του νεκρού αδελφού

«Του νεκρού αδελφού» (ερωτήσεις σχολικού βιβλίου)
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
(Από «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Β΄ Λυκείου, σελ. 20-21)
1. Ποιες σκέψεις και διαθέσεις σας υποβάλλουν οι επτά πρώτοι στίχοι;
Μέσα από τους επτά πρώτους στίχους μπορούμε να συμπεράνουμε πως
λειτουργούσε ο θεσμός της οικογένειας. Είναι εμφανές ότι μόνο τα αρσενικά
παιδιά έχουν τη δυνατότητα να φέρουν γνώμη. Στην προκειμένη περίπτωση
καταφθάνουν προξενητάδες από τη Βαβυλώνα για να ζητήσουν την κόρη σε
γάμο. `Αλλοι είναι, όμως, αυτοί που θα αποφασίσουν για τη μοίρα της
κοπέλας, της ίδιας δεν της πέφτει λόγος. Είναι χαρακτηριστικό του λαού η
οικογένεια να αποτελείται από πολλά μέλη και οι άντρες να θεωρούνται οι
στύλοι του σπιτιού. Τις γυναίκες τις φρόντιζαν έτσι ώστε να διατηρούν την τιμή
τους και το καλό τους όνομα. Οι γυναίκες δεν έβγαιναν συχνά έξω από το
σπίτι, αλλά ασχολούνταν με δουλειές του σπιτιού. Είναι ολοφάνερη η
υποτίμηση της κοινωνίας προς τις γυναίκες. Παρόλα αυτά μας δίνεται η εικόνα
μιας ευτυχισμένης οικογένειας, η οποία κερδίζει από την πρώτη στιγμή τη
συμπάθεια μας.
2. Τι φανερώνει η συζήτηση στο οικογενειακό συμβούλιο (α) για τον
τύπο της οικογένειας και (β) για τις αντιλήψεις των μελών της
οικογένειας;
(α) Η συζήτηση στο οικογενειακό συμβούλιο φανερώνει το δημοκρατικό
χαρακτήρα της οικογένειας. `Εχουν όλοι-εκτός βέβαια από την ίδια την κόρη,
της οποίας η γυναικεία φύση δεν της επιτρέπει να έχει λόγο-το δικαίωμα να
εκφέρουν γνώμη για το θέμα.
(β) Οι αντιλήψεις της οικογένειας για τη θέση της γυναίκας είναι φανερές,
εφόσον δεν έχει το δικαίωμα να εκφέρει γνώμη για κάτι που αφορά την ίδια.
Επίσης βλέπουμε ότι η μοίρα της κοπέλας καθορίζεται ανάλογα με τα
συμφέροντα της οικογένειας. Ο Κωνσταντίνος που είναι ταξιδευτής θέλει να
παντρέψει την αδελφή του στην ξενιτιά για να έχει ο ίδιος δικούς του
ανθρώπους στα ξένα. Η μάνα, από την άλλη, σκέφτεται ότι αν φύγει η κόρη
της μακριά δεν θα έχει κανένα κοντά της αν συμβεί κάτι κακό.
3. Ποιος ο ρόλος του όρκου μέσα στο τραγούδι;
Ο όρκος κατέχει κεντρική θέση μέσα στο ποίημα. Καθορίζει την εξέλιξη της
υπόθεσης. Με τον όρκο του ο Κωνσταντίνος κατορθώνει να επικρατήσει στο
οικογενειακό συμβούλιο η δική του άποψη και έτσι η Αρετή παντρεύεται στα
ξένα. Ο όρκος επομένως καθορίζει τη μοίρα της κόρης. Στη συνέχεια, μετά το
θανατικό που πέφτει στην οικογένεια, ο όρκος προκαλεί το ανακάλεσμα και
την ανάσταση του Κωνσταντίνου ο οποίος έρχεται για να εκπληρώσει την
υπόσχεση του.

4. Ποια σημάδια βοηθούν την Αρετή να συνειδητοποιήσει σταδιακά ότι ο
αδελφός της είναι πεθαμένος;
Η Αρετή συνειδητοποιεί σιγά-σιγά ότι ο αδελφός της είναι νεκρός. Τα σημάδια
που τη βοηθούν είναι:
 ο θαυμασμός, η απορία και τα λόγια των πουλιών.
 η μυρωδιά από λιβάνι, που αναδύεται από το νεκρό.
 το ότι ο αδελφός της έχει χάσει τα μαλλιά του, το μουστάκι του και
γενικότερα την ομορφιά του.
 η εξαφάνιση του νεκρού αδελφού της μπροστά στην εκκλησία του
χωριού, το βρόντημα της πλάκας και το βουητό του χώματος.
5. Το τραγούδι κινείται ανάμεσα σε δύο κόσμους. τον κόσμο του
πραγματικού και τον κόσμο του φανταστικού. Να βρείτε πώς
συνυφαίνονται οι δυο αυτοί κόσμοι, αφού επισημάνετε τα σχετικά
χωρία.
Το τραγούδι κινείται στον κόσμο του πραγματικού μέχρι και το στίχο 28.
`Επειτα περνούμε στο χώρο του υπερφυσικού μ' έναν τρόπο εντελώς φυσικό:
"Από το μυριανάθεμα … να της τη φέρει". Ο Κωνσταντίνος ανασταίνεται από
τις κατάρες της μάνας. Σηκώνεται από το μνήμα για να εκπληρώσει τον όρκο
του. Το τραγούδι θα συνεχίσει να κινείται στο χώρο του φανταστικού μέχρι και
το στίχο 68. Μέσα σ' αυτούς του στίχους βλέπουμε με την ίδια φυσικότητα τα
πουλιά να αποκτούν μιλιά και να απορούν με όσα βλέπουν: "ποιος είδε κόρην
όμορφην να σέρνει ο πεθαμένος", "Δεν είναι κρίμα … τους αποθαμένους! ",
"για ιδές … ο πεθαμένος!". Οι απαντήσεις όμως του Κωνσταντίνου
επικαλούνται την πραγματικότητα: "Απρίλης … φωλεύουν", "εχτές βραδίς …
λιβάνι", "`Εχω καιρό … τα μαλλιά μου". Από το στίχο 69 το τραγούδι κινείται
και πάλι στο χώρο του πραγματικού.
6. Από τα στοιχεία του τραγουδιού να βρείτε μερικά από τα βασικά
χαρακτηριστικά των παραλόγων, ως προς το θέμα και τη μορφολογία.
`Οσον αφορά το θέμα είναι βασικό χαρακτηριστικό των παραλογών να έχουν
δραματικό περιεχόμενο. Επίσης είναι χαρακτηριστικό να περιέχουν λαϊκές
δοξασίες και μύθους που προέρχονται από τα πολύ παλιά χρόνια.
`Οσον αφορά τη μορφή είναι χαρακτηριστικό των παραλογών να μοιάζουν με
παραμύθια και να έχουν πυκνή δράση. Επίσης σημαντική είναι η αφήγηση και
η θεατρικότητα.

Ερωτοκριτος
Απόσπασμα Α' (Μέρος Β')
ΓΛΩΣΣΙΚΑ - ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ
 ζάλο: βήμα
 ανάδια: αντίκρυ, απέναντι
 διχωστάς: χωρίς
 παραθεσμιά: χρονοτριβή
 σκουτάρια: ασπίδες
 μαλιά: μάχη
 αράσσει: ορμά
 βρώμα: τροφή
 πλιας: πιότερης, περισσότερης
 συντηρά: παρατηρεί
 ξαμώνει: απλώνει
 κοπανιές: χτυπήματα
 γιαγέρνει: γυρίζει
 έτοια: τέτοια
 διάφορο: κέρδος
 δαμάκι: λιγάκι
 πούρι: όμως
 ακρόκαλη: αρκετά καλή
 μανίζει: οργίζεται
 ανεμικές: δυνατοί άνεμοι
 γδικιωθεί: εκδικηθεί
 μουγκαλισματιά: μουγκρητό
 πατάρι: εξέδρα
 ψέγει: μέμφεται, κατηγορεί
 εξάμωσε: σκόπευσε
 εβλέπησε: προστάτευσε
 μόδο: τρόπο
 άλλην βουλήν επιάσε: πήρε άλλην απόφαση
 ήμπωθε: έσπρωχνε
 μουλώνει: χαμηλώνει
 κατατάξη: ησυχάσει
 γρυλώνει: γουρλώνει
 αναδακρυώνει: δακρύζει
 ομάδι: μαζί, ομαδικά
ΔΟΜΗ
Το ποίημα μπορεί να χωριστεί σε τέσσερις ενότητες:
 1η Ενότητα: "Ετότες λέγει ο Κρητικός … το' ρίχνε το φοβερό
λιοντάρι" (Στίχοι 1-30).
Αρχίζει ο αγώνας μεταξύ του Καραμανίτη πολεμιστή Σπιδόλιοντα και

