Download as PDF, PPTX
ประวัติศาสตร์สุโขทัย
- 1.
- 2. ขอบเขตเนื้อหา 1. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทัย 2. ลักษณะการปกครองสมัยสุโขทัย 3.ลักษณะทางเศรษฐกิจสมัยสุโขทัย 4. ลักษณะทางสังคมสมัยสุโขทัย 5. ความสัมพันธ์กับต่างประเทศสมัยสุโขทัย
- 3. การสถาปนาอาณาจักรสุโขทัย ก่อนการสถาปนากรุงสุโขทัย ดินแดนตั้งแต่ ภาคเหนือ ลงมาแถบลุ่มแม่น้าเจ้าพระยาถึงอ่าวไทย อยู่ภายใต้การปกครองของขอม ดินแดนตั้งแต่ปากน้าโพขึ้นไป เป็นอาณาเขตสยาม มีเมืองสุโขทัยเป็ นศูนย์กลาง และดินแดนส่วนใต้ ตั้งแต่ปากน้าโพ ลงมาถึงอ่าวไทย เป็ นอาณาจักร ละโว้
- 4. ครั้นอาณาจักรขอมเสื่อมลงในตอนปลายพุทธศตวรรษที่ 18 กลุ่มคนไทย หรืออาณาจักรต่างๆของคนไทยที่เคยตกอยู่ภายใต้อิทธิพลของขอมจึงต่าง พยายามตั้งตนเป็นอิสระ
- 5. ก่อนการสถาปนาอาณาจักรสุโขทัย เมือง สุโขทัยและเมืองศรีสัชนาลัย มีเจ้าเมือง ปกครองมีพระนามว่าพ่อขุนศรีนาวนาถม เมื่อสิ้นรัชกาลได้มีบุคคลปรากฏตามศิลา จารึกว่า ขอมสบาดโขลญลาพง เข้ามามี อานาจปกครองเมืองทั้งสอง
- 6. พ่อขุนบางกลางหาว เจ้าเมืองบางยาง กับพระ สหายคือพ่อขุนผาเมือง เจ้าเมืองราด ซึ่งเป็ น โอรสพ่อขุนศรีนาวนาถม ได้ชักชวนคนไทยผู้รัก ชาติบ้านเมืองทั้งหลายให้รวมตัวผนึกกาลังชิงเมือง สุโขทัยและเมืองศรีสัชนาลัยจากขอมสบาดโขลญ ลาพง ประกาศสถาปนากรุงสุโขทัยเป็ น ราชอาณาจักรอิสระ ประกอบพระราชพิธีอภิเษก พ่อขุนบางกลางหาวเป็ นกษัตริย์ปกครองสุโขทัย ทรงพระนามว่า “พ่อขุนศรีอินทราทิตย์” ใน พ.ศ. 1792
- 7.
- 8. มีการสร้างความสัมพันธ์อันดีกับพ่อขุนผาเมือง เจ้าเมืองราด ด้วยความเป็นพระ สหายของพ่อขุนทั้งสองและเครือญาติสนิททางการสมรสคือ พระมเหสีของพ่อขุน ศรีอินทราทิตย์นั้นมีเชื้อพระวงศ์เป็นพระขนิษฐาของพ่อขุนผาเมือง มีพระนามว่า นางเสือง ซึ่งต่อมาได้มีโอรสเสวยราชสมบัติปกครองอาณาจักรสุโขทัยให้มีความ เจริญรุ่งเรืองสืบต่อมาถึง 2 พระองค์ คือ พ่อขุนบานเมืองและพ่อขุนรามคาแหง มหาราช
- 9. ปัจจัยที่เอื้อต่อการสถาปนาอาณาจักรสุโขทัย มี 2ด้าน คือ 1.ปัจจัยภายใน ได้แก่ ๏ มีผู้นาที่เข้มแข็ง ในสมัยนั้นผู้นาคนไทยที่กล้าหาญมีสติปัญญาเฉียบแหลม และรอบคอบ 2 คน ซึ่งเป็นสหายกัน ได้แก่ พ่อขุนผาเมือง เจ้าเมืองราด และพ่อขุนบางกลางหาว เจ้าเมืองบางยาง ได้ร่วมกันรวบรวมคนไทย และ กาลังเข้าต่อสู้กับขอมจนสามารถขับไล่ขอมไปได้
- 10. ๏ มีขวัญและกาลังใจดี การที่คนไทยมีผู้นาที่เข้มแข็งมีความสามารถทาให้มี ขวัญและกาลังใจดี มีความเชื่อมั่นว่าจะต่อสู้เอาชนะขอมได้ ต่างก็มีความ ปรารถนาที่จะขับไล่ขอมออกไป เพื่อจะได้มีความเป็นอิสระและมีเอกราช สมบูรณ์ จึงได้ผนึกกาลังกันต่อสู้และเอาชนะขอมได้สาเร็จ
- 11. ๏ รับความเป็นอิสระ คนไทยมีนิสัยรักอิสระไม่ชอบให้ผู้ใดกดขี่ข่มเหงบังคับ ดังนั้นเมื่อพ่อขุนบางกลางหาวและพ่อขุนผาเมืองได้ร่วมมือกันขับไล่ขอม เพื่อให้คนไทยได้รับอิสรภาพ จึงได้รับความร่วมมือร่วมใจจากชาวไทยทุกคน ด้วยดี จนสามารถาขับไล่ขอมและปลดปล่อยกรุงสุโขทัยเป็นอิสระได้ในที่สุด
- 12. ๏ บ้านเมืองมีความอุดมสมบูรณ์ เมืองสุโขทัยเป็นเมืองที่อุดมสมบูรณ์เหมาะ แก่การเกษตรมีการเพาะปลุกการเลี้ยงสัตว์ และการจับสัตว์น้า ทาให้ผู้คน เข้ามาอาศัยตั้งบ้านเรือนกันเป็นชุมชนที่ค่อนข้างหนาแน่น เมืองสุโขทัยจึง พร้อมด้วยเสบียงอาหาร และกาลังคน
