Maceconl6

1. Нийт нийлүүлэлт
Нийт нийлүүлэлт гэдэг нь үнийн ерөнхий түвшин бүрт харгалзах эдийн засгийн нийт
үйлдвэрлэл буюу бодит ДНБ-ий хэмжээ юм. Бодит ДНБ нь хөдөлмөрийн хэмжээ, капиталын
хэмжээ ба технологийн түвшнээс хамаарна. Капиталын хэмжээ болон технологийн тухай
шийдвэр нь өнгөрсөн хугацаанд гарсан байдаг учраас өнөөдрийн капиталын хэмжээ болон
технологийн түвшнийг тогтмол гэж үзэж болно. Харин хөдөлмөрийн хэмжээ нь хүмүүсийн
хөдөлмөрөө нийлүүлэх, аж ахуйн нэгжүүдийн хөдөлмөр хөлслөх шийдвэрээс хамаарч байдаг
учраас хувьсаж өөрчлөгдөж байдаг. Тиймээс бодит ДНБ нь хөдөлмөрийн тоо хэмжээ буюу
хөдөлмөрийн зах зээлийн төлөв байдлаас хамаарна. Хөдөлмөрийн зах зээл тэнцвэртэй үед
хэвийн ажилгүйдлийн түвшин тодорхойлогддогийг бид өмнөх бүлэгт үзсэн. Ажилгүйдэл
хэвийн түвшиндээ байх үеийн үйлдвэрлэлийг потенциал үйлдвэрлэл буюу потенциал ДНБ
гэнэ. Энэхүү бүрэн ажил эрхлэлттэй үед потенциал хэмжээндээ хүрэх хугацааг хэлнэ
макроэкономикст урт хугацаа гэж нэрлэдэг. Харин цалингийн түвшин тэнцвэрт цалингийн
түвшнээс ялгаатай үед хөдөлмөрийн зах зээлд илүүдэл эсвэл хомсдол үүссэнээр бодит
ажилгүйдлийн түвшин хэвийн ажилгүйдлийн түвшнээсээ их эсвэл бага болдог. Энэ үед бодит
үйлдвэрлэл потенциал ДНБ-ээс бага эсвэл их байх ба энэ үеийг макроэкономикст богино
хугацаа гэж авч үздэг. Макроэкономикст бид хугацааг cap, жилээр биш харин бүрэн ажил
эрхлэлт хангагдаж байгаа эсэхээр тодорхойлдог байх нь. Эдийн засгийн хугацааг богино болон
урт хугацаа гэж ангилж байгаа учраас нийт нийлүүлэлтийг мөн богино болон урт хугацааны
нийт нийлүүлэлт гэж үзнэ.
Урт хугацааны нийт нийлүүлэлт
Макроэкономикст урт хугацаа гэдэг нь бодит ДНБ потенциал ДНБ-тэй тэнцүү бөгөөд бүрэн
ажил эрхлэлт хангагдсан байх үеийг хэлдэг болохыг бид дээр тодорхойлсон. Урт хугацаанд
бүрэн ажил эрхлэлттэй гэж үздэг учраас нийт нийлүүлэлт нь потенциал ДНБ-ээр
илэрхийлэгдэнэ. Зураг 1-т урт хугацааны нийт нийлүүлэлтийн муруйг харууллаа. Зургаас
харахад үнийн ямар ч түвшинд бодит ДНБ-ий хэмжээ потенциал ДНБ-тэй тэнцүү түвшинд
байна. Өөрөөр хэлбэл, урт хугацааны нийт нийлүүлэлтийн муруй нь потенциал ДНБ-ий
түвшинд харгалзах босоо тэнхлэгтэй параллель шулуун байдаг.
