Het Romeins wegennet in Vlaanderen, door Walter Sevenants (Triharch onderzoek en advies). Presentatie over dit syntheseonderzoek, gegeven op de studiedag over archeologisch syntheseonderzoek op 22 januari 2021.

1. met steun van de Vlaamse overheid
Syntheseonderzoek archeologie
“Het Romeins wegennet in Vlaanderen”
W.Sevenants, T.Boudry & St.Dondeyne

2. Onderzoek naar het Romeins wegennet in Vlaanderen
19de-eeuw 20ste-eeuw 21ste-eeuw
o.a. Gauchez Mertens e.v. Malta-onderzoek
Indirecte bronnen Indirecte bronnen
1. modellering 1. modellering
Archeologisch vastgestelde
Romeinse wegdelen
2. toetsing 3. bijsturing
Indirecte bronnen
Archeologisch vastgestelde
Romeinse wegdelen
1. modellering
3. consolidatie
2. toetsing
& vertaling
Het Romeins
wegennet
in Vlaanderen 3.0
4. bijsturing
• Constructie &
topografie
• Hoofdwegennet
• Datering & evolutie
GAUCHEZ 1882 MERTENS 1955a

3. Horde 1: Een hedendaagse nomenclatuur van het Romeins wegennet
• Romeinse bronnen?
• Resultaat: een uniforme, hedendaagse terminologie & taxonomie van het Romeins
wegennet
– Het begrip ‘weg’ en haar afgeleiden
• Wegtracé
• Route
• Wegdeel
– Hiërarchie van wegen
• Primaire + secundaire wegen = hoofdwegen (~ Romeinse Centrale & Speciale plaatsen)
• Tertiaire of lokale wegen
– Soorten wegen o.b.v. vervoer, ligging, …
– Wegconstructie
STANDAARDBESTEK 250 STANDAARDBESTEK 250

4. Horde 2: Een inventaris van Romeinse wegdelen in Vlaanderen
• 461 Romeinse wegvindplaatsen o.b.v. CAI + vakliteratuur
• Kwaliteitscontrole: evaluatiecriteria
1. Een wegdeel werd visueel waargenomen
2. De waarneming is verifieerbaar
3. Het waargenomen wegdeel dateert uit de Romeinse tijd (ca. 50 v. Chr. – ca. 450 na Chr.)
4. Wat waargenomen werd, is typerend voor een Romeins wegdeel
• Een complexe spoorcombinatie die als relict van een specifiek vervoer kan geïnterpreteerd
worden.
• Min. twee parallelle, grachtvormige sporen die als gelijktijdige bermgrachten geïnterpreteerd
kunnen worden.
• Een complexe spoorcombinatie die als (onderdeel van) een baanlichaam en/of aardebaan kan
geïnterpreteerd worden.
• Een complexe spoorcombinatie die als relict van een weg in uitgraving geïnterpreteerd kan
worden.
• Resultaat: inventaris van Romeinse wegdelen in Vlaanderen
– 110 vermoedelijke en 160 vastgestelde
– Opgesplitst in punt- & lijnelementen
• Resultaat: kwaliteitsverbetering van de Romeinse wegvindplaatsen in de CAI

5. A. Constructie & topografie van het Romeins wegennet in Vlaanderen
• Typerende structuren Romeinse wegdelen & configuraties
Foto St. Dondeyne
Tongeren Heesterveldweg
Wegdeel bestaande uit karrensporen
totaal
punt-
element
lijn-
element
#
a) karrensporen 3 45 48
b) 2 bermgrachten 7 93 100
c) baanlichaam en/of aardebaan 18 45 63
d) in uitgraving (holleweg) 0 7 7
vastgesteld
configuratie
Typerende structuren
Foto St. Dondeyne Tongeren Heesterveldweg

6. A. Constructie & topografie van het Romeins wegennet in Vlaanderen
Evergem Koolstraat DE LOGI e.a. 2008
Wegdeel bestaande uit twee parallelle bermgrachten

7. A. Constructie & topografie van het Romeins wegennet in Vlaanderen
Wegdeel bestaande uit
twee parallelle bermgrachten en
een aardebaan en baanlichaam
Wegdeel bestaande uit
twee parallelle bermgrachten
Elewijt Kastanjedreef MARTENS e.a. 2019

