1. โครงสร้างที่ใช้ใน
การเคลื่อนที่ของคน
ครูฉวีวรรณ นาคบุตร โรงเรียนบ้านสวน(จั่นอนุสรณ์) ชลบุรี

2. ระบบโครงกระดูก
ฉวีวรรณ นาคบุตร

3. โครงกระดูก Skeleton
โครงกระดูกทาหน้าทีค้าจุนร่างกายให้คงรูปร่างช่วยป้องกัน
่
อวัยวะภายในที่บอบบาง เช่น หัวใจ มิให้ได้รับอันตราย
เป็นที่ยึดเกาะสาหรับ เอ็น กล้ามเนื้อในการเคลื่อนไหว
ร่างกาย สร้างเม็ดเลือด โดยไขกระดูกที่อยู่ภายในกระดูกจะ
ทาหน้าที่สร้างเซลล์เม็ดเลือดแดงและเม็ดเลือดขาว
เป็นแหล่งสะสมสาคัญของธาตุแคลเซียมและฟอสฟอรัส
http://www.bknowledge.org/pum/object/blog/access/bshow/srch/1/blid/2
ฉวีวรรณ นาคบุตร

4. โครงสร้างกระดูก
1.เยื่อหุ้มกระดูก(periostium) ประกอบด้วยเซลล์กระดูก
และเส้นเลือด ทาหน้าที่นาเลือดมาหล่อเลี้ยงเซลล์กระดูก
และช่วยให้กล้ามเนื้อและเอ็นยึดติดกับกระดูกเมื่อเกิด
กระดูกหักเยื่อหุ้มกระดูก สามารถสร้างเซลล์ขึ้นมาเชื่อม
กระดูกได้
ฉวีวรรณ นาคบุตร

5. 2.เนื้อกระดูก (compact bone) ประกอบด้วยกลุ่มของเซลล์
กระดูก (osteocyte) เรียงตัวซ้อนกันเป็นวงรอบๆท่อ ภายใน
มีเส้นเลือดและเส้นประสาทที่หล่อเลี้ยงและควบคุมการทางาน
ของเซลล์กระดูก
3. โพรงกระดูก(marrow cavity) พบที่ส่วนปลายของ
กระดูกยาว ภายในโพรงกระดูกของกระดูกต้นแขน กระดูกต้นขา
และกระดูกอก มีไขกระดูก (bone marrow) ทาหน้าที่ผลิต
เซลล์เม็ดเลือดแดงและเซลล์เม็ดเลือดขาว
ฉวีวรรณ นาคบุตร

6. ชนิดของโครงกระดูก
กระดูกภายในร่างกายแบ่งตามลักษณะรูปร่างออกเป็น 4 ชนิด
กระดูกแบน (flat bone)ทาหน้าที่เป็น
เกาะป้องกันอันตรายและยึดกล้ามเนื้อ เช่น
กระดูกซี่โครง
กระดูกสัน(short bone) เป็นกระดูกที่
้
มีลักษณะเป็นก้อนซึ่งมีความกว้างและยาว
เกือบเท่ากัน เช่นกระดูกข้อมือ และ
กระดูกข้อเท้า
ฉวีวรรณ นาคบุตร

7. กระดูกรูปทรงไม่เป็นระเบียบ
(irregular bone)
หมายถึง กระดูกที่มีรูปร่างซับซ้อน
ไม่สามารถจัดเข้ากลุ่มกระดูกชนิดอื่น
ได้ เช่นกระดูกสันหลัง
กระดูกยาว (long bone)เป็นกระดูกที่
มีความยาวมากกว่าความกว้าง มักจะโค้ง
เล็กน้อย เพื่อความแข็งแรง
ตัวอย่างเช่น กระดูกนิ้ว
ฉวีวรรณ นาคบุตร

8. โครงสร้างภายในกระดูก
กระดูกแต่ละชิ้นปกคลุมด้วยเนื้อเยื่อบาง ๆ ที่เรียกว่า เยื่อหุมกระดูก ซึ่งบรรจุ
้
ด้วยเซลล์ที่สร้างความเจริญเติบโตและซ่อมแซมกระดูก ภายในกระดูก
ประกอบด้วยหลอดเลือดเส้นประสาท และเซลล์กระดูก (osteocyte) อยู่
รวมกันภายในกระดูกต้นขา
ฉวีวรรณ นาคบุตร