του ρηγόπουλου της Κρήτης Χαρίδημου. Πρόκειται για ένα αγώνα
μέχρι θανάτου. Η μονομαχία διεξάγεται με σπαθιά και ασπίδες. Ο
Καραμανίτης είναι φοβερός στη δύναμη ενώ ο Κρητικός είναι
ευέλικτος και περισσότερο τεχνίτης.
 2η Ενότητα: "`Ηστεκεν ο Χαρίδημος … η τιμημένη χέρα" (Στίχοι 31-
52). Ο αγώνας συνεχίζεται. Ο Χαρίδημος αγωνίζεται με σύνεση και
υπομονή. Δεν θέλει να πηγαίνουν χαμένες οι προσπάθειες του.
Αντίθετα, ο Καραμανίτης πολεμά άγρια και θυμωμένα και οι σπαθιές
του καταλήγουν άστοχες. Με την τέχνη του ο Χαρίδημος καταφέρνει
να πληγώσει τον Καραμανίτη στο μηρό και με μια άλλη σπαθιά τον
λαβώνει στο στήθος. Γεμίζει με αίματα.
 3η Ενότητα: "Ως είδεν ο Σπιθόλιοντας …κι η χέρα του λιγάκι
λαβωμένη" (Στίχοι 53- 82). Ο Σπιθόλιοντας βλέποντας τα αίματά του
να τρέχουν εξαγριώθηκε. Θέλει να εκδικηθεί.Βγάζει φοβερό
μουγκρητό, σηκώνει το σπαθί του και ορμά κατά του Χαρίδημου.
Κατεβάζει το σπαθί με ορμή για να συντρίψει την κεφαλή του
Χαρίδημου. Ο τελευταίος με σβελτάδα σηκώνει την ασπίδα του και
προφυλάγεται. Η ασπίδα μοιράζεται στα δυο και ο ίδιος τραυματίζεται
ελαφρά στο χέρι.
 4η Ενότητα: "Τότε, σαν είδε ο Κρητικός … στον μακρισμένον `Αδη"
(στίχοι 83-104). Ο Χαρίδημος μένει πλέον χωρίς ασπίδα. Αυτό τον
κάνει πιο επιθετικό. Αφού δεν μπορεί πλέον να κρατάει σε απόσταση
τον αντίπαλο του, τον ζυγώνει και του επιτίθεται συνεχώς από κοντά
κάνοντας συνέχεια ελιγμούς. Σε μια στιγμή ζαρώνει στο έδαφος
προσποιούμενος πως θα χτυπήσει τον Καραμανίτη στα πόδια. Αυτός
χαμηλώνει την ασπίδα να προστατευτεί. Τότε αστραπιαία ο
Χαρίδημος του μπήγει το σπαθί στο λαιμό και τον αποτελειώνει.
ΑΝΑΛΥΣΗ - ΕΡΜΗΝΕΙΑ
Στο απόσπασμα αυτό το οποίο είναι παρμένο από το Μέρος Β΄ του
"Ερωτόκριτου", περιγράφεται με λεπτομέρεια και παραστατικότητα η
μονομαχία μεταξύ του Σπιδόλιοντα ή Σπιθόλιοντα (πολεμιστή της
Καραμανίας της Μικράς Ασίας) και του Κρητικού ρηγόπουλου Χαρίδημου.
Παλιές οικογενειακές έχθρες χωρίζουν τα δυο αρχοντόπουλα. Μπαίνουν
λοιπόν, σε μονομαχία μέχρι θανάτου, οπλισμένοι με σπαθιά και ασπίδες.
Το ότι πρόκειται για αγώνα μέχρι θανάτου το καταλαβαίνουμε από τα λόγια
του Χαρίδημου ο οποίος πριν τον αγώνα λέγει: "Οπού αποθάνει, απ' όλους
σας ας είν' συγχωρεμένος".
Οι δυο αντίπαλοι αρχίζουν τον αγώνα. Μάχονται ωσάν λιοντάρια. Ο κόσμος
τριγύρω τους παρακολουθεί. Δεν μπορούν να ξεχωρίσουν ποιος είναι ο πιο
αντρειωμένος. Ο μεν Καραμανίτης διακρίνεται για τη φοβερή δύναμη του, ο
δε Κρητικός για την τέχνη και τη σβελτάδα του.
Ο Καραμανίτης αγωνίζεται με αγριάδα και με μουγκρητά χτυπώντας στα
τυφλά. Αντίθετα ο Κρητικός κάνει οικονομία δυνάμεων και προσπαθεί να μη

πηγαίνουν άδικα οι προσπάθειες του. Με την ευελιξία και την τεχνική του
κατορθώνει να πληγώσει τον Καραμανίτη αρχικά στο μηρό κι' αργότερα στο
στήθος. Το αίμα αρχίζει να τρέχει.
Σαν είδε ο Σπιθόλιοντας (Καραμανίτης) τα αίματα του να τρέχουν, αγριεύει
και προσπαθεί να εκδικηθεί. Βγάζει άγριο μουγκρητό, σηκώνει το σπαθί του
ψηλά και ορμά εναντίον του Χαρίδημου. Κατεβάζει το σπαθί με ορμή για να
του συντρίψει το κεφάλι. Ο Κρητικός καταφέρνει να προτάξει την ασπίδα και
να προστατευτεί. Η ασπίδα μοιράζεται στα δυο, λαβώνεται όμως λιγάκι στο
χέρι.
Ο Χαρίδημος μένει χωρίς ασπίδα. `Ετσι δεν μπορεί να κρατά τον αντίπαλο
του σε απόσταση. Γι αυτό επιτίθεται συνέχεια και με σβέλτες κινήσεις
στριμώχνει τον αντίπαλο. Σε κάποια στιγμή ζαρώνει στο έδαφος
προσποιούμενος ότι θα τον κτυπήσει στα πόδια. Ο Καραμανίτης
Χαμηλώνει την ασπίδα του να προφυλαχτεί. Τότε ο Χαρίδημος με μια
αστραπιαία κίνηση, του βυθίζει το σπαθί στο λαιμό. Ο Σπιθόλιοντας με ένα
φοβερό μουγκρητό πέφτει άψυχος στο χώμα.
ΙΔΕΕΣ
 Οι οικογενειακές διαφορές διαρκούν χρόνια πολλά και συντηρούν το
μίσος για ολόκληρες γενεές. Τέτοιο βαθύ μίσος μόνο με αίμα μπορεί
να πληρωθεί. `Ετσι οι μονομαχίες ήταν συνηθισμένο φαινόμενο αλλά
και απόλυτα φυσικό. Οι μονομαχίες την εποχή της Αναγέννησης
κυριαρχούσαν στα έργα των λογίων της εποχής από όπου άντλησε
και ο Κορνάρος την ιστορία του.
 Κυρίαρχο στοιχείο στο συγκεκριμένο απόσπασμα είναι ο αγώνας
μεταξύ του δυνατού, άκομψου και βάρβαρου Καραμανίτη και του
έξυπνου, ευέλικτου και θαρραλέου Κρητικού. Πρόκειται δηλαδή για
την αιώνια πάλη ανάμεσα στη δύναμη (την ύλη) και στην εξυπνάδα
(το πνεύμα). Παρόμοιες μονομαχίες, έχει πολλές η ιστορία. Για
παράδειγμα αναφέρουμε τον αγώνα ανάμεσα στο μικρό Δαβίδ και το
γίγαντα Γολιάθ ή ανάμεσα στον πιστό Νέστορα και τον φοβερό Λιαίο.
Το αποτέλεσμα αυτών των μονομαχιών είναι πάντοτε το ίδιο. Η
εξυπνάδα νικά την δύναμη, το πνεύμα νικά την ύλη, το φως κυριαρχεί
πάνω στο σκοτάδι.
(Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Α΄ Λυκείου, σελ. 79)
1. Ο αγώνας αρχίζει με μια παρομοίωση. ποιος είναι ο ρόλος της μέσα
στο απόσπασμα;
Η παρομοίωση είναι ένα πολύ δυνατό στοιχείο στην ποίηση. Η συγκεκριμένη

παρομοίωση με τα λιοντάρια, μας θυμίζει τις Ομηρικές παρομοιώσεις της
Ιλιάδας. Με τον τρόπο αυτό ο ποιητής από τη μια τονίζει το πάθος και τη
δύναμη των δυο μονομάχων και από την άλλη εξάπτει τη φαντασία του
αναγνώστη και ανεβάζει το ενδιαφέρον για το αμφίρροπο αποτέλεσμα του
αγώνα.
2. Να βρείτε τις παρομοιώσεις που αναφέρονται στον Καραμανίτη.
Ποιο ιδιαίτερο γνώρισμα παρουσιάζουν και γιατί;
Οι παρομοιώσεις που αναφέρονται στον Καραμανίτη είναι: "σα δράκος",
"ωσάν λιοντάρι", "θεριό άγριο", "ήπεσε κάτω το θεριό". `Ολες οι
παρομοιώσεις στοχεύουν στο να δείξουν από τη μια τη φοβερή δύναμη το
Καραμανίτη και από την άλλη την αγριάδα και το φοβερό παρουσιαστικό
του.
3. Ποιες είναι οι ιδιότητες που αντιπαραβάλλονται μέσα στο
απόσπασμα και σε ποια δίνει τη νίκη ο ποιητής;
Στο απόσπασμα αυτό αντιπαραβάλλονται βασικά δύο δυνάμεις: η δύναμη
και η τέχνη. Μεταφορικά μπορούμε να πούμε ότι αντιπαραβάλλονται η ύλη
και το πνεύμα. Ο ποιητής δίνει τη νίκη στην τέχνη.
4. Με τη μονομαχία αυτή μπορούμε να πούμε ότι ο ποιητής εκφράζει
έμμεσα τα προσωπικά του αισθήματα; Να τεκμηριώσετε την άποψή
σας.
Είναι φανερό ότι ο ποιητής ως Κρητικός που είναι παίρνει φανερά το μέρος
του Χαρίδημου. Η αίσθηση αυτή είναι διάχυτη σε όλο το ποίημα. Για τον
Καραμανίτη μόνο άσχημα λόγια έχει να πει. Τον χαρακτηρίζει "άγριο θηρίο",
με "άγρια ψυχή", "άτεχνο στον πόλεμο" και καθόλου γνωστικό. Αντίθετα
μόνο καλά λόγια και επαίνους έχει να πει για τον Κρητικό. Τον χαρακτηρίζει
"αϊτό" "τεχνίτη του πολέμου" και τον παρουσιάζει γενικά ως έξυπνο και
θαρραλέο.

Ιθάκη
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ
Το ποίημα "Ιθάκη" γράφτηκε τον Οκτώβριο του 1910 και
πρωτοδημοσιεύτηκε το Νοέμβριο του 1911 στο περιοδικό "Γράμματα" της
Αλεξάνδρειας. Ανήκει στα φιλοσοφικά - διδακτικά ποιήματα του Καβάφη.
Ως πηγή έμπνευσης για το ποίημα στάθηκε ο ομηρικός Οδυσσέας και η
δεκάχρονη προσπάθειά του να επιστρέψει στην πατρίδα του την Ιθάκη. Το
ποίημα ανήκει στην τεχνοτροπία του συμβολισμού, ενώ το βασικό
σύμβολο είναι η Ιθάκη.
Και σ' αυτό το ποίημα διακρίνουμε τα κύρια γνωρίσματα της ποίησης του
Καβάφη, που είναι η πεζολογία, ο ρεαλισμός, η υπαινικτικότητα καθώς και
οι ιδιοτυπίες στη γλώσσα και το στίχο.
 Λαιστρυγόνες = ήταν μυθική φυλή γιγαντόσωμων ανθρωποφάγων,
που είχαν πρωτεύουσά τους τη Λαιστρυγονία, την υψηλή πόλη του
Λάμου. Με τους Λαιστρυγόνες πολέμησε ο Οδυσσέας όταν
επέστρεφε στην Ιθάκη.
 Κύκλωπες = ήταν μονόφθαλμοι γίγαντες, γιοι του Ουρανού και της
Γης. Ο πιο γνωστός ήταν ο Πολύφημος, γιος του Ποσειδώνα, τον
οποίο τύφλωσε ο Οδυσσέας, προκαλώντας την οργή και την
εκδικητική μανία του Ποσειδώνα.
 κουβανείς = κουβαλάς.
 εμπορεία = λιμάνια μεγάλης εμπορικής κίνησης.
 πραγμάτειες = πραμάτειες, εμπορεύματα
 σεντέφια = αντικείμενα φτιαγμένα από μάρμαρο.
 έβενος = μαύρο πολύτιμο ξύλο, σκληρό, κατάλληλο για στίλβωση.
 να σε δώσει = να σου δώσει.
ΔΟΜΗ
 1η Ενότητα (Στίχοι 1-3): Η ευχή.
 2η Ενότητα (Στίχοι 4-12): Η προετοιμασία για το ταξίδι
 3η Ενότητα (Στίχοι 13-23): Οι απολαύσεις και οι χαρές του
ταξιδιού.
 4η Ενότητα (Στίχοι 24-30): Η μεγάλη διάρκεια του ταξιδιού.
 5η Ενότητα (Στίχοι 31-33): Η προσφορά της Ιθάκης.
 6η Ενότητα (Στίχοι 34-36): Το τέλος του "ωραίου" ταξιδιού.
Ο ποιητής συμβουλεύει με παραινετικό τρόπο εκείνον που ετοιμάζεται να
ξεκινήσει το ταξίδι για την Ιθάκη να εύχεται να είναι μακρύς ο δρόμος. Η

