Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

1. Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία
ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
(330-717)

2. II. ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
ΚΑΙ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ
ΚΡΑΤΟΥΣ
1. Ο Ιουστινιανός και το έργο του

4. O Ιουστινιανός,
(πλήρες όνομα Flavius Petrus
Sabbatius Iustinianus)
Δίπτυχο που αναπαριστά τον Ιουστινιανό η τον Αναστάσιο. Έργο του
Μπαρμπερίνι,
Μουσείο του Λούβρου

5. • Ο Πέτρος Σαββάτιος, ιλλυρικής ή θρακικής καταγωγής, γεννήθηκε στο
Ταυρήσιο και ήταν ανιψιός του στρατηγού (και αργότερα
αυτοκράτορα) Ιουστίνου Α΄. Με την άνοδο του θείου του στην εξουσία
το 518 ονομάστηκε πατρίκιος. Υπήρξε ο σημαντικότερος σύμβουλος και
ουσιαστικός αντιβασιλέας του θείου του, και το 527, λίγο πριν τον θάνατο του
τελευταίου, ονομάστηκε συναυτοκράτορας, παίρνοντας το όνομα Ιουστινιανός,
που σημαίνει ότι έχει υιοθετηθεί από τον Ιουστίνο.

6. Η αρχαία πόλη του Ταυρησίου ,
γενέτειρα του Ιουστινιανού
(η ακριβής θέση δεν έχει
ταυτοποιηθεί. Εικάζεται ότι είναι η
σημερινή πόλη Λέμπανε της Σερβίς ή η
θέση Τάορ κοντά στα Σκόπια)

7. Σημαντικοί σταθμοί
Έναρξη
βασιλείας
Ιουστινιανού
527
Στάση του
Νίκα
532
Ανοικοδόμηση
Αγίας Σοφίας
532-537
Θάνατος
Ιουστινιανού
565

8. α. Η πολιτική του Ιουστινιανού
Το πολιτικό
πρόγραμμα
του
Ιουστινιανού
ένα
κράτος
μία
εκκλησία
μία
νομοθεσία

9. 1. Εσωτερική πολιτική (κράτος)
• Βασικός του σκοπός ήταν η διατήρηση της ενότητας της
Αυτοκρατορίας και το κύρος της βασιλείας του . Έτσι:
α. κατέστειλε την εξέγερση των Δήµων του Ιπποδρόµου και του
λαού της Κωνσταντινούπολης
– Στάση του Νίκα (532)
β. ενίσχυσε την αυτοκρατορική εξουσία και περιόρισε σηµαντικά
τη δύναµη των δήµων

10. Οι Δήμοι, ήταν αρχικά αθλητικά σωματεία, που από τα μέσα του 5ου αιώνα
αποτελούσαν σημαντικό πολιτικό παράγοντα, εξελίσσονταν τον 6ο αιώνα σε
ανασχετικό φραγμό της αυτοκρατορικής απολυταρχίας.

11. Οι Πράσινοι και οι Βένετοι

12. Οι Πράσινοι
• ήταν με την πλευρά των εμπόρων
και των δημοσίων υπαλλήλων.
Απηχούσαν περισσότερο την
αστική τάξη και τα λαϊκά
στρώματα και ήταν κυρίως
μονοφυσίτες (μονοφυσιτισμός:
αίρεση που υποστήριζε ότι η
ανθρώπινη φύση του Χριστού
απορροφήθηκε από τη θεία).
Οι Βένετοι
• Εξέφραζαν την αριστοκρατία,
πολιτικά τάσσονταν υπέρ των
μεγάλων γαιοκτημόνων και ήταν
υποστηρικτές της ορθοδοξίας.

13. Στον Ιππόδρομο
• ο λαός αποδεχόταν με τις επιδοκιμασίες του την εκλογή του
νέου αυτοκράτορα, που παρουσιαζόταν στο αυτοκρατορικό
θεωρείο, και οι εκπρόσωποι των δήμων (δήμαρχοι)
διατύπωναν τα παράπονα του λαού της πρωτεύουσας στον
αυτοκράτορα . Πολλές φορές αποδοκίμαζαν κακούς
αυτοκράτορες ή τους ασκούσαν κριτική. Οι αυτοκράτορες
υπολόγιζαν τους δήμους και φρόντιζαν να έχουν με το μέρος
τους τον ένα από τους δύο.

