Download luận văn thạc sĩ với đề tài: Nghiên cứu thành phần giống loài ốc nước ngọt và ấu trùng Cercaria sán song chủ ký sinh trên ốc nước ngọt tại 2 xã An Mỹ, An Hòa huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên

1. i
L I CAM OAN
Tôi xin cam oan k t qu nghiên c u trong lu n văn này là k t qu nghiên c u
th t s c a cá nhân tôi dư i s hư ng d n t n tình c a 2 giáo viên hư ng d n là Ti n
sĩ Võ Th Dũng và Ti n sĩ Ngô Anh Tu n.
Các s li u, k t qu trình bày trong lu n văn này là trung th c và chưa t ng
ư c công b dư i hình th c nào trư c khi trình b o v .
Tác gi
Nguy n Phư c B o Ng c

2. ii
L I CÁM ƠN
Xin ư c g i l i c m ơn chân thành n Ban Giám hi u Trư ng i h c Nha
Trang, Khoa Sau i h c, Ban Ch nhi m Khoa Nuôi tr ng Th y s n, cùng toàn th
qúi th y cô ã h t lòng gi ng d y và truy n t cho tôi nh ng ki n th c qúi báu trong
su t quá trình h c t p t i trư ng.
Tôi xin t lòng bi t ơn sâu s c n TS. Võ Th Dũng và TS. Ngô Anh Tu n ã
tr c ti p hư ng d n và giúp tôi hoàn thành lu n văn.
Xin bày t lòng bi t ơn n Ban Lãnh o Vi n Nghiên c u Nuôi Tr ng Thu
S n 3, D án “FIBOZOPA” ã t o m i i u ki n thu n l i v th i gian và v t ch t cho
tôi hoàn thành lu n văn.
Nhân ây tôi xin chân thành c m ơn các Anh/Ch ang công tác t i Phòng Sinh
h c th c nghi m - Vi n NCNTTS 3 ã giúp tôi v trang thi t b , cơ s thí nghi m
trong th i gian th c hi n tài.
Cu i cùng, tôi xin bày t tình c m, lòng bi t ơn n B M , các Anh ch em ã
luôn giúp , ng viên và khích l tinh th n cho tôi trong su t quá trình h c t p và
hoàn thành tài t t nghi p.
Nguy n Phư c B o Ng c

3. iii
M C L C
L I CAM OAN.......................................................................................................... i
L I CÁM ƠN...............................................................................................................ii
M C L C...................................................................................................................iii
DANH M C HÌNH .................................................................................................... vi
KÝ HI U VI T T T.................................................................................................vii
M U ...................................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1: T NG QUAN........................................................................................ 3
1.1. T ng quan v c nư c ng t ................................................................................... 3
1.1.1. c i m chung c a l p chân b ng................................................................ 3
1.1.2. Phân b c a c nư c ng t............................................................................... 5
1.1.2.1. Su i và m ch nư c ng m ........................................................................ 5
1.1.2.2. Sông và các nhánh sông l n .................................................................... 5
1.1.2.3. Các h l n trên th gi i ........................................................................... 5
1.1.2.4. Nh ng vùng t ng p nư c ..................................................................... 6
1.1.3. c nư c ng t v i s c kh e con ngư i............................................................ 6
1.1.4. Tình hình nghiên c u thành ph n loài c nư c ng t...................................... 6
1.2. T ng quan v u trùng cercaria ............................................................................. 8
1.2.1. Chu kỳ phát tri n chung c a sán lá song ch (Trematoda) ............................ 8
1.2.2. Tình hình nghiên c u u trùng cercaria trên c nư c ng t .......................... 10
1.2.3 Khóa nh lo i các nhóm cercaria c a sán lá Vi t Nam............................. 15
CHƯƠNG 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U........................................................ 17
2.1. a i m, th i gian và i tư ng nghiên c u...................................................... 17
2.2. Phương pháp nghiên c u..................................................................................... 18
2.2.1. Phương pháp thu m u c:............................................................................. 18
2.2.2. Phương pháp ki m tra cercaria: ................................................................... 18
2.2.3. Phương pháp c m nhi m u trùng cercaria trên cá chép.............................. 19
2.2.4. Phương pháp ki m tra metacercaria. ........................................................... 20
CHƯƠNG 3. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ................................... 22
3.1. K t qu thu m u c t i hai xã An M và An Hòa. .............................................. 22

4. iv
3.2. M t s c i m phân lo i các loài c thu ư c t i các th y v c c a hai xã An
M , An Hòa huy n Tuy An t nh Phú Yên.............................................................. 25
3.2.1. Melanoides tuberculata Muller, 1774...................................................... 25
3.2.2. Sermyla tornatella Lea, 1850 ................................................................... 25
3.2.3. Tarebia granifera Lamarck, 1822............................................................ 26
3.2.4. Thiara scabra Muller, 1774 ..................................................................... 27
3.2.5. Filopaludina sumatrensis Dunker, 1852.................................................. 28
3.2.6. Sinotaia lithophaga Heude, 1889............................................................. 28
3.2.7. Pomacea sp............................................................................................... 29
3.2.8. Gyraulus sp............................................................................................... 29
3.2.9. Indoplanrbis exustus Deshayea, 1834...................................................... 30
3.2.10. Bithynia sp.............................................................................................. 30
3.2.11. Lymnaea sp............................................................................................. 31
3.3. M t s c i m phân lo i các loài u trùng cercaria thu ư c t i các th y v c
c a hai xã An M , An Hòa, huy n Tuy An, t nh Phú Yên: ................................... 32
3.3.1. Nhóm Gymnocephalus cercaria (Cercaria 1) ........................................... 33
3.3.2. Nhóm Xiphidiocercaria (Cercaria 2)........................................................ 34
3.3.3. Nhóm Pleurolophocercaria (Cercaria 3)................................................... 36
3.3.4. Nhóm Monostome cercaria (Cercaria 4).................................................. 37
3.3.5. Nhóm Echinostome cercaria (Cercaria 5) ................................................ 39
3.4. Thành ph n loài c và m c nhi m u trùng cercaria c.............................. 40
3.4.1. Bi n ng thành ph n loài c qua các tháng nghiên c u ............................. 40
3.4.2. S phân b thành ph n loài c t i các th y v c........................................... 41
3.4. 3. T l nhi m u trùng cercaria c a sán song ch trên c theo th y v c....... 42
3.4. 4. M c nhi m u trùng cercaria c a t ng loài c....................................... 44
3.4. 5. S bi n ng t l nhi m cercaria c theo tháng ..................................... 46
3.4.6. K t qu c m nhi m u trùng cercaria lên cá ................................................ 47
K T LU N VÀ XU T Ý KI N..................................................................... 49
Tài li u tham kh o.................................................................................................. 50
PH L C ................................................................................................................... 60

