Infosessie inleiding archeologie en cai

Inleiding in de
archeologie
Basisprincipes, wetgeving,
hoe omgaan met
archeologisch erfgoed?
23 mei 2018

Inhoudstafel
1 Wat is archeologie?
2 Enkele archeologische principes
3 Archeologisch onderzoek – wat en hoe?
4 Wettelijk kader
5 Wie is wie in de Vlaamse archeologie?
2

Archeologie als wetenschap
Archeologie is een wetenschap die zich baseert op materiële bronnen om
het menselijk verleden te onderzoeken en te proberen te begrijpen
4

Archeologiedecreet
Alle overblijfsels en voorwerpen of enig ander spoor van menselijk
bestaan die getuigenis afleggen van tijdperken en beschavingen
waarvoor opgravingen of vondsten een betekenisvolle bron van
informatie zijn, onderverdeeld in onroerende en roerende
archeologische monumenten.
5

Archeologie als erfgoedzorg
Archeologisch dilemma
6
informatie inwinnen vernielenopgraven
Enkel opgraven wat met vernieling bedreigd is
Hoofddoel = bewaren

Enkele archeologische principes

IJsbergprincipe
Slechts een kleine fractie
van het archeologische
erfgoed is gekend
8

hoe?hoe?hoe?hoe?
hoe?hoe?
wat?wWat?
wat?
Archeologisch onderzoek
Wat?
hoe?
hoe?
hoe?
hoe?
hoe?
hoe?
wat?
wat?
wat?
wat?
wat?
wat?
wat?
wat?
wat?
wat?
hoe?
hoe?
hoe?
hoe?
hoe?
hoe? hoe?
wat?
wat? wat?
wat?
wat?
wat?wat

23 mei 2018 — Hier komt de Footer-titel — © Onroerend Erfgoed 13

Bureaustudie
Iconografische
bronnen
20

Bureaustudie
Literaire bronnen
21
Archeologisch onderzoek

Prospectie
Geofysisch onderzoek
23

Wettelijk kader
▪ Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013
▪ Onroerenderfgoedbesluit van 16 mei 2014

• Decretale drempelcriteria bepalen
vooraf noodzaak tot archeologisch onderzoek
• Erkende archeoloog stelt zelf plan van aanpak archeologisch
onderzoek voor, Vlaamse overheid bekrachtigt voorstel
37

• Archeologisch onderzoek en metaaldetectie
enkel mits erkenning en volgens code van
goede praktijk
• Verplichting om archeologische ensembles als
geheel te bewaren
38

Erfgoeddecreet : 3 kaders
• Onderzoek verplicht in kader van bouwwerken
Archeologisch onderzoek bij vergunningsplichtige ingrepen in de bodem
• Wetenschappelijke vraagstellingen
Archeologisch onderzoek met het oog op wetenschappelijke vraagstellingen
• Toevalsvondsten
onderzoek door het agentschap na toevalsvondsten
39

Toevalsvondstenregeling: een goed “waarvan
men redelijkerwijs kan vermoeden dat het een
archeologische vondst is” moet binnen de 3
dagen gemeld worden; werken kunnen 10
dagen opgeschort worden (evt. verlengd)
Wettelijk kader

Onderzoek bij
vergunningsplichtige
ingrepen
41
Omgevingsvergunningen voor:
• stedenbouwkundige handelingen
• verkavelingsvergunningen

Drempelwaarden
• beschermde archeologische site: altijd onderzoek
Onderzoek bij vergunningsplichtige ingrepen
42
Zie: beschermingen.onroerenderfgoed.be en geo.onroerenderfgoed.be

Drempelwaarden
• Vastgestelde archeologische zone: onderzoek indien
perceel (percelen) + 300m²
met effectieve ingreep in de bodem + 100m² (uitzondering geldt niet voor verkaveling)
43

Drempelwaarden
• gebieden waar geen archeologisch erfgoed meer te verwachten valt
44

Drempelwaarden
• Buiten archeologische zone en bescherming: onderzoek indien perceel
(percelen) +3000m² met effectieve ingreep in de bodem + 1000m²
(uitzondering geldt niet voor verkaveling).
In gebied anders dan wonen en recreatie: effectieve ingreep in de bodem
+5000m² (landbouw, industrie, groen, …)
45
Zie: geo.onroerenderfgoed.be

46
• Bouwheer neemt initiatief
• Uitvoering door erkende archeoloog
• Vooronderzoek voorafgaand aan aanvraag omgevingsvergunning
stedenbouwkundige handelingen / verkavelingsvergunning
• Doelstelling traject: bepalen aanwezigheid archeologisch erfgoed,
voorstellen maatregelen voor omgang daarmee, uitvoering maatregelen,
verspreiding resultaten

47

Wie is wie in de Vlaamse archeologie?

