Presentatie over archeologie, gegeven op de opleiding 'Inleiding tot de archeologie en CAI' op donderdag 23 juni 2022.

1. De bomen in het bos:
inleiding in de archeologie en
de archeologische regelgeving
in Vlaanderen
Sam De Decker

2. Inhoudstafel
1 Wat is archeologie?
2 War is archeologisch onderzoek?
3 Wettelijk kader, procedures en regels
2

3. 1. Wat is archeologie?
3

4. Art. 2.1 4° Onroerenderfgoeddecreet 12/07/2013
Archeologie is het bestuderen van overblijfselen en
voorwerpen of een ander spoor van menselijk bestaan in het
verleden, alsook de bestaansomgeving van de mens, waarvan
het behoud en de bestudering bijdragen tot het
reconstrueren van de bestaansgeschiedenis van de mensheid
en haar relatie tot de natuurlijke omgeving en ten aanzien
waarvan opgravingen, ontdekkingen en andere methoden
van onderzoek betreffende de mensheid en haar omgeving
betekenisvolle bronnen van informatie zijn.
4

5. 5
Verleden
Heden

6. Slechts kleine
fractie van het
archeologische
erfgoed is gekend
IJsbergprincipe
Zichtbaarheid
Onbekend maakt
onbemind
Context
Onlosmakelijk
verbonden met
de ondergrond
vernielen
opgraven
Enkel opgraven wat
met vernieling bedreigd is
Hoofddoel = bewaren
informatie
inwinnen
Archeologisch dilemma

7. 2. Wat is archeologisch onderzoek?
✓ Bureauonderzoek
✓ Vooronderzoek zonder ingreep in de bodem
✓ Vooronderzoek met ingreep in de bodem
✓ Opgraving
-----------------------------------------
✓ Verwerking en rapportage
✓ Publiekswerking

8. Archeologische
gegevens
Luchtfotografie
Topografische
gegevens
Aardkundige
gegevens
Literaire en
cartografische gegevens
Bureauonderzoek

9. Metaaldetectie Aardkundig onderzoek Veldkartering Geofysisch onderzoek
Vooronderzoek zonder bodemingreep

10. Proefsleuven Proefputten Archeologische boringen
Vooronderzoek met bodemingreep

11. Muren en
structuren
Sporen
Begraving
Vondsten
Opgraving

12. Verwerking, assessment en rapportage
Ruimtelijke
analyse
•DGPS/RTS
•GIS
Vondstverwerking
•Registratie
•Inventarisatie
•Beschrijving
•Assessment
•Interpretatie
Archief en
literatuurstudie
Natuurweten-
schappelijk
onderzoek
•Datering
•Fauna/flora
•Genetica
•…

13. Blog Archeologiedagen Ex Situ Open Archief Archeologieportaal
Publiekswerking

14. 3. Wettelijk kader, procedures en regels
✓ Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013
✓ Onroerenderfgoedbesluit van 16 mei 2014

15. 15
3 trajecten
Onderzoek bij
omgevingsvergunning
Wetenschappelijke
vraagstellingen
Toevalsvondsten

16. Toevallige vondst bij:
te klein projectgebied
nt-vergunningplichtige werken
metaaldetectie
na vrijgave
…
Agentschap
financiert
voert uit
Melden via het e-loket op de
website Onroerend Erfgoed
Specifieke doelstelling
Overeenkomst tussen erkende
archeoloog en zakelijkrecht-
houders van onroerende
goederen:
vergoeding schade
bestemming vondsten
duur onderzoek
Met ingreep in de bodem
= toelating via het
archeologieportaal
Toevalsvondsten*
Wetenschappelijke
vraagstelling**
*art. 5.1.4. van het Onroerend-
erfgoeddecreet van 12 juli 2013
= een goed waarvan men kan ,vermoeden
dat het een archeologische vondst is
**art. 5.5.1–5.5.4. van het Onroerend-
erfgoeddecreet van 12 juli 2013

17. Bij omgevingsvergunning *
Algemeen principe:
De initiatiefnemer moet in bepaalde gevallen een archeologienota
aan zijn aanvraag tot omgevingsvergunning toevoegen
De archeologienota wordt opgesteld door een erkend
archeoloog, die door de bouwheer wordt aangesteld
Elke archeologienota moet in akte genomen zijn door het
agentschap Onroerend Erfgoed om rechtsgeldig te zijn
De vergunningverlener gaat steeds na of er een
archeologienota bij de aanvraag zit en neemt de
uitvoering van de archeologienota op als voorwaarde bij
de vergunning
*art. 5.4.1–5.4.2. van het Onroerend-
erfgoeddecreet van 12 juli 2013