5. v
DANH M C B NG
B ng 3.1: Thành ph n loài, s lư ng, kích thư c m u c nghiên c u.........................22
B ng 3.2: V trí phân lo i các gi ng loài c ư c s d ng trong nghiên c u.............24
B ng 3.3: V trí phân lo i các gi ng loài cercaria ư c tìm th y trong nghiên c u này.......32
B ng 3.4: So sánh m t s ch tiêu kích thư c các cơ quan c a Gymnocephalus sp. và
Cercaria megalura .......................................................................................................33
B ng 3.5: So sánh m t s ch tiêu kích thư c các cơ quan c a Loxogenoides sp. và
Loxogenoides bicolor ...................................................................................................35
B ng 3.6: So sánh m t s ch tiêu kích thư c các cơ quan Centrocestus formosanus 37
B ng 3.7 So sánh m t s ch tiêu kích thư c các cơ quan c a Catatropis sp..............38
B ng 3.8: M c lây nhi m c a u trùng cercaria c a t ng loài c...........................44
B ng 3.9: M c nhi m u trùng metacercaria thu c 2 nhóm Pleurolophocercaria và
Xiphidiocercaria trên cá chép.......................................................................................47
B ng 3.10: M c nhi m u trùng metacercaria thu c nhóm echinostome trên cá chép.....48

6. vi
DANH M C HÌNH
Hình 1.1 : C u t o trong c a Gastropoda.................................................................................... 3
Hình 2.1 : B n a i m nghiên c u: xã M An, An Hòa huy n Tuy An..............17
Hình 2.2 : Sơ kh i n i dung nghiên c u.................................................................18
Hình 2.3 : Sơ b trí c m nhi m Pleurolophocercaria và Xiphidiocercaria trên cá chép...19
Hình 2.4 : Sơ b trí c m nhi m Echinostome trên cá chép.....................................20
Hình 3.1 : Melanoides tuberculata .............................................................................25
Hình 3.2 : Sermyla tornatella .....................................................................................26
Hình 3.3 : Tarebia granifera .......................................................................................26
Hình 3.4 : Thiara scabra ............................................................................................27
Hình 3.5 : Filopaludina sumatrensis ..........................................................................28
Hình 3.6 : Sinotaia lithophaga ....................................................................................28
Hình 3.7 : Pomacea sp. ...............................................................................................29
Hình 3.8 : Gyraulus sp. ...............................................................................................29
Hình 3.9 : Indoplanrbis exustus ...................................................................................30
Hình 3.10: Bithynia sp ..................................................................................................30
Hình 3.11: Lymnaea sp. ................................................................................................31
Hình 3.12 : Cercaria megalura ....................................................................................33
Hình 3.13 : Loxogenoides bicolor ................................................................................35
Hình 3.14 : Centrocestus formosanus ...........................................................................37
Hình 3.15 : Catatropis indicus .....................................................................................39
Hình 3.16 : Artyfechinostomum mehrai ........................................................................41
Hình 3.17 : Thành ph n loài, s lư ng c qua các tháng thu m u ................................42
Hình 3.18 : Thành ph n loài, s lư ng c t i các th y v c...........................................43
Hình 3.19 : M c c nhi m u trùng cercaria t i các th y v c .................................44
Hình 3.20 : Phân b u trùng cercaria theo tháng .........................................................48
Hình 3.21 : Metacercaria Centrocestus formosanus .....................................................50
Hình 3.22 : Metacercaria Echinostome spp..................................................................50

7. vii
KÝ HI U VI T T T
TLN : T l nhi m
C N : Cư ng nhi m
KST : Ký sinh trùng
Ctv : C ng tác viên
L : Chi u dài cơ th
W : Chi u r ng cơ th

8. 1
M U
An toàn th c ph m ã và ang tr thành m t v n nóng, ư c nói n thư ng
xuyên trên nhi u di n àn Qu c t , khu v c và Qu c gia, trên các phương ti n thông
tin i chúng,… Trong tương lai, các v n an toàn th c ph m còn ư c quan tâm
nhi u hơn n a, c bi t các b nh truy n qua ư ng ăn u ng c a con ngư i như b nh
sán ký sinh trong ru t ngư i có th gây viêm ru t, tiêu ch y, bu n nôn và au u
[100]. các nư c phát tri n và ang phát tri n s ngư i b nhi m sán lá ngày m t tăng
[18, 53, 97], ví d b nh Clonorchiasis, Opisthorchiasis gây nh hư ng không nh n
s c kh e con ngư i nhi u nư c trên th gi i. H u h t các loài sán có giai o n phát
tri n u trùng trên các loài ng v t thân m m (trong ó có c nư c ng t) trư c khi lây
sang ngư i. Vi t Nam, có m t s nghiên c u v lây nhi m sán lá trên c ư c th c
hi n các khu v c khác nhau. n nay, Vi t Nam ã có 4 loài c Lymnaea viridis,
L. swinhoei, Parafossarulus striatulus và Melanoides tuberculata ư c báo cáo là v t
ch trung gian c a sán lá lây nhi m cho gia c m [57]. Ngoài ra, h Viviparidae thư ng
ư c con ngư i s d ng làm th c ph m có t l nhi m u trùng sán r t cao, ví d
Angulyagra polyzonata (69,31%), Cipangopaludina lecythoides (40,06%) và Sinotoia
aeruginosa (54.16%) [56].
Nh ng năm g n ây Vi t Nam b nh sán lá gan ngày càng phát tri n và lan
r ng, nh t là các t nh thu c khu v c mi n Trung - Tây Nguyên. T lúc bùng phát
b nh sán lá gan l n vào năm 2006 thì hàng năm trên 80% s ca nhi m sán lá gan l n, 6
tháng u năm 2009 s ca nhi m sán lá gan l n có xu hư ng tăng cao hơn h n so v i
các năm trư c ây [1]. S phân b và m t ký ch trung gian là nh ng y u t quan
tr ng nh hư ng n kh năng và hình th c lây nhi m sán song ch [98]. B nh
thư ng xu t hi n nh ng vùng ng b ng, nơi có khu h cá nư c ng t và khu h c là
nh ng v t ch trung gian truy n b nh phát tri n m nh. T l nhi m u trùng sán hai
loài c mút (Melanoides tuberculatus) là 4,7 - 5,0%; c á nh xanh (Parafossarulus
stritulus) là 4,6% - 4,8%. T l nhi m u trùng metacercaria sán song ch cá mè
tr ng (Hypophthamichthys harmandii) là 44,47%, cá chép (Cyprinus carpio): 25,00%,
cá trôi (Cirrhina molitorella): 13,85%, cá rô ng (Anabas testudineus): 32,00%, cá
tr m c (Ctenopharynogodon idellus): 13,33%, cá di c (Carassius auratus): 15,63% [9].