Ιθάκη συμβολίζει το σκοπό που έχει θέσει ο άνθρωπος στη ζωή του και το
ταξίδι την κατάκτηση αυτού του σκοπού. `Ετσι, όσο μακρύτερο είναι το
ταξίδι τόσο περισσότερες γνώσεις και εμπειρίες θα αποκτήσει ο
άνθρωπος.
Στο ταξίδι του δεν πρόκειται να συναντήσει σοβαρά και μεγάλα εμπόδια,
όπως εκείνα του Οδυσσέα, εκτός κι αν τα κουβαλά διαρκώς στην ψυχή
του, μέσα του. Διότι το φόβο τον γεννά η ίδια η ψυχή του ανθρώπου.
Στη συνέχεια αναφέρονται οι χαρές και οι απολαύσεις, υλικές και
πνευματικές, που προσφέρει το ταξίδι. Ο άνθρωπος θα νιώσει χαρά και
ευχαρίστηση αντικρίζοντας καινούρια λιμάνια, εμπορεία φοινικικά με τις
ακριβές πραμάτειες, τους πολύτιμους λίθους και τα ηδονικά μυρωδικά.
Ακόμη, στις αιγυπτιακές πόλεις θα μάθει πάρα πολλά πράγματα από τους
σοφούς και σπουδασμένους ανθρώπους και θα ωφεληθεί έτσι πνευματικά.
Ο ποιητής συμβουλεύει το ταξίδι να διαρκέσει όσο το δυνατό περισσότερο,
γιατί έτσι τα κέρδη και οι ωφέλειες θα είναι περισσότερες. Δεν πρέπει να
βιαστεί καθόλου ο άνθρωπος, γιατί σημασία δεν έχει ο προορισμός, το
τέρμα αλλά το ταξίδι και όλα αυτά που αυτό προσφέρει.
Η Ιθάκη πρόσφερε το ωραίο ταξίδι, γιατί αυτή ουσιαστικά είναι που
στάθηκε η αφορμή για το ταξίδι. Χωρίς αυτήν, χωρίς δηλαδή κάποιο
στόχο, ο άνθρωπος δε θα ξεκινούσε ποτέ αυτό το ταξίδι για την κατάκτηση
της ζωής, που ήταν γεμάτο περιπέτειες εμπειρίες και γνώσεις.
Ωστόσο, όταν ο άνθρωπος φτάσει τελικά στην Ιθάκη, ίσως του φανεί
κάπως φτωχική και ασήμαντη μπροστά σ' όλα αυτά που γνώρισε και
έμαθε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. `Ομως, έχοντας γίνει σοφός και
διαθέτοντας πια τόση πείρα και γνώση, μπορεί να καταλάβει "οι Ιθάκες τι
σημαίνουν".
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ
Ο κάθε άνθρωπος στη διάρκεια της ζωής του θέτει ένα στόχο και
προσπαθεί να τον κατακτήσει. Ξεκινώντας λοιπόν για την κατάκτηση του
στόχου του είναι σαν να ξεκινά ένα ταξίδι. `Ετσι, στην πορεία αυτή ο
άνθρωπος αποκτά πείρα και πολλές γνώσεις, που τελικά αποδεικνύονται
πιο ουσιαστικές και σημαντικές από τον ίδιο το στόχο. Αυτό που τελικά έχει
σημασία είναι το ίδιο το ταξίδι κι όχι το φτάσιμο στο σκοπό, ο δρόμος κι όχι
το τέρμα, ο αγώνας κι όχι η Ιθάκη.
(Από «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Β΄ Λυκείου, σελ. 127)
1. Να σχολιάσετε το νόημα των στίχων 9-10.

Σ' αυτούς τους στίχους γίνεται αναφορά στους Λαιστρυγόνες, τους
Κύκλωπες και το θυμωμένο Ποσειδώνα. Πρόκειται για τα γνωστά εμπόδια
που συνάντησε ο ομηρικός Οδυσσέας στο ταξίδι του προς την Ιθάκη και τα
οποία αναγκάστηκε να πολεμήσει για να φτάσει στον τελικό προορισμό
του. Ενώ όμως τα εμπόδια που είχε ν' αντιμετωπίσει ο Οδυσσέας ήταν
φυσικά, εδώ τα εμπόδια είναι ψυχολογικά. Ουσιαστικά, είναι οι φόβοι και οι
αναστολές που κουβαλάει ο άνθρωπος μέσα στην ψυχή του, πράγματα
που τον εμποδίζουν να επιτύχει το σκοπό του. Αν όμως ο άνθρωπος,
προτού ξεκινήσει το ταξίδι για την κατάκτηση της ζωής, αποδεσμευτεί απ'
όλα τα ψυχικά εμπόδια, τότε δε θα υπάρχουν καθόλου φόβοι και κίνδυνοι
γι' αυτόν και θα μπορέσει να επιτύχει τελικά το σκοπό του.
2. Τι είναι κατά την άποψή σας η Ιθάκη του ποιήματος;
Η Ιθάκη μέσα στο ποίημα είναι ένα σύμβολο το οποίο συμβολίζει το στόχο,
το σκοπό που ο κάθε άνθρωπος θέτει στη ζωή του και προσπαθεί να τον
κατακτήσει. Ξεκινώντας λοιπόν ο άνθρωπος για την κατάκτηση του
σκοπού του είναι σαν να ταξιδεύει. Και στην πορεία αυτού του ταξιδιού
αποκτά γνώσεις και πείρα, γεμίζει τη ζωή του με περιπέτειες και καινούριες
εμπειρίες, για να βγει τελικά ένας πιο ώριμος και ολοκληρωμένος
άνθρωπος. `Οταν όμως φτάσει στο τέρμα, στην Ιθάκη, ο τελικός στόχος
του φαίνεται μικρός και ασήμαντος, αφού στο δρόμο γνώρισε και έμαθε
τόσα πολλά πράγματα. Ωστόσο, ο σκοπός, η Ιθάκη δεν έχει ιδιαίτερο
νόημα και αξία. Η Ιθάκη ήταν η αφορμή, το κίνητρο, για να ξεκινήσει ο
άνθρωπος το ταξίδι του. Κι αυτό που πάνω απ' όλα έχει σημασία είναι το
ταξίδι, η πορεία και όχι το φτάσιμο στον τελικό προορισμό, στο τέρμα. Δεν
πρέπει λοιπόν ο άνθρωπος να απογοητεύεται, όταν, κατακτώντας
επιτέλους το ιδανικό του, αυτό το ιδανικό τού φαίνεται κατώτερο από τις
αρχικές του προσδοκίες.
3. Ποια συγκεκριμένα θέλγητρα παρουσιάζει το ταξίδι για την Ιθάκη;
(Να στηρίξετε την απάντησή σας κυρίως στη δεύτερη στροφή).
Τα θέλγητρα που παρουσιάζει το ταξίδι για την Ιθάκη είναι τα εξής:
Ταξιδεύοντας πολλά καλοκαιρινά πρωινά, γεμάτος χαρά και ευχαρίστηση,
θα δεις καινούρια λιμάνια, θα σταματήσεις σε εμπορικά κέντρα της
Φοινίκης και θ'αγοράσεις καλές πραμάτειες, σεντέφια, κοράλλια,
κεχριμπάρια, εβένους και ηδονικά μυρωδικά. Επίσης, θα επισκεφτείς τις
αιγυπτιακές πόλεις, όπου θα μάθεις πολλά και σπουδαία πράγματα από
τους σοφούς και σπουδασμένους. Τα θέλγητρα λοιπόν του ταξιδιού
αφορούν τόσο στις σωματικές και υλικές απολαύσεις όσο και στις
πνευματικές.
4. Να αναπτύξετε το νόημα του ποιήματος γραπτά σε μια περιεκτική
παράγραφο ως δέκα γραμμές.
Το ποίημα ξεκινά με τον ποιητή να εύχεται σ' αυτόν που ετοιμάζεται για το
ταξίδι στην Ιθάκη, δηλαδή στην κατάκτηση του στόχου του, να είναι μακρύς
ο δρόμος, ώστε να γεμίσει η ζωή του με περιπέτειες και γνώσεις. Στο ταξίδι
όμως θα πρέπει να καταφέρει να διώξει το φόβο και τις αναστολές από την

ψυχή του, για να μη συναντήσει καθόλου εμπόδια. `Οσο μεγαλύτερο είναι
το ταξίδι, τόσο μεγαλύτερες θα είναι και οι ωφέλειες, τα κέρδη, που θα του
προσφέρει. Η ζωή του θα γεμίσει με χαρές και απολαύσεις, υλικές και
πνευματικές, και γέρος πια, αλλά ώριμος και σοφός, θα φτάσει στον
προορισμό του, στην Ιθάκη. Ωστόσο, η Ιθάκη ήταν μόνο η αφορμή για να
αρχίσει αυτό το ωραίο ταξίδι και όχι ο στόχος. Αυτό όμως που τελικά έχει
τη μεγαλύτερη αξία είναι όλα αυτά που του πρόσφερε το ταξίδι, οι γνώσεις,
η πείρα και η σοφία, γι' αυτό και ο άνθρωπος μπορεί τώρα πια να
καταλάβει "οι Ιθάκες τι σημαίνουν".
5. Είναι αισιόδοξο ή απαισιόδοξο το μήνυμα της "Ιθάκης"; Να
δικαιολογήσετε την άποψή σας.
Το μήνυμα του ποιήματος είναι τελικά αισιόδοξο, αφού ο ποιητής τονίζει τη
μεγάλη αξία της ζωής, η οποία αποκτά νόημα και ενδιαφέρον, μόνο όταν
βάζουμε κάποιους στόχους και προσπαθούμε να τους κατακτήσουμε.
Βέβαια, ο άνθρωπος πρέπει να ζει έντονα και δυνατά τη ζωή του, να
αγωνίζεται με πάθος και ζήλο, για να μπορέσει τελικά να φτάσει στους
στόχους και τα ιδανικά του. Επίσης, δεν πρέπει να εφησυχάζεται και
ν΄αφήνει τη ζωή να του φεύγει μέσα από τα ίδια του τα χέρια, αλλά να
προσπαθεί να τη ζει όσο πιο ωραία και συναρπαστικά γίνεται. Διότι τελικά
αυτό που έχει σημασία δεν είναι το τέρμα αλλά η πορεία του ταξιδιού.
6. Ο ποιητής χρησιμοποιεί στο ποίημα το β΄ ενικό πρόσωπο: α) σε
ποιον νομίζετε ότι απευθύνεται; β) Τι πετυχαίνει με αυτό τον
εκφραστικό τρόπο;
Ο ποιητής χρησιμοποιεί το β` ενικό πρόσωπο, γιατί απευθύνεται σε
κάποιον ακροατή. Στην πραγματικότητα όμως ο ακροατής αυτός είναι ένα
φανταστικό πρόσωπο και ο ποιητής απευθύνεται στον ίδιο του τον εαυτό.
Με αυτό τον εκφραστικό τρόπο ο ποιητής καταφέρνει να δώσει ένα
διδακτικό και παραινετικό τόνο στο ποίημα. Επίσης, πετυχαίνει μεγαλύτερη
αμεσότητα και παραστατικότητα, αφού είναι σαν να απευθύνεται στον
καθένα από μας που διαβάζουμε το ποίημα.