9. กระดูกฟ่าม (Spongy bone) มีเนื้อกระดูกลักษณะเป็นกิ่งประสานกันเป็น
ร่างแหเรียกว่า เสี้ยนกระดูก (trabeculae) จึงมีช่องว่างขนาดใหญ่ระหว่างเนื้อ
กระดูก เนื้อเยื่อที่เบาและแข็งแรงนี้มักพบในกระดูกสั้น กระดูกแบน และที่
ปลายของกระดูกยาว
ฉวีวรรณ นาคบุตร

10. กระดูกเนื้อแน่น (Compact bone) มีเนือกระดูกเป็นแผ่นเรียงซ้อนกัน
้
แน่นเป็นวง ชันนอกของกระดูกร่างกายทั้งหมดเป็นกระดูกเนื้อแน่น
้
เซลล์กระดูกอยู่ในช่องเล็ก ๆ
เรียกว่า ลาคูน่า (Lacuna)
ช่องโวล์กแมน (Volkmann's
canal) ประกอบด้วยหลอดเลือดเล็กๆ
และเส้นประสาทที่ไปเลี้ยงเซลล์กระดูก
ช่องฮาเวอร์เซียน (Haversian
canal) เป็นช่องทางเดินหลอดเลือดใน
กระดูก
ฉวีวรรณ นาคบุตร

11. เมื่อศึกษาถึงโครงสร้างของกระดูกแล้วพบว่า
กระดูกของมนุษย์แบ่งออกเป็น 2 ชนิด คือ
1. กระดูกอ่อน (Cartilage) เป็นเนื้อเยื่อเกี่ยวพันซึ่ง
ประกอบด้วยเซลล์กระดูกอ่อน (Chondrocyte) สารระหว่าง
เซลล์และเส้นใยชนิดต่าง ๆ โดยทั่วไปกระดูกอ่อนจะได้รับ
อาหารโดยแทรกซึมผ่านสารระหว่างเซลล์มา เนื่องจากไม่มี
หลอดเลือดฝอยมาหล่อเลี้ยงกระดูกอ่อนเลย
ฉวีวรรณ นาคบุตร

12. 2. กระดูก (Bone) เป็นโครงสร้างที่เจริญมาจากเนื้อเยื่อเกี่ยวพัน (Membrane
Bone) หรือกระดูกอ่อน (Cartilagenous Bone) ก็ได้ ประกอบด้วยเซลล์
กระดูก (Osteocyte) เส้นใยชนิดต่าง ๆ และสารระหว่างเซลล์
ซึ่งมีผลึกไฮดรอกซีอะพาไทต์
(Hydroxyapatite ;
Ca10(PO4)6(OH)2)
มาเสริมทาให้กระดูก
มีความแข็งแรงมากกว่า
กระดูกอ่อน
ฉวีวรรณ นาคบุตร

13. เมื่อผ่ากระดูกดูโครงสร้างภายในจะพบว่าเนื้อกระดูกส่วนนอก
จะแน่นทึบ (Compact Bone)อาหารไม่สามารถซึมผ่านเข้าไป
เลี้ยงเซลล์กระดูกได้ บริเวณนี้จึงมีหลอดเลือดแทรกเข้าไปทาง
ช่องสารระหว่างเซลล์ ซึงเรียกว่า ช่องว่างฮาร์เวอร์เซียน
่
(Haversian Canal) โดยจะทอดไปตามความยาวของกระดูก
ส่วนตรงกลางของกระดูกนั้นจะมีลักษณะโปร่งเป็นโพรงคล้าย
ฟองน้า (Spongy Bone) ซึ่งเป็นที่อยู่ของไขกระดูก (Bone
Marrow) ที่ทาหน้าที่สร้างเม็ดเลือดแดงและเม็ดเลือดขาวให้แก่
ร่างกาย
ฉวีวรรณ นาคบุตร

14. กระดูกข้อมือ กระโหลกศีรษะ
ไหปลาร้า กระดูก
กระดูกฝ่ามือ สะบัก ไหล่
กระดูกนิ้วมือ กระดูกอก
กระดูกซี่โครง กระดูกต้นแขน
กระดูกท่อนสันหลัง ปลายแขนอันใน
กระดูกเชิงกราน ปลายแขนอันนอก
กระดูกข้อเท้า
กระดูกต้นขา
กระดูกฝ่าเท้า กระดูกก้นกบ กระดูกสะบ้า
กระดูกนิ้วเท้า กระดูกหน้าแข้ง
กระดูกน่อง
ฉวีวรรณ นาคบุตร