- 13. 2.ปัจจัยภายนอก ได้แก่ ๏ ขอมมักจะรุกรานและแผ่อานาจเข้าไปในอาณาจักรอื่นๆต้องทาสงครามรบ พุ่งเป็นระยะเวลายาวนาน โดยเฉพาะกับอาณาจักรจามปา กษัตริย์ขอมต้อง ทาสงครามยืดเยื้อหลายรัชกาล ต้องเสียกาลังคน เสบียงอาหาร ทรัพยากร และขาดการทานุบารุงบ้านเมือง ทาให้ต้องเผชิญกับปัญหาเศรษฐกิจ ประชาชนท้อแท้เบื่อหน่าย
- 14. ๏ การที่ขอมขยายอาณาเขตออกไปไกล ทาให้ไม่สามารถออกไปไกลทาให้ไม่ สามารถรักษาอานาจไว้ได้อย่างถาวร แม้จะแก้ปัญหา โดยตั้งเมืองใหญ่ให้ เป็นศูนย์อานาจ เช่น ลพบุรี สุโขทัย แต่การปกครองก็มิได้มีประสิทธิภาพ ในที่สุดก็ไม่สามารถรักษาอานาจของคนในดินแดนชาติอื่นที่ตนยึดครองไว้ได้
- 15. ๏ การสร้างปราสาทหรือเทวสถานไว้ประดิษฐานศิว ลึงค์ เพื่อการบูชาและการสร้างสาธารณูปโภคของ กษัตริย์แต่ละพระองค์ก็เป็ นอีกเหตุหนึ่งที่ทาให้ ขอมเสื่อมอานาจ เพราะต้องใช้แรงงาน ใช้ ทรัพยากรและเสบียงอาหารจานวนมากมาย ความ อ่อนแอทางเศรษฐกิจทาให้ต้องเก็บภาษีจาก ประชาชนมากขึ้น ประชาชนจึงไม่ร่วมมือกับทาง ราชการ ด้วยเหตุดังกล่าวนี้ อาณาจักรขอมจึงเสื่อม ลง เปิ ดโอกาสให้คนไทยได้ร่วมกันกาจัดอานาจ อิทธิพลของขอมได้สาเร็จ
- 16. ลักษณะการปกครองสมัยสุโขทัย การปกครองสมัยสุโขทัยเป็ นการปกครองระบอบราชาธิปไตย ที่ พระมหากษัตริย์ทรงมีอานาจเด็ดขาดในตอนต้นของการตั้งอาณาจักร สุโขทัยเป็นการปกครองแบบบิดาปกครองบุตร แต่ตอนปลายสมัยเป็นการ ปกครองแบบธรรมราชา และมีการสร้างความสัมพันธ์กับอาณาจักรอื่น เพื่อ พัฒนาอาณาจักรให้เป็นปึกแผ่นเจริญรุ่งเรือง
- 17. ลักษณะการปกครองสมัยสุโขทัยแบ่งได้ 2 ระยะคือ 1) การปกครองสมัยสุโขทัยตอนต้น เริ่มจากรัชสมัยพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ ไปถึงสิ้นรัชสมัยพ่อขุนรามคาแหงมหาราช 2) การปกครองสมัยสุโขทัยตอนปลาย นับจากรัชสมัยพระยาเลอไท ไป จนกระทั่งอาณาจักรสุโขทัยหมดอานาจลง
- 18. 1.) การปกครองสมัยสุโขทัยตอนต้น พ.ศ.1792 – 1841 พระมหากษัตริย์ปกครองประชาชนในลักษณะบิดาปกครองบุตร หรือที่มี ผู้เรียกว่า เป็นการปกครองในระบบ ปิตุราชาธิปไตย รูปแบบการปกครองเป็ นการปกครองแบบราชาธิปไตย คือ พระมหากษัตริย์ทรงมีฐานะเป็ นผู้ปกครองสูงสุด ทรงเป็ นผู้ใช้อานาจ อธิปไตย
- 19. พระมหากษัตริย์ทรงมีความสัมพันธ์กับราษฎร เสมือนบิดากับบุตร มิได้มีฐานะแตกต่างจากราษฎร มากนัก กล่าวคือพระมหากษัตริย์เปรียบได้กับ หัวหน้าครอบครัวหรือพ่อ พระมหากษัตริย์สมัย สุโขทัยตอนต้น มักใช้พระนามว่า พ่อขุน เช่น พ่อ ขุนศรีอินทราทิตย์ พ่อขุนผาเมือง พ่อขุน รามคาแหง เป็นต้น อันสะท้อนให้เห็นความสัมพันธ์ ระหว่างพระมหากษัตริย์กับประชาชนว่ามีความ ใกล้ชิดกัน
- 20. ลักษณะการปกครองระบบครอบครัวลดหลั่นกันเป็ นชั้นๆ นอกจาก พระมหากษัตริย์ทรงเป็นเสมือนบิดาของราษฎรแล้วยังมีการจัดระบบการ ปกครอง ให้ครัวเรือนหลายครัวเรือนหลายครัวเรือนรวมกันเป็นบ้าน อยู่ ในความดูแลของ พ่อบ้าน ผู้อยู่ในปกครองเรียกว่า ลูกบ้าน หลายบ้าน รวมเป็นเมือง มีผู้ปกครองเรียกว่า พ่อเมือง เมืองหลายเมืองรวมกันเป็น ประเทศ อยู่ในปกครองของ พ่อขุน แสดงให้เห็นว่านอกจากพ่อขุนผู้เป็น ประมุขสูงสุดแล้ว ยังมีผู้ปกครองที่ได้รับมอบหมายจากพ่อขุน ทาหน้าที่ เป็นกลไกทางการปกครองอีกด้วย
- 21.