Περιμένοντας τους βαρβάρους
Το ποίημα "Περιμένοντας του βαρβάρους" γράφτηκε το Δεκέμβριο του 1898
και δημοσιεύτηκε το 1904. Με αυτό το ποίημα ο Καβάφης επιχειρεί την
πρώτη του έξοδο από τα προσωπικά του θέματα προς το κοινωνικό
επίπεδο. Πρόκειται για ένα ψευδοϊστορικό ποίημα, το οποίο αναφέρεται στη
Ρώμη την εποχή της παρακμής της, γύρω στον 5ο αιώνα μ.Χ. Η άλλοτε
μεγάλη και τρανή ρωμαϊκή αυτοκρατορία βρίσκεται τώρα στο έλεος των
επιθέσεων των βαρβάρων.
Ωστόσο, με αυτό το ποίημα ο Καβάφης ουσιαστικά θέλει να απευθυνθεί
στους πολιτικούς της σύγχρονης εποχής, δηλαδή της εποχής του, και να
τους αποδώσει ευθύνες για την πολιτική, κοινωνική και πνευματική παρακμή
του σύγχρονου ελληνισμού.
Το ποίημα είναι αφηγηματικό, αλλά είναι γραμμένο με τη μορφή διαλόγου
(ερώτηση και απάντηση). `Ετσι το ποίημα παρουσιάζει ένα θεατρικό τρόπο
ανάπτυξης. Τέλος, πρέπει να αναφέρουμε ότι το ποίημα ανήκει στην
τεχνοτροπία του συμβολισμού.
 Αγορά (forum των Ρωμαίων) = τόπος συγκέντρωσης του λαού για
συζήτηση, μετάδοση ειδήσεων και αγόρευση των ρητόρων.
 συναθροισμένοι = μαζεμένοι, συγκεντρωμένοι.
 βάρβαροι = απολίτιστοι, αμόρφωτοι.
 Σύγκλητος = συλλογικό σώμα διαφόρων αρχαίων και νεότερων
πολιτειών με ύψιστα νομοθετικά και διοικητικά καθήκοντα..
 Συγκλητικοί = τα μέλη της Συγκλήτου.
 τον = ιδιωματικός τύπος της προσωπικής αντωνυμίας (αντί του).
 περγαμηνή = μεμβράνη από δουλεμένο και καλά επεξεργασμένο
δέρμα μικρού ζώου. Σ' αυτήν γράφονταν διάφορα τιμητικά ψηφίσματα
καθώς και έγγραφα με επίσημο χαρακτήρα.
 ύπατος = ανώτατος άρχοντας στην αρχαία Ρώμη.
 πραίτορες = ανώτεροι άρχοντες στην αρχαία Ρώμη, οι στρατηγοί.
 τόγα = συνήθης εξωτερική περιβολή του Ρωμαίου πολίτη, από βαρύ
μάλλινο ύφασμα
 αμέθυστος = πολύτιμος λίθος.
 δημηγορίες = πολιτικές αγορεύσεις.
ΔΟΜΗ
 1η Ενότητα (στίχοι 1-27): Η αναμονή των βαρβάρων.
 2η Eνότητα (στίχοι 28-34): Η ανησυχία και η σύγχυση

 3η Eνότητα (στίχοι 35-36): Η απελπισία από το μη ερχομό των
βαρβάρων.
Το ποίημα αρχίζει με μια σκηνή στην αγορά της πόλης. `Ολοι οι κάτοικοι
βρίσκονται συγκεντρωμένοι εκεί και περιμένουν με μεγάλη ανυπομονησία
και αδημονία τον ερχομό των βαρβάρων, οι οποίοι θα σώσουν την
ετοιμοθάνατη πόλη τους. Πρόκειται για μια πολύ σημαντική και ξεχωριστή
μέρα, γι' αυτό και υπάρχει μια γενικότερη αναστάτωση και αγωνία. Η
Σύγκλητος είναι σε απραξία και δε νομοθετεί, ενώ ο αυτοκράτορας με την
επίσημη ενδυμασία του προετοιμάζει μια τιμητική και μεγαλοπρεπή υποδοχή
στους βαρβάρους. Επίσης, οι ανώτατοι άρχοντες, οι ύπατοι και οι
πραίτορες, έχουν φορέσει τις κόκκινες τόγες και τα πολύτιμα και αστραφτερά
τους κοσμήματα, για να εντυπωσιάσουν και να θαμπώσουν τους
βαρβάρους. Τέλος, οι ρήτορες δε βγάζουν λόγους στην αγορά όπως έκαναν
άλλες φορές, αφού θα έρθουν οι βάρβαροι και αυτοί βαριούνται τις δημόσιες
αγορεύσεις. Το αίσθημα της αδράνειας και της απραξίας είναι διάχυτο στη
σκηνή αυτή, ενώ όλα τα στοιχεία μάς οδηγούν στο να καταλάβουμε ότι
πρόκειται για μια πόλη παρακμασμένη, διαβρωμένη και έτοιμη να
καταρρεύσει. Γι' αυτό και οι κάτοικοι της περιμένουν με λαχτάρα τον ερχομό
των βαρβάρων σαν τη μοναδική λύση για τη σωτηρία τους.
Ξαφνικά όμως αρχίζει η ανησυχία και η σύγχυση. Τα πρόσωπα των
ανθρώπων γίνονται πιο σοβαρά, ενώ οι δρόμοι και οι πλατείες αδειάζουν. Οι
άνθρωποι γυρνούν στα σπίτια τους συλλογισμένοι και ανήσυχοι, εξαιτίας της
αργοπορίας των βαρβάρων. `Εχει αρχίσει να νυχτώνει και οι βάρβαροι δεν
έρχονται. Διαδίδεται μάλιστα και η είδηση ότι οι βάρβαροι δεν υπάρχουν πια.
Η είδηση αυτή προκαλεί μεγάλη απελπισία στους ανθρώπους, οι οποίοι
εναπόθεσαν όλες τις ελπίδες τους στους βαρβάρους. Η ετοιμοθάνατη πόλη
περίμενε τους βαρβάρους σαν μια κάποια λύση, σαν τη μοναδική ίσως λύση
που της απέμενε, προκειμένου να ξεφύγει από τον εκφυλισμό, την παρακμή
και τη γενικότερη παραίτηση. Με τη ματαίωση όμως του ερχομού των
βαρβάρων χάνεται και η τελευταία ελπίδα. Δεν απομένει τώρα πια τίποτε
άλλο παρά μόνο ο θάνατος.
Η τραγικότητα του ξεπεσμένου ηθικά και ψυχικά ανθρώπου, ο οποίος
συνειδητοποιεί ότι η ύπαρξή του είναι ανώφελη, γι' αυτό και είναι πρόθυμος
να υποταχτεί και να παραδοθεί στον ισχυρό, θεωρώντας τον ως τη μόνη
ελπίδα σωτηρίας του.

(Από «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Β΄ Λυκείου, σελ. 125)
1. Από τα στοιχεία που δίνει το ποίημα σε ποια εποχή ή πόλη νομίζετε
ότι διαδραματίζονται τα γεγονότα; Να δικαιολογήσετε την απάντησή
σας.
Σύμφωνα με κάποια στοιχεία που δίνει το ίδιο το ποίημα, τα γεγονότα
διαδραματίζονται στην αρχαία Ρώμη, την εποχή της παρακμής της, όταν
δεχόταν χωρίς αντίδραση τις επιθέσεις των βαρβάρων (μέσα του 5ου αιώνα
μ.Χ.). Οι λέξεις που το φανερώνουν αυτό είναι οι εξής: αγορά (το forum των
Ρωμαίων), Σύγκλητος, αυτοκράτωρ, περγαμηνή, ύπατοι και πραίτορες,
τόγες κ.ά.
2. Το ποίημα διακρίνεται για τη θεατρικότητά του. Να βρείτε τα στοιχεία
που τη συνιστούν και να συζητήσετε το αισθητικό τους αποτέλεσμα.
Κύριο χαρακτηριστικό του ποιήματος είναι η θεατρικότητά του. Τα στοιχεία
που τη συνιστούν είναι:
 Ο χώρος, δηλαδή η αγορά, που θυμίζει έντονα θεατρική σκηνή.
 Η διαλογική μορφή του ποιήματος. Υπάρχει διάλογος μεταξύ δύο
προσώπων, όπου το ένα ρωτάει και το άλλο δίνει τις πληροφορίες.
 Η χρονική εξέλιξη της δράσης. Η υπόθεση ξεκινά το πρωί και
τελειώνει το βράδυ.
 Ο θρόνος του αυτοκράτορα.
 Οι ενδυμασίες των αρχόντων που μοιάζουν με θεατρικά κοστούμια.
Με το θεατρικό αυτό τρόπο ανάπτυξης του ποιήματος πετυχαίνεται
μεγαλύτερη ζωντάνια και παραστατικότητα. Επίσης, ο ποιητής καταφέρνει
να προκαλέσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, ο οποίος συμμετέχει
συναισθηματικά και συμπάσχει με όσα διαδραματίζονται στο ποίημα.
3. Να σχολιάσετε τους δύο τελευταίους στίχους του ποιήματος.
Είναι αξιοσημείωτο να παρατηρήσουμε ότι οι πολίτες της παρακμασμένης
και εκφυλισμένης αυτής πόλης περίμεναν σαν σανίδα σωτηρίας τον ερχομό
των βαρβάρων, για να τους σώσουν από τη δύσκολη κατάσταση στην οποία
βρίσκονται.
Ωστόσο, οι βάρβαροι τελικά δεν έρχονται και η πόλη βυθίζεται στο σκοτάδι
της απόλυτης απελπισίας. Υπό κανονικές συνθήκες θα έπρεπε οι άνθρωποι
αυτοί να ετοιμάζονταν να αποκρούσουν και να πολεμήσουν τους βάρβαρους
κατακτητές, κι όχι να τους περιμένουν με κλάδους βαΐων, για να τους
παραδοθούν και να και να υποταχτούν σ' αυτούς. Πρόκειται όμως για
ανθρώπους διαβρωμένους και ξεπεσμένους ηθικά και ψυχικά, οι οποίοι
μέσα στην αδράνεια, την αδιαφορία και την απραξία τους, βλέπουν σαν τη

μοναδική λύση για όλα τα προβλήματά τους τον ερχομό των βαρβάρων.
Πολλές φορές οι άνθρωποι περιμένουν ως λύση από μια άσχημη κατάσταση
ένα μικρότερο κακό, το οποίο όμως δεν παύει να είναι κι αυτό κακό. Εξάλλου
πρόκειται για μια προσωρινή λύση, που στην ουσία δεν μπορεί να τους
προσφέρει και πολλά πράγματα.