9. 2
óng góp m t ph n nh vào vi c phòng ng a và tr b nh ký sinh trùng c
nư c ng t và m t s loài ng v t th y s n, Khoa Nuôi tr ng Th y s n, Trư ng i
h c Nha Trang cho phép th c hi n tài: “Nghiên c u thành ph n gi ng loài c
nư c ng t và u trùng cercaria sán song ch ký sinh trên c nư c ng t t i 2 xã
An M , An Hòa, huy n Tuy An, t nh Phú Yên”.
N i dung tài:
- Nghiên c u thành ph n gi ng loài c nư c ng t phân b t i 2 xã An M và xã
An Hòa huy n Tuy An, t nh Phú Yên.
- Nghiên c u thành ph n u trùng cercaria c a sán song ch ký sinh trên c nư c
ng t t i 2 xã An M và An Hòa huy n Tuy An, t nh Phú Yên.
- Nghiên c u m c c m nhi m (t l c m nhi m và cư ng c m nhi m) c a
u trùng sán song ch ký sinh trên c nư c ng t t i 2 xã An M và An Hòa, huy n Tuy
An, t nh Phú Yên.
- C m nhi m u trùng cercaria c a sán song ch lên cá chép.
M c tiêu tài:
- Xác nh s a d ng thành ph n loài c nư c ng t t i 2 xã An M và An Hòa,
huy n Tuy An – Phú Yên.
- Xác nh thành ph n u trùng cercaria c a sán song ch ký sinh trên c thu
ư c t i 2 xã An M và An Hòa, huy n Tuy An – Phú Yên.
Ý nghĩa c a tài:
Nh m góp ph n cung c p thêm thông tin nghiên c u v b nh ký sinh trùng là u
trùng cercaria c a sán lá song ch ký sinh trên c nư c ng t t i Phú Yên. Ngoài ra còn
cung c p thêm thông tin loài c nào là ký ch trung gian ang mang m m b nh c nh
báo con ngư i phòng tránh khi s d ng c nư c ng t làm th c ph m cho ngư i và ng v t.

10. 3
CHƯƠNG 1: T NG QUAN
1.1. T ng quan v c nư c ng t
1.1.1. c i m chung c a l p chân b ng
ây là l p thu c ngành ng v t thân m m (Mollusca), có kho ng 85.000 loài,
a ph n s ng bi n, m t s s ng nư c ng t, s ng trên c n và m t s ít s ng ký sinh.
Hình1.1: C u t o trong c a Gastropoda
Cơ th g m có u, chân và n i t ng. u r t phát tri n, i x ng hai bên, có t
1-2 xúc tu. Trong quá trình sinh trư ng và phát tri n, cơ th có s quay quanh và u n
v n nên không i x ng hai bên. V xo n c có c u t o ph c t p hay ơn gi n tùy loài
(trên m t v có khi có gai, u nh ). Mi ng v cũng v y, có loài ơn gi n, có loài ph c
t p (có mương l n, có g ). Hình d ng v là m t ng r ng dài, cu n quanh m t tr c t o
nên các vòng xo n ch p nhau thành tr c, tr này có th r ng và m ra ngoài ch
g n mi ng v t o l tr c hay có khi không t o nên l tr c. Các vòng xo n có khi n m
trên m t m t ph ng hay các m t ph ng khác nhau t o thành tháp.
Xác nh v quay v hư ng ph i trái: b ng cách t nh v lên trên, mi ng v
i di n v i ngư i quan sát, mi ng v phía bên nào thì v quay v hư ng ó.