Agentschap Onroerend Erfgoed
▪ Beoordelen melding vooronderzoek met ingreep in de bodem
▪ Beoordelen archeologienota / nota
▪ Toezicht op correcte uitvoering onderzoek door erkende
archeoloog, evalueren erkende archeoloog
▪ Publiek beschikbaar stellen van archeologienota, nota,
eindverslag
▪ Onderhouden inventaris archeologische zones, kaart GGA,
beschermde archeologische sites
▪ Voorzien in kwaliteitskader archeologisch onderzoek

onroerenderfgoed-gemeente
▪ Beoordelen melding vooronderzoek met ingreep in de bodem
▪ Beoordelen archeologienota / nota
▪ Uitzondering: meldingen en (archeologie)nota’s m.b.t. percelen op
het grondgebied van meerdere gemeenten

Wie is wie
Erkende archeologen
64
• bureaustudies
• prospecties
• opgravingen
▪ Zowel natuurlijke personen (140) als rechtspersonen (24)
▪ Lijst van erkende archeologen beschikbaar op www.onroerenderfgoed.be
▪ Erkende archeologen dragen de eindverantwoordelijkheid van elke stap
binnen het archeologietraject

Wie is wie
Erkende onroerenderfgoeddepots
65
Antwerpen
Het depot “onroerenderfgoeddepot Provinciaal Archeologisch Depot” (provincie Antwerpen)
Het depot “Onroerenderfgoeddepot Mechelen”
Het depot “Onroerenderfgoeddepot Stad Antwerpen”
Het depot “TRAM 41” (Turnhout)
Oost-Vlaanderen
Het depot “Archeodepot pam Velzeke” (Velzeke)
Het depot “De Zwarte Doos” (Gent)
Het depot “onroerenderfgoeddepot Provinciaal ErfgoedCentrum” (provincie Oost-Vlaanderen)
Het depot “SOLVA Archeologisch depot” (Zuid-Oost-Vlaanderen)
Het depot “onroerenderfgoeddepot Waasland”
Vlaams-Brabant
Het depot “onroerenderfgoeddepot Vlaams-Brabant”
Het depot “Onroerenderfgoeddepot Agilas” (Asse)
West-Vlaanderen
Het depot “De Pakhuizen” (Brugge en Ommeland)
Het depot “Archeologisch Depot Onroerend Erfgoed”

Wie is wie
• inventariseren
• beheer en beleid (lokaal)
66
Stadsarcheologische diensten
Intergemeentelijke archeologische diensten
Intergemeentelijke onroerend erfgoeddiensten
• veldwerk en depotwerking
• ontsluiting en publiekswerking

Wie is wie
Provincies
• geen duidelijke wettelijke bevoegdheid
• invulling verschilt van provincie
• Voorbeeld:
o provincies Vlaams-Brabant en West-Vlaanderen geven subsidies
voor archeologisch onderzoek
o depotwerking
o publiekswerking
67

Wie is wie
Universiteiten
68
Vlaamse Landmaatschappij

Verenigingen en vrijetijdsarcheologen
69
• Lokale verenigingen en heemkundige kringen
• Forum Vlaamse Archeologie (FVA)
• Archeonet Vlaanderen (http://www.archeonet.be)

Inhoudstafel
1 Inleiding: Wat is de CAI?
2 Gebruik van de CAI
3 Toegang tot de CAI
4 Rechtsgevolgen
5 Archeologische Zones
6 Online rondleiding CAI, AZ, Geoportaal

Inleiding
• Ontstaan in 2000 als een samenwerkingsverband tussen Vlaamse
Gewest en verschillende partners
• Dagelijks beheer in handen van agentschap Onroerend Erfgoed
• Inventaris van gekende archeologische vindplaatsen en indicatoren in
Vlaanderen
• De kern van de CAI: databank gekoppeld aan een GIS-polygonenlaag
3

Cartografie
Veldprospectie Metaaldetectie
Wat zit er in de CAI?