Η 9η Ιουλίου 1821
Η "9η Ιουλίου" αποτελεί το κορυφαίο ποίημα του Βασίλη Μιχαηλίδη το
οποίο δικαίως του χάρισε τον τίτλο του εθνικού ποιητή της Κύπρου. Το
ποίημα γράφτηκε προς το τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα.
Είναι γραμμένο στην Κυπριακή διάλεκτο την οποία ξέρει χορταστικά και
κινείται άνετα ενώ την καθαρεύουσα και τη δημοτική ποτέ δεν τις
καλόμαθε πράγμα που του δημιούργησε τρομερό πρόβλημα στο γράψιμο.
Την ποίηση δεν τη σπούδασε, όμως ο Β. Μιχαηλίδης, μίμος των
συγχρόνων του ποιητών, δεν θέλει να μείνει κατώτερος τους ούτε στα
μέτρα ούτε στους ρυθμούς και στα άλλα τεχνάσματα στη μορφή της
ποίησης. Χρησιμοποίησε τα πιο πολλά με ζηλευτή επιτυχία από ένστικτο
και λεπτή αίσθηση της τέχνης.
`Οταν γράφει στην Κυπριακή διάλεκτο είναι πραγματικά άφθαστος. Ο
στίχος του είναι ευκίνητος, καθαρός και με διαυγέστατο νόημα.
Αυτοδίδακτος καθώς είναι, γράφει μέσα από την ψυχή του χωρίς
προσποίηση, χωρίς επιτήδευση.
Το ποίημα αυτό αποτελεί την εκδήλωση της αγάπης του ποιητή προς την
πατρίδα. Η Λάρνακα στην οποία έζησε ως νέος για αρκετό διάστημα ήταν
τότε η πόλη των προξενείων, ένα κομμάτι της Ευρώπης, με κοινωνία την
πιο μορφωμένη της Κύπρου. Είχε την ευκαιρία να γνωρίσει και
συναναστραφεί με ξένους. Ακόμη στον κύκλο της Μητρόπολης Κιτίου
όπου ζούσε συζητούνταν όλα τα κοινοτικά και πολιτικά ζητήματα με τους
Τούρκους αφέντες και τους `Ελληνες δημογέροντες. Τέλος στην κοινωνία
της Σκάλας συζητούνταν τα διεθνή προβλήματα και οι σχέσεις των εθνών.
Από εκείνη την περίοδο, του μπήκε η ιδέα και ο πόθος να γίνει πολιτικός
ποιητής για να τραγουδήσει τις τύχες και τη δόξα της πατρίδας του και να
διεκδικήσει το δίκαιο της για απελευθέρωση.
Δεν υπήρξε, λοιπόν, τυχαίο το γράψιμο της "9ης Ιουλίου". Αντίθετα, ήταν η
φυσική έκφραση ενός οραματιστή και ιδεολόγου. Το ποίημα διακρίνεται
για το επικό μεγαλείο του και το αριστοτεχνικό δέσιμο του.
Η "9η Ιουλίου" αναφέρεται στον απαγχονισμό του Αρχιεπισκόπου
Κυπριανού και των άλλων επισκόπων της Κύπρου από τους Τούρκους
στις 9 Ιουλίου 1821. Η πλοκή, τα νοήματα και η αριστοτεχνική χρήση της
κυπριακής τοπολαλιάς κάνουν το ποίημα να ξεχωρίζει σε βαθμό που να
έχει αγαπηθεί από τον Κυπριακό λαό όσο κανένα άλλο.

Το ποίημα είναι επικολυρικό, γραμμένο στην Κυπριακή διάλεκτο της
εποχής. Είναι η φυσική γλώσσα του ποιητή, την οποία ξέρει χορταστικά
και στην οποία κινείται με άνεση. Μετατρέπει τη γλώσσα που μιλά σε
ποίηση με ζηλευτή επιτυχία.
Το μέτρο είναι δεκαπεντασύλλαβο και χρησιμοποιείται με πολλή τέχνη
σταυρωτή και πλεκτή ομοιοκαταληξία η οποία δίδει στο ποίημα ένα
ξεχωριστό φωνητικό άκουσμα.
Η υπόθεση διαδραματίζεται την περίοδο της Ελληνικής επανάστασης του
1821. Στην Κύπρο κυκλοφόρησαν μυστικά κάποια επαναστατικά
φυλλάδια τα οποία έφερε από την Ελλάδα ο διάκος Θεοφύλακτος Θησέας.
Τα φυλλάδια έπεσαν στα χέρια των Τούρκων οι οποίοι φοβούμενοι
ξεσηκωμό των Ελλήνων της Κύπρου αποφάσισαν να εξολοθρεύσουν την
εκκλησιαστική ιεραρχία καθώς και τους πιο εξέχοντες προκρίτους του
νησιού.
ΔΟΜΗ
Το ποίημα μπορεί να διαιρεθεί στις ακόλουθες έξι ενότητες:
Στην πρώτη ενότητα ένας μετριοπαθής Τούρκος, ο Κιόρογλου, πηγαίνει
κρυφά στην Αρχιεπισκοπή και ανακοινώνει στον Κυπριανό ότι η τουρκική
ηγεσία του τόπου αποφάσισε την εξολόθρευση της θρησκευτικής ηγεσίας
των Ρωμιών. Προτείνει στον Κυπριανό να το φυγαδεύσει στην Λάρνακα.
Ο Κυπριανός αρνείται.
Η δεύτερη ενότητα διαλαμβάνει την τελευταία λειτουργία που κάνει ο
Αρχιεπίσκοπος και κοινωνεί των αχράντων μυστηρίων. Ακολουθεί στο
προαύλιο της Αρχιεπισκοπής η σύλληψή του από τους Τούρκους.
Στην τρίτη ενότητα ο Αρχιεπίσκοπος και οι άλλοι τρεις επίσκοποι
παρουσιάζονται μπροστά στον Τούρκο διοικητή της Κύπρου, το
Μουσελλίμ-αγά. Ο τελευταίος κατηγορεί τον Αρχιεπίσκοπο ότι οι Ρωμιοί
ετοιμάζουν ξεσηκωμό. Ο Αρχιεπίσκοπος αρνείται τις κατηγορίες. Ο
Μουσελλίμ-αγά απειλεί και υπόσχεται. Ο Κυπριανός δεν κάμπτεται.
Απαντά με θάρρος και περηφάνια.
Η τέταρτη ενότητα περιλαμβάνει την εξασφάλιση ψεύτικης μαρτυρίας από
τους Τούρκους. Ο Μουσελλίμ-αγά προστάζει και φέρνουν ενώπιον του
ένα φτωχό βοσκό από τη Μαλούντα, ονόματι Δημήτρη, τον οποίο με
απειλές και υποσχέσεις εξαναγκάζει να μαρτυρήσει ψευδώς ότι οι
`Ελληνες της Κύπρου ετοιμάζουν ξεσηκωμό.
Στην πέμπτη ενότητα οι τέσσερις επίσκοποι βρίσκονται στη φυλακή όπου
προσεύχονται για τη ρωμιοσύνη. Εκεί δέχονται την επίσκεψη του γιου του

Κιόρογλου ο οποίος προσπαθεί να πείσει τον Αρχιεπίσκοπο να φύγει για
να σώσει τη ζωή του. Ο Κυπριανός και πάλι αρνείται. Τους επισκέπτεται
και ένας Τούρκος αξιωματούχος ο οποίος υπόσχεται να τους σώσει εάν
ομολογήσουν ενοχή. Τον διώχνουν με αποστροφή.
Η έκτη και τελευταία ενότητα διαλαμβάνει τη σκηνή της εκτέλεσής τους.
Για τελευταία φορά ο Μουσελλίμ-αγά φοβερίζει και συνάμα δίδει
υποσχέσεις. Παίρνει την πρέπουσα απάντηση "το γαίμαν που χ' ονώννετε
που μας τους δεσποτάες, εν λά(δ)ιν εις την λαμπρατζιάν π' αφταίνει να
σας κάψει". Ακολουθεί ο απαγχονισμός του Κυπριανού και ο
αποκεφαλισμός των άλλων τριών δεσποτάδων. Τέλος αποκεφάλισαν και
το ψευδομάρτυρα βοσκό, Δημήτρη.
Τον Ιούλιο του 1821 ο Τούρκος διοικητής της Κύπρου εξασφάλισε γραπτή
άδεια από την Υψηλή Πύλη, από τον Σουλτάνο, για να θανατώσει τους
επισκόπους της Κύπρου και μεγάλο αριθμό προκρίτων με την κατηγορία
ότι σχεδίαζαν ξεσηκωμό κατά της τούρκικης κυριαρχίας.
Την είδηση αυτή τη διαβιβάζει ένας μετριοπαθής Τούρκος, ο Κιόρογλου
στον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό τον οποίο επισκέπτεται κρυφά στο
Αρχιεπισκοπικό μέγαρο. Προτείνει ακόμα στον Αρχιεπίσκοπο να το
φυγαδεύσει στη Σκάλα όπου μπορεί να βρει άσυλο στα ξένα Προξενεία. Ο
Κυπριανός αρνείται διότι κάτι τέτοιο θα εσήμαινε χειρότερα κακά για την
υπόδουλη ρωμιοσύνη του νησιού.
Την επομένη ο Αρχιεπίσκοπος τελεί τη θεία λειτουργία και κοινωνεί των
αχράντων μυστηρίων. Βγαίνοντας από την εκκλησία συλλαμβάνεται και
οδηγείται ενώπιον του Τούρκου διοικητή όπου εν τω μεταξύ έχουν
οδηγηθεί και οι τρεις άλλοι δεσποτάδες. Κατά τη συνάντηση αυτή ο
Μουσελλίμ-αγά κατηγορεί την εκκλησιαστική ηγεσία ότι οι Ρωμιοί
ετοιμάζουν ξεσηκωμό. Τους καλεί να ομολογήσουν και παράλληλα τους
απειλεί με θάνατο. Ο Αρχιεπίσκοπος αρνείται τα πάντα και ταυτόχρονα
διακηρύσσει με περηφάνια ότι η ρωμιοσύνη θα επιζήσει στους αιώνες.
Οι δεσποτάδες οδηγούνται στο κρατητήριο και ο Μουσελλίμ-αγά καλεί
ενώπιόν του ένα φτωχό βοσκό από τη Μαλούντα, ονόματι Δημήτρη, τον
οποίο με απειλές και υποσχέσεις εξαναγκάζει να μαρτυρήσει ότι οι Ρωμιοί
του νησιού ετοιμάζουν ξεσηκωμό.
Στο κρατητήριο οι τέσσερις επίσκοποι δέχονται την επίσκεψη του γιου του
Κιόρογλου ο οποίος καταβάλει μια τελευταία προσπάθεια να σώσει τον
Αρχιεπίσκοπο. Ο Κυπριανός και πάλι αρνείται να εγκαταλείψει το ποίμνιο
του. Ταυτόχρονα τους επισκέπτεται ένας Τούρκος αξιωματούχος ο οποίος
υπόσχεται να σώσει τη ζωή τους εάν ομολογήσουν ενοχή. Τον διώχνουν
με περιφρόνηση. Προσεύχονται για τη σωτηρία της ρωμιοσύνης.

