Phương pháp nghiên cứu khoa học trong giáo dục

1. Phương pháp
Nghiên cứu khoa học Giáo dục
Chương 2
PGs.Ts. Trần Thanh Ái
Lớp NVSP 2016
Hộp thư nhận bài làm:
education.ctu@gmail.com
Trung tâm bồi dường NVSP

2. 2
Knowledge is power
(F. Bacon 1561-1626)
Trong thời đại toàn cầu hóa ngày nay,
người mạnh không phải là người sở
hữu đất đai nhà cửa hay tư bản,
nhưng là người có thể khám phá ra
những cái mới lạ, những vấn đề mới,
những giải pháp mới, và nhất là con
đường mới mà nhân loại sẽ phải theo.
(GS. Trần văn Đoàn)

3. 3
Mọi lý thuyết đều màu xám,
Chỉ cây đời mãi xanh tươi (Goethe)
Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu
tượng, và từ tư duy trừu tượng trở về trực
quan sinh động. Đó là con đường biện
chứng của nhận thức thế giới khách quan
(Lê-nin)
NCKH bắt đầu bằng sự tự vấn để bổ sung
kiến thức cho bản thân, tức là tự học

4. 4
BÀI TẬP
• Bài tập 1: Khởi động
• Bài tập 2: Xác định vấn đề cần NC
• Bài tập 3: Tìm kiếm tư liệu & Cách
trình bày “Tài liệu tham khảo”
• Bài tập 4: Lược khảo tài liệu
• Bài tập 5: Giả thuyết nghiên cứu
Gửi về: education.ctu@gmail.com

5. 5
Tóm tắt LT (1): Vấn đề cần NC
Nguyên tắc chung:Nguyên tắc chung: Mọi NC đều xuất phát từMọi NC đều xuất phát từ
quan tâm, thắc mắc, trăn trở... của nhà NC:quan tâm, thắc mắc, trăn trở... của nhà NC: TạiTại
sao lại như thế ? Nó bắt nguồn từ đâu ? Nó cósao lại như thế ? Nó bắt nguồn từ đâu ? Nó có
vai trò gì đối với...?vai trò gì đối với...?
« Mọi kiến thức đều là câu trả lời cho một
câu hỏi » (G. Bachelard)
- Không có quan sát và nhận xétKhông có quan sát và nhận xét → khg thắc→ khg thắc
mắcmắc → không phát hiện ra vấn đề→ không phát hiện ra vấn đề bất cập:bất cập:
-- Trường hợp Archimède và Newton « Sự may mắn chỉTrường hợp Archimède và Newton « Sự may mắn chỉ
đến với những đầu óc đã được chuẩn bị kỹ » (Pasteur)đến với những đầu óc đã được chuẩn bị kỹ » (Pasteur)
- Trường hợp NC theo đơn đặt hàng: quan tâm của- Trường hợp NC theo đơn đặt hàng: quan tâm của
người khác, yêu cầu của cộng đồngngười khác, yêu cầu của cộng đồng

6. 6
Tóm tắt LT (2)
Đ/v nhà NC nhiều kinh nghiệm, câu hỏi NC bắt
nguồn từ
- Những vấn đề họ ấp ủ, những phát hiện,
nhận xét...
- Những kiến thức sâu rộng tích lũy được
 Trí thức không phải là người có nhiều kiếnTrí thức không phải là người có nhiều kiến
thức, mà là người luôn đau đáu về những vấnthức, mà là người luôn đau đáu về những vấn
đề trái khoái, để tìm hiểu nguyên nhân của nóđề trái khoái, để tìm hiểu nguyên nhân của nó
Đ/v SVĐ/v SV, có thể dựa vào kho tư liệu KH, GS, có thể dựa vào kho tư liệu KH, GS
hướng dẫn, hội thảo...hướng dẫn, hội thảo...

