Noli Me Tangere (Kabanata 10-17)

2. KABANATA 10 – ANG BAYAN NG SAN DIEGO
• Ang pinagmulan ng bayan ng San
Diego dahil sa mga Ibarra.
DON PEDRO EIBARRAMENDIA
DON SATURNINO IBARRA
DON RAFAEL IBARRA
DON CRISOSTOMO IBARRA
• Nang umunlad ang san Diego ang
Pilipinong kura ay pinalitan ng Paring
Kastila (Padre Damaso)

3. Ang San Diego ay isang
karaniwang bayan sa
Pilipinas na nasa isang
baybayin ng isang lawa at my
malalapad na bukirin at
palayan. Karamihan sa
nakatira rito ay mga
magsasaka.

4. May isa umanong matandang
kastila na dumating sa bayan.
Ito ay matatas magsalita ng
tagalog at nanlalalim ang mga
mata. Binili niya ang buong
gubat. Ang mga pinambayad
niya ay mga damit, alahas at
salapi. Hindi nagtagal ang
matanda ay nawala.

5. Isang araw ang mga
nagpapastol ng kalabaw ay
nakaamoy ng masangsang na
amoy. Hinanap nila ang
pinanggalingan ng amoy at
nakita nila ang nabubulok na
bangkay ng matanda na
nakabitin sa isang puno ng baliti.

6. Hindi nagtagal, isang batang
mistisong kastila ang dumating
at sinabing siya ang anak ng
namatay. Ito ay may pangalang
Saturnino. Siya ay masipag at
mapusok. Sininop niya ang
gubat.

7. Sa kalaunan, nakapag-asawa
siya ng isang babaeng taga-
Maynila at nagkaroon ng anak
na tinawag niyang Rafael o Don
Rafael, na siyang ama ni
Crisostomo.

8. Si Don Rafael ay hindi
malupit bagkus siya ay
mabait. Ito ang dahilan kung
bakit kinagiliwan siya ng
mga magsasaka. Napaunlad
niya ang lugar, mula sa
pagiging nayon. Ito ay
naging bayan.

9. Nagkaroon ng isang kura
Indiyo. Pero, nang namatay
si Padre Damaso na ang
pumalit at naging kura
pareho ng bayan.

10. KABANATA 11 – ANG MGA MAKAPANGYARIHAN
• Ang tunay na makapangyarihan sa
San Diego ay sina:
kura – Padre Salvi (katumbas ng
kapangyarihan ng Sto.Papa ng Roma)
Alperes – pinuno ng mga guwardiya
sibil – katumbas ng kapangyarihan ng
Hari ng Espanya)
KANSER NG LIPUNAN:
 Pagpapatalbugan ng Kapangyarihan

11. Ang San Diego ay
maihahalintulad sa Roma at
Italya sa mahigpit na pag-
aagawan sa kapangyarihan
pamunuan ng bayan. Ang
mga ito ay sina Pare
Bernardo Salvi at ang
alperes.

12. Si Padre Bernardo Salvi,
isang payat at batang
pransiskano at siyang
pumalit kay Padre Damaso.
Payat siya sapagkat mahilig
siyang mag-ayuno.

13. Kung ihahambing siya kay
Pari Damaso, siya ay mabait
at maingat sa tungkulin.

14. Ang asawa ng Alperes ay si
Donya Consolacion, isang
Pilipina na mahilig maglagay
ng mga kolorete sa mukha.
Ang alperes ang puno ng
mga guwardiya sibil.

15. Ang pagkakapangasawa
niya ay binubunton niya sa
pamamagitan ng
paglalasing, pag-uutos sa
mga sundalo na magsanay
sa init ng araw o dili kaya ay
sinasaktan ang kanyang
eposa.

16. Bagama’t may hidwaan ang
alpares at Pari Salvi kapag
sila ay nagkikita ay pareho
silang nagpaplastikan. Sila ay
nagbabatian sa harap ng
maraming tao at para walang
anumang namamagitan di
pagkakaunawaan.

17. Pero, kapag hindi na
magkaharap gumagawa sila
ng kani-kanilang mga paraan
para makapaghiganti sa isa’t-
isa. Ang alperes at si Pari
Salvi ang tunay na
makapangyarihan sa San
Diego.

18. KABANATA 13 – MGA BABALA NG SIGWA
• Ang pagbisita ni Ibarra sa libingan ng ama
ngunit di niya ito makita.
• Nakausap ni Ibarra ang sepulturero na
siyang nagsabi kung nasaan ang bangkay
ng ama. (ito ay ipinahukay ni Padre Garote
(alyas ni Padre Damaso dahil sa mahilig sa
pamamalo gamit ang garote) at ipinalipat sa
libingan ng mga Intsik. Mas minabuti ng
naghukay na ito ay itapon sa lawa.
• Ikinagalit ni Ibarra ang kanyang natuklasan
at napagbuntunan ng galit ang
nakasalubong na kura (Padre Salvi)
• Sinabi ni Padre Salvi na si Padre Damaso
ang tinutukoy na kura na nagpahukay sa
bangkay ng kanyang ama at hindi siya.

