1. INHOUD
CO-CREATIE
4 37
Etienne Wenger:
Professionals behoren Grootschalig kwantitatief onderzoek:
tot hun community of practice Het effect van coaching
CO-CREATIE WETENSCHAP
Interview Etienne Wenger Inleiding
Professionals behoren tot hun community Brothers in arms
of practice Lidewey van der Sluis 30
Jos Arets, Vivian Heijnen Joost Robben 4
Omoiyari
Over co-creatie van twee bureaus Samen oplossingen creëren
Jolanda Botke 10 Danaë Huijser 32
In gesprek met Bart van Rosmalen Grootschalig kwantitatief onderzoek
Iets boven woorden brengen Het effect van coaching
Eric Koenen 14 Erik de Haan 37
Column Interview met André Wierdsma
De stem van invloed Co-creatie van verandering
Karin Brugman 19 Marc Coenders 42
In gesprek met Frederike Vos Promotie
Al netwerkend ontwikkelen - de Hub Vertrouwen werkt
in Amsterdam P.M. Voortman 48
Sibrenne Wagenaar 20
Promotie
Een sprankelend voorbeeld van co-creatie Zelfvertrouwen en hoop
Mestreechs microkrediet E. Ouweneel 49
Thomas van den Berg Daniëlle Plukaard 24
Promotie
Geen ‘race to the bottom’
A.S. Quak 50
Oratie
Arbeidsrecht op de schop
R. Houweling 51
2 TvOO september 2012 nr. 3

2. INHOUD
71 101
Van netwerker naar ‘link like’-werker! HRD en Zuid-Korea’s ‘Hungry Mind’
PRAXIS VARIA
Online co-creatie Interview met Professor Chan Lee
Cees Miedema 53 HRD en Zuid-Korea’s ‘Hungry Mind’
Petra Peeters, William de Kaste
Interview Halbe Zijlstra Ger Driesen 101
Flexibel leren
Rick van de Weg,, Ria van ’t Klooster 60 Talent in ontwikkeling
Myrthe Scheenjes 105
Co-creatie als nieuwe standaard
Jaco van Zijll Langhout 64 Congresverslagen 107
Van netwerker naar ‘link like’-werker! Vereniging 114
Jos Arets, Vivian Heijnen Han Nichting 71
Nieuws
Column + werkvorm Guido van de Wiel 117
Goede Kapper
Karin de Galan 80 Boeken App 119
Co-creatie participatie Agenda 123
Silvia Prins, Hans Begeer William Strobbe 83
Breng leercultuur in praktijk!
Joke van Alten, Annelies Kooiman
Mariël Rondeel 88
De kracht van verbinden!
Mareen van Londen 94
Column
Verbinding
Jolanda Botke en Rick de Rijk 100
TvOO september 2012 nr. 3 3

3. CO-CREATIE
■ Jos Arets, Vivian Heijnen Joost Robben
Interview Etienne Wenger
Professionals behoren
tot hun community of
practice
Het is geen toeval dat Etienne Wenger in een adem wordt genoemd met Community
of Practice (CoP). Wenger wordt als de grondlegger van CoP gezien en dit concept is
door de HRD-professie stevig omarmd. Het blijkt ook te werken. Mensen die actief
deelnemen aan een CoP leren op een betekenisvolle manier. Wij zijn benieuwd hoe de
nieuwe technologie ertoe bij kan dragen dat een CoP werken en leren kan integreren.
Met of zonder meetbare organisatieresultaten? Wenger heeft hier uitgesproken en
interessante opvattingen over. Verrijkend én inspirerend voor onze professie.
Misschien is CoP wel het meest sympathieke
concept van de HRD-professie. Vanuit een
professioneel standpunt kun je er niets op
tegen hebben. Toch is het niet altijd even
duidelijk wat eronder wordt verstaan. Onder
meer door de verschillende labels waaronder
CoP’s in organisaties functioneren.