11. 4
Xác nh t ng xo n c b ng cách t v có mi ng hư ng v phía trư c và m
s ư ng n i gi a hai t ng xo n c ( ư ng suture) r i c ng thêm 1.
Chân có nhi u d ng:
+ Chân có rãnh gi a chia làm hai ph n thay i ng tác cho nhau.
+ Chân phát tri n thành hai d ng lư i cày, khi di chuy n nó xô t v hai bên,
có rãnh ngang t o thành chân trư c và chân sau (các loài c s ng bùn và t m).
+ Chân d p như lư i dao ( nh ng loài có t p tính nh y di chuy n, ví d các
loài thu c gi ng Strombus).
+ Hai mép trư c c a chân kéo dài t o xúc tu.
+ Chân phát tri n thành cơ quan bơi l i.
+ i v i b n s ng ký sinh thì chân không phát tri n ch có cơ quan bám.
+ Còn b n ít di chuy n thì chân b thoái hóa.
Màng áo bao b c toàn b thân m m t u n thân.
Xoang mi ng r t phát tri n, bên trong xoang có phi n hàm và lư i s ng.
H th n kinh: g m h ch não, h ch bên, h ch chân và h ch t ng. Dây th n kinh
n i h ch bên và h ch t ng không i x ng. B n s ng ký sinh có h th n kinh phân b
không rõ ràng.
+ Xúc giác: toàn b cơ th con v t u làm nhi m v xúc giác, có m t s b
ph n chuyên hóa (xúc tu) m nh n ch c năng kh u giác.
+ V giác: n m trên ng tiêu hóa, có t bào v giác phân b (n m m t b ng
hay hai bên xoang mi ng).
+ Th giác g c hay nh xúc tu, có nhi m v c m quang, nh ng nhóm s ng
áy sâu có khi b tiêu gi m.
H tiêu hóa: Mi ng có ôi môi, i v i nh ng loài ăn th t thì có môi dài, xoang
mi ng có phi n hàm và lư i s ng, có tuy n nư c b t, có m t s loài có men Proteaza
và acid Sunphuric (H2SO4), th c qu n to và nhăn nheo ch a th c ăn, có loài có
tuy n Leiblein tiêu hóa th c ăn d dày, k ó là ru t và h u môn.
Tim n m m t lưng, g m 1 tâm th t và 2 tâm nhĩ.
H hô h p: hô h p b ng mang, b n c ph i không có mang nhưng vách màng
áo có nhi u vi m ch l y oxy, m t s loài hô h p b ng màng áo.
H th ng bài ti t: g m th n, xoang tim và xoang máu. Th n m t lưng c nh
xoang tim, ng d n s n ph m bài ti t dài và ra xoang màng áo.

12. 5
c có th lư ng tính hay ơn tính. Tuy n sinh d c n m m t lưng g n nh c a
nang n i t ng (có khi t p trung thành kh i hay phân tán quanh gan), nh ng loài có cơ
quan giao c u thì th tinh trong, loài không có cơ quan giao c u thì phóng tinh và
tr ng ra ngoài môi trư ng nư c [3].
1.1.2. Phân b c a c nư c ng t
S bi n i c a a lý và khí h u d n n s thay i v phân b c a nhi u
qu n th sinh v t trên trái t như chim, côn trùng và các th m th c v t nư c ng t,
l , m n; m i y u t tác ng u nh hư ng n c i m sinh h c, sinh thái, sinh lý
và sinh s n c a m i loài. S bi n i này có s khác bi t áng k v di truy n và phân
b không ng u theo a lý [30, 88, 76]. Gi ng như nhi u ng v t không xương
s ng khác, c nư c ng t có s a d ng v thành ph n loài và s lư ng nhi u vùng
nhi t i và gi m d n theo vĩ cao [85].
1.1.2.1. Su i và m ch nư c ng m
Su i và u ngu n dòng su i thư ng là nơi ch a nhi u th c ăn c a c nư c
ng t. M c dù v y, thành ph n loài và s lư ng c ây thư ng không cao, có t 1 - 6
loài phân b , ch y u h Hydrobioidae chi m a s ; tương t như v y các t ng nư c
ng m, m ch nư c ng m h Hydrobioidae chi m a s , có trên 300 loài phân b . Các
con su i có nhi u loài c phân b như: su i Great Artesian Basin c a Australia, su i
New Caledonia Pháp, su i và các hang ng Dinaric Alps c a Balkans, khu núi á
vôi c a Pháp và Tây Ban Nha, su i Florida M [39].
1.1.2.2. Sông và các nhánh sông l n
Các con sông: Côngo (Châu Phi), Mekong (Châu Á), Mobile Bay (B c M ) và
Rio Dela Plata (Nam M ) là nh ng nơi có ng v t thân m m phong phú v loài
nhưng phong phú c a các loài c nư c ng t không cao. H Viviparidae ( khu v c
B c M , khu v c phương ông, Australia), h Pachychilidae và h Pleuroceridae
(B c M và Nh t B n), h Thiaridae (vùng nhi t i), h Pomatiopsidae và h
Stenothyridae (khu v c phương ông); nhóm c ph i (Pulmonata) thư ng có thành
ph n loài ít [39].
1.1.2.3. Các h l n trên th gi i
H Baikal, h Ohrid, h Tanganyika và h Sulawesi có h Viviparidae,
Pachychilidae, Paludomidae, Thiaridae, Hydrobiidae, Planorbidae, Acroloxidae,
Ancylidae và h Valvatidae phân b . H Planorbidae phân b nhi u các h vùng ôn

13. 6
i hơn các h vùng nhi t i. Các loài c hóa th ch h Miocene Lake Steinheim,
Pleistocene Lake Turkana nh hư ng quan tr ng n s hình thành loài và ti n hóa
c a loài c nư c ng t [39].
1.1.2.4. Nh ng vùng t ng p nư c
Có nhi u qu n th c sinh s ng nh ng vùng t ng p nư c, ví d : nhi u vùng
Châu Á và mi n B c Australia có h Viviparidae, Thiaridae, Bithyniidae,
Lymnaeidae và Planorbidae sinh s ng. Nh ng báo cáo g n ây cho th y, nh ng
vùng t ng p nư c c a V nh Carpentaria mi n B c nư c Úc có 56 loài c trong ó
có 13 loài c h u [39].
1.1.3. c nư c ng t v i s c kh e con ngư i
Nhi u loài c là ký ch trung gian c a m t s loài giun sán gây b nh cho ng
v t, áng chú ý nh t là truy n b nh sán lá cho con ngư i. Ít nh t 40 tri u ngư i nhi m
b nh sán lá gan (Opisthorchis) và sán lá ph i (Paragonimus) và hơn 200 tri u ngư i b
b nh sán máng ch y u các khu v c Châu Phi, ông Nam Á, Nam M , nơi có n n
kinh t l c h u. H Pomatiopsidae và h Planorbidae là ký ch trung gian c a sán
máng (Schistosomiasis), h Pachychilidae, Pleuroceridae, Thiaridae, Bithyniidae và
Lymnaeidae là ký ch trung gian truy n b nh sán lá gan và sán lá ph i [60, 26,73].
Con ngư i cũng có th b giun tròn (Angiostrongyliases) ký sinh thông qua ký ch
trung gian Ampullariidae. H Ampullariidae và Pachychilidae thư ng ư c dùng làm
th c ph m khu v c ông Nam Á càng thúc y s lây lan c a Angiostrongyliasis và
Paragonimiasis (sán lá ph i) [58].
1.1.4. Tình hình nghiên c u thành ph n loài c nư c ng t
Strong (2008) cho bi t, có kho ng 4.000 loài c nư c ng t trên th gi i, t i
thi u có 33 - 38 h thu c các b Neritimorpha, Caenogastropoda và Heterobranchia.
H Baikal, Ohrid, Tanganyika… là nh ng nơi có m t l p chân b ng (Gastropoda)
cao. M t s nơi có m t th p hơn, ví d các lưu v c sông Congo, Mekong, và
Mobile Bay. Hi n nay, c nư c ng t th gi i ph i i m t v i s e d a t s suy
thoái môi trư ng, cá và các loài ch h i khác. S d ng không b n v ng t, nư c,
thay i c nh quan, gây h i tài nguyên ã và ang phá h y nhi u sông, su i, và e d a
s a d ng các loài c c h u khu v c sông su i, nư c ng m. Tình hình ngày càng
tr m tr ng hơn do thi u s quan tâm và qu n lý c a con ngư i [39].