- 22. 2.) การปกครองสมัยสุโขทัยตอนปลาย พ.ศ.1841 – 1981 หลังจากพ่อขุนรามคาแหงมหาราชเสด็จสวรรคต ใน พ.ศ. 1841 แล้ว อาณาจักรสุโขทัยเริ่มระส่าระสาย พระมหากษัตริย์องค์ต่อมาคือ พระยา เลอไท และพระเจ้างั่วนาถม ไม่อาจรักษาความมั่นคงของอาณาจักรไว้ได้ เมืองหลายเมืองแยกตัวเป็นอิสระไม่ขึ้นต่อกรุงสุโขทัย สภาพการเมือง ภายในเกิดปัญหาการสืบราชสมบัติ รูปแบบการปกครองแบบบิดากับบุตร หรือแบบปิตุราชาธิปไตย เริ่มเสื่อม คลายลง
- 23. เมื่อพระมหาธรรมราชาที่ 1(ลิไทย) ขึ้นครองราชย์ใน พ.ศ. 1890 นั้น ทรงตระหนัก ถึงความไม่มั่นคงภายใน ประกอบกับเวลานั้นอาณาจักรอยุธยาที่ตั้งขึ้นใหม่ก็กาลังแผ่ อานาจจนน่ากลัวจะเกิดอันตรายแก่กรุงสุโขทัย พระมหาธรรมราชาที่ 1 (ลิไทย) คง จะทรงเห็นว่าการแก้ปัญหาการเมืองด้วยการใช้อานาจทางทหารอย่างเดียวไม่อาจทา ได้ เพราะอานาจทางทหารของกรุงสุโขทัยในรัชสมัยของพระองค์ไม่เข้มแข็งพอ
- 24. ทรงดาเนินพระราชกุศโลบาย โดยทรงทานุบารุงส่งเสริมทางพระพุทธศาสนา ทรง เป็นผู้ปฏิบัติธรรมเป็ นตัวอย่างแก่พสกนิกร และได้ทรงสร้างถาวรวัตถุทาง พระพุทธศาสนาไว้ทั่วไป เพื่อเป็ นที่เคารพบูชาของประชาราษฎรให้เกิดเลื่อมใส ศรัทธายึดหลักธรรมะของพระพุทธศาสนาเป็นหลักในการดาเนินชีวิต สร้างความ สามัคคีกลมเกลียวมั่นคงขึ้นในแผ่นดิน
- 25. การปกครองที่อาศัยพระพุทธศาสนานี้ เรียกว่า การปกครองแบบธรรม ราชาพระมหากษัตริย์แบบธรรมราชาต้องทรงอยู่ในทศพิธราชธรรม พระมหากษัตริย์รัชกาลต่อมาล้วนทรงพระนามว่า พระมหาธรรมราชา และทรงปกครองราษฎรในแบบ ธรรมราชา เหมือนกันทุกพระองค์ จนถึง รัชสมัยของพระมหาธรรมราชาที่ 4 (บรมปาล) ซึ่งเป็นรัชกาลที่ 9 และ เป็นรัชกาลสุดท้ายของราชอาณาจักรสุโขทัย
- 26. การปกครองราชธานีและหัวเมืองต่างๆ เมืองต่างๆ ในอาณาจักรสุโขทัย แบ่งออกเป็น4 ชั้น แต่ละชั้น พระมหากษัตริย์ทรงใช้อานาจปกครองดังนี้ 1. เมืองหลวง หรือราชธานี อาณาจักรสุโขทัยมีกรุงสุโขทัยเป็นราชธานี เป็นที่ประทับของพระมหากษัตริย์ พระราชวังและวัดจานวนมากตั้งอยู่ในและ นอกกาแพงเมือง ราชธานีเป็นศูนย์กลางทางการปกครอง การศาสนา วัฒนธรรม พระมหากษัตริย์ทรงเป็นผู้ปกครองเอง
- 27. 2. เมืองลูกหลวง เมืองลูกหลวงเป็นเมืองหน้าด่าน เรียกอีกอย่างหนึ่งว่าหัวเมืองชั้นใน ตั้งอยู่รอบราชธานีทั้ง 4 ทิศ ห่างจากเมืองหลวงมีระยะทางเดินเท้าประมาณ 2 วัน เมืองลูกหลวง มีดังนี้ ทิศเหนือ ได้แก่ เมืองศรีสัชนาลัย (สวรรคโลก) ทิศตะวันออก ได้แก่ เมืองสองแคว (พิษณุโลก) ทิศใต้ ได้แก่ เมืองสระหลวง (พิจิตรเก่า) ทิศตะวันตก ได้แก่ เมืองนครชุม (ปากคลองสวนหมาก กาแพงเพชร)
- 28.
- 29.