“Dat klopt. CoP’s zijn een universeel
verschijnsel. Ze komen overal voor en in
organisaties worden verschillende namen
gebruikt, zoals leergroep, informeel netwerk,
themagroep, projectteam, operationeel team,
enzovoort. In mijn optiek komen CoP’s zo
veelvuldig voor, dat het voor velen onder ons
niet altijd meer duidelijk is dat de CoP’s er
zijn, terwijl het effectiever is om de CoP wel
een naam te geven. Zo zien we dat het een
perspectief is, een manier van handelen en
denken, waarmee wij de wereld en organisaties
4 TvOO september 2012 nr. 3

4. CO-CREATIE
beter leren begrijpen. In Tabel 1 geef ik een van producten, discussie over ontwikkelingen,
overzicht van de verschillen tussen CoP en inzichtelijk maken van elkaars competenties,
andere groepen.” enzovoort.”
Wat zijn nu kenmerkende activiteiten in een Begrijpen wij het goed dat een CoP feitelijk
CoP? een sociale vorm van leren veronderstelt?
“Een CoP is een meervoudig verschijnsel. “Zeker! Volgens mij komt leren tot stand in
Zo ontwerpt iedere CoP in feite geheel eigen de relatie tussen de mens en de wereld. Voor
activiteiten. In de kern komt het natuurlijk mensen is dat een sociale persoon in een
wel altijd neer op het delen van verschillende sociale wereld. Anders geformuleerd: een CoP
soorten informatie of kennis. Concrete kun je zien als een leerpartnerschap, waarin
voorbeelden van verschillende activiteiten van leren plaatsvindt in een sociale structuur. Een
een CoP zijn: problemen oplossen, verzoeken kenmerk van deze sociale structuur is het
om informatie, op zoek naar ervaring, hergebruik komen tot een gedeeld beeld ten aanzien van
Tabel 1. Verschillen tussen CoP en andere groepen
Wat is het Wie? Hoe scherp Wat houdt hen bij Hoe lang blijven
doel? zijn de elkaar? ze bestaan?
grenzen?
Community Het ontwikkelen Zelfselectie Onduidelijk Passie, Blijft bestaan
of practice en uitwisselen op basis van verbondenheid en zolang het
van kennis, en expertise of identificatie met onderwerp nog
het ontwikkelen passie voor de groep en haar relevant is en er
van individuele een bepaald expertise waarde is in het
vaardigheden onderwerp leerproces
Organisatie Het leveren van Iedereen die Helder Functieprofielen en Bedoelt om
afdeling een product of aan de manager gedeelde doelen permanent te
dienst dient te bestaan (tot
rapporteren een volgende
reorganisatie)
Teams Gericht op een Deelnemers Helder Gedeelde Blijven bestaan
specifiek (werk) aangewezen verantwoordelijkheid zolang als dit
proces door voor de nodig is voor de
management bedrijfsuitvoering bedrijfsuitvoering
Projectteam Gericht op Deelnemers Helder Projectdoelen en Opheffing van
een specifieke hebben een mijlpalen team is vooraf
opdracht specifieke taak in vastgesteld
het volbrengen (als project is
van de opdracht voltooid)
Community Op de hoogte Wie Onduidelijk Toegang tot Ontwikkelen
of interest blijven geïnteresseerd is informatie en eindigen
organisch
Informele Ontvangen en Collega’s, Niet Wederzijdse Kennen geen
netwerken uitwisselen van vrienden, vastgesteld behoeftes en duidelijk begin
informatie vrienden van (arbeids)relaties of eind
vrienden
TvOO september 2012 nr. 3 5

5. CO-CREATIE
het gezamenlijke (leer)doel en de wederzijdse Dus een CoP sluit aan bij de huidige
erkenning van de deelnemers als leerpartner. trend, waarbij door de HRD-professie
Het netwerk en de community waarin dit ook aandacht moet worden gegeven aan
leerpartnerschap plaatsvindt, vormen de twee informeel leren.