Зураг 1. Урт хугацааны нийт нийлүүлэлтийн муруй

2. Урт хугацааны нийт нийлүүлэлт нь үнээс хамаарахгүй байх шалтгаан нь бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний зах зээлд үнэ өөрчлөгдөхөд хүчин зүйлсийн зардал яг ижил хувиар
өөрчлөгддөгт оршино. Жишээ нь бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үнэ арван хувиар өссөн үед
хэрвээ хүчин зүйлсийн үнэ тогтмол хэвээр байгаа бол аж ахуй эрхлэгчдийн ашиг нэмэгдэнэ.
Өөрөөр хэлбэл ахиу орлого ахиу зардлаас их болох ба аж ахуй эрхлэгчид үйлдвэрлэлээ өсгөнө.
Үүний тулд илүү их хэмжээний хүчин зүйлс шаардлагатай болох ба энэ нь хүчин зүйлсийн
эрэлтийг нэмэгдүүлж улмаар хүчин зүйлсийн үнэ өсөхөд хүргэнэ. Энэхүү хүчин зүйлсийн
үнийн өсөлт нь бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний үнийн өсөлттэй тэнцэх хүртэл явагдана.
Үнийн түвшин өөрчлөгдөхед хүчин зүйлсийн үнэ дагаж өөрчлөгдөх ба энэхүү өөрчлөлтийн
хувь үнийн түвшний өөрчлөлттэй тэнцсэнээр макро эдийн засгийн урт хугацааны тэнцвэр
тодорхойлогдоно. Хүчин зүйлсийн үнийн өөрчлөлт нь үнийн түвшний өөрчлөлттэй
тэнцсэнээр бодит цалин болон харьцангуй үнэ тогтмол үлдэх ба улмаар бодит ДНБ хэвээр
байдаг. Тиймээс урт хугацааны нийлүүлэлтийн муруй нь босоо тэнхлэгтэй параллель
дүрслэгддэг байна.
Богино хугацааны нийт нийлүүлэлт
Макро эдийн засгийн богино хугацаа нь бодит ДНБ потенциал ДНБ-ээс ялгаатай байгаа үеийг
хэлдэг болохыг дээр дурдсан билээ. Богино хугацааны нийт нийлүүлэлт нь бусад хүчин
зүйлс (нэрлэсэн цалин, зээлийн хүүгийн түвшин, потенциал ДНБ) тогтмол байх үеийн үнийн
түвшин ба бодит ДНБ-ий хоорондын хамаарлыг харуулдаг. Богино хугацааны нийт
нийлүүлэлтийг Зураг 2-т дүрсэллээ. Зурагт үзүүлснээр үнийн түвшин бүрт харгалзах богино
хугацааны бодит ДНБ ялгаатай байна. Жишээ нь, үнийн түвшин P1 байхад бодит ДНБ Ү буюу
потенциал түвшиндээ, Р2 үнийн түвшинд бодит ДНБ-ий хэмжээ Ү2 байна. Харин үнийн
түвшин Р3 болж өсөхөд бодит ДНБ Ү3 болж өсч байна.
Зураг 2. Богино хугацааны нийт нийлүүлэлтийн муруй
Үнийн түвшин өсөхөд аж ахуйн нэгжүүдийн олох ашгийн хэмжээ нэмэгдэх ба улмаар
үйлдвэрлэлээ нэмэгдүүлнэ. Харин эсрэг тохиолдолд үнэ буурснаар аж ахуйн нэгжүүдийн
бодит ашгийн түвшин буурах ба улмаар үйлдвэрлэлээ бууруулна. Иймд богино хугацаанд
үнийн түвшин болон бодит ДНБ-ий хооронд шууд хамааралтай.

