Morfologi

1. Konsep morfologi bahasa Melayu
Morfologi ialah bidang tatabahasa yang mengkaji perkataan dan cara-cara
pembentukannya. Menurut Nik Safiah Karim (1996), morfologi ialah satu bidang ilmu yang
mengkaji bentuk perkataan, struktur kata dan penggolongan kata. Struktur kata merupakan
susunan bentuk bunyi ujaran atau lambang tulisan yang menjadi unit bahasa yang bermakna.
Bentuk kata pula merupakan unit tatabahasa, sama ada berbentuk tunggal atau hasil daripada
proses pengimbuhan, pemajmukan dan penggandaan. Golongan kata ialah proses
mengkategorikan perkataan berdasarkan keserupaan bentuk atau fungsi dengan anggota lain
dalam golongan yang sama. Konklusinya bolehlah dikatakan bahawa morfologi bahasa Melayu
merupakan bidang yang mengkaji struktur, bentuk dan golongan kata dalam bahasa Melayu.
Morfem merupakan unit yang paling kecil dalam morfologi. Fungsi morfem iaitu
membentuk perkataan. Dengan wujudnya kehadiran morfem, sesuatu perkataan mungkin terdiri
daripada satu, dua atau lebih morfem. Sebagai contoh, perkataan ‘jual’ merupakan satu morfem,
tetapi perkataan ‘terjual’ dan ‘menjualkan’ terdiri daripada dua dan tiga morfem, iaitu ‘ter + jual’
dan ‘men + jual + kan’. Perkara ini menunjukkan bahawa imbuhan juga merupakan morfem.
Terdapat dua jenis morfem iaitu morfem terikat dan juga morfem bebas. Morfem terikat ialah
morfem yang tidak dapat berdiri sendiri dan hanya wujud bersama-sama dengan morfem lain.
Morfem bebas pula ialah morfem yang dapat berdiri sendriri dalam ayat. Oleh yang
demikian, kata dasar pula disebut sebagai morfem bebas.
Tidak semua morfem ialah perkataan tetapi semua perkataan ialah morfem. Perkataan
merupakan unit bebas yang mempunyai makna dan dapat berdiri sendiri. Sebagai contoh,
ayat Ini baju adik saya, terdiri daripada empat patah perkataan. Perkataan-perkataan ini dapat
berdiri sendiri serta mengandungi makna, iaitu ‘ini’ bermaksud kata ganti nama tunjuk untuk
menunjukkan tempat yang dekat, ‘baju’ merujuk kepada kata nama am bagi pakaian, ‘adik’ juga
ialah kata nama am yang merujuk kepada seorang adik dan perkataan ‘saya’ pula merujuk
kepada kata ganti nama diri orang yang pertama. Manakala morfem terikat tidak mengandungi
makna dan tidak boleh berdiri sendiri seperti morfem bebas. Makna bagi morfem terikat hanya
akan lahir apabila morfem tersebut diimbuhkan atau digabungkan dengan morfem bebas. Proses

2. penyusunan dan penggabungan morfem ini perlu mematuhi peraturan sistem morfologi sesuatu
bahasa. Proses-proses pembentukan perkataan mestilah melibatkan pengimbuhan terutamanya
bagi morfologi bahasa Melayu.
Morf dan alomorf merupakan istilah-istilah yang penting untuk diketahui yang
berkaitan dengan morfem. Misalnya, ayat ‘Doktor itu sedang merawat pesakit itu sejak bertahun
lamanya’, terdiri daripada ‘doktor’, ‘itu’, ‘sedang’, ‘me’, ‘rawat’, ‘pe’, ‘sakit’, ‘itu’, ‘sejak’,
‘ber’, ‘tahun’, ‘lama’, ‘nya’, iaitu sebanyak 13 morfem. Unit-unit morfem yang telah
direalisasikan itu disebut sebagai morf, iaitu elemen dalam bentuk kata yang kita dengar dalam
pertuturan. Contohnya, perkataan ‘merawat’ morfnya ialah ‘me + rawat’ dan ‘bertahun’ morfnya
ialah ‘ber + tahun’. Jelaslah bahawa morf disebut sebagai satuan gramatikal terkecil yang
didengar terikat. Kebiasaannya dalam pengajian bahasa Melayu, morfem terikat mempunyai
sekurang-kurangnya satu alomorf. Misalnya morfem awalan ‘di-‘ hanya mempunyai satu sahaja
alomorf iaitu ‘di-’ itu sendiri, sebaliknya morfem ‘me-‘ mempunyai enam alomorf, iaitu ‘me-’,
‘mem-’, ‘men-’, ‘meng-’, ‘meny-’ dan ‘menge-’.