- 30. เมืองพระยามหานครในสมัยพ่อขุนรามคาแหงมีหลายเมือง เช่น เมืองพระบาง (นครสวรรค์)เมืองเชียงทอง (ตาก) เมืองบางพาน (กาแพงเพชร) เมือง บางฉลัง (กาแพงเพชร) เป็นต้น
- 31. 4. เมืองประเทศราช เมืองประเทศราช ได้แก่เมืองทีอยู่นอกอาณาจักร ชาวเมืองเป็นคนต่างชาติ ให้ชาวพื้นเมืองเป็นกษัตริย์หรือเป็นเจ้าเมืองปกครองกันเอง ยามปกติเมืองประเทศราชต้องส่งเครื่องราชบรรณาการ (ส่วย) มาถวายต่อ พระมหากษัตริย์สุโขทัยทุกปี ยามสงครามจะต้องส่งกองทัพและเสบียงอาหารไปช่วย
- 32. สมัยพ่อขุนรามคาแหง มีเมืองประเทศราชหลายเมือง คือ oทิศเหนือ ได้แก่ เมืองแพร่ เมืองน่าน o ทิศตะวันออกเฉียงเหนือ ได้แก่ เมืองเช่า (หลวงพระบาง) เมืองเวียงจันทร์ o ทิศตะวันตก ได้แก่ เมืองทวาย เมืองเมาะตะมะ เมืองหงสาวดี o ทิศใต้ ได้แก่ เมืองนครศรีธรรมราช เมืองมะละกา เมืองยะโฮร์
- 33. กฎหมายและกระบวนการยุติธรรม สังคมสุโขทัยเป็ นสังคมที่มีระเบียบแบบแผน ระเบียบแบบแผน เหล่านี้ส่วนใหญ่ได้รับมาพร้อมกับพระพุทธศาสนาทั้งนี้เมื่อพระพุทธศาสนา แพร่เข่ามานั้น ได้พาลัทธิความเชื่อตามแบบศาสนาพราหมณ์ ฮินดู เข้ามา ด้วย ซึ่งนอกจากพิธีกรรมต่างๆ แล้วยังมีศาสตร์ในสาขาต่างๆ เช่น ธรรมศาสตร์รวมอยู่ด้วยปรากฏตามศิลาจารึกว่า มีกฎหมายและกระบวนการ พิจารณาคดีที่จาเป็นแก่กาลสมัย เช่น
- 34. 1. กฎหมายอาญาว่าด้วยลักษณะโจร บัญญัติเกี่ยวกับการลักทรัพย์การ ลักพา และการฆ่าสัตว์ 2. กฎหมายแพ่งว่าด้วยครอบครัวมรดก บัญญัติว่าทรัพย์สินของผู้ใด เมื่อ ถึงแก่กรรมไปแล้วย่อมตกแก่ลูกหลาน ดังข้อความในจารึกว่า .......ลูกเจ้าลูกขุนผู้ใดแล้ ล้มตายหายกว่า เหย้าเรือนพ่อเชื้อเสื้อดามัน ช้างขอลูกเมีย เยียข้าว ไพร่ฟ้ าข้าไท ป่ าหมากป่ าพลูพ่อเชื้อมันไว้แก่ลูกมันสิ้น.........
- 35. 3. กฎหมายว่าด้วยวิธีพิจารณาความ บัญญัติให้มีตุลาการพิจารณาอรรถคดี โดยธรรม ห้ามมิให้รับสินบนเข้าข้างใดข้างหนึ่ง ดังข้อความในจารึกว่า ..........ไพร่ฟ้ าลูกเจ้าลูกขุน ผิแลผิดแผกแสกว้างกวัน สวนดูแท้แล จึ่งแล่งความแก่ขา ด้วยชื่อ บ่เข้าผู้ลักมักผู้ซ่อน เห็นข้าวทานบใคร่พิน เห็นสินท่านบ่ใคร่เดือด.......... .
- 36. 4. กฎหมายว่าด้วยการถวายฎีกา บัญญัติว่าผู้ใดต้องการถวายฎีกาแต่พระมหากษัตริย์ ก็สามารถทาได้ โดยไปสั่นกระดิ่งที่ประตูพระราชวัง พระมหากษัตริย์จะทรงรับฎีกา และตัดสินคดีด้วยพระองค์เอง ดังข้อความในจารึกว่า ...........ในปากประตูมีกระดิ่งอันหนึ่งแขวนไว้นั้น ไพร่ฟ้ าหน้าปก กลางบ้าน กลางเมือง มีถ้อยมีความ เจ็บท้องข้องใจ มักจักกล่าวถึงเจ้าถึงขุนบ่ไร้ ไปลั่นกระดิ่งอันท่านแขวนไว้ พ่อขุนรามคาแหงเจ้าเมืองได้ ยิน เรียกมือถาม สวนความแก่มั้นด้วยชื่อ ไพร่ในเมืองสุโขทัยนี้จึ่งชม..............
- 37. ลักษณะทางเศรษฐกิจสมัยสุโขทัย ปัจจัยที่มีผลต่อลักษณะเศรษฐกิจของสุโขทัย มีดังนี้ 1. ลักษณะทางภูมิศาสตร์ มีพื้นที่เป็นที่ราบส่วนใหญ่จึงเหมาะแก่การทาเกษตรกรรม บริเวณลุ่มแม่น้า ได้แก่ ที่ราบลุ่มแม่น้าใหญ่ 3 สาย คือ 1. แม่น้าปิง ผ่านตาก และกาแพงเพชร 2. แม่น้ายม ผ่านศรีสัชนาลัย และสุโขทัย 3. แม่น้าน่าน ผ่านอุตรดิตถ์ พิษณุโลก และพิจิตร
- 38. บริเวณพื้นที่ทั้งสองฝั่งของแม่น้าแต่ละสายจึงเป็นแหล่งสาคัญที่ส่งเสริมการ ประกอบอาชีพเพาะปลูก เลี้ยงสัตว์ และทาประมงตลอดจนใช้เป็ นแหล่งที่ตั้ง บ้านเรือนได้ดี ส่วนทางทิศตะวันตกของสุโขทัยจนถึงกาแพงเพชรพื้นที่เป็นดินดอน มี ความอุดมสมบูรณ์น้อยกว่าบริเวณที่ราบลุ่มแม่น้า แต่สามารถเพาะปลูกพืชบางชนิด และสามารถใช้เลี้ยงสัตว์ได้
- 39.