3. Нийт нийлүүлэлтийн муруйн өөрчлөлт
Өмнөх хэсэгт бид нийт нийлүүлэлтийн муруйн талаар ойлголттой болсон. Одоо нийт
нийлүүлэлтийн муруйн өөрчлөлтийг авч үзье. Нийт нийлүүлэлтийн өөрчлөлтийг нийт
эрэлтийн хувьд үзсэнтэй адилаар муруйн дагуух шилжилт болон муруйн шилжилт гэж
ангилна. Үнийн түвшин өөрчлөгдөхөд нийт нийлүүлэлтийн муруйн дагуух шилжилт бий
болно. Үнийн түвшин өсөхөд нийт нийт нийлүүлэлтийн хэмжээ өсч, үнийн түвшин буурахад
нийт нийлүүлэлтийн хэмжээ буурдаг. Гэвч энэхүү хамаарлыг зөвхөн богино хугацааны нийт
нийлүүлэлтийн хувьд л ярих боломжтой. Урт хугацаанд үнийн түвшний өөрчлөгдөхөд бодит
ДНБ өөрчлөгдөхгүй. Үнийн түвшний өсөлт харин инфляцийг бий болгох болно.
Нийт нийлүүлэлтэд орцын үнэ, хөдөлмөрийн бүтээмж, татвар гэсэн үнийн бус хүчин зүйл
нөлөөлнө. Үнийн бус хүчин зүйлийн нөлөөллийн улмаас үнийн тухайн түвшинд
үйлдвэрлэлийн бодит хэмжээ өөрчлөгдөн нийт нийлүүлэлтийн муруй баруун зүүн тийш
бүхэлдээ шилжинэ. Үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлийн үнэ нэмэгдвэл нэгж бүтээгдэхүүний зардал
нэмэгдэж ний нийлүүлэлт буурна муруй зүүн гар тийш шилжинэ. Үйлдвэрлэлийн хүчин
зүйлийн үнэ буурвал нэгж бүтээгдэхүүнд ногдох зардал буурч нийт нийлүүлэлт нэмэгдэж
муруй баруун тийш шилжинэ.
Нийт нийлүүлэлтийн муруйн шилжилт нь өгөгдсөн үнийн түвшинд хүчин зүйлсийн үнэ,
эсвэл хүчин зүйлсийн хэмжээ өөрчлөгдөхөд бий болдог. Тухайлбал, цалингийн түвшин, эсвэл
бусад хүчин зүйлсийн үнэ өөрчлөгдөхөд богино хугацааны нийт нийлүүлэлт өөрчлөгдөнө.
Жишээлбэл, бусад хүчин зүйл хэвээрээ байхад (бүтээмж хэвээрээ байхад) үйлдвэрчний
эвлэлийн шаардлагаар цалингийн түвшин 10 хувь өссөн гэе. Энэ нь аж ахуй эрхлэгчдийн
үйлдвэрлэлийн зардал 10 хувь өссөнийг Р1
-т нэмэгдүүлнэ. үйлдвэрлэлийн түвшинд харагдах
Р өснө илэрхийлнэ. Улмаар үнийн түвшин бүрт харгалзах богино хугацааны нийт нийлүүлэлт
буурах буюу богино хугацааны нийт нийлүүлэлтийн муруй зүүн тийш шилжинэ. Эсрэг
тохиолдолд нийт нийлүүлэлтийн муруй баруун тийш шилжинэ. Энэхүү өөрчлөлтийг зураг 3-
д харууллаа.
Зураг 3. Богино хугацааны нийт нийлүүлэлтийн муруйн өөрчлөлт
Гэхдээ хүчин зүйлсийн үнэ өөрчлөгдөхөд урт хугацааны нийт нийлүүлэлтийн муруй шилжилт
хийдэггүй. Харин хүчин зүйлсийн хэмжээ нэмэгдэхэд потенциал ДНБ өсдөг. Бид

4. үйлдвэрлэлийн функцийг хөдөлмөр, капитал, технологи гэсэн гурван хувьсагчаас хамаардаг
гэж тодорхойлсон. Тэгвэл эдийн засгийн хүчин чадал дараах гурван тохиолдолд өөрчлөгдөнө.