14. αξιωματικοί
σωματοφύλακες
Συγκλητικοί
θεωρείο

15. Ο Ιππόδρομος αποτελούσε ένα κύτταρο
δημοκρατίας στο πλαίσιο μιας μοναρχίας.

16. Θεοδώρα
(περ. 500 - 28 Ιουνίου 548)
• ήταν η σύζυγος
του Βυζαντινού αυτοκράτορα
Ιουστινιανού.
Φέρεται ως μία από τις
διασημότερες γυναίκες στην
παγκόσμια ιστορία και η
διασημότερη αυτοκράτειρα
του Βυζαντίου.

17. Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα σε νόμισμα

18. Η Θεοδώρα στον
Ιππόδρομο.
Ελαιογραφία από τον Jean-Joseph
Benjamin-Constant, 190ος αιώνας

19. ►Πώς χαρακτηρίζετε τη στάση της Αυτοκράτειρας Θεοδώρας, όταν τα
πράγματα κατά τη διάρκεια της Στάσης του Νίκα έγιναν δύσκολα για τον
αυτοκράτορα;
• « Όποιος γεννήθηκε, αναπόφευκτα θα πεθάνει. Στο βασίλειο όμως είναι
αδικαιολόγητη η φυγή. Εγώ δε θα μπορούσα να ζω χωρίς την πορφύρα, ούτε
επιθυμώ να ζήσω την ημέρα που δε θα με αποκαλούν βασίλισσα. Εάν λοιπόν
εσύ, βασιλιά, θέλεις να σωθείς, μπορείς: Και χρήματα πολλά έχουμε, και
θάλασσα και πλοία. Σκέψου όμως μήπως, στο μέλλον, μετανιώσεις που σώθηκες
φεύγοντας, αντί να μείνεις εδώ και να πεθάνεις. Διότι σε μένα αρέσει κάποιος
λόγος παλαιός, που λέει ότι είναι καλό να πεθαίνει κανείς βασιλιάς».
Προκόπιος, Υπέρ των Πολέμων , Ι. 24, 35

20. γ. περιόρισε τη δύναμη
των μεγάλων γαιοκτημόνων
και προστάτευσε τους
ελεύθερους αγρότες.
Σκηνή από την καθημερινή ζωή σε
ένα μωσαϊκό από το Μέγα
Παλάτιον της Κωνσταντινούπολης,
στις αρχές του 6ου αιώνα

21. 2. θρησκευτική πολιτική(εκκλησία)
• α. καταδίωξε τους οπαδούς των αιρέσεων και της αρχαίας θρησκείας
• β. επέβαλε την Ορθοδοξία και ανέστειλε τη λειτουργία της Νεοπλατωνικής
Ακαδηµίας στην Αθήνα (529).
• γ. φρόντισε με κάθε μέσο να διαδώσει τον Χριστιανισμό σε λαούς του
Καυκάσου και της Ανατολικής Αφρικής

22. Γυναίκες σε θρησκευτική πομπή την εποχή του Ιουστινιανού
(ψηφιδωτή τοιχογραφία, Άγιος Απολλινάριος)

23. Το μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης που ίδρυσε ο Ιουστινιανός Α΄
στο όρος Σινά (Αίγυπτος), 6ος αιώνας

24. 3. νομοθετικό έργο:
Α. ΚΩ∆ΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ∆ΙΚΑΙΟΥ
Β. ΕΚ∆ΟΣΗ:
1. Ιουστινιάνειος Κώδικας: οι πριν από τον Ιουστινιανό αυτοκρατορικοί νόµοι
(529-534)
2. Πανδέκτης: γνώµες Ρωµαίων νοµικών
3. Εισηγήσεις: εγχειρίδιο για τους αρχάριους σπουδαστές της Νοµικής
4. Νεαρές: νέοι νόµοι που εκδόθηκαν µετά το 534 στα ελληνικά.