Luchtfotografie Geofysisch onderzoek
Boringen

Proefsleuven
Archeologische opgravingen
Verschillende onderzoeken die leiden tot heel diverse informatie

Gebruik
• Ondersteuning en informatie in functie van de opmaak
archeologienota’s, …
• Ondersteuning voor de selectie van archeologische zones en
beschermingen
• Wetenschappelijk instrument (bv. kennislacunes)

Toegang
• https://cai.onroerenderfgoed.be
• Gebruiksovereenkomst
• Persoonsgebonden account: aanmelden met elektronische
identiteitskaart, sms, mobiele app, itsme, …
• milieuinfo-account: rijksregisternummer zonder spaties, punten etc.
indien nog geen account. Indien wel al account: gebruikersnaam
doorgeven.
• Meer info via mail.

wetenschappelijke versus vastgestelde inventaris
Onroerenderfgoeddecreet: de minister stelt minstens volgende
inventarissen geheel of gedeeltelijk vast:
-de landschapsatlas
-inventaris van archeologische zones
-inventaris bouwkundig erfgoed
-inventaris van houtige beplantingen
-inventaris van historische tuinen en parken
De CAI wordt niet vastgesteldgeen rechtsgevolgen
Rechtsgevolgen

Inventaris van Archeologische Zones
Decreet:
• Een van de inventarissen die kan vastgesteld worden
• Archeologische zone = zone waar op basis van waarnemingen en
wetenschappelijke argumenten onderbouwd kan worden dat ze met hoge
waarschijnlijkheid archeologische waarde heeft en waarschijnlijk voldoende
goed bewaard is.
- goede aanwijzing voor aanwezigheid archeologische site
- goede aanwijzing voor voldoende goede bewaringstoestand
= Beperkte fractie van de reële voorraad aan bodemarchief!
• Eerste vaststelling Archeologische Zones: thema historische stadskernen

Online rondleiding: CAI
• https://cai.onroerenderfgoed.be
• Om de 3 maanden: update CAI
• Link met het Geoportaal van Onroerend Erfgoed
(https://geo.onroerenderfgoed.be)

Online rondleiding: AZ
• https://inventaris.onroerenderfgoed.be (alle erfgoedinventarissen van
onroerend erfgoed, behalve CAI)
• Koppeling geoportaal
• Inventaris opgebouwd uit Erfgoedobjecten en Aanduidingsobjecten:
• Erfgoedobjecten: ~wetenschappelijke informatie/inhoud
• Aanduidingsobjecten: ~juridische informatie m.b.t. vaststelling of
bescherming (+Ministerieel Besluit)

Online rondleiding:
geoportaal
• https://geo.onroerenderfgoed.be
• Alle erfgoedlagen van het agentschap
• Ook beschikbaar via wms/wfs (behalve CAI):
• Zie https://inventaris.onroerenderfgoed.be/portaal/kaarten
• Shapefiles te downloaden (behalve CAI)
• : https://geo.onroerenderfgoed.be/downloads

Vragen en contact
• CAI@vlaanderen.be (algemeen + toegang)
• Isabelle.Jansen@vlaanderen.be (Vlaams-Brabant & Limburg)
• Katrien.Cousserier@vlaanderen.be (Antwerpen & Limburg)
• Erwin.Meylemans@vlaanderen.be (Oost- en West-Vlaanderen)
Opgraving in het tracé van
een beekverlegging

CAI in de praktijk
Luc Bauters
Erfgoedconsulent
archeologie
Oost-Vlaanderen

De relativiteit van de CAI
• CAI is een (waardevol) instrument, niet de
bijbel

De relativiteit van de CAI
• CAI is een (waardevol) instrument, niet de
bijbel
• Ongeïnterpreteerde (±) gegevens
• Soms niet helemaal correct (geografische
positie), cfr. nauwkeurigheidsaanduiding
en beschrijving

Ongelijke invulling afhankelijk van:
• Vroeger onderzoek

• Recente bodemingrepen (verplichte
vooronderzoeken):
– Gebieden waar geen archeologie te
verwachten valt = CAI terrein
– Archeologienota’s & nota’s

vooronderzoeken):
Archeologische
zone
Gebied geen
archeologie
CAI terrein

vooronderzoeken):
Archeologische
zone
Gebied geen
archeologie
CAI terrein
Archeologienota

vooronderzoeken):
– Verschil tussen stedelijk (rand)gebied en
platteland

Leuven
vooronderzoeken):
platteland

vooronderzoeken):
platteland
Buken

vooronderzoeken)
• Aard van de ondergrond (geërodeerde
gebieden, afgedekte gebieden)

vooronderzoeken)
gebieden, afgedekte gebieden)klei
veen
dekzand

vooronderzoeken)
• Aard van bodemgebruik:
• Stadscontext complex en aangetast

vooronderzoeken)
© DSAGent

vooronderzoeken)
• Akkerland: sterke erosie op de hellingen

Titel van het eerste hoofdstuk
• Klik om tekst in te voegen

vooronderzoeken)
• Weide: moeilijker zichtbaar, matige bewaring

vooronderzoeken)
• Weide: moeilijker zichtbaar, matige bewaring
• Bos: minder goed zichtbaar, goede bewaring