15. การจาแนกโครงกระดูก โครงกระดูกแบ่งออกเป็น 2 ส่วน ได้แก่
โครงกระดูกแกน (สีเหลือง)ประกอบด้วย
กะโหลกศีรษะ กระดูกสันหลัง และ
กระดูกซี่โครง ซึ่งเรียงตัวตามแนวดิ่งของ
เส้นสมมุติกลางลาตัว มีทั้งหมด 80 ชิ้น
โครงกระดูกรยางค์ (สีขาว) ประกอบด้วย
กระดูกที่เรียงตัวอยู่ข้างใดข้างหนึ่งของเส้น
สมมุติกลางลาตัว ได้แก่ กระดูกแขน
กระดูกขา กระดูกหัวไหล่ กระดูกเชิง
กราน มีทั้งหมด 126 ชิ้น
ฉวีวรรณ นาคบุตร

16. ฉวีวรรณ นาคบุตร

17. กระดูกแกน มีจานวน 80 ชิ้น ประกอบด้วย กระดูกกะโหลกศีรษะ
กระดูกสันหลัง กระดูกหน้าอก และกระดูกซี่โครง
ก.กระดูกสันหลัง ข.กระดูกซี่โครง
ฉวีวรรณ นาคบุตร

18. คาถาม
- การที่โครงกระดูกของคนมีจานวนมากชิ้นและไม่ต่อเป็นชินเดียว
้
มีประโยชน์ต่อการเคลื่อนไหวอย่างไร
ตอบ
ช่วยทาให้เกิดการเคลื่อนไหวได้หลายทิศทาง
คาถาม
- ถ้าหมอนรองกระดูกเสื่อมจะเกิดผลอย่างไร
ตอบ
ถ้าหมอนรองกระดูกเสื่อมอาจมีผลทาให้ร่างการเคลื่อนไหวไม่สะดวก
เกิดความเจ็บปวดตรงระหว่างข้อต่อของกระดูกสันหลังในขณะเคลื่อนไหว
ฉวีวรรณ นาคบุตร

19. คาถาม
กระดูกซี่โครงและกล้ามเนื้อยึดซี่โครงเกี่ยวข้องกับการหายใจอย่างไร
ตอบ
กล้ามเนื้อยึดซี่โครงแถบนอกหดตัว ทาให้กระดูกซี่โครงยกตัวสูงขึ้น
มีผลทาให้ปริมาตรช่องอกเพิ่มขึ้นอากาศจึงเคลื่อนที่เข้าสู่ปอดได้ทาให้
เกิดการหายใจเข้าและถ้าเกิดกลไกการทางานของกล้ามเนื้อยึดซี่โครงและ
กระดูกซี่โครงในทิศทางตรงกันข้ามกับที่กล่าวมาแล้วจะทาให้เกิดการ
หายใจออก
ฉวีวรรณ นาคบุตร

20. ข้อต่อ
และ
เอ็นยึดกระดูก
ฉวีวรรณ นาคบุตร

21. กิจกรรมที่ 7.2 ชนิดของข้อต่อกับการเคลื่อนไหว
จุดประสงค์ของกิจกรรม เพื่อให้นักเรียนสามารถ
1. สังเกตการเคลื่อนไหวของอวัยวะที่เกิดจาการทางานของข้อต่อ
2. จาแนกชนิดของข้อต่อโดยใช้เกณฑ์ที่กาหนดขึ้นเอง
วิธีทดลอง อุปกรณ์ ศึกษาจากแบบเรียนชีววิทยา เล่ม 3
บันทึกผลการทดลอง ลงในตารางผลการทดลอง ในแบบฝึกหัด หน้า 6
ฉวีวรรณ นาคบุตร

22. คาถามท้ายกิจกรรม
คาถาม
ทุกส่วนของร่างการทีทดลองมีขอบเขตในการเคลื่อนไหว
่
เหมือนหรือแตกต่างกันอย่างไร
ตอบ
ข้อต่อบริเวณต่าง ๆ มีขอบเขตในการเคลื่อนไหวไปใน
ทิศทางแตกต่างกัน บางส่วนเคลื่อนไหวได้เพียงทิศทางเดียว
หรือรอบทิศทาง และเคลื่อนไหวไม่ได้
ฉวีวรรณ นาคบุตร

