การเมืองการปกครองสมัยกรุงศรีอยุธยา
- 3. • แบ่งได้เป็ น ๒ ลักษณะ คือ การจัดระเบียบการ
ปกครองส่วนกลาง และการจัดระเบียบปกครอง
หัวเมือง
• แบ่งออกเป็ น ๓ ช่วง ได้แก่
- การจัดระเบียบการปกครองในสมัยสมเด็จ
พระรามาธิบดีที่๑ (พระเจ้าอู่ทอง)
- การปฏิรูปการปกครองในสมัยสมเด็จพระ
- การปรับปรุงเพิ่มเติมระเบียบการปกครอง
การจัดระเบียบการปกครองในสมัยกรุง
ศรีอยุธยา
- 4. การจัดระเบียบการปกครองในสมัยสมเด็จ
พระรามาธิบดีที่ ๑
การปกครองส่วนกลาง ลักษณะการปกครองในเขต
ราชธานี ได้รับอิทธิพลมาจากเขมรโบราณ แบ่ง
ออกเป็ น ๔ ฝ่ าย เรียกว่า “จตุสดมภ์” แปลว่า “หลักทั้ง
สี่” ได้แก่
• ขุนเวียง(กรมเมือง) มีหน้าที่ ปกครองท้องที่ รักษา
ความสงบสุขของราษฎร ปราบปรามโจรผู้ร้าย
• ขุนวัง(กรมวัง) มีหน้าที่ เกี่ยวกับราชสานักและ
พิจารณาพิพากษาคดีความ
• ขุนคลัง(กรมคลัง) มีหน้าที่ ควบคุมดูแลรักษา
ผลประโยชน์ของแผ่นดิน
• ขุนนา(กรมนา) มีหน้าที่ ดูแลการทาไร่นาและ
รักษาเสบียงอาหารสาหรับพระนคร
- 5. การปกครองหัวเมือง กาหนดขอบเขตในการบังคับบัญชา โดยแบ่งตามประเภท
ของเมือง ดังนี้
• เมืองราชธานี กรุงศรีอยุธยาเป็นศูนย์กลางการปกครอง มีพระมหากษัตริย์
ปกครอง มีพระมหากษัตริย์เป็นประมุข
• เมืองหน้าด่าน เป็นเมืองสาหรับป้องกันราชธานีทั้งสี่ทิศซึ่งพระมหากษัตริย์
ทิศซึ่งพระมหากษัตริย์จะแต่งตั้งเจ้านายชั้นสูงไปปกครอง
ปกครอง
• หัวเมืองชั้นใน คือเมืองที่อยู่ถัดจากเมืองป้อมปราการ ซึ่งพระมหากษัตริย์
ซึ่งพระมหากษัตริย์จะแต่งตั้งข้าราชการไปปกครองเมื่อเกิดสงครามเมือง
เมื่อเกิดสงครามเมืองเหล่านี้ต้องรวมกาลังไพร่ มาสมทบกับเมืองราชธานี
สมทบกับเมืองราชธานี
การจัดระเบียบการปกครองในสมัยสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑ (ต่อ)
- 6. • เมืองพระยามหานครหรือหัวเมืองชั้นนอก เป็ น
เมืองที่อยู่ห่างออกไปจากราชธานี เมือง
ประเภทนี้มีเมืองบริวารในสังกัด อาจมีเจ้าเมือง
ปกครองกันเองหรือส่งข้าราชการจากราช
ธานีไปปกครอง
• เมืองประเทศราช คือเมืองที่อยู่ชายขอบพระ
ราชอาณาเขตเจ้านายพื้นเมืองปกครองมี
สิทธิ์ขาดในเมืองของตน หน้าที่ต่อเมืองหลวง
มีเพียงแต่ส่งเครื่องบรรณาการมาถวายตาม
กาหนดและส่งกองทับมาช่วยยามเกิดศึก
การจัดระเบียบการปกครองในสมัยสมเด็จพระ
รามาธิบดีที่ ๑ (ต่อ)
- 10. • หัวเมืองชั้นนอก หรือเมืองพระยามหานคร
-กาหนดลาดับเป็นเมืองชั้นเอก โท และตรี ตามขนาดและความสาคัญ
-พระมหากษัตริย์ทรงแต่งตั้งพระราชวงศ์หรือข้าราชการชั้นสูงเป็นเจ้าเมือง
-หัวเมืองเอกที่มีความสาคัญคือ นครศรีธรรมราช ทางใต้ และ พิษณุโลก ทาง
เหนือ
• เมืองประเทศราช
-ให้เจ้านายชนชาตินั้นเป็นผู้ปกครองเมือง แต่ต้องได้รับการแต่งตั้งจากราช
ธานี
-มีหน้าที่ส่งต้นไม้เงิน ต้นไม้ทองกับเครื่องราชบรรณาการเข้ามาถวายมีกาหนด
๓ ปีต่อครั้ง
-และเมื่อเกิดศึกสงครามต้องส่งกองทัพมาช่วย
การปฏิรูปการปกครองในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ
(ต่อ)
- 12. สมัยสมเด็จพระเพทราชา
• แบ่งการปกครองหัวเมืองออกเป็น ๒ ภาค คือ ให้สมุหกลาโหมบังคับ
บัญชาเขตหัวเมืองฝ่ายใต้ และให้สมุหนายกบังคับบัญชาเขตหัวเมือง
เหนือ
สมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ
• โอนหัวเมืองฝ่ายใต้มาขึ้นกับกรมท่า
• เป็นการลดอานาจของสมุหกลาโหมที่อาจก่ออันตรายต่อราบัลลังก์
• สมุหนายกยังคงอานาจเหมือนเดิม
การปรับปรุงเพิ่มเติมระเบียบการบริหาร