18. Archeologienota
Wanneer wel?
Omgevingsvergunning
Bestemming
Oppervlakte van de betrokken kadastrale percelen
Oppervlakte van de bodemingrepen
Locatie Vergunning Opp. Ingreep
Woon/recreatie ✓ > 3000m² > 1000m²
Overige bestemmingen ✓ / > 5000m²
Archeologische zone ✓ > 300m² > 100m²
Beschermde arch. site Altijd Geen ondergrens
Bij omgevingsvergunning
Oppervlakte
> 3000m²
/
> 300m²
Altijd
Verkavelingen
Stedenbouwkundige handelingen

19. Archeologienota
Bij omgevingsvergunning
Zonering:
• Vastgestelde archeologische zones
• Gebieden waar Geen Archeologisch erfgoed te verwachten is
(GGA)
• Beschermde archeologische sites

20. Bij omgevingsvergunning
https://geo.onroerenderfgoed.be

21. Bij omgevingsvergunning
https://geo.onroerenderfgoed.be

22. Berekening bodemingreep
“Ingreep in de bodem”: elke wijziging van de eigenschappen van de
ondergrond door de verwijdering of toevoeging van materie, de
verhoging of verlaging van de grondwatertafel, of het samendrukken
van de materialen waaruit de ondergrond bestaat.
Berekening van de ingreep in de bodem ifv drempel: de gezamelijke
oppervlakte van de vergunningsplichtige werken of handelingen zoals
opgenomen in de vergunningsaanvraag
In de archeologienota moeten alle bodemingrepen besproken worden,
ook de niet-vergunningsplichtige
Bij omgevingsvergunning

23. Bij omgevingsvergunning
Wanneer is er geen archeologienota nodig?
Indien geen omgevingsvergunning of onder de drempel
Gelegen in een Gebied waar Geen Archeologisch erfgoed te
verwachten is (GGA)
Regularisaties zonder bijkomende bodemingreep
Binnen gabarit bestaand lijntracé, of overschrijding van
maximaal 1.000m²
Verbouwingswerken of vernieuwbouw zonder bodemingreep
Werken die uitsluitend kaderen in verbeterd bodembeheer, met
een maximale afgraving van 40cm

25. Vooronderzoek
• Archeologienota
• Aktename
• Omgevingsvergunning
• (vrijgave terrein)
Opgraving
• Archeologierapport
• Eindverslag
• Vrijgave terrein
Vooronderzoek
• Archeologienota
• Aktename
• Omgevingsvergunning
• (vrijgave terrein)
Uitgesteld
vooronderzoek
• Nota
• Aktename
• (vrijgave terrein)
Opgraving
• Archeologierapport
• Eindverslag
• Vrijgave terrein
Regulier traject Uitgesteld traject
Bij omgevingsvergunning

26. Bij omgevingsvergunning
Hoe zie ik of er een archeologienota is?
Statuut nakijken via:
Archeologie-
portaal
https://loket.onroerenderfgoed.be
/archeologie/notas/
Geoportaal https://geo.onroerenderfgoed.be
Elke archeologienota die in akte
genomen is, staat online. Als de
archeologienota niet online
staat, is er geen aktename.

27. 4. Archeologie in milieueffectenrapportage
en ruimtelijke planning

28. Milieueffectenrapportage
Discipline Landschap, bouwkundig
erfgoed en archeologie

29. Doel van de milieueffectenrapportage:
Inschatting maken van de archeologische waarde van een
plangebied
Analyse van de impact van de geplande werken
Effectbeoordeling: wordt er waardevol archeologisch
erfgoed bedreigd?
Eventueel voorstellen tot alternatieven of milderende
maatregelen
• Enkel vooronderzoek zonder ingreep in de bodem
• Dit onderzoek kan nadien gerecupereerd worden in
de archeologienota
Niet: “in het kader van de opmaak omgevings-
vergunning zal een archeologienota worden
opgesteld waarin de impact wordt beschreven”
Milieueffectenrapportage

30. ▪ Niet wenselijk om archeologisch onderzoek op te leggen via
planningsinstrumenten (bvb. een RUP), omdat dit kan
conflicteren met het OE-decreet
• Wel mogelijk om gekende sites aan te duiden en specifieke
voorschriften op te maken die ervoor zorgen dat de site
duurzaam behouden blijft
Ruimtelijke planning

31. https://www.onroerenderfgoed.be/publicaties

32. www.onroerenderfgoed.be
antwerpen@onroerenderfgoed.be
limburg@onroerenderfgoed.be
oost-vlaanderen@onroerenderfgoed.be
vlaams-brabant@onroerenderfgoed.be
west-vlaanderen@onroerenderfgoed.be
sam.dedecker@vlaanderen.be
0473/943937

33. 33