1. Dosage form & Route of administration
D f R t f d i i t ti
รูปแบบยาเตรีียม และช่องทางการบริหารยา
่ ิ
อ.ภก. กรีพล แม่นวิวัฒนกล
ภก. กรพล แมนววฒนกุล
แมนววฒนกุนกล

2. วัตถุประสงค์การเรียนรู้
บอกความแตกต่างของการบริหารยาแบบต่างๆ
ข้อดีและข้อด้อยของแต่ละการบริหารยาแต่ละแบบ
ชนิดของรูปแบบยาเตรียม และการใช้งาน

3. How drug work
Drug intake
Absorption
Onset Distribution Metabolism
Target organ / Receptor Elimination
Pharmacological effect
Duration
Loss effect

4. Route of administration
Ro te admini tration

5. Oral route
ให้ผลการรักษาแบบ systemic effect และ local
effect
นิิยมใช้มากที่สุด
ใ้ ี
ผู ่วยใช้ยาได้สะดวก
ผ้ปวยใชยาไดสะดวก
ผู้ป่วยสามารถใช้ยาได้ด้วยตนเอง
ปลอดภัย (ถ้าใช้อย่างถูกต้อง)

6. Oral route
ข้อด้อย
ออกฤทธิ์ช้า (slow onset)
การละลายของยาและดูดซึมยาจากทางเดินอาหารไม่
สมาเสมอ
สม่ําเสมอ
การเคลื่อนที่ในทางเดินอาหารขึ้นกับปัจจัยต่างๆ
อาหารที่รับประทาน โรค ท่าทาง ฯลฯ

7. Oral route
ข้อด้อย
ยาบางชนิดถูกทําลายในทางเดินอาหาร
ยาถูกทําลายด้วยกระบวนการ first pass metabolism
ไมเหมาะกบผู ่วยที่หมดสติ หรอมอาการอาเจยน
ไม่เหมา กับผ้ปวยทหมดสต หรือมีอาการอาเจียน

8. Buccal route
ให้ผลการรักษาแบบ systemic และ local effect
ในช่องปาก (Buccal cavity) มีการดูดซึมยาได้ดี
มีเส้นเลือดฝอยจํานวนมาก
มนาลายชวยละลายตวยา
มีน้ําลายช่วยล ลายตัวยา

9. Buccal route
Sublingual
บริเวณใต้ลิ้น
Fast onset
Short duration

10. Buccal route
Buccal
บริเวณกระพุงแก้ม หรือ
้
บรเวณรมฝปากบนกบเหงอก
บริเวณริมฝีปากบนกับเหงือก
Slow onset
Long duration

11. Buccal route
ข้อดี
ออกฤทธิเร็วเมื่อเทียบกับช่องทางอื่น (ยกเว้นการฉีด)
์
ไม่เกิด first pass metabolism
สามารถใชกบผู วยไมรู กตว หรอมการอาเจยน
สามารถใช้กับผ้ปวยไม่ร้สึกตัว หรือมีการอาเจียน
่

12. Inhalation route
สูดเข้าทางปากหรือจมูก
ู ู
Systemic effect
Inhaled Insulin
(Exubera®)
Local effect
Anti-asthma

13. Inhalation route
ข้อดี
ดูดซึมยาได้รวดเร็ว เนืองจาก......
่
ปอดมีเส้นเลือดฝอยมากมาย
ใชยานอยกวาการรบประทาน เนองจาก......
ใช้ยาน้อยกว่าการรับปร ทาน เนืองจาก่
ไม่เกิด first pass metabolism
p

14. Nasal route
Local effect
Nasal decongestant
Systemic effect
Calcitonin
C l it i nasall
spray (Miacalcic®)

15. Topical route
การให้ยาที่ผิวหนัง
ส่วนมากให้ผลการรักษาแบบ local effect
สามารถให้ผลการรักษาแบบ systemic effect ได้
Transdermal Drug Delivery System
T d l D D li S t