14. 7
B c M , có kho ng 650 loài c nư c ng t khác nhau, có th nói, thành ph n
loài khu v c này là i di n cho thành ph n loài c c a th gi i; tuy nhiên vào nh ng
năm u c a th k XX thành ph n loài c nư c ng t t i B c M ã b gi m, kho ng
60 loài b tuy t ch ng, 20 loài có nguy cơ tuy t ch ng, 290 loài khác ang ư c quan
tâm b o t n. Nói cách khác c nư c ng t B c M có 9% b tuy t ch ng và 48%
ư c b o t n. S suy thoái này là do xây p, ê, kênh, ô nhi m công nông nghi p và
nh ng suy thoái môi trư ng [50].
Ndifon và ctv (1989), nghiên c u môi trư ng s ng c a c nư c ng t Tây
Nam Nigeria cho th y, có 14 loài s ng khu v c này bao g m: Biomphalaria pfeifferi,
Bulinus globosus, Bulinus rohlfsi, Lymnaea natalensis, Physa ( Aplexa) waterloti,
Bulinus forskali, Gyraulus costulatus, Ferrissia sp., Segmentorbis sp., Lanistes
libycus, Lanistes ovum, Pila wernei, Potadoma moerchi và Melanoides tuberculata.
B. globosus và B. pfeieri phân b r ng và xu t hi n thư ng xuyên và cũng là v t ch
trung gian c a sán Schistosoma, còn B. rohlfsi r t ít xu t hi n khu v c nghiên c u [70].
Mattison (1995), kh o sát qu n th c nư c ng t vào mùa mưa và mùa khô
Aligarh, B c n , k t qu có 7 loài c phân b g m: Bithynia tentaculata, Gyraulus
convexiusculus, Helicorbis coenosus, Indoplanorbis exustus, Lymnaea acuminata, L.
luteola và Vivipara bengalensis. S lư ng và kích thư c c nư c ng t cũng thay i
theo mùa. Ki m tra cercaria trên các loài c thu ư c thì B. tentaculata và V.
bengalensis b nhi m metacercarial và cysticercoid. Còn G. convexiusculus, I. exustus
và L. luteola b lây nhi m b i u trùng Paramphistomes [63].
Ofoezie (1999), nghiên c u các y u t nh hư ng n s phân b c a c t i h
Oyan Reservoir Tây Nam nư c Nigeria. Có 7 loài c ư c tìm th y h g m: Bulinus
globosus, B. forskalii, B. truncatus, Lymnaea natalensis, Indoplanorbis exustus,
Potadoma freethi và Potadoma moerchi. T l các loài này 17.6% (B. globosus), 16.1%
(B. forskalii), 0.2% (B. truncatus), 12.9% (L. natalensis), 23.4% (I. exustus) và 29.8%
(Potadoma spp.). M c nư c và lư ng mưa thay i theo mùa nên m t c cũng thay
i theo, nhi u nh t vào tháng 8 (mùa mưa), ít vào các tháng 11 và tháng 12 (mùa khô) [73].
Krailas (2003), báo cáo c nư c ng t R ng Toa Dum, Saiyok National Park,
t nh Kanchanaburi, Thái Lan. Nghiên c u ư c th c hi n t u con su i n cu i con
su i. Thu m u c b ng tay ho c b ng v t. K t qu ch tìm th y m t loài c thu c h
Pleuroceridae thu c gi ng Paludomus. c có v hình b u d c, chi u cao 7,3mm và

