Inleidende lezing voor de 'basisopleiding archeologie' over archeologie in Vlaanderen, met aandacht voor de basisprincipes, de wetgeving, de omgang met het archeologisch erfgoed

1. Inleiding in de
archeologie
Basisprincipes, wetgeving, hoe omgaan
met archeologisch erfgoed?
15 mei, 27 mei en 4 juni 2013

2. Inhoudstafel
15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed
1 Wat is archeologie
2 Wettelijk kader
3 Enkele archeologische principes
4 Archeologisch onderzoek – wat en hoe?
5 Wie is wie in de Vlaamse archeologie?
2

3. Wat is archeologie?

4. Wat is archeologie
Archeologische als wetenschap
15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed
• Archeologie is een historische wetenschap die zich
baseert op materiële bronnen om het menselijk
verleden te onderzoeken en te proberen te begrijpen
• Hoofddoel: onderzoeken
4

5. Wat is archeologie?
Archeologische als erfgoedzorg
15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed
• Archeologie vormt (hoofdzakelijk) het ondergrondse
onderdeel van het (on)roerend cultureel erfgoed
• Hoofddoel : bewaren (de informatiebron)
5

6. Wat is archeologie?
Archeologische als erfgoedzorg
15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed
• Archeologie vormt (hoofdzakelijk) het ondergrondse
onderdeel van het (on)roerend cultureel erfgoed
• Hoofddoel : bewaren (de informatiebron)
• Archeologisch dilemma:
• opgraven = vernielen
• opgraven = informatie inwinnen
• Enkel opgraven wat met vernieling bedreigd is!
6

7. Wat is archeologie?
Archeologiedecreet
15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed
Alle overblijfsels en voorwerpen of enig ander spoor van
menselijk bestaan die getuigenis afleggen van tijdperken
en beschavingen waarvoor opgravingen of vondsten een
betekenisvolle bron van informatie zijn, onderverdeeld in
onroerende en roerende archeologische monumenten.
Algemeen principe: bij archeologie staan de kennis en
documentatie centraal, het visuele aspect is van
secundair belang.
7

8. 6 juni 2013 — Hier komt de Footer-titel — © Onroerend Erfgoed 8

9. 9

10. 10

11. 11

12. 12

13. 13

14. Wettelijk kader

15. Wettelijk kader
15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 15
• Art. 4: Behoud in situ primeert, enkel opgraven als
niet anders kan
• Art. 5: pro-actieve archeologie (integratie in
ruimtelijke ordening nastreven)
• Art. 6: veroorzakersprincipe: wat niet kan behouden
blijven moet opgegraven worden, de verstoorder
betaalt
Verdrag van Malta (16 januari 1992)
= Europese wetgeving

16. Wettelijk kader
15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 16
• Art 4.: zorgplicht: eigenaar/gebruiker is verplicht om
archeologisch erfgoed op zijn gronden voor vernieling
te behoeden
• Art. 5: adviesplicht, gekoppeld aan codex RO
• Art. 6: iedereen die een prospectie of opgraving
uitvoert moet over een vergunning beschikken
Archeologiedecreet (30 juni 1993)
Decreet omvat enkele Malta-principes, maar is geen
implementatie van de Conventie!

17. Wettelijk kader
15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 17
Art. 8: toevalsvondstenregeling: een goed “waarvan men
redelijkerwijs moet vermoeden dat het een archeologische
vondst is” moet binnen de 3 dagen gemeld worden; werken
kunnen 10 dagen opgeschort worden (evt. verlengd)
Archeologiedecreet (30 juni 1993)

18. 6 juni 2013 — Hier komt de Footer-titel — © Onroerend Erfgoed 18
Beschermde archeologischezone Provincie Gemeente
Kasteel en dorpskern Middelburg Oost-Vlaanderen Maldegem
Site Chartreuse (Sint-Michiels) West-Vlaanderen Brugge
Midden-Paleolithischesite te Veldwezelt
Hezerwater
Limburg Lanaken
Basiliek O.L.V.-Geboorte en omgeving Limburg Tongeren
Burchtzone Jordaenskaai Antwerpen Antwerpen
Circulairestructuur van Ver-Assebroek West-Vlaanderen Brugge
Gallo-Romeinsetumuli van Grimde Vlaams-Brabant Tienen
De kasteelsite van Schendelbeke Oost-Vlaanderen Geraardsbergen
De Kolverenschans Limburg Zonhoven
De middenneolitischesite van Ottenburg Vlaams-Brabant Huldenberg
De primitieve parochie van Weerde Vlaams-Brabant Aarschot
De site van Butsel Vlaams-Brabant Boutersem
Het finaalpaleoligisch en mesolitisch sitecomplex
van de Liereman
Antwerpen Oud-Turnhout
Arendonk
Het Hoge Hof West-Vlaanderen Spiere-Helkijn
Romeins Aquaduct Tongeren en Heers Limburg Tongeren

19. Wettelijk kader
15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 19
Nieuw decreet Onroerend Erfgoed?
• Aantal spelregels zullen fundamenteel wijzigen, maar
exacte impact is nog ongekend: ontwerpteksten
moeten nog goedgekeurd worden door het Vlaams
Parlement
• Timing van goedkeuring en in werking treden is
ongekend
Toekomst?