16. Rectal route
ให้ผลการรักษาแบบ systemic และ local
Rectum มีเส้นเลือดมาเลี้ยง 3 เส้น
Middle / Inferior rectal veins --> systemic
circulation
Upper rectal vein --> portal system

17. Rectal route
ข้อดี
เป็นทางเลือกในกรณีที่ไม่สามารถให้ยาแบบ oral
ใช้กบตัวยาที่ระคายเคืองทางเดินอาหาร
ั
ขอดอย
ข้อด้อย
การดูดซึมยาไม่แน่นอน
ู
ใช้ยาไม่สะดวก
ผู้ปวย (อาจจะ)ไม่ชอบใช้ยา
่

18. Vaginal route
นิยมใช้เพื่อให้ผลการรักษาแบบ local
ไม่เกิด first pass metabolism จึงมีการพัฒนาเพื่อนําส่งยา
แบบ systemic

19. Parenteral route
การฉีดยาเข้าสู่ร่างกาย
ู
Intravenous route, IV
ฉีดเข้าเส้นเลือดดํา
ออกฤทธเรวมาก (Very f t
ออกฤทธิเร็วมาก (V fast onset)
์ t)
Subcutaneous route,, SC
ฉีดเข้าใต้ผิวหนัง

20. Parenteral route
Intramuscular route, IM
ฉีดเข้ากล้ามเนื้อ
Solutions : ออกฤทธิ์ชากว่า IV.
้
Suspensions : ออกฤทธิช้า แต่นาน
S i ออกฤทธชา แตนาน
์

22. Parenteral route
Intraarterial
Intracardiac
Intradermal
IIntrathecal – S i l canal
t th l Spinal l
Intraperitoneal
p
Intravitreal

23. EENT route
Eye
Ear
Nose
Throat
Th t

24. Pharmaceutical Dosage form
Ph ti l D f

25. Dosage form
รูปแบบยาเตรียม
ู
ต้องเตรียมยาเป็น dosage form เพือ ............???
่
ยาชนิดหนึ่งอาจมีหลาย dosage form
หนาทของเภสชกร
หน้าที่ของเภสัชกร
รูู้จัก dosage form แต่ละชนิด
g
เลือกใช้ dosage form ให้เหมาะกับผู้ปวย
่

26. Dosage form
แบ่งตามสถานะ
ของเหลว (Liquid)
ของกึ่งแข็ง (Semi-solid)
ของแขง (Solid)
ของแข็ง (S lid)
กาซ (Gas))
(

27. Dosage form
แบ่งตามลักษณะทางกายภาพ
Solution
Suspension
Emulsion
E li

28. Solutions
ยาน้ําใส
เป็นสารละลายใส ไม่มีตะกอน
ตัวยาสําคัญ (active ingredient) และ สารช่วยในตํารับ
(excipient) ละลายใน น้ํากระสายยา (vehicle)
นากระสายยา
แบ่งออกเป็นชนิดย่อยๆหลายชนิด
ขึ้นกับส่วนประกอบและการใช้งาน

29. Syrups
ยาน้ําเชื่อม
ยาน้ําใสที่ประกอบด้วยน้ําตาลปริมาณมาก
Syrup – สารละลายน้้ําตาลเข้มข้น เป็นสารให้ความหวาน
ในตารบยา
ในตํารับยา (sweetening agent sweetener)
agent,
Sugar free – ใช้สารให้ความหวานชนิดที่ไม่ให้พลังงาน
เช่น sorbitol / saccharin / aspartame

30. Elixirs
ยาน้ําเชื่อมหอมหวาน
ลักษณะคล้าย Syrups
มี alcohol เป็นส่วนประกอบ 5-15% เพื่อช่วยละลายยา

31. Tinctures
สารละลายของสารเคมีหรือสารสกัดจากธรรมชาติใน Ethyl
alcohol
Tinctures iodine
Opium tinctures

32. Linctuses
มีน้ําตาลปริมาณมาก
มีลักษณะเป็นของเหลวข้นหนืด
บรรเทาอาการไอ เนื่องจากความหนืดจะเคลือบผิว
และลดการระคายเคองในคอ
และลดการระคายเคืองในคอ
อาจมีตัวยาบรรเทาอาการไอในตํารับด้วยก็ได้
ตัวอย่างตํารับ...........

