yliko

1. ΤΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ
Στοιχείο που επιβάλλεται να προσέξουμε κατά τη διαδικασία γραφής της έκθεσης (παραγωγή
κειμένου) είναι το επικοινωνιακό πλαίσιο που θα μας ζητηθεί να ακολουθήσουμε. Όταν λέμε
επικοινωνιακό πλαίσιο εννοούμε τα εξωτερικά στοιχεία του κειμένου, όπως η προσφώνηση ή ο
χαιρετισμός, και τα εσωτερικά στοιχεία του, όπως η γλώσσα, το ύφος, το γραμματικό πρόσωπο, η
οπτική προσέγγισης του θέματος κ.ά. Αυτά τα στοιχεία λοιπόν έχουν να κάνουν βέβαια με το είδος
του κειμένου που θα αναπτύξουμε Είδη κειμένου που ενδέχεται να χρειαστεί να «παράγουμε»
είναι:
 Δοκίμιο αποδεικτικό - πειθούς
 Δοκίμιο στοχασμού
 Άρθρο
 Επιφυλλίδα
 Ομιλία
 Εισήγηση
 Επιστολή
> Αποδεικτικό δοκίμιο / πειθούς
 Συνάδει με την παραδοσιακή μορφή έκθεσης.
 Αποδεικτικό: Το δοκίμιο που θα γράψει ένας μαθητής στις εξετάσεις δε θα διαφέρει πολύ
από το άρθρο. Δηλαδή θα μοιάζει το κείμενό του με άρθρο χωρίς τίτλο και θα αφήνει να
διαφαίνεται η άποψή του.
 Τα χαρακτηριστικά του αποδεικτικού δοκιμίου : απαιτεί τεκμηρίωση των θέσεων, σοβαρό
ύφος, προσεγμένη έκφραση, ενώ το προσωπικό -υποκειμενικό στοιχείο υπάρχει βέβαια,
αλλά είναι εξασθενημένο. Τεχνική πειθούς που ενδείκνυται είναι η επίκληση στη λογική.
Ως απαραίτητο εξωτερικό στοιχείο του είναι ο τίτλος. (Αν ζητηθεί η κλασική έκθεση, τότε ο
τίτλος δεν χρειάζεται.)
 Πρόθεση: Ο δοκιμιογράφος κρίνει ή εκλαϊκεύει επιστημονικά θέματα αποσαφηνίζει έννοιες,
πληροφορεί, ερμηνεύει, αποδεικνύει, μεταδίδει στο ευρύ κοινό γνώσεις, αφήνοντας να διαφανεί η
άποψή του μεαντικειμενική τεκμηρίωση βάσει δεδομένων.
 Γλώσσα: Αναφορική – κυριολεκτική της γλώσσας.
 Τρόποι πειθούς: Επίκληση στη λογική (τεκμήρια- επιχειρήματα)
 Δομή: Λογική τριμερής διάταξη – δόμηση του λόγου.
> Δοκίμιο στοχασμού
Απαιτεί χρήση μεταφορικής, ποιητικής, συγκινησιακής γλώσσας, ενδεχομένως και συμβόλων. Το
ύφος πιθανότατα θα είναι οικείο, φυσικό ή λυρικό. Η δομή του κειμένου χαλαρή, καθώς ο τρόπος
ανάπτυξης των ιδεών θα είναι συνειρμικός - διαισθητικός, ενώ το προσωπικό στοιχείο ιδιαίτερα
έντονο. Το θέμα προσεγγίζεται από καθαρά υποκειμενική σκοπιά, αφού καλούμαστε να
αναπτύξουμε ελεύθερα τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τους προβληματισμούς μας. Κυρίαρχος
τρόπος πειθούς είναι η επίκληση στο συναίσθημα. Φυσικά και στο δοκίμιο στοχασμού χρειάζεται
να τεθεί τίτλος. (Όλα αυτά, βέβαια, καθιστούν δύσκολο να ζητηθεί από το μαθητή σε πανελλήνιες
εξετάσεις να αναπτύξει δοκίμιο στοχασμού.)