dimensies van de sociale structuur waarin “In de kern komt het erop neer dat leren
bijvoorbeeld ook het leren in organisaties in een CoP een eigentijds concept is, dat
plaatsvindt.” op een verrassende manier ook nu nog
aansluit bij eigentijdse opvattingen over
Wat is het verschil tussen een netwerk en leren in organisaties. Leren is dan een mix
een community? van formele en informele activiteiten. Het
“Het netwerk heeft betrekking op het geheel vindt zeker ook op de werkplek plaats,
aan relaties, interacties en verbindingen waarbij expliciete en impliciete kennis wordt
tussen deelnemers, die hiervoor persoonlijke geproduceerd en gedeeld. Zo ontstaan
motieven hebben. Denk aan kennis- en communities − al dan niet binnen de afdeling
informatieproductie en -deling, het oplossen of organisatie − die kennis ontwikkelen om
van problemen, verbeteren of vernieuwen van organisaties in staat te (blijven) stellen zich
processen en procedures. Leren in en via een voortdurend aan te passen aan de markt.
netwerk gebeurt door de toegankelijkheid van Leren is niet meer beperkt tot het volgen van
(relevante) informatie. Denk aan mailverkeer, trainingen. Ook dat is eigentijds. Weg van de
het volgen van Twitter feeds, blogs, discussies mechanistische, industriële opvattingen over
in een forum, formeel of informeel overleg. organiseren en leren naar meer dynamische
Het leren via het netwerk heeft hiermee een oplossingsrichtingen. Een belangrijk deel van
incidenteel karakter. Het is geen voorwaarde de activiteiten van een CoP wordt van oudsher
om een gezamenlijk doel te hebben. Leren gekenmerkt door informeel leren.”
in netwerken hangt af van de waarde van de
individuele inbreng om tot een voor het netwerk Waar worden CoP’s eigenlijk toegepast?
bruikbare set van informatie te komen. “In de afgelopen jaren zien wij dat een CoP op
verschillende manieren en in diverse sectoren
De community refereert aan de ontwikkeling wordt gebruikt. Denk aan de toepassing in
van een gezamenlijke identiteit en doel rondom organisaties. Een logische insteek, want
een onderwerp, ervaren probleem of kans. organisaties zijn gebaat bij het strategisch
Hierbij gaat het om een collectieve intentie managen van kennis als een kritieke hulpbron.
om gezamenlijk kennis te ontwikkelen en Verder zien wij CoP’s voorkomen en
hiervan te leren. Met een community wordt ontstaan bij de overheid, het onderwijs,
een (virtuele) ruimte gecreëerd waarin het (beroeps)verenigingen, de sociale sector, en
formele en informele leren plaatsvindt. Door internationaal, met als aardige kanttekening
de formulering van een collectieve intentie dat de American Society for Training
ontstaat kennis- en informatieproductie en Development een voorbeeld is van een
-deling rondom een gekozen thema, probleem beroepsvereniging, waarbij verschillende CoP’s
of verbetermogelijkheid. Daarbij speelt ook moeten leiden tot co-creatie en leren op de
de geschiedenis van de community een rol, relevante gebieden voor HRD-professionals.”
omdat eerder opgedane kennis en ervaringen
bouwstenen kunnen vormen voor het delen van Hoe heeft de opkomst van internet en
cases, technieken, tools, verhalen, concepten social media het concept CoP beïnvloed?
en perspectieven.” “De mogelijkheden van internet en social
6 TvOO september 2012 nr. 3

6. CO-CREATIE
media lijken onbegrensd. De beschikbare
technologie ondersteunt op een verrassende
manier het principe van de CoP. Het komt
erop neer dat veel taken rondom een CoP
tijd- en plaatsonhafhankelijker zijn geworden.