33. Gargles
ยากลั้วคอ
นิยมเตรียมให้มีความเข้มข้นสูง ต้องเจือจางก่อนใช้
ใช้สําหรับ กลั้วคอ แล้วบ้วนทิ้ง
ใชสาหรบการรกษาบรเวณลาคอ
ใช้สําหรับการรักษาบริเวณลําคอ

34. Mouthwashs
ยาอมบ้วนปาก
ลักษณะคล้ายกับ gargles
ใช้ภายในช่องปาก

35. Emulsions
ของเหลว 2 ชนิดที่ไม่เข้ากัน ได้แก่ น้ํากับน้ํามัน
มีสารก่ออิมัลชั่น (Emulsifier)
มีท้งที่เป็น liquid และ semi-solid
ั
มทงทใชภายนอก แล ใช้รับปร ทาน
มีทั้งที่ใช้ภายนอก และใชรบประทาน

36. Suspensions
ยาน้ําแขวนตะกอน
ตัวยาสําคัญไม่ละลาย แขวนลอยอยู่ในน้ํากระสายยา
มีท้งชนิดที่ใช้ภายนอก และใช้รับประทาน
ั
Aluminium d
Al i i and magnesium h d id
i hydroxide
suspensions (Antacil®, Alum milk®)
Calamine lotions

37. Aerosols
ตัวยาอยู่ในรููปสารละลายหรือสารแขวน
ู
ตะกอน
บรรจุอยู่ในกระป๋องอัดความดัน
๋ ั ั
มวาลวควบคุมปรมาณยาทพน
มีวาล์วควบคมปริมาณยาที่พ่น
ให้ผลการรักษาแบบ local effect

38. Inhalations
ยาดม
ประกอบด้วยตัวยาสําคัญที่ระเหยได้ง่าย
ใช้สูดดมโดยตรง หรือเติมลงในน้้ําร้อนก่อน
ใชรกษาความผดปรกตบรเวณทางเดนหายใจสวนตน
ใช้รักษาความผิดปรกติบริเวณทางเดินหายใจส่วนต้น
Nasal decongestant
g

39. Insufflations
มีลักษณะเป็นยาผงแห้ง
ใช้เครื่องมือพิเศษเพื่อพ่นยาเข้าทางจมูก (insufflator)

40. Lotions
ยาเตรียมของเหลว ใช้ภายนอก
เป็นได้ทั้ง solutions, suspensions, emulsions
Insect repellant lotions
Calamine l ti
C l i lotions
Body lotions
y

41. Liniments
ยาเตรียมของเหลว ใช้ภายนอก
มีตัวยาที่มีฤทธิ์ทําให้ร้อน แดง (rubefacient) เช่น
methylsalicylate, terpentine oil
บรรเทาอาการปวดเกรงของกลามเนอ
บรรเทาอาการปวดเกร็งของกล้ามเนื้อ
ป้องกันกล้ามเนื้อบาดเจ็บ

42. Collodions
รูปแบบของเหลว ใช้ภายนอก
ู
มีส่วนผสม polymer ที่ทาให้เกิดเป็นฟิล์ม
ํ
เมื่อทาที่ผิวหนังจะแห้งแล้วเป็นแผ่นฟิล์ม
Collomack® - S li li acid
C ll k Salicylic id

43. Paints
ยาป้าย
เป็นสารละลายใช้ป้ายทีผิวหนัง หรือเยือบุ เช่น ในปาก
่ ่
เมื่อตัวทําละลายระเหยออกไป จะเหลือตัวยาเคลือบผิว
ทาใหตวยาอยู นบริเวณที่ต้องการได้นาน
ทําให้ตัวยาอย่ในบรเวณทตองการไดนาน
Gentian Violet