Στη συνέχεια τους παρουσιάζουν για μια ακόμη φορά ενώπιον του
Τούρκου διοικητή ο οποίος και πάλι με φοβέρες και υποσχέσεις
προσπαθεί να τους αποσπάσει ομολογία. Συναντά την άρνησή τους και
την περήφανη απάντηση του Αρχιεπισκόπου ότι το αδικοχυμένο αίμα των
δεσποτάδων θα γίνει το καμίνι όπου θα καταστραφούν οι Τούρκοι. Ο
Κιόρογλου καταβάλλει μια τελευταία προσπάθεια να μεταπείσει τον
Μουσελλίμ-αγά. Αυτός αρνείται και τον αποπέμπει.
Οι δεσποτάδες οδηγούνται στον τόπο του μαρτυρίου. Ο Αρχιεπίσκοπος
απαγχονίζεται ενώ οι τρεις δεσποτάδες αποκεφαλίζονται. Αποκεφαλίζεται
επίσης και ο ψευδομάρτυς βοσκός, Δημήτρης. Τα άψυχα κορμιά
παραμένουν άταφα τρεις ημέρες κατά διαταγή του Μουσελλίμ - αγά, για
παραδειγματισμό.
Η θυσία των επισκόπων και των προκρίτων της Κύπρου για χάρη της
ελευθερίας είναι η κεντρική ιδέα του ποιήματος. Από τη μια η τουρκική
βαρβαρότητα σε όλη της την έκταση και από την άλλη η περήφανη
ελληνική ψυχή σε όλο της το μεγαλείο. Το αίμα που χύνεται για την
ελευθερία δεν πάει χαμένο. Αντίθετα, ποτίζει και συντηρεί το δέντρο της
ελευθερίας, το οποίο αργά ή γρήγορα θα δώσει καρπούς. Την εποχή της
τουρκοκρατίας, η εκκλησία ήταν εκείνη που κράτησε τους σκλάβους
Ρωμιούς στις ρίζες και στα ιδανικά τους. Ο Αρχιεπίσκοπος ήταν εθνάρχης,
ήταν ταυτόχρονα εκκλησιαστικός και πολιτικός αρχηγός του υπόδουλου
λαού.
("Ανθολογία Κυπριακής Λογοτεχνίας", Για το Λύκειο, Μέρος Α΄, σελ. 81)
1. Η 9η Ιουλίου 1821 του Βασίλη Μιχαηλίδη γράφεται προς το τέλος
του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Με ποιο τρόπο δένεται με
τους εθνικούς πόθους και προσανατολισμούς τους ελληνισμού της
Κύπρου;
`Οταν γράφτηκε το ποίημα, η τουρκοκρατία ήταν πια παρελθόν. Η
κυριότητα της Κύπρου έχει από το 1878 μεταβιβασθεί στους `Αγγλους. Η
Αγγλοκρατία έχει ένα σχετικά πιο ανθρώπινο προσωπείο. Υπάρχουν και
εφαρμόζονται οι νόμοι. Οι άνθρωποι δεν είναι πια αντικείμενα στο έρμαιο
των χεριών του αφέντη. Η κατάσταση αυτή δίνει αφορμή για ένα καλύτερο
μέλλον. Γεννιέται η ελπίδα για εθνική αποκατάσταση.
Μέσα σ' αυτό το κλίμα οι εθνικοί πόθοι αναζωπυρώνονται. Οι Τούρκοι
είχαν το 1821 υπόδουλη ολόκληρη την Ελλάδα. Η Κύπρος ήταν ένα
κομμάτι του Ελληνισμού. `Ετσι η τύχη της Ελλάδας είναι ταυτόχρονα και
τύχη της Κύπρου. Αφού η Ελλάδα απελευθερώθηκε σίγουρα θα έρθει και

η σειρά της Κύπρου.
Οι Τούρκοι προσπαθούσαν να καταστείλουν την επανάσταση όχι μόνο
στην Ελλάδα αλλά και σε κάθε σημείο όπου υπήρχε Ελληνικό στοιχείο.
`Ετσι και η Κύπρος πληρώνει το ίδιο τίμημα που πληρώνει και ο
υπόλοιπος Ελληνισμός. Η μοίρα είναι κοινή. Οι εθνικοί πόθοι για
ελευθερία είναι οι ίδιοι στην Κύπρο και την Ελλάδα. Ο προσανατολισμός
της Κύπρου είναι πάντοτε ο Παρθενώνας.
2. Να σχολιάσετε την άποψη του Ν. Ξιούτα. "Το ηρωικό τούτο έπος,
αληθινό ποιητικό αριστούργημα σ' έμπνευση, σε απαράμιλλες
εικόνες ποιητικές, σ' εκφραστικότητα, τεχνική πλοκή και σε ύφος
πατριωτικής έξαρσης, δίκαια μπορεί να ονομασθεί το εθνικό έπος
της Κύπρου και να δώσει στο δημιουργό του τον τίτλο του εθνικού
ποιητή της Κύπρου μας".
Πράγματι το ποίημα είναι ένα αληθινό αριστούργημα στην έμπνευση, στην
πλοκή και στη γλωσσική έκφραση. Η Κυπριακή τοπολαλιά γίνεται στην
πένα του ποιητή ένα όργανο και μέσο εξαιρετικής έκφρασης με ζωηρά και
δυνατά νοήματα.
`Ομως εκείνο που κάνει το ποίημα πραγματικό έπος είναι το θέμα του και
η πατριωτική έξαρση η οποία ρέει ασταμάτητα σε όλους σχεδόν του
στίχους. Το στόμα του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού γίνεται το στόμα
ολόκληρου του υπόδουλου ελληνισμού της νήσου, ο οποίος υφίσταται την
αδικία και την ατίμωση, διατηρεί όμως την περηφάνια, την αξιοπρέπεια
του και τον πόθο για ελευθερία. Μπροστά στις φοβέρες και στις ψεύτικες
υποσχέσεις αντιτάσσει την τιμή, την αξιοπρέπεια και την ακατάλυτη αξία
της ελευθερίας. Γι' αυτό ακριβώς ο ποιητής μπορεί δίκαια να ονομασθεί ο
εθνικός ποιητής της Κύπρου μας.
3. Με ποιες εικόνες μας δίνει ο ποιητής:
α. την επερχόμενη συμφορά
β. τη σφαγή και το μαρτύριο
α. Οι εικόνες της επερχόμενης συμφοράς δίνονται από τον ποιητή μέσα
από τα πιο κάτω αποσπάσματα:
"`Ηρτεν του Μουσελλίμ -αγά φιρμάνι που την Πόρταν
κι' εψές άρπα κι' ανόρπιστα εγίνην μετζιλίσιν,
κι' έχ' ει πκιον εις χ'έριν του την μαύρην σας την σόρταν"
"… Σε δκυό λεφτά της ώρας,
να βαωθούν, να κλειωθούν κι' οι τρεις πόρτες της χώρας
μεν πα κ' αι φύουν οι Ρωμιοί στα όρη κ' αι χωστούσιν"
β. Η σφαγή και το μαρτύριο δίνονται μέσα από τους ακόλουθους στίχους:
" … έχω μιάλην προσταήν που το ψηλόν Διβάνιν
ταρκοντολόϊν τους Ρωμιούς, τους μιάλους τουν' του τόπου
να τους συνάξω μονομιάς κ'αι να τους ι'σκοτώσω".

"έχω στο νου μου, πίσκοπε, να σφάξω, να κρεμμάσω,
κι' αν ημπορώ που τους Ρωμιούς την Κύπρο να παστρέψω".
"κ' εβάλαν την συρτοθηλειάν ευτύς εις τον λαιμόν του
κ'αι κ'εί πκιον ετελειώσασιν τα κάστια που ταύραν"
"`Υστερα οι τζελλάτηδες με μιαν ψηλήν μανιέραν
εκόψασιν τους άλλους τρεις πούτουν γονατισμένοι"
4. Ποια διάσταση δίνει στη Ρωμιοσύνη ο Β. Μιχαηλίδης. Να βρείτε
και να σχολιάσετε τα σχετικά αποσπάσματα.
Ο ποιητής παρουσιάζει τη Ρωμιοσύνη ταυτόσημη με τον κόσμο ο οποίος
δεν έχει ούτε αρχή ούτε τέλος. Την προσομοιάζει ακόμη προς τον ήλιο ο
οποίος φωτίζει την ανθρωπότητα και που κανείς δεν μπορεί να τον
σβήσει. Τα σχετικά αποσπάσματα είναι τα ακόλουθα:
"Η Ρωμιοσύνη εν φυλή συνόκ'αιρη του κόσμου
κανένας δεν εβρέθηκεν για να την ιξηλείψη,
κανένας, γιατί σ'κέπει την που τάψη ο Θεός μου.
Η Ρωμιοσύνη εν να χαθή όντας ο κόσμος λείψη".
"Τον ήλιον με φύσημα μπορείς να τον ι-σβήσεις;"
5. Πώς προβάλλει μέσα από το ποίημα η σχέση Αρχιεπισκόπου
Κυπριανού-Κιόρογλου, καθώς και η στάση των Τουρκοκυπρίων;
Είναι φανερό ότι μεταξύ Κυπριανού και Κιόρογλου υπήρχε αμοιβαία
εκτίμηση και πολύ καλές σχέσεις. Οι ενέργειες του Κιόρογλου δείχνουν ότι
οι σχέσεις αυτές ήταν ιδιαίτερες και πολύ δυνατές. Είναι επίσης φανερό ότι
ο Κιόρογλου ήταν Τούρκος της Κύπρου, γεννημένος στο νησί.
Η νοοτροπία και η συμπεριφορά των Τουρκοκυπρίων ήταν πολύ
διαφορετική από εκείνη των Τούρκων της Τουρκίας, πράγμα που
συμβαίνει μέχρι σήμερα. `Οπως βλέπουμε στο ποίημα, Τουρκοκύπριοι
ντράπηκαν και στενοχωρήθηκαν από την απόφαση της Υψηλής Πύλης και
του Μουσελλίμ-αγά να εκτελέσουν την εκκλησιαστική ηγεσία και τους
προκρίτους του νησιού.