Dit versnelt de mogelijkheden om actief deel
te nemen aan een CoP aanzienlijk. Zo wordt
de potentie van interacties en activiteiten
van een CoP versneld, waardoor kennis- en
informatieproductie en -deling meetbaar
toeneemt. De reikwijdte van een CoP neemt
natuurlijk enorm toe door het gebruik van
social media. Het is aan de HRD-professionals
om deze kansen met betrekking tot een CoP
te benutten.”
Binnen het gedachtengoed rondom CoP Over Etienne Wenger-Trayner
wordt veel waarde toegekend aan verhalen Etienne Wenger-Trayner is een
(stories). Hoe zit dat nu? wereldwijd erkend expert op het gebied
“Verhalen en leren in organisaties lijken van sociaal leren en Communities of
twee kanten van dezelfde medaille. Zeker in Practice. Hij is auteur en co-auteur van
de beroepspraktijk zijn verhalen effectieve verschillende artikelen en boeken op
vormen van demonstraties, overdracht van dit onderwerp, waaronder ‘Situated
tacit knowledge, best practices, tips en Learning’, waarin de term Community
valkuilen. Profijtelijk is vooral de winnende of Practice werd geïntroduceerd;
combinatie van context en ervaring. Er bestaat ‘Communities of Practice: Learning,
een natuurlijke spanning tussen verhalen meaning and identity’, waarin hij een
over de dagelijkse gebeurtenissen die een leertheorie uitwerkt gebaseerd op dit
CoP mede vormgeven en het bevorderen van concept; ‘Cultivating Communities of
interacties tussen de leden. Daarnaast zijn Practice’, gericht op professionals in
er ook verhalen over wat je als CoP kunt of organisaties die hun kennis en leer
wilt bereiken of waardoor het succes wordt strategie van de organisatie willen
bepaald. De spanning tussen deze twee baseren op Communities of Practice;
typen verhalen genereert ruimte voor leren en ‘Digital Habitats’, dat ingaat op
in organisaties. Met social media kunnen de uitdagingen rond het gebruik
verhalen real-time worden gedeeld, aangevuld van technologie in Communities of
en aangepast. Dat biedt kansen voor het Practice. Zijn werk is van invloed op een
opbouwen en onderhouden van (expert)kennis groeiend aantal organisaties in publieke
in organisaties.” en private sectoren. Hij helpt deze
organisaties bij het toepassen van deze
Hoe kunnen we het begrip waardecreatie ideeën door middel van consultancy,
concretiseren in relatie tot een CoP? als spreker en tijdens workshops.
Interessant voor opdrachtgevers én
HRD’ers…
“Waardecreatie blijft een lastige. Met of
TvOO september 2012 nr. 3 7

7. CO-CREATIE
zonder CoP’s. Toch denk ik dat wij een het netwerk, iemand ontmoeten, enzovoort.
oplossing hebben ontworpen, die functioneel Zo kunnen problemen worden opgelost of
te noemen is voor het management verbetermogelijkheden benut, die tot directe
en de HRD-professionals. Ik maak een waarde leiden.
onderscheid in vijf cycli van waardecreatie
in organisaties, afgezet tegen activiteiten en Cyclus 2. Potentiële waarde: kennis als
indicatoren, zie figuur 1. Met name de vijf kapitaal. Het komt voor dat activiteiten en
cycli van waardecreatie bieden interessante interacties leiden tot potentiële waarde,
mogelijkheden voor de HRD-professie om op waarvan pas later duidelijk wordt of de waarde
een oorspronkelijke manier te verkennen hoe kan worden verzilverd. Zelfs als de waarde
toegevoegde waarde voor organisaties kan later niet wordt verzilverd, is deze potentiële
worden geleverd. waarde toch de moeite waard. Neem als
voorbeeld de tips die je krijgt van een collega
Cyclus 1. Onmiddellijke waarde: activiteiten om een moeilijke situatie op te lossen. Ook als
en interacties. Activiteiten en interacties dezelfde situatie zich niet meer voordoet, kun
kunnen waarde vertegenwoordigen zoals je op een later moment waarde ervaren.