25. Η κωδικοποίηση και η ενοποίηση του δικαίου
• Στα χρόνια του Ιουστινιανού Α΄ έγινε νέα κωδικοποίηση στο δίκαιο. Μ’
αυτή, η νομοθεσία έγινε ενιαία. Το δίκαιο αυτό έδειχνε πως ο αυτοκράτορας
ήταν παντοδύναμος και η αυτοκρατορία ενωμένη κάτω από την εξουσία του.
Τα νομοθετικά έργα που έγιναν την εποχή του Ιουστινιανού Α΄ αποτελούν
την ιουστινιάνεια νομοθεσία
• Η σημασία της είναι πολύ μεγάλη. Ήταν η βάση για όλους τους νόμους
στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία αλλά και σε πολλά χριστιανικά κράτη στη
δυτική Ευρώπη. Σε αυτή βασίζονται αρκετοί νόμοι στα σύγχρονα ευρωπαϊκά
κράτη.

26. Χειρόγραφο του
Πανδέκτη, ενός από τα
βιβλία της ιουστινιάνειας
νομοθεσίας.
6ος αιώνας, Φλωρεντία
(Iταλία), Βιβλιοθήκη
Λαυρέντιου των Μεδίκων

27. 4. Εξωτερική πολιτική
 συνέβαλε, µε την εξωτερική του πολιτική, στην αποκατάσταση
της Ρωµαϊκής Οικουµένης (στην ανόρθωση της ρωµαϊκής εξουσίας
στη ∆ύση → reconquista)
• α. κατέλυσε εύκολα και γρήγορα (533-534) το Βανδαλικό
Βασίλειο στη Β. Αφρική
β. κατέκτησε με σκληρούς και μακροχρόνιους αγώνες (535-555)
το Οστρογοτθικό Βασίλειο στην Ιταλία
γ. ανέκτησε μόνο παράκτιες περιοχές στα ΝΑ της Ισπανίας από
το Βησιγοτθικό Βασίλειο.

28. Το μέγεθος της Αυτοκρατορίας επί Ιουστινιανού

29. Ανατολή ► επανάκτηση
βυζαντινών εδαφών
ο πέρσης βασιλιάς Χοσρόης Α' κατέλαβε
εκτεταμένες περιοχές.
με τη συνθήκη του 562 η εύθραυστη ισορροπία
μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων της εποχής,
Βυζαντίου και Περσίας, αποκαταστάθηκε.
Δύση ► απόκρουση εισβολών
Στη γραμμή του Δούναβη και τη Χερσόνησο
του Αίμου ο Ιουστινιανός έκτισε πολλά φρούρια
και δαπάνησε τεράστια ποσά για την εξαγορά της
ειρήνης,
δεν μπόρεσε να αναχαιτίσει τις καταστροφικές
εισβολές των Σλάβων και άλλων λαών στις
ευρωπαϊκές επαρχίες

30. 594 κατακτά το
βασίλειο των
Βισιγότθων
535-555 καταλαμβάνει
το βασίλειο των
Οστρογότθων
533 κατακτά το
βασίλειο των
Βανδάλων

32. • Χρυσό νόμισμα του Ιουστινιανού Α’
(527-565), που ανασκάφηκε στην Ινδία ,
πιθανώς στα νότια, είναι ένα παράδειγμα του
Ινδορωμαϊκού εμπορίου κατά τη διάρκεια της
περιόδου.

33. Συνέπειες της εξωτερικής πολιτικής
 η εξωτερική πολιτική του Ιουστινιανού Α' ήταν σύμφωνη με τη
ρωμαϊκή παράδοση και πολύ φιλόδοξη, αλλά ξεπερνούσε τις
δυνατότητες του κράτους.
α. Οι πόλεμοι του στη Δύση και την Ανατολή απογύμνωσαν τις
ευρωπαϊκές επαρχίες από στρατεύματα
β. άδειασαν τα κρατικά ταμεία
γ. Η κατάσταση αυτή εξασθένισε τη διεθνή θέση του Βυζαντίου και
είχε ολέθριες επιπτώσεις στην εδαφική ακεραιότητα του κράτους
επί των διαδόχων του.