- 40. รอบๆ เมืองมีป่ าไม้ขึ้นอยู่ทั่วไปสุโขทัยจึงมีความอุดมสมบูรณ์ด้วยพืช พรรณธรรมชาติ มีการทาสวนทาไร่ทั่วไป ดังข้อความในศิลาจารึกพ่อขุน รามคาแหง ดังนี้ ......... เมืองสุโขทัยนี้ดี ในน้ามีปลา ในนามีข้าว........... .......... สร้างป่ าหมากป่ าพลูทั่วเมืองนี้ทุกแห่ง ป่ าพร้าวก็หลายในเมืองนี้ ป่ าลาง ก็หลายในเมืองนี้ หมากม่วงก็หลายในเมืองนี้ หมากขามก็หลายในเมืองนี้ ......... ........... กลางเมืองสุโขทัยนี้ มีน้าตระพังโพย สีใสกินดี..........
- 41. 3. ความสามารถของผู้นา นอกจากลักษณะทางภูมิศาสตร์และทรัพยากรธรรมชาติแล้ว ปัจจัยสาคัญ อีกประการหนึ่งคือ พระปรีชาสามารถของพระมหากษัตริย์ใน สมัยสุโขทัยที่ทรงทานุบารุงบ้านเมืองด้านต่างๆ โดยเฉพาะในด้าน การเกษตรทรงทานุบารุงโดยส่งเสริมด้วยวิธีการต่างๆ ที่สาคัญคือ
- 42. การให้กรรมสิทธิ์ที่ดิน เมื่อประชาชนหักร้างถางพง ปลูกพืชพันธุ์ทามาหา กินในที่ดินแห่งใดให้ที่ดินนั้นตกเป็นกรรมสิทธิ์ของผู้นั้น และเมื่อเจ้าของ ตายก็ให้ตกเป็นของลูกหลานสืบต่อไป ทาให้ประชาชนมีกาลังใจในการ ประกอบอาชีพ ซึ่งปรากฏตามศิลาจารึกพ่อขุนรามคาแหงมหาราช ดังนี้ .........หมากขามก็หลายในเมืองนี้ ใครสร้างได้ไว้แก่มัน .......... ..... ผู้ใดแล้ล้มตายหายกว่า..... ป่ าหมากป่ าพลูพ่อเชื้อมัน ไว้แก่ลูกมันสิ้น.....
- 43. การพัฒนาทางการเกษตร สุโขทัยได้นาระบบชลประทานมาช่วยในการเกษตร เช่นมี การสร้างเขื่อน สร้างทานบ ขุดคูคลอง เพื่อกัก เก็บ กั้น และส่งน้าไปใช้ในการเพาะปลูก ที่ศิลาจารึกยกมา กล่าวคือ สรีดภงส์ หรือ ทานบพระร่วง จัดเป็นเขื่อนทีสร้างขึ้นจาก ดินเพื่อการชลประทาน แสดงให้เห็นถึงความก้าวหน้าทางวิทยาการการพัฒนาระบบน้า การสร้างตระพังเก็บน้าและเหมืองฝาย ตั้งแต่ศรีสัชนาลัยผ่านสุโขทัยไปถึงกาแพงเพชร เป็นการใช้แรงงานคนเป็นหลัก ทาให้บริเวณดังกล่าวใช้เพาะปลูกได้ผลดี
- 44. ลักษณะเศรษฐกิจสุโขทัย จากปัจจัยดังกล่าว ทาให้ลักษณะเศรษฐกิจของสุโขทัยขึ้นอยู่กับ อาชีพหลักของประชาชน คือเกษตรกรรม หัตถกรรม และการค้าขาย 1. เกษตรกรรม อาชีพหลักของชาวสุโขทัย คือ เกษตรกรรม จากข้อมูลที่ปรากฏในหลักศิลาจารึกทาให้ทราบว่า มีทั้งการทานา ทาไร่ ทาสวน บริเวณที่ใช้เป็นพื้นที่เพาะปลูก คือ ที่ราบลุ่มแม่น้าปิง แม่น้ายม และแม่น้าน่าน บริเวณเมืองสุโขทัย สองแคว ชากังราว ศรีสัชนาลัย และ ตาก
- 45. พืชที่ปลูกกันมากในสมัยสุโขทัย คือ ข้าวรองลงมาเป็ นไม้ผล เช่น มะพร้าว มะม่วง และหมาก นอกจากนี้ยังมีพืชไร่อื่นๆ อีก นอกจากจะมีการเพาะปลูกแล้ว ยังมีการส่งเสริมการเลี้ยงสัตว์ไว้ใช้งาน เป็นอาหาร และนามาแลกเปลี่ยนค้าขายกันโดยเสรีอีกด้วย
- 46. 2. หัตถกรรม ในสมัยสุโขทัยมีสิ่งประดิษฐ์ที่สนองความต้องการพื้นฐาน ได้แก่การทาเครื่องมือ เครื่องใช้เพื่อการดารงชีวิต ได้แก่ งานเหล็ก เช่น มีด ขวาน จอบ เสียม เครื่องมือ ทาการเพาะปลูก งานปั้น เช่น โอ่ง ไห หม้อ และงานจักสาน เช่น กระบุง ตะกร้า และของใช้เบ็ดเตล็ด เป็นต้น นอกจากนี้ยังมีหัตถกรรมเกี่ยวกับการก่อสร้าง ได้แก่ การผลิตวัสดุก่อสร้าง เช่น พวก ศิลาแลง อิฐปูนสอ แลพวกตกต่าง เช่น กระเบี้องต่างๆ หัตถกรรมที่ผลิตเพื่อการ ส่งออก ได้แก่ เครื่องปั้นดินเผา มีการผลิต ถ้วยชาม ไหสี่หู โถสี่หู มีฝาปิด และ กระปุกต่างๆ
- 47. การผลิตที่มีชื่อเสียง เรียกว่า เครื่องสังคโลกได้รับความนิยมมาก แหล่งที่ผลิต เครื่องสังคโลก ที่สาคัญมีอยู่ 2 แห่ง คือ กรุงสุโขทัย และเมืองศรีสัชนาลัย ทั้งสอง เมืองนี้ได้มีการขุดค้นพบเตาเผาเครื่องสังคโลก ซึ่งเรียกว่า “เตาทุเรียง” เป็นจานวน มาก โดยเฉพาะอย่างยิ่งที่เมืองศรีสัชนาลัย การผลิตเครื่องสังคโลกในสมัยสุโขทัย นอกจากจะผลิตไว้ใช้เองในราชอาณาจักรแล้ว ยังได้ส่งไปขายยังต่างประเทศ เป็นสินค้าออกที่ทารายได้ให้ประเทศอย่างหนึ่ง
- 48. 3. การค้าขาย การค้าขายสมัยสุโขทัยเป็ฯการค้าแบบเสรีได้รับการส่งเสิรมาจากทาง ราชการมาก มีการยกเว้นภาษีผ่านด่าน ใครจะค้าขายสิ่งใดก็สามารถนามาแลกเปลี่ยน ซื้อขายกันได้ ทาให้ประชาชนมีความสุขสบายทั่วหน้ากัน ดังปรากฏในศิลาจารึกพ่อขุน รามคาแหงว่า ......... เมื่อชั่วพ่อาขุนรารมคาแหง..... เจ้าเมืองบ่เอาจกอบในไพร่ลูท่าง เพื่อนจูงวัว ไปค้า ขี่ม้าไปขาย ใครจักใคร่ค้าช้างค้า ใครจักใคร่ค้าม้า ค้า ใครจักใคร่ค้าเงือนค้าทอง ค้า ไพร่ฟ้ าหน้าใส...........