7. 7
Tóm tắt LT (3): Phát hiện vấn đề
cần NC
Nguyên tắc chung
• Trước khi NC, cần phải xác định vấn đề cần
NC: khó khăn thường gặp của SV.
• Xác định VĐ NC bằng cách đối chiếu giữa
những QUAN SÁT ĐƯỢC với ĐIỀU ĐÃ BIẾT
để chỉ ra ĐIỀU CHƯA ỔN
• Đó chính là đối tượng của NCKH (chỉ NC
những điều chưa ổn)
• Để có thể phát hiện vđ, cần phải có kiến thức
chuyên sâu về lĩnh vực NC

8. NC giáo dục
• “Trong đa số trường hợp, NC giáo dục
dựa trên các phương pháp NC trong
khoa học hành vi và KHXH, gồm tâm lý
học, xã hội học và nhân học.
• Vì NC trên các lĩnh vực này thiên về
khuynh hướng thực chứng luận lôgích
với các PP thực nghiệm và định lượng,
do đó phần lớn các NC giáo dục cũng sử
dụng các phương pháp này” (Best &
Kahn, 2006) 8

9. 9
NC giáo dục nhằm giải thích HT

10. 10
1. Khởi điểm của NCKH: hiện tượng
có vấn đề (1)
1.1. Thế nào là hiện tượng có vấn đề ?​
Hiện tượng: nhiều sự việc xuất hiện
1.1.1. “Vấn đề” trong sinh hoạt hàng ngày
1.1.2. “Vấn đề” trong khoa học
• Hiện tượng không phù hợp nguyên tắc thông
thường.
• Hiện tượng đó chưa được con người biết đến
đầy đủ nguyên nhân của nó.
• Hiện tượng đó “đề kháng” với các giải pháp mà
xã hội đã áp dụng để cải tạo nó
Vấn đề NC cần phải đáp ứng MỘT trong số
các điều kiện trên (thỏa đáng KH)

11. 11
1. Khởi điểm của NCKH: hiện tượng
có vấn đề (2)
Nguyên tắc của lý thuyết thực nghiệm:
Muốn khắc phục được hiện tượng,
- trước tiên, phải phát hiện ra nguyên
nhân (hoặc nguồn gốc) đã gây nên hiện
tượng đó,
- Phải kiểm chứng khoa học sự chính
xác của nguyên nhân mới phát hiện
- để từ đó làm cơ sở khoa học cho việc
xây dựng biện pháp khắc phục sau này

12. 12
1. Khởi điểm của NCKH: hiện tượng
có vấn đề (3)
1.2. Xác định hiện tượng có vấn đề cần làm
NCKH
• Mọi NCKH đều bắt đầu bằng việc phát hiện ra
hiện tượng có vấn đề.
• Để phát hiện vấn đề,
- phải quan sát thực tế
- và đối chiếu giữa kiến thức của bản thân với thực tế
khách quan.
• nếu có sự sai lệch giữa KT với thực tế thì ta sẽ
có những thắc mắc, nghi vấn và đặt ra hàng
loạt câu hỏi:
Tại sao có chuyện này xảy ra ? Nguyên nhân
của nó là gì ? …

13. 13
1. Khởi điểm của NCKH: hiện tượng
có vấn đề (4)
Có hai trường hợp xảy ra :
• kiến thức của cá nhân còn ít nên không giải
thích được hiện tượng => tự học
• kiến thức hiện có của cộng đồng không giải
thích được hiện tượng.
- Hiện tượng hoàn toàn mới lạ, chưa có KT
- Hiện tượng cũ, nhưng KT chưa nhiều
- Hiện tượng cũ, KT chưa đúng…
Đây là nguồn cung cấp đề tài NCKH !

14. 14
Xác định vấn đề NC như thế nào ?
- O, o : điều
đã biết của
mỗi cá nhân
- X1 : vấn đề
sai
- X2, X3...:
vấn để ngoài
khả năng
- Xn: vấn đề
khả thi nhất

15. 15
- Vấn đề NC tương ứng với MỘT tình huống hay MỘT
khía cạnh của hiện tượng. Ex: bạo lực học đường,
ngành SP mất sức hút thí sinh, học sinh chán học môn
sử...
- Vđ NC phải hướng đến mối quan hệ nhân quả (kết
quả NC phải có ý nghĩa đến việc khắc phục hiện
tượng).
- « vấn đề quan trọng là làm thế nào tìm ra được một vđ
có lợi ích then chốt mà khả năng của mình cho
phép thực hiện công việc NC, và phải phân tích thật
kỹ bằng cách tìm ra các biến số liên hệ và các mối
tương quan giữa chúng » (ibid.)

