พระพุทธศาสนาสมัยอยุทยา

1. อ. แม่ชีประคอง งามชัยภูมิ

2. พระพุทธศาสนาในสมัยอยุธยา

3. ตลอดสมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานีการปกครองคณะสงฆ์แบ่งเป็น 3 คณะได้แก่
1.คณะคามวาสีฝ่ายซ้าย หมายถึง คณะของพระสงฆ์นิกายเดิมที่มีมา
ตั้งแต่แรกสถาปนากรุงสุโขทัย
2.คณะอรัญวาสี หมายถึง คณะที่สืบต่อประเพณีพระสงฆ์ลังกาวงศ์ของ
สุโขทัย
3.คณะคามวาสีฝ่ายขวา หมายถึง คณะสงฆ์นิกายเดิมที่ไปบวชแปลงที่
ลังกาในสมัยอยุธยานี้แล้วกลับมาตั้งคณะใหม่ที่รู้จักกันในหมู่ประชาชนทั่วไปว่าคณะ
ป่าแก้ว

4. ศิลปะอยุธยาสร้างขึ้นใน
อาณาจักรอยุธยาในระยะเวลา
417 ปีซึ่งมีศิลปกรรมแขนงต่างๆ
เกิดขึ้นมาก ล้วนมีรูปแบบเนื้อหาที่
คล้ายคลึงกันและมีวิวัฒนาการ
เปลี่ยนไปตามสภาพบ้านเมือง

5. 1.สถาปัตยกรรม แบ่งได้เป็น 3 ยุค คือ
ศิลปะอยุธยาตอนต้น สมัยสมเด็จพระ
รามาธิบดีที่ 1ทรงสถาปนากรุงศรีอยุธยาเมื่อ
พ.ศ. 1893 จนถึงสมัยของสมเด็จพระบรมไตร
โลกนาถใน พ.ศ.2031 ลักษณะสถาปัตยกรรม
เป็นแบบศิลปะลพบุรี หรือศิลปะเขมร กับศิลปะอู่
ทองนิยมสร้างปรางค์เป็นประธานของวัด โดยมี
ลักษณะปรางค์เลียนแบบเขมรแต่สูงชะลูดกว่า
เช่น ปรางค์ประธานวัดพุทไธสวรรย์ ปรางค์
ประธานวัดมหาธาตุ

6. ศิลปะอยุธยาตอนกลางสมัยสมเด็จพระบรมไตร
โลกนาถเสด็จไปประทับที่เมืองพิษณุโลกในพ.ศ. 2006
จนถึงสมัยสมเด็จพระเจ้าปราสาททองในพ.ศ. 2172
สถาปัตยกรรมได้รับอิทธิผลมาจากศิลปะสุโขทัยนิยม
เจดีย์ทรงลังกาแบบสุโขทัยแทนปรางค์แบบเขมร เช่น
พระมหาสถูปสามองค์วัดพระศรีสรรเพชญ์ พระเจดีย์วัด
ใหญ่ชัยมงคล จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

7. ศิลปะอยุธยาตอนปลายสมัยสมเด็จพระ
เจ้าปราสาททอง พ.ศ. 2172 จนสิ้นสมัยอยุธยาใน
พ.ศ. 2310เป็นช่วงเวลาที่ศิลปะเขมรเข้ามามี
อิทธิพลอีกครั้ง เช่น ปรางค์ประธานวัดไชยวัฒนา
รามปราสาทพระนครหลวง นอกจากนี้ยังนิยม
สร้างพระเจดีย์ย่อมุมไม้สิบสองเป็น
ลักษณะเฉพาะของสถาปัตยกรรมอยุธยา

8. สมัยพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ (พ.ศ. 2275-2301)
เป็นช่วงการบูรณปฏิสังขรณ์ และนิยมสร้างพระ
เจดีย์ย่อมุมไม้สิบสองเช่นการบูรณปฏิสังขรณ์
พระมหาเจดีย์วัดภูเขาทอง