15. 8
chi u r ng 5,7mm. Ki m tra ký sinh trùng 317 m u c cho th y t l nhi m u trùng
sán là 2,52% [35].
Diego và ctv (2006), nghiên c u thành ph n loài c a l p chân b ng nư c ng t
t i các con sông khu v c ông B c c a Argentina. Tác gi cho bi t có 66 loài thu c
9 h phù h p v i tài li u ã công b trư c ây. Có 33 loài thu c h Ampullariidae,
Ancylidae, Lymnaeidae, Physidae, và Planorbidae và 33 loài thu c h Lithoglyphidae,
Cochliopidae, Thiaridae, và Chilinidae; ngoài ra, tác gi còn tìm th y thêm 2 loài
thu c h Ancylidae. Vì v y, hi n nay có 68 loài c s ng khu v c ông B c c a
Argentina và h Planorbidae có s lư ng nhi u nh t. Không tìm th y loài nào thu c h
Thiaridae [34].
Haruay (2008), nghiên c u nh hư ng c a m n lên s phân b và m t h
Viviparidae t nh Khon Kaen, Thái Lan. Ba loài g m Filopaludina (Siamopaludina)
martensi martensi, F. (Filopaludina) sumatrensis speciosa và Idiopoma umbilicata
ư c tìm th y. Th c ăn c a c thu c h Viviparidae là sinh v t phù du và t o. Ki m
tra cercaria trên các loài c này, ch có nhóm Xiphidiocercariae ký sinh trên F. (S.)
martensi martensi. m n nh hư ng áng k n m t và s phân b c a h
Viviparidae, nh ng nơi có m n cao thì m t ít và ngư c l i [87].
Lombardo (2010), nghiên c u ho t ng s ng c a các loài c nư c ng t các
h l n c a Italia. Bithynia (=Codiella) leachii, Physa (=Physella) acuta và Planorbis
planorbis ho t ng m nh nh t vào ban ngày. Valvata piscinalis cũng bi u hi n ho t
ng vào ban ngày nhưng có giai o n co rút vào bên trong v , các loài còn l i g m
Galba (=Lymnaea) truncatula và Radix (=Lymnaea) auricularia) cũng ho t ng vào
ban ngày nhưng r t ít. P. acuta và P. planorbis ch ho t ng nhi u vào ban êm [59].
1.2. T ng quan v u trùng cercaria
1.2.1. Chu kỳ phát tri n chung c a sán lá song ch (Trematoda)
Sán lá song ch tr ng, giao ph i trên cùng m t cơ th . Tr ng nh nhưng s
lư ng nhi u. Tr ng c a sán lá song ch n ra u trùng; sau ó, u trùng ph i qua nhi u
giai o n phát tri n thành cơ th trư ng thành.
Giai o n u trùng miracidium: Tr ng sau khi rơi vào nư c, n ra u trùng
miracidium có lông tơ và i m m t. Ph n l n cơ th có tuy n u, o n sau cơ th có
m t ám t bào m m, ng tiêu hóa ơn gi n. H th n kinh và bài ti t không phát tri n.
Miracidium không ăn, nh glucogen d tr trong cơ th nên s ng t do trong nư c

16. 9
m t th i gian r i nh tuy n u ti t men phân gi i l p bi u mô chui vào t ch c gan
c a cơ th c. Trong cơ th ký ch trung gian, u trùng miracidium m t lông tơ, m t
i m m t và ru t bi n thành bào nang sporocyste.
Giai o n u trùng bào nang sporocyst: Bào nang hình tròn hay hình túi, b
m t có kh năng th m th u dinh dư ng. Bào nang sporocyst có th xoang l n, nó sinh
s n ơn tính (vô tính) t o ra nhi u u trùng redia.
Giai o n u trùng redia: Redia hình túi, có th di ng, c u t o cơ th có h u
và ru t d ng hình túi ng n. u trùng redia l n lên, phá màng c a bào nang ra kh i
t ch c gan r i vào cơ quan tiêu hóa c a c. Cơ th u trùng redia dài ra, h u và ru t
phát tri n, có hai ng bài ti t. Phía sau cơ th có m t ám t bào m m ti n hành sinh
s n ơn tính cho nhi u u trùng cercariae. Có nh ng loài sán song ch không qua giai
o n u trùng redia mà phát tri n tr c ti p thành cercaria.
Giai o n u trùng cercaria: Cơ th cercaria chia làm hai ph n: thân và uôi,
b ngoài cơ th có móc, có m t ho c hai giác hút. Cơ quan tiêu hóa g m có mi ng,
h u, th c qu n và ru t. Cercaria có h th ng bài ti t và t th n kinh phía trư c cơ
th , có tuy n ti t ra men phá ho i t ch c xâm nh p vào cơ th ký ch , ng th i
bi u mô dư i l p nguyên sinh ch t có tuy n phân ti t t o ra vách c a bào nang.
Cercaria s ng t m th i trong cơ th c, sau ó ra môi trư ng nư c, ho t ng trong
m t th i gian ng n, m t uôi bi n thành u trùng có v b c metacercaria. Cũng có
gi ng loài sán lá song ch , u trùng cercaria c a chúng có th tr c ti p xâm nh p vào
da c a ký ch , r i n m ch máu sau ó qua th i kỳ u trùng bào nang metacercaria và
phát tri n thành trùng trư ng thành. Ngư c l i cũng có m t s loài khi cercaria ra môi
trư ng nư c m t uôi r i hình thành bào nang (kén) bám trên các th c v t th y sinh
thư ng ng hay v c, n u g p ký ch ăn vào s phát tri n thành trùng trư ng thành.
M t s gi ng loài u trùng cercaria sau khi tách kh i cơ th redia hình thành bào
nang (metacercaria) ngay trong cơ th c ho c chui ra nhưng l i ti p t c xâm nh p vào cơ
th c ó; c có u trùng, ký ch ti p theo ăn vào ru t s phát tri n thành trùng trư ng thành.
Giai o n u trùng metacercaria: do có v b c l i, cơ th n m trong bào nang
nên không di chuy n ư c. C u t o cơ th phát tri n g n v i trùng trư ng thành. B
m t cơ th có móc, giác mi ng, giác b ng, l mi ng và l bài ti t.