44. Eye drops
ยาหยอดตา
เป็นได้ทั้ง solutions และ suspensions
เป็นยาปราศจากเชือ ้

45. Eye lotions
ยาล้างตา
มักจะเป็น solutions
ใช้ปริมาณมาก เพื่อล้างสิ่งสกปรกออกจากตา
Eye cup, Eye bath

46. Ear drops
ยาหยอดหูู
ใช้เฉพาะที่ รักษาความผิดปรกติในหู
ตัวยาอยู่ในรูป solutions หรือ suspensions
Olive il และ l d il ใชหยอดทาใหขหูอ่อนตว
Oli oil แล almond oil : ใช้หยอดทําให้ขี้หออนตัว

47. Nasal drops and sprays
ยาหยอดจมูก ยาพ่นจมูก
ู ู
ใช้รักษาแบบ local และ systemic effect
บางชนิดมีระบบควบคุมปริมาณยา

48. Enemas
ยาสวนทวาร
สารละลายในน้ําหรือน้ํามันที่ให้ทางทวารหนัก
Constipation
Ulcerative liti
Ul ti colitis
X-ray examination
y

49. Creams
ยาครีม
ยาเตรียมกึ่งแข็งที่เป็น emulsion
ใช้ภายนอก – ผิวหนัง, ช่องปาก, ตา
ไมเหนยวเหนอะหนะ ไม่เป็นมันหรือเป็นมันเพียงเล็กน้อย
ไม่เหนียวเหนอ หน ไมเปนมนหรอเปนมนเพยงเลกนอย

50. Ointments
ยาขี้ผึ้ง
ยาเตรียมกึ่งแข็ง ใช้ภายนอก
มีส่วนผสมของสารที่เป็นน้้ํามันหรือไข (wax)
มลกษณะขนหนด และเปนมนมาก
มีลักษณ ข้นหนืด แล เป็นมันมาก
ยาหม่อง

51. Pastes
ยาพอก
ลักษณะคล้าย creams กับ ointments
มีส่วนผสมของผงแป้ง ทําให้ดูดซับของเหลวได้ดี ใช้
กบแผลทมหนอง
กับแผลที่มีหนอง
Zinc oxide paste
ใช้ในช่องปาก (Oral paste)
Triamcinolone oral paste

52. Gels, Jellys
เจล เจลลี่
เจลลี
ยาเตรียมกึ่งแข็ง ใสหรือโปร่งแสง
Local effect
Lubricant l
L b i t gel
Lidocaine HCl Jelly y
Systemic effect

53. Gel
Colloidal suspensions of drug
Aluminium and magnesium hydroxide
Antacil® gel

54. Injections
ยาฉีด
solutions, suspensions, emulsions, powders
ปราศจากเชือ้

55. Irrigations
ยาสวนล้าง
สารละลายปราศจากเชือ้
ให้ผลการรักษาแบบ local effect เป็นหลัก
0.9%
0 9% NaCl : ฆ่าเชื้อในทางเดินปัสสาวะ
ฆาเชอในทางเดนปสสาวะ
Amphotericin : ฆ่าเชื้อราในกระเพาะปัสสาวะ
Doxorubicin : รักษามะเร็งในกระเพาะปัสสาวะ

56. Tablets
ยาเม็ด
เกิดจากการตอกอัดผงยาและสารช่วยให้เป็นเม็ด
ส่วนมากใช้รับประทาน

57. Effervescent tablets
ยาเม็ดฟูู่
มีส่วนผสมของ carbonate salt และ acid
ทํําให้เกิิดกาซ.........???
ใ ้
ทาใหตวยาละลายไดเรว
ทําให้ตัวยาละลายได้เร็ว
มีผลต่อความรู้สึก
ช่วยนํากาซออกจากทางเดินอาหาร - ENO®

58. Lozenges,
Lozenges, Troche
ยาอม
ยาเม็ดขนาดเม็ดค่อนข้างใหญ่
ใช้อมในปากให้ยาละลายออกมาอย่างช้าๆ
ออกฤทธเฉพาะทบรเวณชองปากและลาคอ
ออกฤทธิเฉพา ที่บริเวณช่องปากแล ลําคอ
์
ยาฆ่าเชือ ยาชาเฉพาะที่
้
Mybacin®, Strepsil®