- 49. ๏ การค้าขายภายในประเทศ เนื่องด้วยชุมชนต่างๆของอาณาจักรสุโขทัยตั้งอยู่ตามลา น้า จึงมีการติดต่อกันโดยอาศัยเส้นทางคมนาคมทั้งทางบกและทางน้า ทางบก มีทางเดินหรือถนนขนาดเล็ก เชื่อมต่อระหว่างเมือง มีทั้งในกลุ่ม เมืองใกล้เคียงเมืองสุโขทัยเก่าและทางเหนือขึ้นไป และในแถบริมฝั่งทะเลจากจังหวัด ชุมพรลงไป ทางน้า ใกล้เมืองสุโขทัยมีทางน้าที่สาคัญ คือ แม่น้ายม แม่น้าน่าน แม่น้าปิง และสาขาของแม่น้าเหล่านี้
- 50. ๏การค้าขายกับต่างประเทศ สมัยสุโขทัยมีการค้าขายกับต่างประเทศหลายประเทศ ด้วยกัน เช่น จีนญี่ปุ่ น มลายู ชวา บอร์เนียว ฟิลิปปินส์ อินเดีย ลังกา อิหร่าน และอาหรับชาติอื่นๆ โดยใช้เส้นทางในการติดต่อค้าขาย ดังนี้ ทางน้า มีเส้นทางน้า คือ แม่น้าป่ าสัก แม่น้าเจ้าพระยา แม่น้าท่าจีน และ แม่น้าแม่กลอง ซึ่งไหลลงสู่อ่าวไทยสามแห่ง
- 51. ทางบก มีเส้นทางที่สาคัญ 3เส้นทาง ได้แก่ 1. เส้นทางสุโขทัย – เมาะตะมะ จากสุโขทัยไปตามถนนพระร่วงถึงเมือง กาแพงเพชร จากนั้นมีเส้นทางผ่านเมืองตาก ตัดออกช่องเขาที่แม่สอด ผ่าน เมืองเมียวดีไปยังเมืองเมาะตะมะ 2. เส้นทางสุโขทัย – ตะนาวศรี จากสุโขทัยผ่านเองเพชรบุรี เมืองกุย บุรี เมืองมะริด จนถึงเมืองตะนาวศรี 3. เส้นทางสุโขทัย – เชียงใหม่ จากสุโขทัยผ่านเมืองตาก เมือง ลาพูน จนถึงเมืองเชียงใหม่
- 52. ระบบเงินตราสมัยสุโขทัย การนาระบบเงินตรามาใช้มีส่วนช่วยระบบเศรษฐกิจให้ดีขึ้น เป็น การจูงใจให้ประชาชนประกอบอาชีพเพื่อจะได้มีทรัพย์สินเป็ นของตนเอง ด้วยเหตุที่สุโขทัยมีแร่ธาตุหลายชนิดเช่น เงิน ทอง ดีบุก เหล็ก จึงมีการนา แร่เงินมาใช้ในการทาเงินตราที่เรียกว่า เงินพดด้วง เป็ นการพัฒนาระบบ เศรษฐกิจเพื่ออานวยความสะดวกในการแลกเปลี่ยนให้คล่องขึ้น เงินพด ด้วง แบ่งออกเป็น สลึง บาท และตาลึง (เงินตราที่มีค่าน้อยที่สุด คือ เบี้ย ทาจากหอยเรียกว่า เบี้ยหอย)
- 53. ลักษณะทางสังคมสมัยสุโขทัย สุโขทัยเป็นอาณาจักรที่ก่อตั้งขึ้นภายหลังการกาจัดอิทธิพลของขอม การที่สุโขทัยสามารถ กาจัดอิทธิพลของขอมไปได้ ย่อมแสดงว่าสังคมสุโขทัยเป็นสังคมที่มีความสมัครสมานสามัคคี เป็นอย่างดีการได้ผู้นาที่เก่งกล้าสามารถย่อมก่อให้เกิดขวัญและกาลังใจแก่ประชาชนพลเมือง จึงทาให้มีการพัฒนาชาติบ้านเมืองให้เจริญรุ่งเรือง ประกอบกับสังคมสุโขทัยยึดมั่นใน พระพุทธศาสนา ประชาชนได้รับการขัดเกลาจิตใจให้มีความละเอียดอ่อนทั้งในแง่ของอารย ธรรมและในแง่ของศิลปกรรมทาให้สามารถสร้างสรรค์ศิลปวิทยา ซึ่งได้สั่งสมเป็นมารดตก ทอดมาจนถึงปัจจุบัน
- 54. ลักษณะชนชั้นทางสังคม สังคมสุโขทัยประกอบด้วยชนชั้นต่างๆ ดังนี้ 1. พระมหากษัตริย์เป็นประมุขของอาณาจักร เป็นผู้บาบัดทุกข์บารุงสุขของราษฎร เป็นผู้ปกครองประเทศ และเป็นผู้นาทัพในยามเกิดสงคราม 2. เจ้านายหรือขุนนาง ได้แก่ กลุ่มพระราชวงศ์และข้าราชการซึ่งต่างมีหน้าที่ในการ ช่วยเหลือพระมหากษัตริย์ในการปกครองบ้านเมือง คาว่า เจ้า ขุน และ ลูกเจ้า ลูกขุน แสดงให้เห็นว่ากลุ่มพระราชวงศ์เข้ามารับหน้าที่เป็นข้าราชการฝ่ ายปกครอง