20. Enkele archeologische
principes

21. Enkele archeologische principes
15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 21
Slechts een kleine
fractie van het
archeologische
erfgoed is gekend
IJsbergprincipe

22. Enkele archeologische principes
15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 22
Onbekend maakt onbemind

23. Enkele archeologische principes
6 juni 2013 — Hier komt de Footer-titel — © Onroerend Erfgoed 23
Verwevenheid met de bodem

24. Enkele archeologische principes
6 juni 2013 — Hier komt de Footer-titel — © Onroerend Erfgoed 24
Verwevenheid met de bodem
• Aard van de drager
• Aard van de omgeving
– Zand
» Fysisch stabiel (druk)
» Zuur
» Doorlatend (water, zuurstof)
– Klei/organisch
» Drukgevoelig
» Minder zuur
» Niet doorlatend

25. Archeologisch onderzoek
Wat en hoe?

26. Archeologisch onderzoek - Wat en hoe?
Inventarisatie en prospectie
• Cartografische bronnen
• Veldprospectie
• Weerstandsmeting
• Luchtfotografie
• Boringen
• Proefputten en proefsleuven
Opgraving
Verwerking en rapportage
Publiekswerking

27. Archeologisch onderzoek
Inventarisatie en prospectie
27
Cartografische bronnen
15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed

28. 15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed
Veldprospectie
28
Archeologisch onderzoek
Inventarisatie en prospectie

29. 15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed
Weerstandsmeting
29
Archeologisch onderzoek
Inventarisatie en prospectie

30. 15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 30
Luchtfoto van het zgn. langbed uit de late bronstijd/vroegeijzertijd in Aartrijke(foto 51208, J. Semey, Vakgroep Archeologieen Oude Geschiedenis van Europa,
UGent)
Luchtfotografie

31. 15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 31
Boringen
Archeologisch onderzoek
Inventarisatie en prospectie

32. 15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 32
Proefputten (voornamelijk in stadscontext en op stratigrafische sites)
Archeologisch onderzoek
Inventarisatie en prospectie

33. 15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed
Proefsleuven
33
Archeologisch onderzoek
Inventarisatie en prospectie
Proefsleuven

34. 15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 34
Archeologisch
onderzoek
Opgraving

35. 15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 35
Archeologisch
onderzoek
Opgraving

36. 15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 36
Archeologisch
onderzoek
Opgraving

37. 15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 37
Archeologisch onderzoek
Verwerking en rapportage
Verwerken van de archeologische
gegevens

38. 15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed
Rapportage
38
Archeologisch onderzoek
Verwerking en rapportage

39. 15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 39
Publiekswerking - rondleidingen tijdens de opgraving
Archeologisch onderzoek

40. 15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 40

41. 41
Archeologisch
onderzoek
Publiekswerking
na de opgraving:
tentoonstelling –
uiteenzettingen -
lezingen

42. Wie is wie in de
Vlaamse archeologie?

43. Wie is wie in de Vlaamse archeologie?
Agentschap Onroerend Erfgoed
15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 43
beheer, adviseren, inventariseren, beschermen,
beleidsgericht onderzoek, ontsluiting

44. 15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 44
• geen duidelijke wettelijke bevoegdheid
• invulling verschilt van provincie
• Voorbeeld:
• Provincies Vlaams-Brabant en West-Vlaanderen
geven subsidies voor archeologisch onderzoek
• Depotwerking
• Publiekswerking
Wie is wie in de Vlaamse archeologie?
Provincies

45. 15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 45
Gemeentelijke en stadsarcheologische diensten -
Intergemeentelijke Archeologische Diensten
(IAD) -
Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddiensten
(IOED)
Wie is wie in de Vlaamse archeologie?
• inventariseren, adviseren, beheer en beleid (lokaal),
veldwerk en deponering, ontsluiting en
publiekswerking
• zie presentatie WinAr

46. 15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 46
Onderzoek
• bureaustudies
• prospecties
• Opgravingen
• VONA
Wie is wie in de Vlaamse archeologie?
Archeologische studiebureaus (privé)

47. 15 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed 47
• Forum Vlaamse Archeologie (FVA)
• Archeonet Vlaanderen (http://www.archeonet.be/)
• Lokale verenigingen en heemkundige kringen
Wie is wie in de Vlaamse archeologie?
Verenigingen en vrijetijdsarcheologen

48. 4815 mei, 27 mei en 4 juni 2013 — Inleiding in de archeologie— © Onroerend Erfgoed