8. A. Constructie & topografie van het Romeins wegennet in Vlaanderen
VAN LIEFFERINGE & SMEETS 2013c
Meise Heimbeekveld
Wegdeel bestaande uit
twee parallelle kruingrachten en
een uitgraving (holleweg) met een bermgracht

9. A. Constructie & topografie van het Romeins wegennet in Vlaanderen
Wegdeel bestaande uit
een berm- of taludlichaam (dijk)
in ophoging
Raversijde
PIETERS e.a. 2015

10. A. Constructie & topografie van het Romeins wegennet in Vlaanderen
• Ruimtelijke analyses
a) b) c) d)
punt-
element
lijn-
element
# %
%
cumul
x 4 58 62 39%
x 15 11 26 16% 55%
x 3 21 24 15% 70%
x x 3 18 21 13% 83%
x x 9 9 6% 89%
x x 7 7 4% 93%
x x x 4 4 3% 96%
x x x x 3 3 2% 98%
x x 2 2 1% 99%
x 1 1 1% 99%
x x x 1 1 1% 100%
x x x 0 0% 100%
x x 0 0% 100%
x x 0 0% 100%
x x x 0 0% 100%
25 135 160 100% 100%
totaal
configuratie vastgesteld totaal
a b c d a ab abc abcd abd ac b bc bcd bd c cd d
02.1 3 0 3 0 02.1 3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 3 0 0
03.1 22 37 16 3 03.1 10 7 3 1 0 1 22 2 1 1 8 0 0
03.2 4 1 0 0 03.2 4 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0
04.1 5 2 0 0 04.1 5 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0 0
04.2 1 1 0 0 04.2 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
04.3 0 7 0 0 04.3 0 0 0 0 0 0 7 0 0 0 0 0 0
05.2 0 4 5 0 05.2 0 0 0 0 0 0 0 4 0 0 1 0 0
05.6 1 1 1 0 05.6 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0
06.3 0 3 1 0 06.3 0 0 0 0 0 0 2 1 0 0 0 0 0
06.4 1 9 1 0 06.4 0 0 1 0 0 0 8 0 0 0 0 0 0
07.2 0 3 3 0 07.2 0 0 0 0 0 0 2 1 0 0 2 0 0
08.2 1 10 10 3 08.2 0 0 0 1 0 0 5 4 0 0 3 2 0
08.3 2 9 12 2 08.3 0 1 0 1 0 0 3 4 0 0 7 0 1
09.5 0 1 0 0 09.5 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0
10.3 8 10 9 1 10.3 2 0 0 0 1 5 7 2 0 0 2 0 0
12.1 0 2 2 0 12.1 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0
totaal 48 100 63 9 totaal 24 9 4 3 1 7 61 20 1 1 26 2 1
RWD-onderdelen RWD-configuraties
Configuraties / ecodistrict

11. B. Reconstructie van het Romeins hoofdwegennet in Vlaanderen
• Stap 1: modellering op macro-niveau
– Routes tussen C&S-plaatsen o.b.v.
rechtlijnigheid & Least Cost Paths
– Regels
• Stap 2: vertaling & toetsing op lokaal
niveau
– Wegtracés tussen C&S-plaatsen o.b.v.
rechtlijnigheid & Least Cost Paths
– Indirecte bronnen
• Cultuurhistorische indicatoren
• Fysisch-geografische indicatoren
• Stap 3: consolidatie hoofdwegtracés op
macro-niveau
• Stap 4: bijsturing modellering

