1. ความหมายของอัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมี
อัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมี หมายถึง การเปลี่ยนแปลง
ปริมาณของสารในหนึ่งหน่วยเวลาของการเกิดปฏิกิริยานั้น ๆ
อัตราการเกิดปฏิกิริยา = มาณสารตั้งต้นที่
ปริ
ลดลง
ปริมาณสารผลิตภัณฑ์ที่
อัตราการเกิดปฏิกิริยา = เวลาขึ้น
เพิ่ม
เวลา
ปริมาณสารที่
อัตราการเกิดปฏิกิริยา =
เปลี่ยนไป
เวลา
อัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมี มี 2 ชนิด คือ
1. อัตราการเกิดปฏิกิริยาเฉลี่ย คือ อัตราการเกิดปฏิกิริยาที่
คิดจากการเปลี่ยนแปลงปริมาณสารทังหมดในหนึ่งหน่วยเวลา
้
2. อัตราการเกิดปฏิกิริยา ณ ขณะใดขณะหนึ่ง เป็นการ
เปลียนแปลงปริมาณสารในช่วงเวลาใดเวลาหนึ่ง
่
ข้อสรุปเกี่ยวกับอัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมี
1. ในปฏิกิริยาหนึ่ง ๆ มีขั้นตอนในการเกิดปฏิกิริยาหลาย
ขั้นตอน บางขั้นเกิดเร็ว บางขั้นเกิดช้า ขั้นควบคุมปฏิกิริยาหรือขั้น
กำาหนดอัตรา (rate detemining step) คือ ขั้นที่ดำาเนินไปช้าที่สุด
2. ในขณะทีปฏิกิริยาดำาเนินไปเริ่มต้นปฏิกิริยาจะเกิดเร็ว
่
เพราะปริมาณสารตั้งต้นยังมีมาก แต่ช่วงหลังอัตราการเกิด
ปฏิกิริยาจะช้าลง เพราะปริมาณสารตั้งต้นลดลง เช่น การเกิด
ปฏิกิริยาของลวดแมกนีเซียมกับกรดไฮโดรคลอริก
Mg + 2HCI
(ถ้า Mg มีมาก MgCl2 + H2
เกินพอ) H2
Mg HCI
3. สารแต่ละตัวในสมการจะมีอัตราเร็วไม่เท่ากัน เช่น
เวลา เวลา เวลา
ปฏิกิริยา

2. A+ 2B 3C + 4D ในที่นี้สาร B เกิดปฏิกิริยาได้
เร็วกว่าสาร A เขียนเป็นกราฟแสดงการเกิดปฏิกิริยาได้ดังนี้
อัตรา
การเกิด
A
ปฏิกิริยา B เวล
า
4. การหาอัตราเร็วของการเกิดปฏิกิริยา หาจากสารตัวใด
ก็ได้ เช่น
- ถ้าเป็นของแข็งหาโดยการชั่งนำ้าหนัก
- ถ้าเป็นของเหลวหาโดยชั่งนำ้าหนักหรือวัดปริมาณ
- ถ้าเป็นสารละลายหาความเข้มข้น
- ถ้าเป็นก๊าซจะต้องหาโดยวัดปริมาตรหรือวัดความดัน
5. การหาอัตราเร็วของการเกิดปฏิกิริยา หาจากสารตัวใด
ก็ได้ ผลลัพธ์จะเท่ากัน โดยใช้สูตรดังนี้
A + 3B
2C + 4D
∆A ∆B ∆C
อัตราการเปลี่ยนแปลงของสาร - ∆t - ∆t + ∆t
∆D
+ ∆t
∆A 1 ∆B 1 ∆C
อัตราการเกิดปฏิกิริยา - ∆t - 3 ∆t + 2 ∆t
1 ∆D
+ 4 ∆t
หมายเหตุ 1. = ผลต่าง
∆
t = เวลา
+ = การเพิ่มขึ้น
- = การลดลง
2. อัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมีจะเท่ากับอัตราการ
เปลี่ ย นแปลงปริ ม าณเป็ น โมลของสารแต่ ล ะ

3. ชนิดหารด้วยสัมประสิทธิ์บอกจำา นวนโมลของ
ส า ร นั้ น ใ น ส ม ก า ร ที่ ดุ ล แ ล้ ว
แบบ
1. ในปฏิกิริยา Mg(s) ฝึกหัด
+ 2HCl (aq) MgCl2(aq) + H2
(g) พบว่า เมื่อปฏิกิริยาใกล้จะสิ้นสุดนั้น อัตราการเกิดก๊าช
ไฮโดรเจนจะลดลง ทั้งนี้เพราะเหตุใด
ก. ผลิตภัณฑ์รวมตัวกลับไปเป็นสารตั้งต้นมากขึ้น
ข. ความเข้มข้นของสารตั้งต้นลดลง
ค. อุณหภูมิของผสมจะลดลง เนื่องจากพลังงานถูกใช้ไป
ง. ผลิตภัณฑ์ที่เกิดขึ้นทำาหน้าที่เป็นตัวขัดขวางปฏิกิริยา
2. สำาหรับปฏิกิริยา 2H2O2(aq) 2H2O(1) + O2(g)
ซึ่งเกิดขึ้นในระบบปิด อัตราการสลายตัวของ H2O2 (วัดจากปริ
มาตราของก๊าซ O2 ทีเกิดขึ้น) เปลี่ยนไปตามเวลาดังรูปใด
่
(ENT’25)
ก. ข.
ปริมาณ ปริมาณ
O2 O2
เวลา เวลา
ค.
ปริมาณ ง.
ปริมาณ
O2 O2
เวลา เวลา
3. กราฟในข้อใดที่จะแทนความสัมพันธ์ระหว่าง Y (ความเข้มข้น
ของ HI) กับ X (เวลาที่ ปฏิกิริยาดำาเนินไปของปฏิกิริยา
H2(g) + I2(g) 2HI (g) (ENT’26)
C
Y 1. A
B
2. B
A
D 3. C
เวลา
4. D

4. คำาชี้แจง ข้อมูลต่อไปนี้ ใช้ประกอบการตอบคำาถามข้อ 4-5
จากผลการทดลองหาอัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมีระหว่าง
โลหะแมกนีเซียมกับกรดไฮโดรคลอริกได้ผลดังต่อไปนี้
ปริมาตรของก๊าซ เวลา(s)
ไฮโดรเจน (cm3)
1 20
2 40
3 70
4 90
5 110
4. อัตราการเกิดของก๊าซไฮโดรเจนที่ปริมาตรระหว่าง 4-5 cm3 มี
ค่ากี่ cm3/s
1 1 1 5
ก. 20 ข. 90 ค. 110 ง. 320
1
5. อัตราเฉลี่ยการเกิด H มีค่าเท่ากับ 64 × 22 . 4 × 10 3 mol/s อัตรา
การใช้ HCI เป็นกี่ mol/s
1 1
ก. 128 × 22 . 4 × 10 3 ข. 64 × 22 . 4 × 10 3
1 1
ค. 32 × 22 . 4 × 10 3 ง. 16 × 22 .4 × 10 3
6. เมื่อนำา Mg มา 5 กรัม ใส่ลงในสารละลาย HCI 2.5mol/l
จำานวน 100 cm3 หลังจากเวลาผ่านไป 50 วินาที ปรากฏว่าเหลือ
Mg อยูจำานวนหนึ่ง ส่วนกรดใช้หมดไปพอดี จงคำานวณอัตราการ
่
เกิดปฏิกิริยาเฉลี่ยเป็น mol/l
ก. 0.0025 ข. 0.005
ค. 0.025 ง. 0.05
7. จากสารละลาย Na2S2O3 0.3 mol/l 10 cm3 ทำาปฏิกิริยากับ
HCI 0.2 mol/l 10 cm3 ใช้เวลาทังสิ้น 20 วินาที ปฏิกิริยาจึงสิ้น
้

5. สุด จงหาอัตราการเกิดปฏิกิริยาเฉลี่ย เมื่อคิดจากมวลของ S
เป็นกรัม/วินาที กำาหนดสมการให้ดังนี้
2−
S2O 3 + 2H+ H2O + SO2 + S
ก. 0.0016 ข. 0.0036
ค. 0.0048 ง. 0.0056
8. ก๊าซ NO2 สลายตัวตามสมการ
2NO2 (g) 2NO(g) + O2 (g)
1 1
ก. 128 × 22 . 4 × 10 3 ข. 64 × 22 . 4 × 10 3
1 1
ค. 32 × 22 . 4 × 10 3 ง. 16 × 22 .4 × 10 3
9. จากสมการ 2N2O5(g) 4NO2 (g) + O2(g)
การสลายตัวของ N2O5 มีการเปลียนแปลงความเข้มข้นดังนี้
่
เวลา (s) ความเข้มข้นของ N2O5
(mol/dm3)
0 X
500 3.5
1000 2.5
1500 1.8
2000 1.2
ถ้าอัตราการสลายตังของ N2O5 เป็น 1.9x10-3 mol/dm3.s ข้อ
ใดเป็นค่าของ X (mol/dm3) และอัตราการเกิดของ O2 (mol/
dm3.s) ในช่วงเวลา 0 – 500 วินาที (ENT’38)
1. 5.0 , 1.2 x10-3
2. 5.0 , 1.5 x 10-3
3. 6.0 , 2.5 x 10-3
4. 8.8 , 3.5 x 10-3
10. ข้อมูลดังต่อไปนี้ ใช้ประกอบการตอบคำาถาม (ENT’28)
สาร A และ B ทำาปฏิกิริยากันดัง สมการ
A(aq) + B(aq) 2C(aq) เมื่อใช้สารละลาย A เข้มข้น
0.2 mol/l จำานวน 3 cm ผสมกับสารละลาย B เข้มข้น 0.2 mol/l
3
จำานวน 3 cm3 แล้วจับเวลาทันทีที่สารละลายผสมกันหลังจาก

6. เวลาผ่านไป 10 วินาที นำาสารละลายไปวิเคราะห์หาจำานวนโมล
ของสาร C ทันที ปรากฏว่ามีสาร C เกิดขึ้น 2.3x10-4 mol อัตรา
การเกิดนี้มีปฏิกิริยานีมีค่าเท่าใด
้
1. ระยะทางที่ระดับสารละลายลดลงใน 1 วินาที
2. ความเข้มข้นของสาร C ที่เกิดขึ้นในปฏิกิริยา / เวลา =
0.23 x10-4 mol/l.s
3. ความเข้มข้นของสาร A ทีลดลง เนื่องจากปฏิกิริยา/
่
เวลา =0.38x10-4 mol/l.s
4. อัตราการลดลงของสาร A ซึ่งมีค่าเท่ากับ 0.19x10-2
mol/l.s
เฉลยแบบ
ฝึกหัด
1.ข
2.ก
3.ข
4.ก
5.ค
6.ก
7.ก
8.ข
9.ข
10.ง
จัดทำาโดย
นางสาวผกาพันธุ์ สุกระ เลขที่ 18
นางสาวญาเรศ พรหมดวง เลขที่ 22

7. ชั้น ม.5/9