9. สถาปัตยกรรมแบบอื่นๆ คือ โบสถ์ วิหารสมัย
อยุธยาตอนต้นนิยมทาขนาดใหญ่มากเป็นโถง
สี่เหลี่ยม ก่อด้วยอิฐผนังอาคารเจาะเป็นช่อง
แคบๆเรียกว่า ลูกฟัก เพื่อระบายลมและมีแสง
ส่องผ่าน ยังไม่มีการเขียนภาพจิตรกรรมฝาผนัง
พอถึงสมัยอยุธยาตอนกลาง อาคารมีขนาดเล็ก
ลง ก่อผนังทึบ

10. อาคารสมัยอยุธยาตอนปลายฐานอาคาร
นิยมทาเป็นรูปโค้งคล้ายท้องเรือ มีการเจาะ
หน้าต่างที่ผนังตกแต่งซุ้มประตูหน้าต่าง
ประณีต ใช้กระเบื้องเคลือบมุงหลังคามีการ
นาเอาศิลปะการก่อสร้างอาคารของยุโรป
เข้ามาผสม เกิดการสร้างอาคาร 2 ชั้น โบสถ์
วิหาร เช่นตาหนักพระพุทธโฆษาจารย์ วิหาร
วัดตึก

11. ส่วนมากสร้างเนื่องในพระพุทธศาสนาพระพุทธรูปหล่อด้วย
สาริด อาจทาด้วยวัสดุอื่น
เช่นสกัดจากศิลา ทาด้วยไม้ ปูนปั้น ดินเผาและทองคาพระประธานใน
โบสถ์วิหารเป็นพระปูนปั้นหรือสาริดขนาดใหญ่โตคับโบสถ์สมัยอยุธยา
ตอนปลายนิยมสร้างพระพุทธรูปทรงเครื่องกันมาก
นอกจากนี้ยังมีการสร้างพระพิมพ์ทาเป็นพระพุทธรูปองค์เล็กๆ
บนแผ่นเดียวกันเรียกว่า พระแผง หรือพระกาแพงห้าร้อยมักนิยมทา
พระพิมพ์เป็นพระพุทธรูปทรงเครื่องประทับอยู่ภายในเรือนแก้ว
2.ประติมากรรม

12. อยุธยาเหลืออยู่น้อยมากส่วนใหญ่เป็นเรื่องพระพุทธศาสนา
ตอนต้นนิยมเขียนลงบนผนังคูหาปรางค์และคูหาเจดีย์ไม่มีการเขียนบน
ผนังโบสถ์ วิหาร วิธีเขียนเป็นการเขียนบนปูนเปียก
3.จิตรกรรม
ปลายพุทธศตวรรษที่ 21 เป็นต้นมามีการเขียนภาพ
จิตรกรรมฝาผนังบนผนังโบสถ์และวิหารเรื่องราวที่เขียนมัก
เป็นภาพพุทธประวัติ ชาดกเครื่องประดับของภาพจะเขียน
อย่างวิจิตรบรรจงมาก เช่นฝาผนังวัดใหญ่สุวรรณารามวัด
แก้วเก้าสุทธาราม จังหวัดเพชรบุรี วัดใหม่ประชุมพล
ตาหนักพระพุทธโฆษาจารย์ วัดพุทไธสวรรย์ จังหวัด
พระนครศรีอยุธยา

13. พระพุทธศาสนาในสมัยอยุธยานั้นมีความเป็น
ฮินดูปนอยู่ค่อนข้างมาก พิธีกรรมต่าง ๆ ได้ปะปนพิธีของ
พราหมณ์มากกว่าที่ใดๆ ราษฎรอยุธยามุ่งในเรื่องการบุญ
การกุศล สร้างวัดวาอาราม สร้างปูชนียวัตถุ บารุง
ศาสนาเป็นส่วนมาก ในสมัยอยุธยาต้องประสบกับภาวะ
สงครามกับพม่า จนเกิดภาวะวิกฤตทางศาสนาหลายครั้ง
ประวัติศาสตร์อยุธยาแบ่งเป็น 4 ช่วง ได้แก่
เหตุการณ์สาคัญทางพระพุทธศาสนาในสมัยอยุธยา

14. ในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ทรง
ปกครองบ้านเมืองด้วยความสงบร่มเย็น ทรงทานุ
บารุงพระพุทธศาสนา ทรงผนวชเป็นเวลา 8 เดือน
เมื่อ พ.ศ. 1998 และทรงให้พระราชโอรสกับพระราช
นัดดาผนวชเป็นสามเณรด้วย สันนิษฐานว่าเป็นการ
เริ่มต้นของประเพณีการบวชเรียนของเจ้านายและ
ข้าราชการ ในรัชสมัยของพระองค์ ได้มีการรจนา
หนังสือมหาชาติคาหลวง ใน พ.ศ. 2025
สมัย อยุธยาช่วงแรก (พ.ศ. 1991 - 2031)

15. สมัยนี้ได้มีความนิยมในการสร้างวัดขึ้น ทั้ง
กษัตริย์และประชาชนทั่วไป นิยมสร้างวัดประจา
ตระกูล ในสมัยพระเจ้าทรงธรรมได้พบพระพุทธบาท
สระบุรี ทรงให้สร้างมณฑปครอบพระพุทธบาทไว้
และโปรดให้ชุมชนราชบัณฑิตแต่งกาพย์มหาชาติ เมื่อ
พ.ศ. 2170 และโปรดให้สร้างพระไตรปิฎกด้วย
สมัย อยุธยาช่วงที่สอง ( พ.ศ. 2034 - 2173)

16. พระมหากษัตริย์ที่มีพระนามยิ่งใหญ่ที่สุดใน
ศตวรรษนี้ ได้แก่สมเด็จพระนารายณ์มหาราช
พระองค์ทรงมีบทบาทอย่างมากทั้งต่อฝ่ายอาณาจักร
และศาสนจักร ทรงส่งเสริมพระพุทธศาสนาอย่าง
แรงกล้า สมัยนี้ฝรั่งเศสได้เข้ามาติดต่อกับไทย และได้
พยายามเผยแผ่คริสต์ศาสนา และอาจทูลขอให้พระ
นารายณ์เข้ารีต แต่พระองค์ทรงมั่นคงใน
พระพุทธศาสนา มิชชันนารี่ฝรั่งเศสจึงต้องผิดหวังไป
สมัย อยุธยาช่วงที่สาม (พ.ศ. 2173 - 2310)

17. พระมหากษัตริย์ที่ทรงมีบทบาทมากในยุคนี้ ได้แก่ สมเด็จพระ
เจ้าอยู่หัวบรมโกศ ทรงเสวยราช เมื่อ พ.ศ. 2275 การบวชเรียน
กลายเป็นประเพณีที่ปฏิบัติสืบต่อกันมาถึงยุคหลัง ถึงกับกาหนดให้ผู้ที่
จะเป็นขุนนาง มียศถาบรรดาศักดิ์ต้องเป็นผู้ที่ผ่านการบวชเรียนมา
เท่านั้น จึงจะทรงแต่งตั้งตาแหน่งหน้าที่ให้ ในสมัยนี้ได้ส่งพระภิกษุ
เถระชาวไทยไปฟื้นฟูพุทธศาสนาในประเทศลังกาตามคาทูล ขอของ
กษัตริย์ลังกา เมื่อ พ.ศ. 2296 จนทาให้พุทธศาสนากลับเจริญรุ่งเรือง
ในลังกาอีกครั้ง จนถึงปัจจุบัน และเกิดนิกายของคณะสงฆ์ไทยขึ้นใน
ลังกา ชื่อว่านิกายสยามวงศ์ นิกายนี้ยังคงมีอยู่ถึงปัจจุบัน
สมัย อยุธยาช่วงที่สี่ (พ.ศ. 2275 - 2310)

18. ในขณะนั้นศาสนาคริสต์นิกายโรมันแคธอลิก
ซึ่งตั้งอยู่ที่ นครวาติ กัน ประเทศอิตาลี ได้
วางรากฐานอย่างจริงจัง เพื่อให้เป็นศูนย์กลาง
ในการเผยศาสนาคริสต์ โดยเน้นที่ ไทย-ลาว
–กัมพูชา ญวน-มาลายู ฯลฯ การกระทาของ
สมเด็จพระนารายณ์มหาราชครังนั้น ก็ด้วย
เหตุที่พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 ทรงเป็นพระสหาย
ต่างชาติที่สนิทของสมเด็จพระนารายณ์ จึงได้
ทรงสนับสนุนศาสนาคริสต์ในไทย
โดยในขณะนั้น มีบุคคลสาคัญที่เป็นหลักในการตั้ง
คริสต์จักรในไทย คือ “นายเยรากี” ขณะนั้นเป็นชน
ชาวกรีก ต่อมาเปลี่ยนชื่อเป็น “นายฟอนคอล” ครั้ง
สุดท้ายเข้ารับราชการรับใช้สมเด็จพระนารายณ์
พระองค์จึงให้บรรดาศักดิ์เป็นที่ “พระยาวิชาเยนทร์”