12. • Ruimtelijke analyse 1 (Tanja Boudry)
• Hoogste correlatie
– Rechtlijnigheid
– Hellingsgraad
– Hoogteligging
• Laagste correlatie
– Oriëntatie van de helling
– Bodemtextuur
• Ruimtelijke analyse 2 (Stefaan Dondeyne)
• Factoren
– Rechtlijnigheid = HUB
– Inverse hoogte = INV
– Terreinruwheid = TRI
• Vaststellingen
– 50% van alle vastgestelde RWDn bevinden zich op minder dan 80 m van de LCP op basis van “inverse topografie”
– 75% op minder dan 338 m (Q3)
average stdev skew median Q-1 Q-3 IQR min max n
Vastgestelde lineaire RWDn Hublines Inv_topo
Hublines 2908 5147 2,93 583 222 3730 3508 11 23846 72 -
Inv_topo 542 1157 5,84 161 53 649 595 10 9045 72 0,000 -
TRI 821 795 1,16 694 145 1305 1159 10 2843 72 0,053 0,000
Vermoedelijke lineaire sporen Hublines Inv_topo
Hublines 1443 2329 2,53 319 123 2168 2045 15 9379 20 -
Inv_topo 433 498 2,04 283 74 655 581 22 2063 20 0,219 -
TRI 761 977 1,96 499 35 832 797 4 3659 20 0,347 0,894
Vastgestelde punt-sporen Hublines Inv_topo
Hublines 206 312 2,02 66 47 115 67 15 1192 44 -
Inv_topo 130 227 2,86 39 21 93 72 4 1041 44 0,000 -
TRI 152 322 3,47 43 23 108 84 7 1653 44 0,001 0,522
Vermoedelijke punt-sporen Hublines Inv_topo
Hublines 658 1827 4,59 78 40 370 330 14 11458 81 -
Inv_topo 482 1466 5,68 107 41 289 248 7 9465 44 0,120 -
TRI 673 1091 2,27 277 95 527 432 14 4039 44 0,293 0,022
Vastgestelde lineaire + punt-sporen Hublines Inv_topo
Hublines 1883 4257 3,81 300 66 993 927 11 23846 116 -
Inv_topo 386 941 7,09 80 37 338 301 4 9045 116 0,000 -
TRI 567 732 1,62 182 43 858 815 7 2843 116 0,002 0,000
P-value of paired t-
test - on
B. Reconstructie van het Romeins hoofdwegennet in Vlaanderen
BOUDRY 2020

13. HUB-lines
Stap 1: Modellering op macro-niveau – Vermoedelijke & vastgestelde hoofdroutes
B. Reconstructie van het Romeins hoofdwegennet in Vlaanderen
TRIHARCH 2021

14. HUB-lines
Stap 1: Modellering op macro-niveau – HUB-hoofdroutes zonder gekend eindpunt
B. Reconstructie van het Romeins hoofdwegennet in Vlaanderen
TRIHARCH 2021

15. Asse-Borchstad
Asse-Kalkoven
Tielrode Rumst A’pen Kontich Grobbendonk Rijmenam
Tienen
Kester
? Tourinnes-St-Lambert? HUB- & INV-hoofdroutes
Stap 2: Toetsing & vertaling op lokaal niveau – Elewijt-Steenberg
B. Reconstructie van het Romeins hoofdwegennet in Vlaanderen
TRIHARCH 2021

16. C. Datering en evolutie van het Romeins hoofdwegennet in Vlaanderen
• Mertens 1983
– Laatste 2 decennia voor Chr. (Augustus/Agrippa)
– 2de kwart 1ste eeuw na Chr. (Claudius)
– 2de & 3de eeuw: herstellingen & aanpassingen
– Laat-Romeinse periode : opnieuw militaire functies
• Syntheseonderzoek
– Weinig nieuwe chronologische inzichten
– Hoog informatiepotentieel
– Nood aan aangepaste onderzoeksstrategieën
All-Archeo 2020
Grobbendonk

17. All-Archeo 2020
All-Archeo 2020
C. Datering en evolutie van het Romeins hoofdwegennet in Vlaanderen
Grobbendonk Grobbendonk

18. C. Datering en evolutie van het Romeins hoofdwegennet in Vlaanderen
Valkenburg (NL) stempel COH II CR
= Cohors II Civium Romanorum (125 na Chr.)
Den Haag – Wateringse veld (NL) www.vici.org
Foto Provincie Zuid-Holland

19. MERTENS 1955a, bewerking Triharch 2021
Kennisbijdrage en -potentieel van de (Malta-)archeologie

20. Kust & Westhoek
Meetjesland & Waasland
Kempen, Hageland &
Vochtig Haspengouw
Brabants Leemgebied
INV-hoofdroutes
Kennisbijdrage en -potentieel van de (Malta-)archeologie
TRIHARCH 2021

21. met steun van de Vlaamse overheid
Syntheseonderzoek archeologie
“Het Romeins wegennet in Vlaanderen”
W.Sevenants, T.Boudry & St.Dondeyne