Ελεύθεροι Πολιορκημένοι/Σχεδίασμα Β'
Ο Σολωμός έγραψε το Β΄ Σχεδίασμα των "Ελεύθερων Πολιορκημένων" του στην
Κέρκυρα στα χρόνια μεταξύ 1833 - 1844. Το σχεδίασμα αυτό αποτελείται από
εξήντα ένα συνολικά αποσπάσματα, γραμμένα σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο και
ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία. Το ύφος του είναι περισσότερο αφηγηματικό.
Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι τα πεζά που υπάρχουν στα αποσπάσματα, τόσο
του Β΄ Σχεδιάσματος όσο και του Γ΄ Σχεδιάσματος, είναι σχέδια του Σολωμού στα
ιταλικά, τα οποία μεταφράστηκαν και εντάχθηκαν στο κείμενο από τον Ιάκωβο
Πολυλά. Υπάρχουν επίσης και κάποια άλλα πεζά κείμενα, τα οποία έγραψε ο
Πολυλάς για να βοηθήσει στην κατανόηση του κάθε αποσπάσματος.
Το θέμα των "Ελεύθερων Πολιορκημένων" είναι ο ηρωικός αγώνας των
Μεσολογγιτών κατά τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου (1825-1826). Η
αριθμητική και στρατιωτική υπεροχή των Τούρκων, οι συχνές επιθέσεις καθώς και
η έλλειψη τροφίμων ανάγκασαν τους αγωνιστές του Μεσολογγίου να
πραγματοποιήσουν την ηρωική έξοδο το βράδυ της 10ης προς την 11η Απριλίου
1826, την Κυριακή των Βαΐων. Ο Σολωμός εμπνεόμενος από το ιστορικό αυτό
γεγονός ανάγεται στον αγώνα του ανθρώπου για την ηθική, την εσωτερική του
ελευθερία.
Απόσπασμα 1:
 άκρα = απόλυτη, σχεδόν νεκρική σιγή.
 μνέει = ορκίζεται (αρχ. ελλην. ομνύω).
 Σουλιώτης = πολλοί Σουλιώτες, γνωστοί για την ηρωική τους δράση, ήταν
κλεισμένοι στο Μεσολόγγι.
 Αγαρηνός = χρησιμοποιεί ενικό αντί πληθυντικό, δηλ. Αγαρηνοί. `Ετσι
ονόμαζαν οι Βυζαντινοί του `Αραβες.
 βουνάκι = μικρό κοπάδι.
 εσύσμιξε = έσμιξε, ενώθηκε.
 ασπούδα = βιασύνη.
 ξαστοχώ = ξεχνώ.
 κραίνω = φωνάζω.
 σάλπιγγα = αναφέρεται στη σάλπιγγα του `Ελληνα πολέμαρχου.

 οκνός = αργός, βραδύς, εξασθενημένος.
 περιπαίχτρα = αναφέρεται στη σάλπιγγα του Αράπη, η οποία με το
σάλπισμά της κοροϊδεύει τους αδύναμους σωματικά πολιορκημένους.
 αράθυμος = ευέξαπτος, νευρικός.
 ρητός = ξεκάθαρος, σαφής, κατηγορηματικός.
ΔΟΜΗ
Το κάθε απόσπασμα αποτελεί και ιδιαίτερη ενότητα.
 Απόσπασμα 1: Η πείνα και η στέρηση έχουν εξασθενήσει σωματικά τους
πολιορκημένους.
 Απόσπασμα 2: Η ομορφιά της φύσης την άνοιξη μεγαλώνει την αγάπη για
τη ζωή.
 Απόσπασμα 3: Η πλεονεκτική θέση και υπεροχή των εχθρών απέναντι
στους Μεσολογγίτες.
Το Β΄ Σχεδίασμα αρχίζει με την απόλυτη, τη νεκρική σιωπή που επικρατεί στον
κάμπο. Παντού βασιλεύει η ερημιά και ο θάνατος. Μόνο ένα πουλί κελαηδάει,
καθώς έχει βρει ένα σπόρο για να φάει, ενώ η μάνα ζηλεύει που δεν μπορεί να
βρει τίποτα για να ταΐσει τα παιδιά της. Τα μάτια των πολιορκημένων έχουν
μαυρίσει από την πείνα και τη στέρηση. Σ' αυτά, που είναι το πιο πολύτιμο αγαθό
του ανθρώπου, ορκίζεται η μάνα. Στη συνέχεια ένας Σουλιώτης πολεμιστής,
εξαντλημένος κι αυτός από την πείνα, στέκεται κάπου παράμερα και κλαίει.
Απευθύνεται στο τουφέκι του και του εκφράζει την αδυναμία του. Το τουφέκι έχει
γίνει άχρηστο στα χέρια του, καθώς η πείνα τού έχει πάρει όλες τις δυνάμεις του
και δεν μπορεί τώρα να το σηκώσει και να το χρησιμοποιήσει. Περισσότερο όμως
ενοχλεί τον αγωνιστή το γεγονός ότι ο εχθρός γνωρίζει αυτή του την αδυναμία.
Το απόσπασμα αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το απόσπασμα 1. Εδώ
παρουσιάζεται η φύση στην ομορφότερή της ώρα, την άνοιξη. Την άνοιξη όλα
ανανεώνονται, η ομορφιά της φύσης κατακλύζει τα πάντα, ενώ παντού επικρατεί η
εύθυμη διάθεση, η χαρά και το κέφι. Μπροστά σ' αυτό το θαύμα της αναγέννησης
της φύσης, η αγάπη των πολιορκημένων για τη ζωή γίνεται μεγαλύτερη, ενώ η
ιδέα του θανάτου βαριά και ασήκωτη. Πολύ χαρακτηριστικά λέει ο ποιητής στο
πεζό κείμενο των στοχασμών του που προηγείται: "Η ωραιότης της φύσης, που
τους περιτριγυρίζει, αυξαίνει εις τους εχθρούς την ανυπομονησία να πάρουν τη
χαριτωμένη γη, και εις τους πολιορκημένους τον πόνο ότι θα τη χάσουν". Η φύση
λοιπόν, μ' αυτή την ανοιξιάτικη έκρηξη ομορφιάς της, γίνεται ένας "πειρασμός", μια
πρόκληση που δελεάζει τους πολιορκημένους, καθώς τους καλεί στη ζωή. Είναι
φυσικό οι πολιορκημένοι, που αισθάνονται το θάνατο πολύ κοντά τους, να
απελπίζονται και να λυπούνται ακόμη περισσότερο, όταν βλέπουν γύρω τους τη
φύση στολισμένη με όλες τις ομορφιές της, όπως είναι την άνοιξη. Διότι ο θάνατος

σε μια τέτοια εποχή πολλαπλασιάζεται και είναι σαν να πεθαίνει ο άνθρωπος όχι
μια αλλά χίλιες φορές. `Ετσι, η ψυχή τρέμει και για μια στιγμή παρασύρεται από
την ομορφιά και τη γλύκα της ζωής, με κίνδυνο να ξεχάσει το χρέος προς την
πατρίδα.
Τον ύμνο προς τη φύση διακόπτει ξαφνικά το σάλπισμα ενός από τους `Ελληνες
πολέμαρχους, που καλεί τους αγωνιστές σε πολεμικό συμβούλιο. Η στιγμή που
γίνεται αυτό είναι καθοριστική, καθώς η σάλπιγγα πρέπει να διακόψει το μαγευτικό
τραγούδι της άνοιξης, για να μη μειωθεί η ανδρεία των πολιορκημένων από τον
πειρασμό αυτό. Ο ήχος της σάλπιγγας όμως ακούγεται πολύ σιγανός και
αδύναμος, καθώς η πείνα έχει εξαντλήσει σωματικά τον σαλπιγκτή, ο οποίος δεν
έχει δύναμη να φυσήξει. Γέλια ξεσπούν στο εχθρικό στρατόπεδο στο άκουσμα του
ξέπνοου σαλπίσματος του `Ελληνα πολέμαρχου. Ο Αράπης (Αιγύπτιος)
σαλπιγκτής, για να ειρωνευτεί τους Μεσολογγίτες και να τους μειώσει το ηθικό
παίρνει τη σάλπιγγά του και σαλπίζει δυνατά, γεμίζοντας τον αέρα με ισχυρούς
ήχους. Το σάλπισμά του, δυνατό και βροντερό, φτάνει απειλητικό στο αντίπαλο
στρατόπεδο, με αποτέλεσμα να προκαλέσει τον τρόμο και την απελπισία στους
πολιορκημένους.
ΙΔΕΕΣ
 Η μεγάλη αγάπη που νιώθει ο κάθε άνθρωπος για την ιδιαίτερή του πατρίδα
(φιλοπατρία), καθώς και η νοσταλγία και ο πόνος του όταν βρίσκεται μακριά
της, στην ξενιτιά.
 Η ομορφιά μιας χώρας συμπληρώνεται από την απουσία ξένου τυραννικού
ζυγού.
 Πραγματικά ευτυχισμένος θεωρείται ο άνθρωπος που ζει αλλά και πεθαίνει
στην πατρίδα του.
("Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας", Β΄ Λυκείου, σελ. 42)
1. Απ. 2. Στο πεζό τμήμα ο ποιητής διατυπώνει την ιδέα που θέλει να
πραγματώσει στους στίχους που ακολουθούν: "θάλασσα, γη … και εις το
βάθος της". Αφού μελετήσετε τους στίχους του αποσπάσματος 2, να
απαντήσετε στα ερωτήματα: α) Με ποιον τρόπο ποιητής πραγματώνει την
πρόθεση του; β) Ποιοι είναι οι στίχοι που εκφράζουν συνοπτικότερα την
ιδέα του ποιητή;
α) Στο απόσπασμα 2, στόχος του ποιητή είναι να τονίσει πόσο μεγάλο πειρασμό
και πρόκληση αποτελεί η φύση με τις ομορφιές της για τους πολιορκημένους
Μεσολογγίτες. Παρουσιάζει λοιπόν τη γη, τον ουρανό και τη θάλασσα
"συγχωνευμένα" να πολιορκούν την ανθρώπινη ψυχή στην επιφάνεια και στο
βάθος της. Για να πετύχει και να πραγματώσει την πρόθεσή του ο ποιητής, πρέπει
να δείξει την ενότητα των στοιχείων της φύσης, δηλαδή της γης, του ουρανού και