34. Κτίσματα και Αγία Σοφία
Ιδιαίτερα φιλόδοξο υπήρξε το οικοδομικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού.
Κατασκευάστηκε μεγάλος αριθμός έργων χρήσιμα στην:
Α. άμυνα (φρούρια και τείχη)
Β. θρησκεία (ναοί)
Γ. υποδομή και την κοινή ωφέλεια (δρόμοι, γέφυρες, υδραγωγεία, αποθήκες
σιτηρών).
► Λίγα από αυτά άντεξαν στο πέρασμα του χρόνου, όπως οι οχυρώσεις της
συριακής Σεργιούπολης (σημερινή Resafa) και η Αγία Σοφία στην
Κωνσταντινούπολη.

35. Syria Resafa Sergiopolis Church Resafa known in Roman times as Sergiopolis

36. Η Αγία Σοφία
«Δόξα τῷ Θεῷ τῷ καταξιώσαντί με τοιοῦτον ἔργον
ἐπιτελέσαι.
Νενίκηκά σε, Σολομών!»
(Δόξα τω Θεώ που με καταξίωσε να ολοκληρώσω
τέτοιο έργο.
Σε έχω νικήσει Σολομώντα!)

37. Σχέδιο της Αγίας Σοφίας το 1877

38. α. νέος ρυθμός «βασιλική μετά τρούλου» : συνδυασμός του κατά μήκος
άξονα των βασιλικών (μακρόστενων ρωμαϊκών κτιρίων) με τον καθ' ύψος
άξονα των περίκεντρων (κυκλικών ή πολυγωνικών) κτιρίων
Διαμήκης τομή

39. Αρχιτέκτονες:
Ανθέμιος από τις
Τράλλεις και
Ισίδωρος από τη
Μίλητο της Μ. Ασίας.

40. αρχιτεκτονικό σχέδιο
• i. έμφαση στο κέντρο, δηλαδή στον καθ' ύψος άξονα του ναού.
ii. Το κτήριο είναι σχεδόν τετράγωνο (76 Χ 71 μ.). Τέσσερις ογκώδεις
πεσσοί (τετράγωνοι κίονες) σχηματίζουν το κεντρικό τετράγωνο.
iii. Οι πεσσοί συνδέονται με τόξα που σχηματίζουν ημισφαιρικά
τρίγωνα και δημιουργούν ένα στεφάνι, πάνω στο οποίο στηρίζεται ο
τεράστιος τρούλος.
«Ο τρούλος μοιάζει να κρέμεται από τον ουρανό» (Προκόπιος)
۩ ο ναός ξεχώριζε για την αρμονία, τη διακόσμηση, τον φωτισμό του

41. Αξονομετρική αναπαράσταση της Αγίας Σοφίας
Γκίκα, Ε., Μηνιώτη, Δ., Νέζη, Μ., Μελετώντας το Βυζάντιο, Πατάκης,
Αθήνα 2004, σ. 63)

42. «Ο τρούλος της Αγίας Σοφίας δε φαίνεται να στηρίζεται πουθενά,
αλλά μοιάζει ως να κρέμεται από τον ουρανό με χρυσή αλυσίδα.
Όταν εισέρχεται κανείς στη εκκλησία για να προσευχηθεί, αισθάνεται
ότι το κτίσμα αυτό δεν είναι έργο ανθρώπινης δύναμης. Η ψυχή
υψώνεται προς τον ουρανό και ο άνθρωπος νιώθει ότι ο θεός είναι
κάπου εκεί κοντά και ότι ευχαριστείται κι αυτός να ευρίσκεται εκεί, εις
την εκλεκτή κατοικία του».
Προκόπιος, Περί Κτισμάτων , lib.1, 1.1.21
► Ποιο είναι το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της Αγίας Σοφίας; (Για την
απάντηση σας να διαβάσετε την πηγή που δίνεται και την αντίστοιχη παράγραφο
στη σελίδα 18 του βιβλίου σας).

43. Πηγές - Δικτυογραφία
• Ιστορία (Β’Γυμνασίου): Ηλεκτρονικό Βιβλίο
• Ιστορία (Ε Δημοτικού): Ηλεκτρονικό Βιβλίο
• Ιστορία (Α Γενικού Λυκείου - Γενικής Παιδείας):
Ηλεκτρονικό Βιβλίο
• Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών και
Μεταβυζαντινών Μνημείων (ΕΚΒΜΜ)
• Βικιπαίδεια
• Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
Αναπαράσταση του 1912 της στήλης του Ιουστινιανού