууллагыг удирдлагаар
хангахад бусад нийгэм ахуй эдийн засгийн
хүчин зүйл нягт холбоотой. Үүнээс үндэслэн
суралцагчдад боловсрол олгох үйл явцад
нөлөөтэй хүчин зүйлсээс бүрэлдсэн
тогтолцоог боловсролын орчин гэж үзэж
болно.

28. Тэр орчин нь эцсийн эцэст боловсрол олгох үйл
ажиллагааны агуулга хэлбэр чанарыг тодорхойлно.
Боловсролын орчин нь өөрөө тогтолцоо болохын
дээр дараах үндсэн шинжүүдтэй байна. Үүнд:
-Тодорхой чанартай
-нэгдэлтэй
-Бүхэл бүтэн
Дээрхи шинжүүд бүрэлдэн тогтсон тохиолдолд
суралцагчдад чанартай боловсрол олгох нөхцөл
бүрдэх юм. Энэ нь боловсролын тогтолцооны шат
түвшин бүрт өөрийн гэсэн онцлогтой.
Боловсролын зорилгыг хэрэгжүүлэх үйл явцад
суралцагч сурч хөгжих таатай орчинг бүрдүүлэх нь
боловсролын менежментийн гол зорилго болно.

29. Манай оронд хийгдэж буй нийгэм эдийн засгийн
өөрчлөлт шинэчлэлтэй уялдан боловсролын
тогтолцоо өөрчлөгдөх шинэчлэл эрчимтэй
хийгдэж байна.
 Стратеги өөрчлөлт:
Удирдлага:
 Удирдлагын төвлөрөлийг сааруулах
 Стратегийн бодлого төлөвлөлтийн орчин үеийн
арга механизмыг хэрэглэх
 Сонирхлын бүлгүүдийн үүрэг оролцоог бодитой
болгох


30. Боловсролын агуулга, стандарт:
Бүх түвшинд зохистой агуулга стандартыг тогтоох
Стандартын хэрэгжилтэнд хяналт тавих тогтолцоо
бий болгох
Мэргэжлийн болон олон нийтийн төлөөлөл
хөндлөнгийн хяналт тавих
Боловсролын байгууллага:
Байгууллагын бие даасан байдлыг өргөжүүлэх
Сургалтын чанар үр ашгийг дээшлүүлэх
Бүтэц тогтолцооны өөрчлөлт хийх

31. Боловсролын эдийн засгийн шинэчлэл
Санхүүгийн эх үүсвэрийг олон болгох
Боловсролын чанар үр ашгийн төлөө өрсөлдөөнт
орчин бүрдүүлэх
Боловсролын харилцаанд оролцогчид
Багшийн хөдөлмөрийн үнэлэмжийг бодитой
болгох
Боловсролоо байнга шинэчлэх боломжоор хангах
Үндсэн хөдөлмөрөөр амьдрах баталгааг
сайжруулах
Суралцагчдын сонирхол, эрэлт хэрэгцээнд
нийцсэн үйлчилгээ үзүүлэх

32.  Уг чиглэлийг хэрэгжүүлэхийн тулд агуулга,
стандартыг шинэчлэх, сургалтын шинэ технологи
нэвтрүүлэх, түүнийг хэрэгжүүлэх нөхцөл орчинг
бүрдүүлэх зэрэг тодорхой үйл ажиллагааг шинэ үзэл
баримтлалаар авч үзнэ. Уг чиглэлийг хэрэгжүүлэхийн
тулд агуулга, стандартыг шинэчлэх, сургалтын шинэ
технологи нэвтрүүлэх, түүнийг хэрэгжүүлэх нөхцөл
орчинг бүрдүүлэх зэрэг тодорхой үйл ажиллагааг шинэ
үзэл баримтлалаар авч үзнэ.
 Боловсролын хөгжлийн үйл явц, үр дүн нь тухайн улс
орны эдийн засгийн байдал, хүн амын боловсролын
болон амьжиргааны төвшин, мэдээлэл технологийн
шинэчлэл, олон нийтийн дэмжлэг улс төрийн
бодлогоос хамаарч байдаг тул боловсролын хөгжлийн
гадаад дотоод орчин гэж бий. Орчин үеийн судлаачдын
Р.Бандий(1995), Б.Жадамба(2003), Б.Энхтүвшин(2005)
хандлага боловсролын гадаад дотоод орчинг олон
түвшинд ангилж, тодорхойлох үндэслэл боллоо.

33.  "Боловсролыг онцгой маягийн үйлдвэрлэл хэмээн
төсөөлж байгаа тохиолдолд боловсрол өөртөө
тодорхой хэрэглэгч, зах зээлтэй байх ёстой билээ.
Макро микро зах зээлийн үйл ажиллагаанд
нөлөөлдөг гадаад дотоод хүчин зүйл, орчин
байдаг” [“Бандий.Р”Боловсролын маркетинг”
/Боловсрол судлал 1995 оны ¹1,18-р хуудас]
Боловсролын хөгжлийн гадаад дотоод орчин.
 ГАДААД ОРЧИН:
 Хүн ам, газарзүйн
 Нийгэм, эдийн засгийн

34.  Шашин шүтлэг, ёс уламжлалын
 Шинжлэх ухаан технологийн
 Улс төр, эрхзүйн
 Мэдээлэл, харилцааны
 ДОТООД ОРЧИН
 Сургалтын зохион байгуулалт
 Хичээлийн орчин
 Сургалтын технологи
 Сургалтын хэрэглэгдэхүүн
 Сургалтын нөхцөл
 Багшийн ур чадвар