- 55. 3. พระสงฆ์ พระพุทธศาสนาเป็นศาสนาหลักในสังคมสุโขทัยวัดและพระสงฆ์เป็น ศูนย์กลางของคนไม่จากัดฐานะหรือเพศ พระมหากษัตริย์เป็ นผู้อุปถัมภ์ พระพุทธศาสนา จึงปกป้ องคุ้มครองและอุปถัมภ์พระสงฆ์ด้วย กษัตริย์ เจ้านายหรือขุน นาง และพระสงฆ์ จัดเป็นชนชั้นปกครอง
- 56. 4. ประชาชน คาที่นามาใช้เรียกชนชั้นนี้ได้แก่ ท่วย ลูกบ้าน ลูกเมือง ไพร่ ไพร่ฟ้ าข้า ไท ประชาชนจัดเป็นชนชั้นถูกปกครอง ในยามสงบเป็นพลเรือน มีหน้าที่ประกอบ อาชีพเลี้ยงดูครอบครัว และจะต้องสละแรงงานของตนทางานให้แก่อาณาจักรที่เป็ น สาธารณะและเป็นประโยชน์ต่อส่วนรวม ในยามสงครามชายฉกรรจ์จะต้องเป็นทหาร เข้าร่วมต่อสู้ป้ องกันอาณาจักร ประชาชนหรือไพร่เป็นชนกลุ่มใหญ่ของสังคม
- 57. ความสัมพันธ์กับต่างประเทศสมัยสุโขทัย 1. ความสัมพันธ์กับอาณาจักรล้านนา อาณาจักรสุโขทัยสร้างความสัมพันธ์อันดีกับอาณาจักรล้านนามาตั้งแต่เริ่มก่อตั้งใน สมัยพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ จนถึงสมัยพ่อขุนรามคาแหง ในสมัยพ่อขุนรามคาแหงอาณาจักรล้านนามีบุคคลสาคัญ คือ พ่อขุนมังราย เจ้า เมืองเงินยาง และพ่อขุนงาเมือง เจ้าเมืองพะเยา ทั้งสามองค์เป็นมิตรสนิทสนมกัน มาแต่เยาว์วัย เมื่อมีอานาจปกครองบ้านเมือง จึงมีความสัมพันธ์อันดีต่อกัน
- 58. ใน พ.ศ. 1835พ่อขุนมังรายสร้างราชธานีใหม่ มีชื่อว่า นพบุรีศรีนคร พิงค์เชียงใหม่ พ่อขุนรามคาแหงและพ่อขุนงาเมืองก็ได้ให้ความร่วมมือ ตลอดระยะเวลาที่อาณาจักรสุโขทัยเป็นอิสระผู้ปกครองอาณาจักรทั้งสอง ฝ่ ายต่างเป็นมิตรไมตรีกัน
- 59. ผลดีเกิดขึ้นจากการมีสัมพันธไมตรีอันดีของอาณาจักรไทยด้วยกันระหว่างสุโขทัย และล้านนา คือ สร้างความมั่นคงให้แก่ชนชาติไทยต่างพวกกันให้เป็นอันหนึ่งอัน เดียวกันต่างช่วยเหลือซึ่งกันและกัน สร้างความเจริญก้าวหน้าด้วยกัน โดยเฉพาะ ด้านพระพุทธศาสนาลัทธิลังกาวงศ์ และยังมีการแลกเปลี่ยนวัฒนธรรมให้กันและกัน การเป็นพันธมิตรที่ดีต่อกันเป็นเกราะป้ องกันศัตรูได้อย่างดี คือ ทาให้อาณาจักรอื่น ไม่กล้ารุกราน
- 60. 2. ความสัมพันธ์กับเมืองนครศรีธรรมราช อาณาจักรสุโขทัยมีความสัมพันธ์อันดีกับนครศรีธรรมราชตั้งแต่สมัยพ่อขุนศรี อินทราทิตย์ สุโขทัยรับเอาพระพุทธศาสนาลัทธิลังกาวงศ์มาเผยแผ่ในสุโขทัย และได้รับความ เลื่อมใสศรัทธาจากประชาชนเป็นอย่างดี ในสมัยพ่อขุนรามคาแหงเมืองนครศรีธรรมราชเข้าร่วมอยู่ในอาณาจักรสุโขทัย สร้างความมั่นคงแก่สุโขทัย
- 61. 3. ความสัมพันธ์กับลังกา อาณาจักรสุโขทัยสมัยพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ เริ่มมีความสัมพันธ์กับลังกาในทาง พระพุทธศาสนาโดยผ่านเมืองนครศรีธรรมราช เจ้ากรุงลังกาได้ถวายพระพุทธสิหิงค์แก่สุโขทัยในสมัยต่อมาก็มีพระเถระจาก สุโขทัย เดินทางไปศึกษาพระไตรปิ ฎกที่ลังกา รัชกาลพระมหาธรรมราชาที่ 1 (ลิไทย) ก็โปรดเกล้า ฯ ให้ไปพิมพ์รอยพระพุทธบาทของลังกามาประดิษฐ์ไว้บน ยอดเขาสุมนกูฎในเมืองสุโขทัยด้วย
