Системийн онол

1. Луманы эрх зүйн систем
А.Хишигтөгс
1. Т.Парсонс болон Н.Луман нарын эрх зүйн системийн тайлбарлалын ижил төстэй
болон ялгаатай тал шинжүүдийг тайлбарлах
Луман социологидоо дараахыг үзжээ:
- Коммуникац буюу харилцаа бол социал бодит байдал
- Нийгэм нь нарийн төвөгтэй хийгээд коммуникацын систем
- Нээлттэй систем буюу бүхэл бус харин хүрээлэгч орчин
- Дэд системүүд нь функцуудээ гүйцэтгэсээр байдаг ба нэг нь эрх зүй
Луман Парсонсынхоос өөр гол ялгаа нь нийгмийн систем өөрөө хөгжин оршиж
буй утга учир бүхий шинжтэй гэжээ. Цухасхан дүгнэвэл Парсонс илүү бүтцийн хийгээд
макро түвшнийг чухалчилсан бол Луман илүү хүлээлт хийгээд микро түвшнийг
чухалчилжээ. Харилцааны үйл явц өөрөө үргэлж ямар нэг утга учрыг үүсгэдэг бөгөөд
тэгснээрээ системийн оршин тогтнолыг бататгах аж. Гэхдээ феноменологийн хандлага
шиг хувь хүмүүсийг чухалчлаагүй харин систем гэдгээрээ макро түвшны онол
төлөөлөгч хэвээр байдаг.
Луман Парсонстой ижил шинж нь социологийн гол онол болох системийн
онолыг нийгмийн шинжлэх ухаанд бие даасан томоохон онолын байр суурьтай болоход
хоёул адил хүчин зүтгэжээ. Нийгэм өөрийн зүй тогтлоор хөгждөг гэх эволюцын
хандлагатай адил ч улам боловсронгуй бие дааж хөгжихдөө Луманы аутопоэтик гэх
ойлголтоор систем ч өөрөө хөгждөг.
Хэрэв харилцаа үгүй болвол нийгэм задрах ба иймд харилцаа нь нийгмийн
системийн оршин тогтнож буй гол хүчин зүйл болдог.
2. Эрх зүй "Аутопоэтик" систем болох үндсэн шинжүүдийг тайлбарлах
Аутопоэтик систем өөрийгөө бусдаас ялгадаг үндсэн шинжтэй. Эволюцийн онол
болоод позитивизмын парадигмт онолууд гэхэд байгалийн ухааны ойлголтууд дээр
(организм гэх мэт) суурилсан байдаг. Харин Луманы уг систем нь байгалийн шинж дээр
бус нийгмийн шинжтэй. Юугаараа ялгардаг вэ гэхээр харилцаа нь утга учир бүхий ба
энэ нь нийгмийн системийн оршин тогтнол болдог. Байгалийн шинжтэй систем бол утга
учир бүхий харилцаа байхгүй байлаа ч (хэрэв бүхий л амьд организм дэлхий дээр
байхгүй гэвэл) байгаль өөрөө оршсоор байна. Харин нийгэмд харилцаа үгүй болвол
нийгэм өөрөө үгүй болно гэсэн үг. Иймд нийгмийг ялгарлын систем гэх боломжтой.
Эрх зүйн систем ч дэд систем болохын хувьд өөрийгөө ялгаруулах чадвартай. Энэ
дэд систем нь нэгэнлэг ойлголт бүхий харилцааг шаарддаг. Эндээс утга учир илүү
тодорхой болдог тул оршин тогтнол ч батаждаг гэсэн үг болно. Энэ систем нь бусад
бүхий социал системтэйгээ харилцаанд оршоостой байна.

2. Луман хүлээлт гэх ойлголтыг харилцаанд чухал болохыг шинжилсэн. Түүнчлэн
хүлээлтийн хүлээлт гэсэн ойлголттой холбогдоно. Үүгээр л хүмүүс рационаллаг
харилцан үйлчлэлд орж нийгэм эмх журамлагддаг. Хэм хэмжээ үргэлж субьектийн
хүлээлттэй хамтдаа байна.
Дэд систем бүр өөрсдийн гэсэн кодуудаараа ялгардаг. Нэг бол хуулийн дагуу
байна, нэг бол хууль бус байна. Энэ мэт кодууд хүлээлтэй мөн хүлээлтийн хүлээлттэй
уялдаатай харилцаа өрнөнө. Луман ингэж хэлжээ “Эрх зүй нь хууль тогтоогчийн
үзэгний хошуугаар бүтээгдээгүй. Энэ нь эрх зүйн дүрэм шаардлагууд, олон тооны хэм
хэмжээний хүлээлтүүдээс бүрддэг”.
Тэрээр неопозитив шинжийг социал системтэй холбоотойг өгүүлсэн тул энд хувь
хүний үнэт зүйл биш харин харилцааны явцад үүсдэг хэм хэмжээг эрх зүйн системд авч
үзсэн. Үнэт зүйл нь харилцааны аутопоэтик системийг симболик болгох төдий аж.
Яагаад гэвэл үнэт зүйл релятив шинжтэй тул системийн тогтвортой байдлын эсрэг болох
нь байдаг. Эцсийн эцсийн эрхзүйн социологи нь судлагдахуунаа социал аутопоэтик дэд
системийн байдлаар авч үзэх шаардлагатай аж.