23. คาถาม นักเรียนคิดว่าสิ่งที่จากัดขอบเขตในการเคลื่อนไหวของร่างกาย
ส่วนที่ทดลองคืออะไร
ตอบ ลักษณะการเคลื่อนที่ของข้อต่อ
คาถาม จากการทดลองนักเรียนแบ่งชนิดของข้อต่อได้เป็นกี่ชนิด
อะไรบ้าง และใช้อะไรเป็นเกณฑ์
ตอบ
แบ่งได้เป็น3ชนิด คือ 1.เคลื่อนไหวได้ในทิศทางเดียว 2.เคลื่อนไหว
ได้อย่างอิสระหลายทิศทางและ 3.เคลื่อนไหวไม่ได้หรือเคลือนไหวได้
่
เพียงเล็กน้อย ดังนั้นเกณฑ์ที่ใช้แบ่งข้อต่อจึงเป็นทิศทางการเคลื่อนที่
ของกระดูกที่ข้อต่อนั้น
ฉวีวรรณ นาคบุตร

24. คาถาม
- เมื่อทดลองเคลื่อนไหวนิ้วเท้า หัวเข่า และต้นขา นักเรียนบอกได้
หรือไม่ว่าข้อต่อส่วนนั้นเป็นข้อต่อชนิดใดและส่วนใดบ้างที่เคลื่อนไหวไม่ได้
ตอบ
ข้อต่อของนิ้วเท้าเป็นแบบบานพับ ข้อต่อของหัวเข่าเป็นแบบบานพับ
ข้อต่อของต้นขาเป็นแบบลูกกลมในเบ้ากระดูก ข้อต่อในร่างกายบริเวณ
ที่เคลื่อนไหวไม่ได้ คือข้อต่อของกระดูกสันหลัง ข้อต่อของกระดูกฝ่ามือ
ฉวีวรรณ นาคบุตร

25. คาถาม
- การเคลื่อนไหวของกระดูกหัวเข่า กระดูกโคนขาและกระดูกเชิงกราน
เหมือนกันหรือไม่อย่างไร
ตอบ
การเคลื่อนไหวของกระดูกหัวเข่า สามารถพับไปด้านหลัง ส่วนกระดูกโคน
ขาสามารถเคลื่อนไหวในลักษณะหมุนได้รอบ เนื่องจากข้อต่อเป็นแบบลูก
กลมในเบ้ากระดูก ส่วนกระดูกเชิงกรานไม่สามารถเคลื่อนไหวได้
ฉวีวรรณ นาคบุตร

26. ข้อต่อที่เชื่อมต่อกระดูกแต่ละชิ้นในร่างกายมนุษย์แบ่งออกเป็น
3 ประเภท คือ
1. ข้อต่อที่เคลือนไหวไม่ได้ (Immoveable Joint)หรือข้อต่อ
่
ไฟบรัส (Fibrous joint) เป็นข้อต่อที่ทาหน้าทียึดกระดูกเอาไว้
่
ไม่สามารถเคลื่อนไหวได้เลย เช่น ข้อต่อกะโหลกศีรษะที่
เรียกว่า Suture เป็นต้น
ฉวีวรรณ นาคบุตร

27. 2. ข้อต่อกระดูกอ่อน (cartilagenous joint) เป็นข้อต่อที่
เคลื่อนไหวได้เล็กน้อย โดยกระดูกที่มาเชื่อมต่อกันมีกระดูกอ่อนหุ้ม
อยู่ที่ปลายกระดูกทาหน้าที่ประสาน เช่น ข้อต่อของกระดูกซี่โครง
กับกระดูกหน้าอก ข้อต่อระหว่างกระดูกท่อนสันหลัง ข้อต่อ
ระหว่างกระดูกเชิงกรานซีกซ้ายและซีกขวา
ฉวีวรรณ นาคบุตร

28. 3. ข้อต่อที่เคลือนไหวได้ (Movable Joint) หรือ ข้อต่อซิลโนเวียล
่
(Sylnovial joint ) เป็นข้อต่อที่เชื่อมต่อกระดูกแล้วทาให้เคลื่อนไหวได้
ซึ่งมีอยู่หลายรูปแบบ เช่น ข้อต่อที่ทาให้เคลื่อนไหวเพียงทิศทางเดียว
เหมือนบานพับ (Hinge) พบที่ข้อต่อกระดูกนิ้วมือ นิ้วเท้า ส่วนข้อต่อที่
ทาให้เคลื่อนไหวได้อิสระหลายทิศทาง เนื่องจากมีการเชื่อมต่อของกระดูก
คล้ายลูกกลมในเบ้า (Ball and Socket) พบที่ข้อต่อของหัวไหล่และ
สะโพก สาหรับข้อต่อที่ต้นคอกับฐานของกะโหลกศีรษะนั้นเป็นข้อต่อที่มี
เดือยสวมประกบกัน (Pivotal) ทาให้สามารถก้มเงยและบิดไปซ้ายขวา
ได้ ส่วนข้อต่อที่ข้อมือนั้นก็หมุนได้หลายทิศทางเช่นกัน แต่เป็นข้อต่อ
แบบที่เรียกว่า Gliding
ฉวีวรรณ นาคบุตร