mensen helpen met een moeilijke case,
online gesprekken, tips van een collega, Cyclus 3. Toegepaste waarde: veranderingen
informatie geven aan elkaar, verbinden in in de praktijk. De toepassing van de potentiële
Cyclus 1 Cyclus 2 Cyclus 3 Cyclus 4 Cyclus 5
Onmiddellijke waarde: Potentiele waarde: Toegepaste waarde: Gerealiseerde waarde: Herkaderen waarde:
Deelnemers verhalen: community of netwerk activiteiten
activiteiten en Kennis als kapitaal veranderingen in de performance herdefiniëren succes
interacties praktijk improvement
Succesverhalen: vastleggen van waardecreatie
Productieve Werk-
vergadering praktijk
Document
Metingen
Succesvol Werk-
project praktijk
Relaties Uitkomst
Retweeted
tweet Werk-
praktijk
Inzicht
Werk-
praktijk Feedback
Kritische
reflectie
Werk-
Case study praktijk
Figuur 1. Value-creation matrix (Wenger, Trayner De Laat, 2011)
8 TvOO september 2012 nr. 3

8. CO-CREATIE
waarde leidt vaak tot veranderingen en waarde Wat betekent dit voor waardecreatie in
in de praktijk. Denk aan het veranderen organisaties?
of verbeteren van een procedure, de “Met deze aanpak van een CoP, midden in
voorbereiding op een overleg, handige tips, het hart van de business, kan waarde voor
betere tools, enzovoort. organisaties concreet worden gerealiseerd via:
• implementeren van de strategie,
Cyclus 4. Gerealiseerde waarde: performance • starten of ontwikkelen van nieuwe
improvement. Activiteiten zijn het gedrag business,
dat tot resultaten moet leiden. Intenties en • (snel) oplossen van problemen,
acties hebben niet zonder meer tot gevolg dat • bevorderen dat best practices worden
waarde wordt gerealiseerd. Het is daarom de verspreid,
bedoeling om bij veranderingen in de praktijk • ontwikkelen van professionele
te beoordelen welk (positief of negatief) effect competenties,
dit heeft op de prestaties van de organisatie. • bedrijven helpen met het werven en
selecteren van medewerkers.”
Cyclus 5. Herkaderen waarde: herdefiniëren
succes. Herkaderen van de huidige waarde, Tenslotte komen wij tot de conclusie dat
de te boeken resultaten en de gekozen de mogelijkheden voor een CoP om leren
aanpak leidt tot andere criteria voor succes. in organisaties te bevorderen concreet zijn,
Gewoonlijk worden dan ook andere metrics inspirerend voor mensen, en het is ook
ingezet in lijn met de veranderingen in aanpak mogelijk om dit meetbaar te maken. Het
en resultaatdefiniëring. gesprek met Wenger maakt indruk op ons,
omdat het concept van een CoP zo oud lijkt
Kijk, het is niet de bedoeling om causaliteit of en tegelijkertijd een eigentijdse oplossing is.
hiërarchie aan deze vijf cycli toe te kennen. Een effectieve én een sympathieke oplossing.
Het is een denkmodel dat op een dynamische Even sympathiek als de indruk die Wenger
manier deelnemers in aanraking brengt maakt, als hij met veel passie over ‘zijn CoP’
met verschillende perspectieven om naar spreekt. ■
waardecreatie in organisaties te kijken.”
Hoe zit dat dan met die indicatoren per
cyclus?
“Aan elke cyclus kunnen indicatoren
worden verbonden, waarmee waardecreatie
kan worden gemeten. Voorbeelden van
indicatoren zijn: de frequentie van de
interacties, deelname aan projecten, sociale-
netwerkanalyses, kwantiteit en kwaliteit
van producten, aantal verbeteringen of
aanwijzingen hiervoor, nieuwe processen,
nieuwe procedures, klanttevredenheid,
metingen in de business via de BsC en
vernieuwing van de strategie.”
TvOO september 2012 nr. 3 9