59. Pastilles
คล้าย jelly ที่มีเปลือกแข็ง อาจมีเกล็ดน้ําตาลเคลือบอยูู่
ชั้นนอก
ใช้้
ใ งานคล้ายกับ Lozenges
้ ั

60. Pills
ยาลูกกลอน
ู
เม็ดยาขนาดเล็กที่ได้จากการปันด้วยมือหรือเครื่องปั้น
้
ถูกแทนที่ด้วยยาเม็ดและแคปซูล

61. Pellets
เม็ดกลมขนาดเล็ก 1-2 mm.
บรรจุในแคปซูลหรือตอกเป็นเม็ด

62. Medicated gum
หมากฝรั่ง
ตัวยาจะละลายในน้ําลาย
ออกฤทธิ์แบบ local หรือ systemic effect

63. Capsules
ยาแคปซูลู
เปลือกนอกทําจาก gelatin
Soft & Hard gelatin capsule
บรรจุยาผง
บรรจยาผง ของเหลว หรือ pellet
หรอ ll t
ส่วนมากเป็นยารับประทาน

64. Powders
ยาผง
Dusting powders : ใช้ภายนอก
ใช้เพื่อหล่อลื่น ลดการเสียดสี
ใชฆาเชอกบแผลทไมลก
ใช้ฆ่าเชื้อกับแผลที่ไม่ลึก
Oral powders : ใช้รับประทาน
ORS = Oral Rehydration Salts

65. Powders
แบ่งบรรจุุ 2 แบบ
Divided powders : บรรจุยาสําหรับใช้ครั้งเดียว
Bulk powders : แบ่งใช้ได้หลายครั้ง
Sachets

66. Granules
ผงยาจับกันเป็นก้อนขนาดเล็ก
บรรจุเหมือน powders

67. Infusions
ชาชง
มักจะเป็นผงยาสมุนไพร
ชงในน้้ําร้อนเพื่อให้ตัวยาสําคัญ
ละลายออกมา

68. Suppositories
ยาเหน็บทวาร
ใช้สอดทางทวารหนัก
Local effect : ริดสีดวงทวาร ยาระบาย
Systemic ff t ยากบชก ยาลดไข้
S t i effect : ยากับชัก ยาลดไข

69. Vaginal douche
สารละลาย สําหรับสวนล้างช่องคลอด
มีสารฆ่าเชื้อ สารดับกลิ่น สารปรับ pH

70. Pessary (Vaginal suppo.)
suppo.)
ยาสอดช่องคลอด
รูปทรงแบบ bullet shape
เวลาให้ยาอาจจะใช้เครื่องมือช่วย (Applicator)

71. Pessary (Intrauterine device)
ห่วงสอดช่องคลอด
คุมกําเนิด นําส่งยา

72. Implants
ยาฝัง
ตัวยาผสมอยู่กับ polymer
สอดใต้ผิวหนังโดยการผ่าตัด
ปลดปลอยยาอยางชาๆ
ปลดปล่อยยาอย่างช้าๆ
Contraceptive : 3 ปี
Testosterone : 4-5 เดือน

73. Medicated plasters
พลาสเตอร์ยา
ใช้แปะผิวหนัง
Local effect
ฆาเชอ
ฆ่าเชื้อ + สมานแผล
บรรเทาปวด

74. Transdermal drug delivery
แผ่นแปะผิวหนัง
นําส่งยาผ่านผิวหนังเข้าสู่กระแสเลือดอย่างช้าๆ
Systemic effect
ยาคุมกาเนด
ยาคมกําเนิด
ยาลดความดัน

75. Transdermal drug delivery
ข้อดี
หลีกเลี่ยงการเกิด first pass metabolism
ไม่ต้องให้ยาบ่อย
ระดบยาในเลอดคงท
ร ดับยาในเลือดคงที่

76. “หยุดแขวนป้าย
ํ ้ ป
หยุดทารายประชาชน””
รวมสรางความภาคภูมแหงวิชาชีพเภสัชกรรมดวยกัน
ิ