Titel van het eerste hoofdstuk
Meerdaalwoud
grafheuvel

vooronderzoeken)
• Aard van bodemgebruik
• Bevat ook verdwenen sites (opgegraven…)

Interpretatie is nodig
• Leren er mee werken
=> beperkte toegang + roof tegengaan
• Archeologen kunnen dit door opleiding
(?)

Interpretatie is nodig
• Leren er mee werken
=> beperkte toegang + roof tegengaan
• Archeologen kunnen dit door opleiding
(?)
• Cursus => jullie kunnen dit ook voor jullie
toepassingen

Hoe interpreteren?
• Verder kijken dan kaartje alleen!
Lezen van de fiches achter de kaarten

Hoe interpreteren?
• Verder kijken dan kaartje alleen!
Lezen van de fiches achter de kaarten
• Vraagstelling: site groter dan wat gekend is?
• Verband tussen de ingreep en de
vernielingsfactor op de ondergrond
-> vermijden van vernielen door aanpassing
werken
• Doelbewust op gekend site gaan (inschatting
kosten gekend)

Combineren met andere
informatiebronnen!
• Historische kaarten:
• hulpmiddel = geoportaal onroerend erfgoed

Huidige toestand

Ferrariskaart (1771-1778)

Atlas van de buurtwegen (ca.1840)

informatiebronnen!
• Bijkomende kaarten en plans op lokaal vlak:
Cartesius
http://www.cartesius.be/CartesiusPortal/

Het voorbeeld van Schorisse…
• In het kader van landschapsherinrichting rond
de Maarkebeek (project Gestroomlijnd
Landschap)
• Bufferbekkens
• Visstrappen
• Landschapsinrichting voor natuur en milieu
• Erfgoed bewaren of verduidelijken/versterken

Landschap)
• Kijken op CAI

Landschap)
• Kijken op CAI
• Ogenschijnlijk niets
• Toch verder kijken op Cartesius

informatiebronnen!
Cartesius
Schorisse

Horenbault kaart van het Land van Aalst (1596)
http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b7200164n
Cartesius

informatiebronnen!
• Historische kaarten
• Bodemkaarten
https://www.dov.vlaanderen.be/portaal/?modu
le=public-bodemverkenner#ModulePage

informatiebronnen!
• Bodemkaarten
• Toponiemen:
• Steenveld (baksteenoven? Verdwenen bewoning?
Tertiaire stenen die dagzomen?...
• Verbrande hofstede (verdwenen hoeve door brand)
• Alvinnenberg (castrale motte? Grafheuvel?)
• Tomberg (tumulus?)
• …

informatiebronnen!
• Bodemkaarten
• Toponiemen
• DHM

informatiebronnen!
• Bodemkaarten
• Toponiemen
• DHM
• Historische websites (WOI en II, Staats-Spaanse
Linies)

informatiebronnen!
• Bodemkaarten
• Toponiemen
• DHM
Linies)
http://www.staatsspaanselinies.eu/algemeen/?lng=nl

informatiebronnen!
• Bodemkaarten
• Toponiemen
• DHM
Linies)
Bunkers Bruggenhoofd Gent en Hollandstellung
http://www.bunkergordel.be/

Wat is archeologisch belangrijk?
• Meer dan individuele sites alleen!
• Ook gebruik van ruimte/landschap:

17/11/2016 61
Beaulieu
klooster
Karolingische curtis
Oud kasteel
Oude
Scheldemeander
kouters
kouters
©UGent Vakgroep archeologie

– Wonen (meestal droog, soms nat)
– Doden (begraven, verbranden, verrotten…)
– Werken (landbouw, veeteelt, handel,
industrie…)
– Religie (kapel, tempel, openlucht, boom,
rivier…)

De CAI in de praktijk
• Vragen ?????
Is ‘t bijna
gedaan???
Is ‘t bijna
gedaan???

Infosessie inleiding archeologie en cai

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (6)

Similar to Infosessie inleiding archeologie en cai

Similar to Infosessie inleiding archeologie en cai (20)

More from Onroerend Erfgoed

More from Onroerend Erfgoed (20)

Infosessie inleiding archeologie en cai