16. NC là tìm hiểu phần chìm của tảng băng
16

17. 17
2. Làm gì để phát hiện vấn đề
• Đọc tư liệu khoa học: các bài báo KH chuyên
ngành, bài tổng quan để
- am hiểu vấn đề & diễn tiến NC
- « làm quen » các nhà NC
- nắm bắt các cách tiếp cận khác nhau
• Trao đổi với GS hướng dẫn: những người có
kiến thức khoa học và kinh nghiệm NC
• Dự các cuộc găp gỡ khoa học
• Quan sát thực tế
• Trí tưởng tượng:
« Nếu có lôgích, bạn có thể đi từ A đến B, nhưng
nếu có trí tưởng tượng, bạn có thể đi đến bất
cứ nơi nào » (Einstein).

18. 18
2.1. Có thể phát hiện vđ khi đọc tài liệu2.1. Có thể phát hiện vđ khi đọc tài liệu
• Phần « Giới hạn » của các NC trước (trongPhần « Giới hạn » của các NC trước (trong
chương Tranh luận, Kết luận...)chương Tranh luận, Kết luận...)
• Phần các vấn đề còn bỏ ngõPhần các vấn đề còn bỏ ngõ
HoặcHoặc
• Khi phát hiện mâu thuẩn, bất cập trong NCKhi phát hiện mâu thuẩn, bất cập trong NC
trướctrước
 Vấn đề là điều mà mọi người chúng taVấn đề là điều mà mọi người chúng ta
chưa biết & cần biếtchưa biết & cần biết

19. 19
2.2. Phát hiện vđ từ quan sát thực tế
• Hiện tượng mới, chưa được biết đến
(thường bắt nguồn từ các ứng dụng KT
mới như internet, GamesO, ĐTDĐ...)
• Yêu cầu mới của thời đại (đổi mới giáo
dục, việc áp dụng PP dạy học tích cực,
ứng dụng CNTT...)
• Những hiện tượng có vđề quan sát
được hàng ngày (hành vi, thái độ, thói
quen của học sinh...)

20. • Những sự việc mâu thuẩn nhau trong
cuộc sống, công tác
- GD được xem là quốc sách nhưng ngày
càng xuống cấp,
- điều kiện học tập ngày càng đầy đủ
nhưng HS ngày càng ít chịu học...
• Sự hụt hẫng của kiến thức khoa học
trước hiện tượng quan sát được
20

21. 21
Một số vấn đề vĩ mô
• Nguyên nhân của khủng hoảng GD hiện nay?
• Nguyên nhân của bệnh thành tích trong GD?
• Nguyên nhân của việc « ngồi nhầm lớp »?
• Nguyên nhân của đạo đức HĐ xuống cấp?
• Nguyên nhân của việc HS chán học các môn
KHXH ?
• Nguyên nhân của hiện tượng đổ xô thi vào đại
học?
• Nguyên nhân của chất lượng đào tào ĐH
xuống cấp?...

22. 22
Một số vấn đề vi mô
• Vì sao nội dung A không thu hút HS tham gia?
• Vì sao kết quả học tập của HS sụt giảm khi
học nội dung này?
• Vì sao HS không chịu phát biểu trong lớp?
• Phương pháp này có nâng cao kết quả học tập
của HS hay không? Vì sao?
• Để áp dụng PPDH (hình thức đào tạo...) này,
cần phải bảo đảm những điều kiện gì?
• Tại sao PHHS không hợp tác với nhà trường
trong việc…? Có cách nào tốt hơn để thay đổi
nhận thức của họ?

23. 23
3. Hai loại giải quyết vấn đề (1)
• 3.1. Giải quyết vấn đề bất cập hàng
ngày
• Trong cuộc sống, chỉ cần xác định
nguồn gốc, nguyên nhân của bất cập
(không cần chứng minh) và có thể đưa
ra giải pháp khắc phục
• Trong công tác, chỉ cần áp dụng những
kiến thức nghiệp vụ hay những quy
định công vụ là có thể giải quyết vấn đề.