[Και στις δύο περιπτώσεις ο μαθητής οφείλει να μη σταθεί στην επικαιρότητα.]
> Άρθρο
 Τίτλος: Πρέπει να είναι περιεκτικός, σύντομος, μπορεί να είναι χιουμοριστικός ή και
ειρωνικός, συχνά αρηματικός. Π.χ Τα οφέλη του Διαδικτύου στην εκπαίδευση.

2.  Περιεχόμενο: Αφορμάται συνήθως από ένα επίκαιρο γεγονός για το οποίο ο αρθρογράφος-
μαθητής εκφράζει απόψεις και κάνει σχόλια, με παράθεση επιχειρημάτων που στηρίζονται
σε διάφορα είδη τεκμηρίων.
 Σκοπός: είναι η πειθώ και η πληροφόρηση. Κατά συνέπεια, η πιο συνηθισμένη και
κατάλληλη τεχνική πειθούς είναι η επίκληση στη λογική, χωρίς να αποκλείεται η παρουσία
και άλλων τρόπων. Οφείλουμε να σταθούμε αποκλειστικά στην επικαιρότητα.
 Γλώσσα: είναι συνήθως αναφορική/κυριολεκτική και το ύφος σοβαρό, αν και περισσότερο
εξαρτώνται από το επίπεδο του αναγνωστικού κοινού στο οποίο υποθετικά απευθύνεται ο
αρθρογράφος (διαφορετικός ο τρόπος γραφής σε ένα άρθρο που γράφεται για τη σχολική
εφημερίδα (αμεσότητα ύφους) από αυτόν ενός άρθρου που προορίζεται για την εφημερίδα
της πόλης(απρόσωπο και αντικειμενικό ύφος)).
 Ύφος: Απρόσωπο και αντικειμενικό. Όταν γράφουμε άρθρο για τη σχολική/ό εφημερίδα ή
περιοδικό, μπορεί να έχει κάποια αμεσότητα,
> Επιφυλλίδα
Οφείλουμε να βάλουμε τίτλο και να ακολουθήσουμε τα στοιχεία γραφής του αποδεικτικού
δοκιμίου με τη διαφορά ότι δεν αποκλείεται να αναφέρεται στην επικαιρότητα.
> Ομιλία - Εισήγηση
 Πρέπει να ξεκινήσουμε με μια προσφώνηση (Αγαπητοί συμμαθητές, Αγαπητοί καθηγητές,
Αξιότιμοι σύνεδροι, Κυρίες και κύριοι κ.ά ανάλογα με την περίσταση και το επίπεδο του
ακροατηρίου).
 Στον πρόλογο θέτουμε την αφορμή, δηλώνουμε την ιδιότητά μας ως ομιλούντες το θέμα και
το σκοπό της ομιλίας και στη συνέχεια αναπτύσσουμε την κύρια ιδέα (π.χ Αξιοποιώντας την
ευκαιρία που μου δίνεται θα ήθελα να εκφράσω τις απόψεις μου σχετικά με τις πολλαπλές
δυνατότητες αλλά και τους επικείμενους κινδύνους από τη χρήση του Διαδικτύου στην
εκπαίδευση. Προσκομίζοντας τη μαθητική μου εμπειρία φρονώ ότι θα αναδειχθούν κι άλλες
πτυχές του θέματος).
 Κύριο θέμα: Αναπτύσσουμε τις θέσεις μας με παράθεση επιχειρημάτων τα οποία
διατυπώνουμε με ζωντανό και επικοινωνιακό ύφος, ώστε να αναδεικνύεται η
προφορικότητα του λόγου.
 Η γλώσσα, το ύφος, οι τρόποι πειθούς εξαρτώνται από το θέμα αλλά και το επίπεδο του
ακροατηρίου στο οποίο υποτίθεται ότι απευθυνόμαστε. Το α' ενικό, το α' και β' πληθυντικό
είναι συνήθως τα κατάλληλα γραμματικά πρόσωπα.