17. 10
C u t o trong có cơ quan tiêu hóa, cơ quan bài ti t, th n kinh và cơ quan sinh d c. H
th ng sinh d c m t s loài phát tri n nhưng ơn gi n, m t s loài có cơ quan sinh d c cái ã
hoàn ch nh, th m chí ã có lúc trong cơ quan sinh d c cái có tr ng xu t hi n.
Metacercaria ký sinh trong cơ th ký ch trung gian th II b ký ch sau cùng ăn vào
trong ng tiêu hóa, do tác d ng c a d ch tiêu hóa v b c v ra u trùng thoát ra ngoài
di chuy n n cơ quan thích h p c a ký ch và phát tri n thành trùng trư ng thành.
Quá trình phát tri n c a sán lá song ch b t bu c ph i có ký ch trung gian nh t
nh, ký ch trung gian th nh t là c, ký ch trung gian th II ho c ký ch cu i cùng
thư ng là ng v t thân m m, giáp xác, côn trùng, cá, lư ng thê, bò sát, chim và ng
v t có vú. Có nh ng loài phát tri n qua 3-4 ký ch trung gian.
Nhìn chung chu kỳ phát tri n c a sán lá song ch chia làm hai d ng:
Có m t ký ch trung gian:
- u trùng cercariae i tr c ti p vào ký ch cu i cùng, ví d : sán máu (Schitosoma sp.)
- u trùng cercariae ra ngoài môi trư ng hình thành bào nang metacercaria bám trên
các th c v t th y sinh thư ng ng, ký ch ăn vào phát tri n thành trùng trư ng thành.
Có hai ký ch trung gian:
- C hai ký ch trung gian là ng v t thân m m, ví d Echinostoma cinetorchis ký
ch trung gian th nh t là c nư c ng t, ký ch trung gian th hai là hai m nh v .
- Ký ch trung gian th hai là giáp xác hay côn trùng lư ng thê ho c cá.
Tác h i c a sán lá song ch : Kh năng gây h i c a sán lá ký sinh i v i ký ch ph
thu c vào ch ng loài ho c v trí ký sinh c a chúng. Thư ng sán lá ký sinh trong m t,
trong h th ng tu n hoàn, h tiêu hóa và m t s cơ quan quan tr ng; m t s gi ng loài
sán lá ký sinh làm ch t ký ch . Ngoài ra, giai o n u trùng c a m t s ít loài ký sinh
trên cá có khi không gây tác h i l n nhưng giai o n trư ng thành l i ký sinh ngư i
và gia súc; do ó n u có t p quán ăn th t cá s ng như ăn g i cá có th lây b nh cho
ngư i. Vì v y, công tác phòng b nh và tr b nh sán lá song ch ng v t th y s n có
ý nghĩa góp ph n b o v s c kh e cho con ngư i và c gia súc [8].
1.2.2. Tình hình nghiên c u u trùng cercaria trên c nư c ng t
R t nhi u loài c nư c ng t là ký ch trung gian c a ký sinh trùng (sán lá, sán
dây, giun ũa, giun kim) gây b nh Châu Phi, Châu Á và Châu M . S lây nhi m
b nh ã lan r ng m c dù m c t vong ngư i không cao. Ký sinh trùng có th
truy n b nh tr c ti p ho c gián ti p t c sang ngư i. H u h t các loài ký sinh trùng

18. 11
gây b nh cho ngư i u là giun sán, ch y u là sán ký sinh gan hay ru t. Trong s
nh ng loài sán thì sán lá gan có t l nhi m cao nh t g m: Clonorchis sinensis và
Opisthorchis viverrini. Các loài sán lá ru t cũng r t ph bi n ông Nam Á, chúng
bao g m nhi u nhóm ký sinh trùng ch y u thu c h Heterophyidae và
Echinostomatidae. Vi c lo i b nh ng loài ký sinh này t ngu n cung c p th c ph m,
c bi t là cá là m t công vi c y khó khăn và thách th c [80].
ng T t Th (2005), kh o sát khu h c nư c ng t và t l nhi m sán lá c a c
nư c ng t các t nh An Giang, C n Thơ và Ti n Giang. K t qu thu ư c 14 loài c
g m: Stenomelania reevei, Antimelania sp., Melanoides tuberculata, Bithynia
fuchsiana, Filopaludina sumatrensis, Pomacea sp., Gyraulus convexiusculus,
Indoplanorbis exustus và Lymnaea viridis, Thiara scabra, Antimelania siamensis,
Assiminea sp., Dostia violacea và Clithon sp..
Stenomelania reevei, M. tuberculata và B. fuchsiana b nhi m u trùng cercaria
c a các nhóm Echinostome, Xiphidiocercaria và Pleurophocercaria, nhi u nh t là
nhóm u trùng Pleurolophocercaria. An Giang, M. tuberculata b nhi m
Xiphidiocercaria và Pleurolophocercaria; nhưng C n Thơ và Ti n Giang, chúng l i
b nhi m 4 nhóm cercaria khác. Bithynia fuchsiana b nhi m 5 nhóm cercaria nhưng
không b nhi m Pleurolophocercaria [90].
Bùi Th Dung (2006), th c hi n “kh o sát khu h c và u trùng cercariae ký
sinh trên c t i An Giang”. t kh o sát tìm th y 9 loài c nư c ng t An Giang bao
g m: Pomacea sp., F. sumatrensis, B. fuchsiana, M. tuberculatus, Stenomelania sp.,
Antimelania sp., L. viridis, G. convexiusculus và Paraplanorbis. Trong ó, B.
fuchsiana và M. tuberculatus là 2 ký ch b nhi m c 7 nhóm u trùng cercaria. Các
nhóm cercaria ư c tìm th y trong c g m: Echinostomata, Amphistomata,
Xiphidiocercaria, Fucocercaria, Cysticerca, Monostomata, Pleurolophocercaria. S
xu t hi n u trùng Pleurolophocercaria cho bi t ký sinh trùng sán gây b nh ã t n t i
An Giang t lâu, tuy nhiên t l nhi m r t th p [2].
Jakob và ctv (2009), nghiên c u “vòng i sán lá ru t nh trên cá nư c ng t
mi n B c Vi t Nam b ng k thu t phân t ”. K t qu cho th y 3 loài H. pumilio, H.
taichui và Procerovum sp. gây b nh sán lá ru t ngư i, giai o n cercaria ký sinh trên
Melanoides tuberculata và giai o n metacercaria ký sinh ru t và mô cá nuôi (mè
tr ng, trôi n và rô ng). K t qu nghiên c u cho bi t, r t khó xác nh m i

