L5.Хүчин зүйлийн зах зэл

1. ХҮЧИН ЗҮЙЛИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ
1.Хүчин зүйлийн зах зээлийн талаарх ойлголт
2. Хүчин зүйлийн зах зээлийн бүтэц
3.Хүчин зүйлийн эрэлт
4. Хүчин зүйлийн нийлүүлэлт
5. Хүчин зүйлийн зах зээл

2. 1. Хүчин зүйлийн зах зээлийн талаарх ойлголт
Эдийн засгийн шинжлэх ухааны тулгуур
ойлголтуудын нэг нь үйлдвэрлэлийн хүчин зүйл буюу
эдийн засгийи нөөц билээ.
Хөдөлмөр, Газар, Капитал, Үйлдэрлэл эрхлэх ур
чадвар гэсэн 4 нөөц буюу хүчин зүйлийг ашиглан
бизнесийн үйл ажиллагаа явуулдаг.

4. Эдгээр нөөцүүд эцсийн хэрэглээнд биш, тэр эцсийн
хэрэглээг хангахад зориулагдах бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээг үйлдвэрлэхэд чиглэгддэг байна.
Энэ утгаараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний зах зээлээс
өөр төрлийн зах зээл дээр арилжаалагддаг.
Үүнийг нийтэд нь хүчин зүйлийн зах зээл гэж
нэрлэх боловч хүчин зүйл тус бүрдээ онцлогтой зах
зээлийг бүрдүүлнэ.

5. Бүтээгдэхүүн үйлчилгээний зах зээлийн нэгэн адил
зарчмууд хүчин зүйлийн зах зээлд үйлчлэх боловч
ялгарах хэдэн онцлогтой.
• Хүчин зүйлсийн эрэлт нь уламжлагдсан шинжтэй
байдаг.
• Зарим хүчин зүйлийн нийлүүлэлт нь бараг тогтмол
байдаг.
• Хүчин зүйлсийн үнэ нь түүний орлогоор
тодорхойлогдоно

9. 2. Хүчин зүйлийн зах зээлийн бүтэц
Хүчин зүйлийн зах зээл нь төгс ба төгс бус гэж
ангилагддаг.
Төгс зах зээл нь бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний зах
зээлийн нэгэн адил шинжтэй. Олон нйилүүлэгч,
хэрэглэгчтэй гэсэн үг.
Харин төгс бус өрсөлдөөнт зах зээлийн хувьд
монопсони шинжийг агуулдаг. Монопсони гэдэг нь
нэг хэрэглэгч, нэг худалдан авагч гэсэн утгатай.

11. Хүчин зүйлийн ахиу орлого болон ахиу зардал
Пүүс өөрийн үйлдвэрлэлд ашиглаж байгаа хүчин
зүйлийн тоо хэмжээний өөрчлөлт нийт орлого болон
нийт зардалд нь ямар нөлөө үзүүлэх вэ гэдгийг
сонирхож байдаг.
Үүнийг хүчин зүйлийн зах зээл дээр хүчин зүйлийн
ахиу орлого болон ахиу зардал гэсэн ойлголтуудаар
илэрхийлдэг.

16. 3. Хүчин зүйлийн эрэлт
Хүчин зүйлийн ахиу орлого нь түүний эрэлтийг
тодорхойлж байдаг бөгөөд өөрөөр хэлбэл, хүчин
зүйлийн ахиу орлогын муруй нь эрэлтийн муруйг
төлөөлнө.
Үүнийг дараах графикаас харж болно.

22. Хүчин зүйлийн эрэлтэнд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийн
нөлөөгөөр хүчин зүйлийн эрэлтийн муруй баруун ба
зүүн тийш шилжиж байдаг.