29. บริเวณข้อต่อจะมีโพรงของข้อต่อ (joint cavity) ภายในโพรงมี
เยื่อบุซิลโนเวียล (sylnovial membrane) บุอยู่ เยือบุนี้จะสร้าง
่
ของเหลวเป็นเมือกคล้ายไข่ขาว เรียกว่า น้าไขข้อ (sylnovial fluid)
หล่อลื่นอยู่ เพื่อไม่ให้กระดูกเสียดสีกันและทาให้เคลื่อนไหวได้
สะดวก นอกจากนี้บริเวณข้อต่อยังมีเส้นเอ็น (Tendon) หรือ
ลิกาเมนต์ (Ligament) ซึ่งเป็นเนื้อเยื่อเกี่ยวพันที่เหนียวแน่นและ
ทนทานช่วยยึดกระดูกไว้อีกด้วย
แหล่งอ้างอิง: เรื่องประเภทของข้อต่อ
http://school.obec.go.th/padad/scien32101/BODY/9BODY.html
ฉวีวรรณ นาคบุตร

30. ฉวีวรรณ นาคบุตร

31. ลิกาเมนต์ (ligament) หรือ เอ็นยึด
ข้อ คือ เอ็นที่ยึดกระดูกกับกระดูก
เทนดอน (tendon) หรือ เอ็นยึดกระดูก
คือ เอ็นที่ยึดระหว่างกระดูกกับกล้ามเนื้อ
ฉวีวรรณ นาคบุตร

32. ชนิดของข้อต่อ (Joint)
Ball and socket joint ข้อต่อสะโพก และข้อต่อบริเวณ
หัวไหล่เป็นข้อต่อแบบ "ลูกกลม
ในเบ้า" ปลายกระดูกข้างหลังมี
ลักษณะเป็นหัวกลม สวมอยู่ใน
เบ้ารูปร่างคล้ายถ้วยของปลาย
กระดูกอีกชิ้น ทาให้หมุนขาและ
แขนได้หลายทิศทาง
ฉวีวรรณ นาคบุตร

33. Hing joint
ข้อเข่า และ ข้อศอก รวมทังข้อนิ้วมือ เป็น
้
ข้อต่อแบบ "บานพับ" มีลักษณะคล้าย
บานพับ ทาให้เคลื่อนไหวขาได้เพียง
สองทิศทางคือ งอขาและเหยียด
Gliding joint
ข้อมือ ข้อเท้า เป็นข้อต่อแบบ"บด
เลื่อน" มีพื้นผิวแบนเรียบและกระดูก
เคลื่อนที่ในลักษณะไถลเลื่อนบดกันไปมา
ฉวีวรรณ นาคบุตร

34. Pivot joint
กระดูกคอ ข้อต่อแบบ "เดือยหมุน" พบใน
ข้อต่อระหว่างกระดูกคอ ชิ้นที่ 1 และชิ้นที่ 2
โดยกระดูกคอชิ้นที่ 2 มีลักษณะเป็นเดือยตั้ง
ให้กระดูกคือชิ้นที่ 1
ฉวีวรรณ นาคบุตร

35. คาถาม
- เพราะเหตุใดคนชราจึงเคลื่อนไหวได้ไม่คล่องแคล่ว และมีอาการ
กระดูกลั่นขณะที่มีการเคลื่อนไหว
ตอบ
เนื่องจากการสึกกร่อนหรือเสื่อมของกระดูก หมอนรองกระดูกและข้อต่อ
รวมทั้งปริมาณของน้าไขข้อในข้อต่อลดลง จึงเกิดการเสียดสีของกระดูก
บริเวณข้อต่อในขณะที่มีการเคลื่อนไหวทาให้เกิดเสียงลั่น
ฉวีวรรณ นาคบุตร

36. The End
ฉวีวรรณ นาคบุตร