της θάλασσας. `Οσο περισσότερο τονιστεί και επαινεθεί η ομορφιά της φύσης,
ιδιαίτερα τώρα που είναι άνοιξη και βρίσκεται σε πλήρη αναγέννηση, τόσο πιο
έντονα και καθαρά θα φανεί η τραγικότητα της πολιορκίας. `Ετσι, απεικονίζονται με
τον καλύτερο τρόπο τα τρία στοιχεία της φύσης που, καθώς βρίσκονται σε πλήρη
ομορφιά και έξαρση, αποτελούν ακόμη μεγαλύτερη πρόκληση για τους
πολιορκημένους Μεσολογγίτες.
β) Οι στίχοι που εκφράζουν συνοπτικότερα την ιδέα του ποιητή είναι οι ακόλουθοι:
 "Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη". Αναφέρεται στη
μαγευτική ομορφιά της φύσης.
 "`Οποιος πεθαίνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει". Ο θάνατος σε μια τέτοια
εποχή, όπου όλα ξαναγεννιούνται και βρίσκονται σε πλήρη ομορφιά,
πολλαπλασιάζεται και αποκτά μεγαλύτερη δύναμη, ενώ η φύση κάνει την
επιθυμία των ανθρώπων για ζωή εντονότερη.
 "Τρέμ' η ψυχή και ξαστοχά γλυκά τον εαυτό της". Δείχνει τον κίνδυνο που
υπάρχει και που μπορεί να παρασύρει τους Μεσολογγίτες, κάνοντάς τους
να ξεχάσουν το χρέος τους προς την πατρίδα, εξαιτίας του μεγάλου
πειρασμού της φύσης.
2. Απόσπασμα 3. Στο απόσπασμα αυτό έχουμε μια αντιπαράθεση
σαλπισμάτων (ήχων). Μπορείτε να πείτε α) ποια είναι η τελική εντύπωση
που αφήνει αυτή η αντιπαράθεση; β) ποιες είναι οι λέξεις που δηλώνουν
ήχο; γ) ποιοι είναι οι στίχοι που δημιουργούν τις ισχυρότερες ηχητικές
εντυπώσεις και ποιοι οι επικρατέστεροι φθόγγοι σ' αυτούς;
Στο απόσπασμα 3 έχουμε μια αντιπαράθεση σαλπισμάτων: το σάλπισμα του
`Ελληνα πολέμαρχου, που είναι αδύναμο και σιγανό, καθώς η πείνα έχει
εξασθενήσει σωματικά τον πολιορκημένο σαλπιγκτή, και το σάλπισμα του Αράπη,
που είναι δυνατό, χαρούμενο και ισχυρό.
 Η τελική εντύπωση που αφήνει αυτή η αντιπαράθεση είναι μια εντύπωση
φρίκης και τρόμου. Είναι φανερό ότι οι εχθροί βρίσκονται σε
πλεονεκτικότερη θέση από τους πολιορκημένους Μεσολογγίτες. Κατά
κάποιο τρόπο, λοιπόν, ο αναγνώστης προετοιμάζεται έτσι για το τραγικό και
αναπόφευκτο που θα ακολουθήσει.
 Οι λέξεις που δηλώνουν ήχο είναι: σάλπιγγα, τραγουδιού, γρικάει, ηχώ,
γέλιο, βαρώντας, τρικύμισε (δημιούργησε ηχητικά κύματα), λαλιά, ρητή.
 Οι στίχοι που δημιουργούν τις πιο ισχυρές ηχητικές εντυπώσεις είναι οι
στίχοι 9-12: "Βαρώντας γύρου ολόγυρα … κατά το κάστρο". Οι
επικρατέστεροι φθόγγοι σ' αυτούς είναι το οδοντικό τ και τα υγρά λ και ρ. Οι
στίχοι αποτελούν παρήχηση του ρ, που υπάρχει σχεδόν σε κάθε λέξη.

Ελεύθεροι Πολιορκημένοι/Σχεδίασμα Γ'
Το Σχεδίασμα Γ΄ γράφτηκε το 1884 και είναι απόσπασμα από το ημιτελές
έργο "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι". Ο Σολωμός γράφει αυτό το έργο
εμπνευσμένος από τον ηρωικό αγώνα των Μεσολογγιτών κατά τη δεύτερη
πολιορκία του Μεσολογγίου (1825-1826). Στην πραγματικότητα το
Σχεδίασμα Γ΄ αποτελεί ένα ξαναδούλεμα του Σχεδιάσματος Β΄ σε νέα
μορφή. Συγκεκριμένα, στο Σχεδίασμα Γ΄ ο Σολωμός εγκαταλείπει πια την
ομοιοκαταληξία κι έτσι ο στίχος αποκτάει μεγαλύτερη ελευθερία και άνεση.
Το Σχεδίασμα Γ΄ αποτελείται από 15 αποσπάσματα. Σ' αυτό ο ποιητής με
προτροπή της θεάς Ελευθερίας ψάλλει την πολιορκία του Μεσολογγίου.
Παράλληλα παρουσιάζει τις ηθικές δυνάμεις που "πολιορκούν" τους
Μεσολογγίτες. Αυτές είναι: ο πειρασμός της ζωής μέσω της ανοιξιάτικης
φύσης, η απογοήτευση με την άφιξη του τουρκικού στόλου και οι
αναμνήσεις της παλιάς ευτυχισμένης ζωής. `Ομως, οι Μεσολογγίτες
άντεξαν τις δοκιμασίες και δεν υπέκυψαν σε καμιά απ' αυτές. Στο
απόσπασμα 13 του Σχεδιάσματος Γ΄ παρουσιάζεται η ηρωική έξοδος των
Μεσολογγιτών. Απέκτησαν ψυχική και ηθική ελευθερία, επειδή
ελευθερώθηκαν από τις επιθυμίες τους. Γενικά στο Γ΄ Σχεδίασμα ο
Σολωμός παρουσιάζει τον αγώνα του ανθρώπου ανάμεσα στο καθήκον
προς την πατρίδα και προς τη ζωή. Η γλώσσα είναι η δημοτική, ανάμεικτη
με σολωμικούς ιδιωματισμούς. Το ύφος είναι λιτό, γλαφυρό και σοβαρό. Ο
στίχος είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος.
 μητέρα = πρόκειται για τη μητέρα - πατρίδα
 τα μάτια τούτα = δηλαδή τα μάτια του ποιητή
 ανάκουστος = αυτός που δεν έχει ξανακουστεί, πρωτάκουστος.
 αλαφροΐσκιωτος = αυτός που βλέπει οράματα και επικοινωνεί με
τις νεράιδες και τα ξωτικά
 κορασιά = α) η ομορφιά της ζωής και της φύσης, β) νεράιδα, γ) η
αναδυόμενη Αφροδίτη, δ) η θεά Ελευθερία - Ελλάδα.

 είν' έτοιμα = εννοεί τα σπαθιά.
ΔΟΜΗ
Το κάθε απόσπασμα αποτελεί και ιδιαίτερη ενότητα.
Απόσπασμα 1: Ο οραματισμός της Πατρίδας και η παράκληση του
ποιητή στη θεά να τον εμπνεύσει.
Απόσπασμα 3: Η ζωή συνεχίζεται παρά την εμπόλεμη κατάσταση που
επικρατεί στο Μεσολόγγι.
Απόσπασμα 6: Οι ομορφιές της φύσης την άνοιξη και ο πειρασμός των
Μεσολογγιτών.
Απόσπασμα 13: Οι τελευταίες στιγμές πριν από την έξοδο.
Απόσπασμα 1: Σ' αυτό ο ποιητής βλέπει το όραμα της
προσωποποιημένης πατρίδας. Τη χαρακτηρίζει μεγαλόψυχη και
αξιοπρεπή στις ευχάριστες και τις δυσάρεστες στιγμές. Συγκεκριμένα την
αποκαλεί "Μητέρα μεγαλόψυχη στον πόνο και στη δόξα". Τα παιδιά της,
δηλαδή οι `Ελληνες, ζουν με την ελπίδα ότι κάποτε θα ελευθερωθεί η
Πατρίδα. `Ομως, μόνο ο ποιητής τη βλέπει μπροστά του σε όραμα. Η
Πατρίδα παρουσιάζεται ακίνητη, δηλαδή ατάραχη στις δύσκολες στιγμές.
Βρίσκεται πάνω σε σωρούς από φύλλα δάφνης και βάγια που
φανερώνουν τη δόξα της. `Ισως ο ποιητής να οραματίζεται την πατρίδα τις
μέρες της Λαμπρής και των Βαΐων. Στη διαπίστωση αυτή μας οδηγούν τα
βάγια, που χρησιμοποιούνται τις άγιες μέρες του Πάσχα. `Ισως πάλι το
όραμα αυτό παραπέμπει έμμεσα στην ηρωική έξοδο των Μεσολογγιτών τη
νύχτα της 10ης προς την 11η Απριλίου (βλ. απόσπασμα 13). Η Πατρίδα
δεν πατάει στη γη, απλώς αιωρείται σαν τον ουρανό. Ο ποιητής
απευθύνεται σ' αυτή, της ζητάει να του μιλήσει, για να μπορέσει να ακούσει
τα λόγια της και να τα χαρίσει στους `Ελληνες. Την παρακαλεί να τον
εμπνεύσει, για να υμνήσει τη θέληση των Μεσολογγιτών να ζήσουν ή να
πεθάνουν ελεύθεροι. Τέλος, απευθύνεται σ' αυτήν με τα εξής λόγια: "Δόξα'
χ' η μαύρη πέτρα του και το ξερό χορτάρι". Σύμφωνα με την υπόδειξη στο
τέλος του αποσπάσματος η θεά απαντά στον ποιητή και τον προστάζει να
ψάλλει την πολιορκία του Μεσολογγίου.
Απόσπασμα 3: Οι Μεσολογγίτες συνήθισαν πια τη ζωή του πολέμου.
Νομίζουν ότι η ζωή τους συνεχίζεται κανονικά με τα τραγούδια των
κοριτσιών και τα παιχνίδια των παιδιών. Οι αναμνήσεις από την παλιά
ευτυχισμένη ζωή υπάρχουν στις ψυχές των αγωνιστών. γι' αυτό νομίζουν
ότι ο πόλεμος δεν τους επηρεάζει.

του νεκρού αδελφού

του νεκρού αδελφού

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (14)

Similar to του νεκρού αδελφού

Similar to του νεκρού αδελφού (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (17)

του νεκρού αδελφού