19. Dumating si Ibarra sa libingan at
hinanap ang puntod ng ama- si
Don Rafael. Kasama niya ang
isang matandang utusan niya.
Sinabi ng matanda kay Ibarra, na
si Kapitan Tiyago ang
nagpagawa ng nitso ni Don
Rafael.

20. Nakita nina Ibarra at matanda ang
sepulturero. Sinabi nila ang
palatandaan ng libingan ni Don
Rafael. Tumango ang
tagapaglibing. Pero, nasindak si
Ibarra ng ipagtapat ng sepulturero
na kanyang sinunog ang krus at
itinapon naman ang bangkay sa
lawa dahil sa utos ni Padre Garrote.

21. Higit umanong mabuti na
mapatapon ang bangkay sa lawa
kaysa makasama pa ito sa
libingan ng mga intsik.
Parang pinagtakluban ng langit at
lupa si Ibarra. Nasindak siya ng
husto. Ang matanda naman ay
napaiyak sa kanyang narinig.

22. Parang baliw na nilisan ni
Ibarra ang kausap hanggang sa
makasalubong niya si Pari
Salvi.
Kaagad na dinaluhong ni Ibarra
si Pari Salvi. Bakas sa mukha
ni Ibarra ang nagalalatang na
poot at galit sa dibdib.

23. Nararamdaman iyon ni Pari
Salvi. Tinanong ni Ibarra si Pari
Salvi kung bakit nagawa nila
ang malaking kalapastangan sa
kanyang ama. Sumagot si Pari
Salvi na hindi siya ang may
kagagawan niyon kundi si
Padre Damaso na tinawag na
Padre Garrote.

24. KABANATA 15 – ANG MGA SAKRISTAN
• Sina Basilio (10) at Crispin (7) ay
magkapatid na anak nina Sisa at
Pedro.
• Nagtrabaho sila bilang sakristan sa
simbahan ng san Diego.
• Napagbintangan si Crispin na
nagnakaw ng 2 onsa (32 pesos)
• Pinagmumulta si Basilio dahil sa mali
ang pagtugtog niya ng kampana.
• Bilang kaparusahan nila di sila
maaaring umuwi muna bagamat gusto
na nilang umuwi dahil alam nilang
hinihintay sila ng kanilang ina.
• Tumakas si Basilio mula sa kumbento
upang makauwi.
KANSER NG LIPUNAN:
 Pang-aabuso sa mga Bata
 Kawalang-katarungan

25. Parang plegarya ang tunog ng
kampanang binabatak ng
magkapatid na sakristan na
sina Crispin at Basilio. Sinabi ni
Crispin kay Basilio ng kung
kasama sila ni Sisa. Disin sana,
siya ay hindi
mapagbibintangang isang
magnanakaw.

26. Ang anyo ng pangamba sa
mukha ni Crispin ay
nababakas. Ang suweldo lang
kasi niya ay dalawang piso sa
isang buwan. Minultahan pa
siya ng tatlong beses. Pero,
hindi pumayag si Basilio
sapagkat walang kakainin ang
kanilang ina.

27. Isa pa ang katumbas ng
dalawang onsa ay P32.00.
lubhang mabigat ito para kay
Basilio. Ipinakiusap ni Crispin
na bayaran na lamang ni
Basilio ang ibinibintang sa
kanya. Pero, kulang pa ang
sasahurin ni Basilio kahit
magbayad sila.

28. Nag-aalala pa si Basilio na
kapag nalaman ng kanilang ina
napagbintangang nagnakaw si
Crispin, tiyak na magagalit ito.
Habang nag-uusap ang
magkapatid, ang sakristan
mayor ay dumating at puyos ito
sa galit.

29. Sinabi niya kay Basilio na ito ay
kanyang minumultahan dahil sa
hindi tamang pagtugtog ng
kampana. Si Crispin naman
ang hinarap at sinabing hindi ito
makakauwi hanggang hindi
niya inilalabas ang dalawang
onsa na binibintang sa kanya.

30. Biglang sinambilat ng sakristan
mayor si Crispin sa bisig at
kinaladkad na papanaog sa
hagdanan hanggang sa sila ay
lamunin sa dilim. Dinig ni
Basilio ang pagpapalahaw ng
kapatid.

31. Mabilis na pumanhik Si Basilio
sa ikalawang palapag ng
kampanaryo. Mabilis na kinalag
niya ang lubid na nakatali sa
kampana at bumaba sa bintana
ng kampanaryo. Noon ang
langit ay unti-unti ng
nagliliwanag sapagkat
humihinto na ang ulan.

32. KABANATA 16 – SI SISA
• Paglalarawan sa buhay ni Sisa na nakapag-
asawa ng iresponsableng asawa na si Pedro
ngunit bathala ang turing niya rito.
• Itinuturing naman niyang anghel ng kanyang
buhay ang dalawang anak na sina Basilio at
Crispin.
• Ipinaghanda niya ng masarap na hapunan si Sisa
para sa kanyang mga anak.
• Dumating ang lasenggerong asawa at inubos ang
inihandang pagkain.
• Nagkaroon siya ng isang masamang pangitain na
ikinatakot niya.
• may kumatok sa kanilang pintuan (Basilio)
KANSER NG LIPUNAN:
 Kahinaan ng Kababaihan
 Katamaran
 Pagkahilig sa Bisyo

33. Si Sisa ay nakatira sa isang
maliit na dampa na sa labas ng
bayan. Kapuspalad siya
sapagkat nakapag-asawa siya
ng lalaking iresponsable,
walang pakialam sa buhay,
sugarol at palaboy sa
lansangan.

34. Hindi niya asikaso ang mga
anak, tanging si Sisa lamang ang
kumakalinga kay Basilio at
Crispin. Dahil sa kapabayaan ng
kanyang asawa, naipagbili ni
Sisa ang ilan sa mga natipong
hiyas o alahas. Sobra ang
kanyang pagkamartir at hina ng
loob.

35. Nang gabing iyon, abala siya sa
paghahanda ng pagkain sa
pagdating nina Basilio at Crispin.
Sa kasamaang palad, hindi
natikman ng magkapatid ang
inihanda ng ina sapagkat
dumating ang kanilang ama.
Nilantakang lahat ang maga
pagkaing nakasadya sa kanila.

36. Windang ang puso ni Sisa. Hindi
nito mapigilan na hindi umiyak.
Paano na ang kanyang
dalawang anghel. Ngayon
lamang siya ngluto, tapos
uubusin lamang ng kanyang
walang pusong asawa.

37. Nagkaroon siya ng malungkot na
pangitain. Kasalukuyan siyang
dumadalangin sa Mahal Na
Birhen, ng gulantangin siya ng
malakas na tawag ni Basilio mula
sa labas ng bahay.

38. KABANATA 17 – SI BASILIO
• Nakauwi si Basilio na duguan ang noo
(Nadaplisan siya ng bala na ipinutok ng
guardia sibil)
• Ikinabahala ni Sisa ang nangyari sa anak
lalo na sa di niya pagkakasama kay Crispin.
• Nanaginip si Basilio na namatay si Crispin.
• Kinausap ni Basilio ang ina ukol sa kanyang
mga plano na baguhin ang kanilang buhay
ngunit di kasama ang ama sa mga plano.

39. Napatigagal si Sisa nang
dumating si Basiliong sugatan
ang ulo. Dumadaloy ang
masaganang dugo. Ipinagtapat
ni Basilio ang dahilan ng
kanyang pagkakasugat.

40. Siya ay hinabol ng mga
guwardiya sibil at pinahihinto sa
paglakad. Pero siya ay
kumaripas ng takbo sapagkat
nangangamba siyang kapag
nahuli siya ay parurusahan siya
at paglilinisin sa kuwartel.

41. Dahil sa hindi niya paghinto
siya ay binaril. Dinaplisan siya
ng punglo sa ulo. Sinabi din
niya sa ina na naiwan niya sa
kumbento si Crispin.
Nakahinga ng maluwag si
Sisa.

42. Tinanong ni Sisa kung bakit
naiwan si Crispin. Sinabi ni
Basilio na napagbintangan na
nagnakaw ng dalawang onsa
si Crispin. Hindi niya sinabi
ang parusang natikman ng
kapatid sa kamay ng sakristan
mayor. Napaluha si Sisa dahil
sa awa sa anak.

43. Sa pagtulog ni basilio siya ay
binangungot. Sa panaginip niya,
nakita niya ang kapatid na si
Crispin ay pinalo ng yantok ng
kura at sakristan major hangang
sa ito ay panawan ng malay tao.
Dahil sa kanyang malakas na
pagungol, siya ay ginising ni
Sisa.

44. May balak si Basilio (1) ihihinto na
silang magkakapatid sa
pagsasakristan at ipapakaon niya si
Crispin kinabukasan din, (2)
hihilingin niya kay Ibarra na kunin
siyang pastol ng kanyang baka at
kalabaw at (3) kung malaki-laki na
siya, hihilingin niya kay Ibarra na
bigyan siya ng kapirasong lupa na
masasaka.