24. 24
Quy trình nghiên cứu công vụ không nhằm xây
dựng kiến thức khoa học

25. 25
3. Hai loại giải quyết vấn đề (2)
3.2. Giải quyết vấn đề trong khoa học:
• Giải quyết vđ KH là để tìm kiếm KT
MỚI :
- Những đặc điểm, thuộc tính...
- Những nguyên nhân, nguồn gốc của
hiện tượng
• Kiến thức mới  xây dựng biện pháp
• Mỗi NC chỉ nhằm tìm hiểu MỘT VẤN ĐỀ,
và kết quả nghiên cứu phải được
CHỨNG MINH

26. • Các ý tưởng mới mẻ nếu chưa được
chứng minh vẫn chỉ là giả thuyết mà thôi,
chưa phải là kiến thức mới
• Khoa học = chứng minh + khái quát hóa
Nhà khoa học không giải quyết các vụ
việc riêng lẻ,
…mà phải xây dựng thành những
nguyên lý chung,
…để có thể giải quyết hàng loạt vụ việc
cùng loại !​ 26

27. 27
Quy trình NCKH có mục tiêu là xây dựng kiến

28. 28
3. Nguyên tắc diễn đạt vđ NC (1)
• Chỉ NC những gì chưa hoàn chỉnh, chưa tốt
• Khi trình bày vđ NC, cần phải thể hiện sự chưa ổn
thỏa đó bằng một từ mang nghĩa tiêu cực:
– bệnh (trong bệnh thành tích...)
– xuống cấp (trong đạo đức xuống cấp...)
Nhắc lại:
- Không chọn bất cứ vấn đề nào chưa ổn trong thực
tế (như vậy chỉ là NC sự vụ)
- Chỉ chọn vđ chưa ai biết bản chất (nguyên nhân)
- NC là đi tìm cái mới, chứ khg nhắc lại điều đã biết

29. • Thói quen chọn đề tài: Làm thế nào để…
(vấn đề ứng dụng)
- Nếu đó là ý muốn bất chợt: KHÔNG NC
- Nếu ý muốn đó xuất phát từ sự trì trệ trong thực tế:
PHẢI NÊU SỰ TRÌ TRỆ  đó là vấn đề NC
• Thí dụ: Làm thế nào để tăng tính tích cực của
SV trong tự học (mục đích ứng dụng)
- Trước hết: phải tìm sự trì trệ  SV thụ động trong tự
học (vấn đề NC phải nêu)
- NC sự trì trệ để tìm nguyên nhân (mục tiêu NC)
- Khi có nguyên nhân, ắt có biện pháp 29

30. KHÔNG CHỌN VẤN ĐỀ NC
• Chủ trương, giải pháp của chính quyền:
- Tại sao phải đổi mới giáo dục?
- Tại sao phải thay sách giáo khoa?
- Tại sao phải tín chỉ hóa đào tạo đại học?
- Tại sao phải gộp 2 kỳ thi lại ?
- Tại sao phải áp dụng VNEN?
- Tại sao phải đánh giá học sinh bằng
nhận xét? …
30

31. Để xác định vấn đề NC, ta có thể:
• nêu những đặc điểm của vấn đề (đề người
đọc nắm bắt chính xác),
• nêu hiện trạng của vấn đề (để người đọc thấy
được quy mô của vấn đề),
• nêu những​ ​ nguy cơ mà vấn đề có thể gây ra
(để cho thấy cần phải giải quyết vấn đề)​
• và cho thấy sự bất lực của các nhà quản lý
giáo dục (để nhà khoa học can thiệp)
• Tuyệt đối không đề cập gì về NGUYÊN
NHÂN hay BIỆN PHÁP trong bài tập 2 !
31

32. 32
BÀI TẬP 2: Xác định vấn đề NC
Trong giáo dục các cấp, bạn quan tâm
đến hiện tượng nào ? Hãy trình bày vấn
đề nghiên cứu của bạn theo hướng dẫn
sau đây.