19. 12
quan h phát tri n t cercaria lên metacercaria c a cùng m t loài, n u ch d a vào các
c i m hình thái. S d ng k thu t PCR và gi i mã trình t gen i v i cercaria và
metacercaria ã làm rõ ư c quan h gi a cercaria và metacercaria c a H. pumilio.
Các loài ký sinh trùng ã phát hi n t i các ao cá không ch nh hư ng t i s c kh e cá
nuôi mà còn ti m n nguy cơ gây b nh nguy hi m cho con ngư i khi ăn cá chưa chín [83].
Nguy n M nh Hùng và ctv (2009), nghiên c u “m t nhi m u trùng sán lá
ru t nh cá trong các ao ương gi ng Mi n B c Vi t Nam”. K t qu cho th y cá b t
không b nhi m sán lá. Không có quan h rõ ràng gi a t l nhi m cercaria trên c và
t l nhi m u trùng metacercariae cá c a sán lá ru t nh . Không tìm th y c b
nhi m u trùng cercaria c a sán lá ru t. Vì v y c n có nh ng nghiên c u sâu hơn, toàn
di n hơn ki m tra u trùng có trong c t i nh ng ao này [4].
Bùi Th Dung và ctv (2010), kh o sát khu h c nư c ng t và tình hình nhi m
u trùng sán lá 2 xã Nghĩa L c và Nghĩa Phú, huy n Nghĩa Hưng, t nh Nam nh.
T l nhi m chung là 4,12%. S lư ng và thành ph n loài c tìm th y ao cá gi ng
cao hơn ao cá th t. M t phát hi n khác ao cá th t có th cá tr m en
(Mylopharyngodon piceus) cho th y s lư ng c thu th p ư c th p hơn so v i ao
không th cá tr m en. Trong s 16 loài c thu ư c và nh lo i t i a i m nghiên
c u có 4 loài c phân b r ng là: Angulyagra polyzonata, Melanoides tuberculata,
Bithynia fuchsiana và Pomacea bridgesi. Nh ng loài c ph bi n ao cá là nh ng loài
c thu c h Thiaridae, Viviparidae; còn nh ng loài c thu c h Bithyniidae,
Stenothyridae và Planorbidae thì ph n l n ph bi n kênh mương và ru ng lúa. Có 8
loài c ư c xác nh óng vai trò v t ch trung gian c a u trùng sán lá lây b nh cho
cá, bao g m: Melanoides tuberculata, Sermyla tornatella, Thiara scabra, Tarebia
granifera, Bithynia fuchsiana, Stenothyra messageri, Gyraulus convexiusculus,
Lymnaea swinhoei. Trong ó loài Melanoides tuberculata có t l nhi m cercaria cao
nh t 13,28% và là v t ch nhi m nhi u nhóm cercaria. Không phát hi n cercaria các
loài c A. polyzonata, Idiopoma umblicata, P. bridgesi, P. canaliculata, Pila polita,
Neritina violacea, và Lymnaea viridis. Cercaria c a 5 nhóm ư c xác nh sau khi
phân tích 10.878 m u c là: Parapleurolophocercaria, Xiphidiocercaria,
Monostomecercaria, Echinostomecercaria và Gymnocephalous. Nhóm
Parapleurolophocercaria là nhóm u trùng ư c tìm th y ph bi n a i m nghiên
c u, chi m 40,53% t ng s c nhi m, th p hơn là nhóm Echinostome cercaria 24,56%,

20. 13
Xiphidiocercaria 17,73%. Hai loài c Sermyla tornatella và M. tuberculata óng vai
trò v t ch chính ch a nhóm Parapleurolophocercaria; Thiara scabra ch a nhóm
Echinostome; Bithynia fuschiana ch a nhóm Xiphidiocercaria [36].
Kanev và ctv (1995), nghiên c u vòng i Echinostoma jurini cho th y: (1) ký
ch trung gian u tiên là c thu c h Viviparidae, (2) ký ch trung gian th hai là
ch, rùa, (3) ký ch cu i cùng là ng v t có vú, (4) E. jurini thư ng xu t hi n các
nư c thu c Châu Âu và có th Châu Á, nơi mà Viviparidae phân b [51].
Wadsan (2005), nghiên c u u trùng cercaria c a sán song ch Echinostoma
sp. trên c Indoplanorbis exustus su i nư c ng t thu c Al-Hasa Saudi Arabia.
Ki m tra 50 m u c Indoplanorbis exustus cho th y có s xu t hi n c a u trùng
cercaria c a Echinostoma sp. v i t l nhi m 20% [96].
Ukong và ctv (2007), nghiên c u hình thái cercaria tìm th y trên c nư c ng t
thác Erawan Waterfall, công viên Erawan, Thái Lan. Tác gi s d ng phương pháp
các u trùng cercaria ký sinh trên c t thoát ra ngoài môi trư ng nư c và nh lo i
ư c 6 loài thu c 3 nhóm. Nhóm Pleurolophocercous cercariae g m: Haplorchis
pumilio (C1) và Stictodora tridactyla (C3). Nhóm Furcocercous cercariae g m:
Mesostephanus appendicalatus (C2), Transversotrema laruei (C6) và Cardicola
alseae (C4). Nhóm Xiphidiocercariae ch có Loxogenoides bicolor (C5). T ng s m u
c là 1.163 m u ch có 62 m u b nhi m cercaria, t l nhi m là 5,33%. Trong 687 m u
c Melanoides jugicostis, có 45 m u (6.5%) b nhi m, 91 m u c Tarebia granifera có
6 m u (6.6%) b nhi m, 296 m u c Thiara scabra có 1 m u (0.3%) b nhi m và 89
m u c Melanoides tuberculata có 10 m u (11.2%) b nhi m [93].
Wivitchuta và ctv (2007), nghiên c u u trùng cercaria c a sán lá trên c nư c
ng t thu c h Thiaridae sông Khek, Thái Lan. K t qu thu ư c 9.568 m u c, g m
14 loài: Tarebia granifera, Melanoides tuberculata, Thiara scabra, Paracrostoma
pseudosulcospira pseudosulcospira, P. paludiformis paludiformis, P. paludiformis
dubiosa, P. morrisoni, Brotia (Brotia) binodosa binodosa, B. (Brotia) microsculpta, B.
(Senckenbergia) wykoffi, B. (Brotia) pagodula, B. (Brotia) binodosa spiralis, B.
(Brotia) insolita và B. (Brotia) manningi. Các loài c b nhi m u trùng cercaria g m
T. granifera, M. tuberculata, T. scabra, P. paludiformis paludiformis và B.
(Senckenbergia) wykoffi. Cercaria c a 2 nhóm Parapleurolophocercous và
Xiphidiocercariae ư c tìm th y và mô t hình thái dư i kính hi n vi. Nhóm

21. DOWNLOAD ĐỂ XEM ĐẦY ĐỦ NỘI DUNG
MÃ TÀI LIỆU: 50894
DOWNLOAD: + Link tải: Xem bình luận
Hoặc : + ZALO: 0932091562