- Бүрэн ажил эрхлэлттэй үеийн хөдөлмөрийн тоо хэмжээ өөрчлөгдөх
- Капиталын тоо хэмжээ өөрчлөгдөх
- Технологийн шинэчлэл, дэвшил бий болох
Хөдөлмөр ба капиталын хэмжээ нэмэгдэх, технологийн шинэчлэл, дэвшил бий болоход
потенциал ДНБ нэмэгдэнэ. Зураг 4 -д эдгээр нөлөөллийн улмаас потенциал ДНБ-ий хэмжээ
хэрхэн өөрчлөгдөж байгааг харууллаа. Эдийн засгийн анхны төлөв байдлын үед урт хугацааны
нийт нийлүүлэлтийн муруй нь Ү потенциал ДНБ-ий түвшинд LAS1, харин богино хугацааны
нийт нийлүүлэлтийн муруй нь SAS1 байлаа. Капиталын хэмжээ өсөх, эсвэл технологийн
дэвшил гарахаД өгөгдсөн үнийн түвшинд эдийн засгийн үйлдвэрлэж чадах потенциал ДНБ-
ий хэмжээ нэмэгдэх ба урт хугацааны нийт нийлүүлэлтийн муруй баруун тийш шилжиж LAS2
болж байна. Энэ үед мөн богино хугацааны нийт нийлүүлэлтийн муруй баруун тийш шилжин
SAS2 болж өөрчлөгдөв. Яагаад ийм өөрчлөлт бий болж байгааг тус бүрд нь авч үзье.
Зураг 4. Урт хугацааны нийт нийлүүлэлтийн муруйн өөрчлөлт
 Бүрэн ажил эрхлэлттэй цеийн хөдөлмөрийн хэмжээний өөрчлөлт. Эдийн засагт зөвхөн
бүрэн ажил эрхлэлттэй үеийн хөдөлмөрийн хэмжээ нэмэгдэхэд потенциал ДНБ өснө
гэдгийг санах хэрэгтэй. Хөдөлмөрийн нөөц нэмэгдэхэд хөдөлмөрийн нийлүүлэлтийн
муруй баруун тийш шилжсэнээр тэнцвэрт цалин буурна. Энэ нь ахиу зардлын муруйг
баруун тийш шилжүүлснээр ахиу орлого ахиу зардлаас их болно. Аж ахуй эрхлэгчид ашгаа
хамгийн их байлгахын тулд үйлдвэрлэлийн хэмжээгээ өсгөнө.
 Капиталын хэмжээний өөрчлөлт. Капитал хэмээх нөөцөд эдийн засагт ашиглагдаж буй
машин, тоног төхөөрөмжөөс гадна хүмүүн капитал гэсэн ойлголт мөн багтдаг. Хүмүүн
капитал гэдэг нь ажилчдын бүтээмжийг нэмэгдүүлдэг боловсрол, мэдлэг, ур чадварыг
хэлнэ. Тэгвэл урт хугацаанд иргэдийн боловсролын түвшин сайжрах, эрүүл мэндийн
байдал дээшлэх зэрэг хүмүүн капиталын чанарын өөрчлөлтүүд нь нэгж капиталд ногдох
дундаж бүтээмжийг өсгөх тул потенциал ДНБ-ий хэмжээг нэмэгдүүлдэг байна. Биет
капитал буюу үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмж, хүчин чадал нэмэгдэх нь потенциал ДНБ-
ий хэмжээг нэмэгдүүлнэ.
 Технологийн түвшний өөрчлөлт. Технологийн түвшний өөрчлөлт нь үйлдвэрлэлийн
хэмжээг өсгөх хамгийн чухал хүчин зүйл гэдгийг өнгөрсөн хугацаанд бүх эдийн засагчид
хүлээн зөвшөөрсөн байдаг. Учир нь технологийн дэвшил бий болсноор зуун хүний хийх

5. ажлыг нэг хүн ганцаараа хийж чадах боломжтой. Иймд технологийн дэвшил нь бусад
хүчин зүйлсийн хэмжээ тогтмол үед үйлдвэрлэлийн бүтээмжийг олон дахин нэмэгдүүлж
чаддаг тул урт хугацааны үйлдвэрлэлийн өсөх шалтгаан болдог.