Een artisanaal kwartier van een laat-Karolingisch tot volmiddeleeuws domein te Rotselaar-Wijngaard? Archeologische analyse en historisch-landschappelijk onderzoek, door Henk Van der Velde (Vlaams Erfgoedcentrum). Presentatie over dit syntheseonderzoek, gegeven op de studiedag over archeologisch syntheseonderzoek op 22 januari 2021.

1. Malen en molens in Rotselaar
Een bijzondere ambachtssite uit de
Vroege Middeleeuwen
Henk van der Velde Brussel 22 januari 2021

2. Rotselaar: Wijngaard gesitueerd aan de Dijle

3. Hier werden 52 hutkommen opgegraven

4. Overzicht

5. Doelstelling van de studie
• De landschappelijke ontwikkeling
• Verdieping van het eerder uitgevoerde onderzoek vooral
gericht op dateren en faseren
• Een catalogus van maalstenen incl herkomstonderzoek.
• Botanische analyses van de aangetroffen voedselgewassen
• Historische analyse van de regio
• Was het inderdaad een bijzondere site en wat is de betekenis
er van?

6. Een uitloper in de Dijle

7. Vanaf de 7e eeuw neemt de
Dijle snel in economisch
belang toe

8. hutkommen

9. ambachtskuilen

10. Te herleiden tot werkplaatsen

11. Reconstructie:cirkels en
Thiessen-Polygonen

12. Fasering: oriëntatie en aardewerk

13. Fasering: programma van C14 in
combinatie met interne ligging
Gecombineerde gegevens leiden
tot 4 fases:
• Fase 1: Vanaf 660/675 tot 725
• Fase 2: Van 725 tot 875
• Fase 3: Van 875 tot 925
• Fase 4: Van 925 tot 975/990

14. Fase 1: kleinschalig begin
zonder nederzetting

15. Fase 2 (725-875) Fase 3 (875-925)

16. Vanaf fase 2 grote groei: veel maalstenen en molenstenen

17. Herkomst: Eifel, Ardennen, Noord-Frankrijk

18. Grootschalige productie
• Zowel handmolens als rosmolens (dure
investering).
• Twee fasen in malen
• Met een rosmolen kun je een hectare in 2 tot 3
dagen malen
• Elke werkplaats heeft een rosmolen dus maar
kort nodig

19. Onderdelen van een rosmolen

20. Producten: erwt, rogge, gerst, brood- en spelttarwe

21. Chaine operatoire van graanverwerking
- Eerste oogst in het veld
- Verwijderen van insluitsels (akkeronkruiden, etc) uit de oogst
- Eventueel (afhankelijk van soort) verwijderen kafresten
- Het schoongemaakte monster aanbieden voor de maling
• Vrijwel geen kafresten Rotselaar
• Vrijwel geen akkeronkruiden
• Granen elders geschoond!

22. Rogge
- Dominante gewas
- Belangrijk in de Middeleeuwen
- groeit (juist) ook op arme
gronden
- wintergraan
- zaaien in late herfst
- oogsten in zomer
Tarwe
- Rijke en gedraineerde gronden
- (zeer) geschikt voor bakken van
brood
- broodtarwe is een zomergraan
- zaaien lente/ oogsten herfst
- spelttarwe is een wintergewas
- zaaien herfst/oogsten zomer
Gerst
-In vrijwel elk monster
- groeit (ook) in natte grond
- minder geschikt voor
brood
- wel voor bier!
- zomergraan

23. Het drieslagstel
Geïntroduceerd tussen 750 en 1000 in noordwest Europa
zomer graan winter graan braak
Op braakliggende terreinen vaak erwten verbouwd: voegt nitraat toe aan de
bodem
Erwten werden ook een voedselgewas (gedroogd en gemalen)
Feedsax project: Is dit een revolutionaire verbetering?
Rotselaar: introductie in de 10e eeuw?

24. Isotopenonderzoek granen Rotselaar
0
2
4
6
8
10
12
14
-25,5 -25 -24,5 -24 -23,5 -23 -22,5
d15N
d13C
Fase 2
Vroeg 8e – 3e kwart 9e eeuw
Fase 4
Vroege 10e eeuw – 950-975
Fase 3
Late 9e – vroege 10e eeuw

25. Fase 2: expansie
• Via de rivieren van Noord Frankrijk tot de Schelde delta
• Vele huishoudens (peasants) participeerden
• Gespecialiseerd: surplus productie voor de markt?
• Gezamenlijk investeren in technologie

26. Een centrale rol in de regio
Ongeveer 40% opgegraven
Elke werkplaats een huishouden: seizoensgebonden gebruik.
Ongeveer 200 hectare aan landbouwgrond: zowel arm, rijk, natte en gedraineerde
gronden!

27. Fase 3 intensivering
• Mogelijk 60 huishoudens actief
• Erwten en isotopen
• Introductie drieslagstelsel?
• Geen aanwijzingen voor domeingoederen peasants

28. Voorbeelden uit Noord-Frankrijk:
domeingoederen

29. Fase 4 site verdwijnt in de loop van de 10e eeuw

30. Historisch onderzoek: geen
vroegmiddeleeuwse domeingoederen

31. In de 10e eeuw politieke veranderingen: bisschop van Luik en later graven Leuven
versterken hun macht op het platteland. Economische rol steden gaat groeien.

32. Tweede helft 10e eeuw
Graven van Leuven met
eigen burcht en in 12e
eeuw eigen watermolens

33. Syntheseproject Vlaamse Overheid
Met bijdragen van:
Peter Hazen, Veerle Lauwers, Marian Melkert, Bart
Minnen, Cornelie Moolhuizen, Dries Tys, Henk van
der Velde, Gert Verstraeten, Marjolein Woltering

34. Vlaams Erfgoed Centrum
Telefoon
014 95 34 70
Adres
Liesdonk 5 | 2440 Geel
Email
info@vlaamserfgoedcentrum.be
www.vlaamserfgoedcentrum.be