19. และต่อมาพระยาวิชาเยนทร์ได้เข้ากับพระเจ้าหลุยส์ที่ 14 โดยมีแผนจะยึด
ประเทศไทย 4 แผน คือ
1. ต้องการทาลายอิทธิพลของพุทธศาสนาลงให้ได้ เพราะเมื่อพุทธศาสนา
เสื่อมลง คริตส์จึงสามารถมีบทบาทขึ้นมาได้อ่างเต็มที่ได้นั่นเอง
2. กษัตริย์ไททุกพระองค์ทรงนับถือพุทธศาสนา โดยวิธีการเกลี้ยกล่อม
พระนารายณ์และข้าราชการชั้นสูงซึ่งเป็นชั้นระดับผู้นาของไทยให้เข้ารีต ก็จะ
เป็นการทาลายพุทธศาสนาโดยง่าย (โดยข้อ 2 นี้มีบทบาทสาคัญต่อพุทธศาสนา
มากที่สุด พระเจ้าหลุยส์ที่ 14 ได้ส่งทูตนาพระราชสาสน์ของพระองค์เข้าเฝ้า
สมเด็จพระนารายณ์)
3. ส่งทหารเข้ายึดประเทศไทยเลย

20. ครั้งนั้นสมเด็จพระนารายณ์ทรงตอบคาถามพระเจ้าหลุยส์ที่ 14 ดังนี้
1. จะให้พระองค์เปลี่ยนพุทธศาสนาที่นับถือมาถึง 2229 ปีไม่ใช่ง่ายเลย ตอบ
ว่า โปรดให้พระราชบุตรของเราเข้ารีตให้หมดก่อน แล้วเราจะเข้าเป็นคนสุดท้าย
2. พระเจ้าเป็นผู้มีฤทธิ์อานาจ ทาไมไม่บันดาล ให้ศาสนาในโลกมีศาสนาเดียว
ถ้าพระเจ้าเป็นผู้มีฤทธิ์อานาจจริง ๆ ทาไมไม่ดลใจให้เราเลื่อมใส
3. ขอฝากชะตากรุงศรีอยุธยา อยู่ในความเมตตาของพระเจ้าด้วย และขอ
พระเจ้าหลุยส์ผู้เป็นสุดที่รัก อย่าได้เสียพระทัยไปเลย

21. พระพุทธศาสนากับกรุงศรีอยุธยา ตั้งแต่ต้น เฉพาะกษัตริย์ที่เกี่ยวข้องกับพุทธศาสนา
ดังนี้
1. พุทธศาสนาเป็นแบบลังกาวงศ์ กษัตริย์ทุกพระองค์ทรงเป็นพุทธมามกะ
2. ศิลป์และวรรณคดี เช่น ศิลป์ลพบุรี นิยมสร้างเป็นทรงพระปรางค์ข้าวโพด และยังมีศิลป์
แบบขอม ศิลป์แบบลพบุรีส่วนด้านวรรณคดี ได้แก่ มหาชาติคาหลวง เป็นวรรณคดีที่สาคัญ
(ต่อมามีชื่อเสียงสมัยพระบรมไตรโลกนารถ รัชกาลที่ 1 )
3. การปกครองคณะสงฆ์ แบ่งเป็น 2 คณะ (โดยเอาแบบมาจากกรุงสุโขทัย) คือ
- คามวาสี
- อรัญญวาสี
4. การศึกษา มีการศึกษาพระไตรปิฎก แบ่งเป็น คันถธุระ และวิปัสสนาธุระ และการศึกษา
ส่วนใหญ่ก็ทากันในพระราชวัง เช่น พระที่นั่งจอมทอง มณเฑียรธรรม เป็นต้น.
สรุป

22. ขอบพระคุณค่ะ