33. 2. Hướng dẫn thực hành bài tập 2
• Cấu trúc bài tập 2
• Cách viết bài tập 2
33

34. Cấu trúc bài tập 2
1. XÁC ĐỊNH VẤN ĐỀ CẦN NGHIÊN CỨU
1.1. Giới thiệu vấn đề NC
1.1.1. Nêu vấn đề NC
1.1.2. Các đặc điểm của hiện tượng (để người đọc nhận
dạng vấn đề)
1.2. Dữ liệu khách quan (dữ liệu thứ cấp)
- 3 dữ liệu của 3 tài liệu khác nhau chứng minh
vấn đề là có thật
- dữ liệu phải tương thích với vấn đề NC
- Có ghi nguồn của các dữ liệu
1.3. Tính thỏa đáng của vấn đề
- Chỉ ra sự kém hiệu quả của các biện pháp
- Thông báo hướng NC 34

35. 35
Cách viết bài « Xác định vấn đề
nghiên cứu » (1)
1.1. Giới thiệu vấn đề NC
1.1.1. Nêu vấn đề NC
Từ nhiều năm nay, dư luận xã hội và nhiều thầy cô giáo đã
lên tiếng báo động về tình trạng sinh viên rất thụ động
trong học tập.
1.1.2. Các đặc điểm của hiện tượng
Nhiều em chỉ biết bám vào giáo trình của thầy để học, nên
kiến thức không sâu, hiểu bíết hạn hẹp. Nhiều em « học
vẹt » những gì ghi được, đọc được trong sách vở như thể đó
là chân lý vĩnh cữu. Họ không hề nghi vấn về tính xác thực
của kiến thức, không hề tự hỏi về việc kiến thức đó có còn
phù hợp với thực tế nữa hay không.

36. 36
Cách viết bài « Xác định vấn đề
nghiên cứu » (2)
1.2. Dữ liệu thứ cấp
Mỗi dữ liệu phải có ghi nguồn !
Cách ghi nguồn: Họ tên + năm
TL nào được sử dụng thì phải kê trong TLTK
Gần đây, có nhiều điều tra thăm dò cho ra những kết quả
đáng lo ngại. Có 60% học sinh cấp 3 không bao giờ phát
biểu trong lớp, 57% sinh viên khi thầy hỏi đích danh thì
mới trả lời... (Lữ Quốc Vi 2017). Trong công trình nghiên
cứu khác được thực hiện ở TP Hồ Chí Minh, Nguyễn
Công Khanh (2015) cho ra kết quả như sau : .... Ngoài ra,
theo Hà Nguyên, … (Hà Nguyên, 2013).

37. 37
Cách viết bài « Xác định vấn đề
nghiên cứu » (3)
.1.3. Tính xác đáng của vấn đề NC
Hiện tượng này đã tồn tại nhiều năm nay, đã được báo
động rất nhiều. Ngành giáo dục cũng đã nỗ lực đưa ra
nhiều biện pháp, chủ trương để cải thiện tình hình, như
đề ra phương châm lấy người học làm trung tâm năm
2003, triển khai phương pháp dạy học tích cực từ năm
2009... nhưng tình trạng thụ động ngày càng trầm
trọng hơn.
Vì thế, chúng tôi tiến hành nghiên cứu hiện tượng này để
tìm ra nguyên nhân sâu xa, góp phần cung cấp cho xã
hội những cơ sở khoa học để xây dựng những giải pháp
xác đáng

38. Lưu ý
• Nguồn tài liệu ≠ người phát biểu
– Ex: Theo Bộ trưởng Phạm Vũ Luận,…
(Hiếu Nguyễn, 2014)
– Bộ trưởng PVL là tác giả ý tưởng được đề
cập, khác với nguồn tài liệu đã đăng phát
biểu (không kê tác giả ý tưởng trong TLTK)
• Nếu tác giả tài liệu CŨNG LÀ tác giả
phát biểu, thì KHÔNG ghi chức vụ, và
phải kê đầy đủ thông tin tài liệu trong
mục TLTK 38

39. 2.3. Cách viết chủ đề mail
39

40. Không viết như thế này:
40

41. Khi làm lại bài tập, phải viết:
41

42. 42
LƯU Ý
• Phải làm bài bằng suy nghĩ của mình.
• Mỗi câu chỉ viết # 40 chữ.
• CẤM copy tài liệu của người khác để nộp
cho tôi.
• Mọi vi phạm sẽ bị điểm F, dù chỉ copy
một đoạn văn.

43. Chúc các bạn thành công !