 Στοιχεία προφορικότητας:
• οι αποστροφές στο κοινό με φράσεις: «όπως όλοι γνωρίζετε…, νομίζω ότι όλοι θα
συμφωνούσατε αν…., ποιος από μας δεν είναι σε θέση να γνωρίζει…..
• η χρήση του α’ ή β’ προσώπου (π.χ Νομίζω ότι είναι αναγκαίο να τονίσω, όλοι νομίζω
θα συμφωνούσατε…)
• η διατύπωση ρητορικών ή απλών ερωτημάτων.
 Επίλογος: ολοκληρώνοντας την παρουσίασή μας τονίζουμε κάποιο σημείο που το θεωρούμε
σημαντικό και εξάγουμε κάποιο συμπέρασμα.
 Το κείμενο κλείνει με χαιρετισμό - επιφώνηση που ποικίλει ανάλογα με το ακροατήριο (Σας
ευχαριστώ για την προσοχή σας, Σας ευχαριστώ που με ακούσατε…).
> Επιστολή
 Εξωτερικά γνωρίσματα: Πάνω δεξιά σημειώνουμε τόπο και ημερομηνία.
 Προσφώνηση: Η κλητική προσφώνηση μπορεί να είναι επίσημη (π.χ Αξιότιμε κύριε
Υπουργέ, Κύριε Δήμαρχε) ή φιλική (π.χ Αγαπητέ/ή φίλε/η) ανάλογα με το είδος της
επιστολής που ζητείται.

3.  Πρόλογος: Καλό είναι να είναι ευδιάκριτα τρία σημεία: α) η αφόρμηση, β) η ιδιότητα του
επιστολογράφου και γ) η πρόθεση του (π.χ Με αφορμή το δημόσιο διάλογο για το λεγόμενο
«ψηφιακό σχολείο», ως μέλη του δεκαπενταμελούς συμβουλίου του σχολείου μας, θα
θέλαμε να καταθέσουμε την άποψη μας προσκομίζοντας τη μαθητική μας εμπειρία σχετικά
με το θέμα, έτσι ώστε να αναδειχθούν όλες οι αντίζυγες πτυχές του θέματος).
 Κύριο θέμα: Τεκμηριωμένη έκθεση επιχειρημάτων και θέσεων-προτάσεων με ισόρροπη
επίκληση στη λογική και το συναίσθημα. Ανατροφοδότηση στη προσφώνησή μας (π.χ
Κύριε υπουργέ), έκθεση των θέσεων μας με χρήση αναφορικής (κυριολεκτικής) γλώσσας
και α ή β΄ προσώπου.
 Επίλογος: Ανακεφαλαιώνουμε και προβάλλουμε την κύρια πρότασή μας ή πυκνώνουμε τις
περισσότερες μας προτάσεις, ώστε να κλείσουμε προτρέποντας τον αποδέκτη της επιστολής
να αναλάβει δράση και να ανταποκριθεί στα αιτήματά μας –προτάσεις μας.
 Επιφώνηση: Επίσημη ή φιλική ανάλογα με τον αποδέκτη της επιστολής (π.χ Με τιμή, Με
εκτίμηση, Με ανυπόκριτο/ειλικρινή σεβασμό-Φιλικά).
 Ύφος: Οικείο και φιλικό αν απευθύνεται σε φίλο μας, επίσημο, σοβαρό ακόμη και
στηλιτευτικό αν το απαιτεί το δοθέν θέμα. (π.χ Σε μία επιστολή να καταδικάσετε την
απόφαση…..)
Δεν αρκεί η προσφώνηση και ο χαιρετισμός για να αποδώσουμε το επικοινωνιακό πλαίσιο σε
οποιοδήποτε κείμενο. Η γλώσσα, το ύφος, το πρόσωπο κυρίως, αλλά και προσφωνήσεις, όταν
αλλάζει η ενότητα ή πριν τον επίλογο, είναι απαραίτητα στοιχεία