- 62. 4. ความสัมพันธ์กับอาณาจักรมอญ อาณาจักรสุโขทัยสมัยพ่อขุนศรีอินทราทิตย์และพ่อขุนบานเมืองยังไม่มีสัมพันธไมตรี กับอาราจักรมอญที่ปรากฏชัด ต่อมาในรัชกาลพ่อขุนรามคาแหงมหาราช ทรงสนับสนุนมะกะโท ชาวมอญ โดย รับไว้เป็นราชบุตรเขยและได้ส่งเสริมจนมีโอกาสได้เป็นกษัตริย์แห่งอาณาจักรมอญ และพระราชทานพระนามไว้ว่า พระเจ้าฟ้ ารั่ว อาณาจักรมอญจึงสวามิภักดิ์ต่ออาณาจักรสุโขทัยตลอดรัชสมัยของพ่อขุนรามคาแหง จนเมื่อพระเจ้าฟ้ ารั่วสิ้นพระชนม์แล้ว หัวเมืองมอญจึงตั้งตนเป็นอิสระ ไม่ยอมขึ้น ต่อสุโขทัยอีก
- 63. 5. ความสัมพันธ์กับจีน แม้จีนจะอยู่ห่างไกล แต่มีอานาจมากจึงแผ่อิทธิพลเข้ามาในดินแดนประเทศต่างๆ ในแถบนี้ ในสมัยพระเจ้าหงวนสีโจ๊วฮ่องเต้ (กุบไลข่าน) ได้ส่งพระราชสาสน์มายังสุโขทัยเตือนให้นาเครื่องบรรณาการไปถวายพระองค์ สุโขทัยและจีนจึงมีไมตรีต่อกัน มีผลดีทั้งทางเศรษฐกิจการเมือง คือ มีการติดต่อ ค้าขายกับจีน และได้รับศิลปะการทาเครื่องเคลือบ ซึ่งต่อมาเรียกว่า เครื่องสังคโลก ผลิตเป็นสินค้าออกเป็นที่นิยมมาก นอกจากนี้ยังได้รับความรู้ในการเดินเรือทะเลจากจีนสามารถนาเรือบรรทุกสินค้าไป ค้าขายกับนานาประเทศได้
- 64. 7. ความสัมพันธ์กับอาณาจักรขอม พ่อขุนรามคาแหงเริ่มขยายอานาจไปทางลุ่มแม่น้าโขงตอนล่าง เข้าโจมตี อาณาจักรขอมโดยได้รับการสนับสนุนจากจักรพรรดิกุบไลข่าน การทาสงครามนาความเสียหายให้แก่ขอม เป็นการทาลายอานาจทางการ เมืองของขอมที่เคยมีอยู่ในแถบลุ่มแม่น้าโขงและลุ่มแม่น้าเจ้าพระยาให้ สิ้นสุดลง
- 65. 8. ความสัมพันธ์กับอาณาจักรอยุธยา อาณาจักรอยุธยาได้สถาปนาขึ้นเมื่อ พ.ศ.1893 โดยพระเจ้าอู่ทอง (พระรามาธิบดีที่ 1) เป็นพระมหากษัตริย์พระองค์แรก ได้รับการสนับสนุนจากแคว้นละโว้และสุพรรณภูมิ จึงมีความเข้มแข็งมาก ได้ สถาปนาราชอาณาจักรไม่ขึ้นต่อสุโขทัย ช่วงเวลานี้ตรงกับรัชสมัยของพระมหาธรรม ราชาที่ (ลิไทย) สุโขทัยและอยุธยาได้มีการสู้รบกันเป็นครั้งคราว จนกระทั่ง พ.ศ. 1921 ในสมัยพระ มหาธรรมราชาที่ 2 สุโขทัยก็ตกเป็นประเทศราชาของอยุธยาซึ่งมีพระบรม ราชาธิราชที่ 1 (ขุนหลวงพะงั่ว) เป็นกษัตริย์
- 66. แม้ต่อมาพระมหาธรรมราชาที่ 3 (ไสยลือไทย)จะประกาศอิสรภาพจากอยุธยาได้ สาเร็จ แต่เมื่อพระองค์เสด็จสวรรคต ราชโอรสของพระองค์ก็แย่งชิงราชสมบัติกัน เป็ นเหตุให้สมเด็จพระอินทราชาแห่งกรุงศรีอยุธยายกทัพขึ้นไปไกล่เกลี่ย ทาให้ สุโขทัยถูกแบ่งออกเป็ น 2 ส่วน และเมื่อพระมหาธรรมราชาที่ 4 (บรมปาล) สวรรคต เจ้าสามพระยาแห่งอาณาจักรอยุธยา ได้ทรงส่งพระราเมศวร พระราช โอรสที่เกิดจากพระราชธิดาของพระมหาธรรมราชาที่ 3 ขึ้นไปครองเมืองพิษณุโลก ซึ่งเป็นเมืองหลวงของอาณาจักรสุโขทัย สุโขทัยจึงถูกรวมเข้ากับอาณาจักรอยุธยาเป็น อันสิ้นสุดอาณาจักรสุโขทัย