Автор: Жозеф Стиглиц

1. Номын шүүмж
Жозеф Стиглиц
Дэлхийчлэл ба түүний сэтгэлд эс нийцэх нь
Жозеф Стиглиц нь АНУ-ын Колумбын ихсургуулийн профессор бөгөөд Дэлхийн
банкны ахлах дэд ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан туршлага дээрээ үндэслэж энэ номоо
бичжээ. Дэлхийчлэл гэдгээр Стиглиц нэг газар хэлсэн зүйл тэр дороо дэлхий дахинд
тархахыг, нэг оронд явуулсан бодлого бусад оронд ч мөн тусахыг хэлнэ гэжээ. Ингэхдээ
хэрэглээд огтхон ч амжилт олоогүй “цочролын эмчилгээ” гэх мэт хэтэрхий туйлширсан
бодлогыг ул суурьтайгаар хатуу шүүмжилсэн. Уг нь эдийн засгийн зөв бодлого ядуу
хүмүүсийн амьдралыг өөрчлөх чадавхтай байдаг ч Олон Улсын Валютын Сан (цаашид
ОУВС) зэрэг дэлхийчлэлд уриалагч байгууллагууд үүнийг эсрэгээр нь хийдэг.
ОУВС-ийн явуулдаг бодлого нь зах зээл нь үр ашигтай эцсийн үр дүнд өөрөө
хүрдэг гэсэн хоцрогдсон төсөөлөл дээр үндэслэсэн байдаг ба засгийн газруудад
хүссэнээр нь зах зээлд хөндлөнгөөс оролцохыг, эдийн засгийн өсөлтийг жолоодож хүн
бүрийг илүү чинээлэг болгоход чиглэсэн арга хэмжээ авахыг зөвшөөрдөггүй.
Дэлхийчлэл нь Африк, Латин Америк болон Азийн буурай орнуудын тогтвортой
байдлыг ч авчирсангүй харин ч баян орнуудад улам баяжих, ядуу орнуудыг улам
ядуурах бололцоог нь олгосоор байна. Ялангуяа коммунизмаас зах зээлд шилжиж буй
орнуудад амласан үр дүнгээ авчирсангүй. Стиглиц үүний нэг шалтгааныг тодруулахдаа,
өрнөдийн орнууд ядуу орнуудыг худалдааны хориг саад үгүй хийхийг хүчээр тулгадаг
мөртлөө өөрсдийнхөө хориг саадыг хэвээр хадгалж протекционист бодлого барьдаг.
Уг нь ОУВС анх зах зээлийг байнга муу ажилладаг учраас эдийн засгийн
тогтвортой байдлыг бий болгоход хамтын ажиллагаа шаардлагатай гэдэгт үндэслэж
байгуулагдсан ч одоо эсрэгээр зах зээлийн давуу талыг улайран дэмжигч болон
хувирчээ. 1985 оноос эхлэн өнөөг хүртэл эрчимтэй ажиллаж буй Дэлхийн банк, ОУВС
зэрэг байгууллагууд хүйтэн дайныг дуусахтай зэрэгцэн зах зээл рүү шилжиж буй бүхий
улс оронд заавар зөвлөгөөг өгч, мөн бүтцийн өөрчлөлтийг дэмжих нэрийдлээр зээлийг
тухайн улсын засгийн газарт өгөх ба тэрхүү зээлийг авахын тулд эдгээр
байгууллагуудын болзолыг хангах ёстой болдог. ОУВС нь “бүгдэд нэг л хэмжүүр
таарна” гэсэн хандлага баримталдаг ба ДБ, ОУВС-ийн заавар зөвлөгөөг авч

2. хэрэгжүүлээгүй буюу яг эсрэгээр нь бодлого хэрэгжүүлсэн улс орнууд хөгжиж харин
тэдний заавар зөвлөгөөнд орсон улс орнууд уруудан доройтсон тухай олон жишээг
Стиглиц нарийвчлан тоочжээ.
Вашингтоны Зөвшилцлийн дагуу санхүүгийн хатуу бодлого, өмч хувьчлал, зах
зээлийг чөлөөлөх гэсэн зарчмууд нь өнөөдрийн энэ их өрийн дөнгөнд орсон шалтгаан
болно. ДБ, ОУВС нь аль болох хурдан хувьчлалыг хийх хэрэгтэй гэсэн явцуу үзэл
суртлаар буурай орнуудад ханддаг. Түргэн хувьчлал гэдэг ямар ч үнээр хамаагүй
хувьчлал хийх шаардлага. Тэдний дараагийн дөнгөнд хийх арга нь либералчлах буюу
чөлөөлөх. Худалдааг чөлөөлж засгийн газрын оролцоог хумих ба тэгснээр мөнгөний
хатуу бодлого баримтлан улмаар хүүгийн хэмжээ ихэсдэг нь зээлээс зээлийн хооронд
шилжсэн үргэлжийн өртэй болгодог. Өөр нэгэн арга нь гадаадын хөрөнгө оруулалтыг
ихэсгэх. Дэлхийчлэл хийгээд зах зээлийг сул тавьж чөлөөлснөөр гадаадын томоохон
корпорациуд тархах ба гадаадын хөрөнгө оруулалт нэрийдлээр тухайн орны баялгийг
хувьчлан авах суурь эрх нээгддэг. Үүний жишээ бол Оюу Толгой ба Рио Тинто гэх
үндэстэн дамнасан корпорацийн өнөөгийн үйл ажиллагаа мөн.
Тухайн улс үндэстэн өөрсдийн засгийн газраа хумиж, татварыг буулгаж,
гадаадын бизнес эрхлэгчдийг урьж ирүүлэх зэргийг нэг үгээр хэлбэл колонийн
сэтгэлгээний илэрхийлэл болж байгааг зохиогч дурджээ. Өөрөөр хэлбэл неоколончлол
бол эдийн засгийн аргаар хөгжингүй орны хэсэг бүлгийнхэн хөгжиж буй нэртэй буурай
орнуудаа тонон мөлжих бодлого болоод бодит байдал болов.Стиглиц энэ номондалдарт
үг болох “Үл үзэгдэх гарыг яагаад үл үзэгдэх гар гэж нэрлэсэн бэ гэхээр, яагаад гэвэл
тийм гар гэж байхгүй учраас” гэдгээ томьёолжээ. Үнэхээр ч аль ч улс оронд үл үзэгдэх
гар ажиллаагүй юм.
А. Хишигтөгс