23. Хүчин зүйлийн үнийн өөрчлөлтийн хувь нь хэдий
хэмжээгээр эрэлтийг өөрчлөхийг хүчин зүйлийн
эрэлтийн мэдрэмж харуулна.
𝐄 𝐑𝐃 =
Хүчин зүйлийн тоо хэмжээний өөрчлөлтийн хувь
Хүчин зүйлийн үнийн өөрчлөлтийн хувь

24. Нөөцийн эрэлтийн мэдрэмж нь дараах хүчин
зүйлүүдээс хамаарч байна.
Үүнд:
1.Ахиу бүтээгдэхүүний бууралтын коэффициент
2. Харилцан орлох нөөцүүд
3.Бүтээгдэхүүний, үйчилгээний эрэлтийн мэдрэмж
4. Хүчин зүйлд зарцуулж байгаа зардлын нийт
зардалд эзлэх хувь хэмжээ

27. 4. Хүчин зүйлийн нийлүүлэлт
Хүчин зүйлсийн нийлүүлэлтийн хэмжээ нь хүчин
зүйлийн үнээс хамаарна. Үнэ өсөх тутам
нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ нэмэгддэг.
Хүчин зүйлийн нийлүүлэлтийн муруй эерэг налалттай
байна.
Нийлүүлэлтийн муруйн дагуу хүчин зүйлийн үнэ ба
хэмжээ шууд хамааралтай.

29. Хүчин зүйлсийн нийлүүлэлт дараах 3 гурван
түвшинд ялгаатай байдаг тул тус тусад нь авч үзье :
1.Эдийн засгийн нийт хүрээнд нийлүүлэгдэх хэмжээ
2.Нэг салбарт нийлүүлэгдэх хэмжээ
3.Нэг пүүст нийлүүлэгдэх хэмжээ

30. Эдийн засгийн нийт хүрээнд нийлүүлэгдэх хэмжээ
Эдийн засгийн ухаанд бүх төрлийн хүчин зүйлсийн
нийлүүлэлтийн хэмжээ ямар ч цаг хугацаанд тодорхой
байна гэж үздэг
Хэдий тийм боловч эдгээр нийлүүлэлтийн хэмжээ цаг
хугацааны туршид өөрчлөгдөн хувирч байдаг.

31. Нэг салбарт нийлүүлэгдэх хэмжээ.
Хүчин зүйлс маш олон үйлдвэрт ашиглагддаг.
Хүчин зүйлсийн нийлүүлэлтийн талаар тайлбарлах
бас нэг чухал ойлголт бол хүчин зүйлсийн шилжих
чанар юм.
Нэг салбараас нөгөө салбарт хүчин зүйлсийн
шилжилт:
1.Капиталын шилжих чанар
2. Газрын шилжих чанар
3. Хөдөлмөрийн шилжих чанар

32. Нэг пүүст нийлүүлэгдэх хэмжээ.
Ихэнх пүүсүүд нийт эдийн засаг дахь хүчин
зүйлсийн нийлүүлэлтийн маш бага хувийг ашигладаг
учраас зах зээл дээр байгаа тухайн хүчин зүйлийн
үнэд нөлөөлөх боломжгүйгээр худалдан авдаг.
Тиймээс нэг пүүсийн хувьд хүчин зүйлсийн
нийлүүлэлтийн муруй төгс мэдрэмжтэй байна.

33. 5.Хүчин зүйлийн зах зээл
Эдийн засгийн харилцаанд оролцогч талуудын
эзэмшиж байгаа ямар ч нөөцийн үнэ цэнэ, олж буй
орлого харилцан адилгүй байдаг нь үндсэндээ хоёр
зүйлээс шалтгаалдаг .
Үүнд:
1. Нөөцийн эрэлт
2. Нөөцийн нийлүүлэлт.

34. Хүчин зүйлсийн зах зээл дээр нөөцийг эзэмшигч
үндсэн эдийн засгийн харилцаанд оролцогч нь өрхүүд,
эсвэл хувь хүмүүс бөгөөд худалдан авагч нь пүүсүүд
болон бусад эдийн засгийн харилцаанд оролцогчид
байдаг.
Энэ онцлог нь хүчин зүйлийн зах зээл, бүтээгдэхүүн
үйлчилгээний зах зээлээс ялгагдах шинж чанарыг
тусгадаг.

38. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА