Gramatyka kognitywna Ronalda Langackera
•
6 likes•12,533 views
Oto prezentacja z językoznawstwa kognitywnego dla kognitywistów Gramatyka kognitywna Ronalda Langackera – Przegląd pojęć
Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (20)
Similar to Gramatyka kognitywna Ronalda Langackera
Similar to Gramatyka kognitywna Ronalda Langackera (18)
More from Konrad Juszczyk
More from Konrad Juszczyk (20)
Gramatyka kognitywna Ronalda Langackera
- 1. Gramatyka kognitywna Ronalda Langackera (przegląd pojęć) DR KONRAD JUSZCZYK ZAKŁAD PSYCHOLINGWISTYKI INSTYTUT JĘZYKOZNAWSTWA WYDZIAŁ NEOFILOLOGII UAM JĘZYKOZNAWSTWO KOGNITYWNE 2012/2013: 8 czwartek, 6 grudnia 12 1
- 2. Ronald Langacker • 1976: GRAMATYKA PRZESTRZENI (space grammar) • 1987/1991: Founda1ons to cogni1ve grammar (t.1 i 2) • 1990: Concept, image, symbol • 1999: Grammar and Conceptualisa1on. czwartek, 6 grudnia 12 2
- 3. Ronald Langacker przekłady polskie • Dwie serie wykładów na UMCS w Lublinie: • 1993 i 2001: (Wydawnictwo UMCS). Wykłady z gramatyki kognitywnej. • Gramatyka kognitywna (universitas). • przekład zespołu UJ czwartek, 6 grudnia 12 3
- 4. Język jest fikcją • Język nie tkwi w podręcznikach gramatyki ani w s ł o w n i k a c h , a o g l ą d a j ą c m ó z g użytkownika, nie znajdziemy [go] w nim. • U podstaw pojęć językoznawczych typu system lub gramatyka leży idealizacja i reifikacja przedmiotu badań naukowych. • Należy jednak pamiętać, że jest to [przedstawienie języka] tylko wygodna fikcja. GK:285 czwartek, 6 grudnia 12 4
- 5. Mowa jest czynnością • Mówienie to złożona czynność, musimy postrzegać ją dynamicznie, jako coś, co ludzie robią, nie zaś jako coś, co posiadają. • MÓWIENIE JEST CZYNNOŚCIĄ POZNAWCZĄ • zależne od procesów neuronalnych • I JEST CZYNNOŚCIĄ SPOŁECZNO-‐KULTUROWĄ • język jest nabywany i używany w interakcji z innymi ludźmi w [...] społecznym i kulturowym kontekście. • JĘZYK jest zależny zarówno od poznania, jak i komunikowania się, czyli czynników interakcji z ludźmi. GK:285 czwartek, 6 grudnia 12 5
- 6. „Puste głowy” nie mówią • Jeśli mówimy o społeczno-‐językowych interakcjach i wyodrębnianiu czy też konstrukcji tekstów z dyskursu, to mamy do czynienia z sytuacją jaką kreują konkretni ludzie. Puste głowy nie mówią i nie negocjują, nie wchodzą w żadne interakcje społeczne. Aby zatem opisać ten aspekt rzeczywistości, musimy opisać strktury kognitywne umysłu ludzkiego. • Komunikacja wymaga konceptualizacji, czyli odnoszenia tego, co robimy do tego, co chcemy o tym powiedzieć lub do tego, c o ktoś o tym nam m ó w i. czwartek, 6 grudnia 12 6
- 7. Znaczenie dla kognitywistów • Konceptualistyczna lub doświadczeniowa koncepcja znaczenia: • Znaczenia wyrażeń językowych są konceptualizacjami, obejmującymi wszelkie aspekty doświadczenia mentalnego, na które składają się: 1. zarówno utrwalone, jak i nowe konceptualizacje 2. nie tylko nowe, abstrakcyjne pojęcia, lecz także bezpośrednie, sensoryczne, motoryczne i emocjonalne doświadczenia 3. pojęcia, które nie są bezpośrednio dane, lecz które rozwijają się w tzw. czasie procesualnym [processing 1me] (patrz: wykład o wirtualności i dynamiczności) 4. pełne rozumienie fizycznego, lingwistycznego, społecznego i kulturowego kontekstu. (patrz: wykład o dyskursie) czwartek, 6 grudnia 12 7
- 8. Langacker o gramatyce • Gramatyka niesie znaczenie, czyli zarówno słowa są znaczące, jak i złożenia i zdania. • Gramatyka jest symboliczna, czyli składa się z jednostek symbolicznych (symboli), które są połączeniem formy i funkcji (znaczenia). • Formy nie są ARBITRALNE, jak chciał de Saussure. • bo są zależne od użycia, kontekstu i interakcji • Reguły nie są ABSTRAKCYJNE, jak chciał Chomsky. • bo są powiązane ze zdolnościami poznawczymi • G r a m a t y k a k o g n i t y w n a j e s t c z ę ś c i ą t e o r i i językoznawstwa kognitywnego i funkcjonalnego. czwartek, 6 grudnia 12 8
- 9. Zdolność do interpretacji • Znaczenie w języku nie jest zależne wyłącznie od struktur składowych i schematów konstrukcyjnych. [...] • Użytkownicy języka stosują całe bogactwo zdolności interpretacyjnych i wyobrażeniowych. • Znaczenie jest raczej sugerowane. czwartek, 6 grudnia 12 9
- 10. Struktura semantyczna 1. Struktura semantyczna daje się zredukować do struktury kognitywnej (mentalnego doświadczenia). 2. Struktury semantyczne określane są względem domen kognitywnych. 3. Struktura semantyczna uzyskuje swój status w wyniku nałożenia profilu (desygnatu) na bazę. 4. Struktury semantyczne konstruują sytuację w pewien s z c z e g ó l n y s p o s ó b , t z n . z a w i e r a j ą skonwencjonalizowane obrazowanie. 5. Często używane wyrażenie przywołuje sieć powiązanych ze sobą znaczeń (sensów). GK:8 czwartek, 6 grudnia 12 10
- 11. Speech event? • Zdarzenie mowne to użycie języka w określonym kontekście, to związek między konceptualizacją, a więc pełnym, kontekstowo uwarunkowanym, rozumieniem danego znaczenia i konkretną werbalizacją. • Wszystkie jednostki języka są wyodrębniane ze zdarzeń mownych, wyodrębniane zaś mogą być następnie użyte w innych zdarzeniach mownych. czwartek, 6 grudnia 12 11
- 12. Użycie języka • Gramatyka kognitywna opisuje strukturę językową, opierając się na uzusie językowym. • Źródłem jednostek są zdarzenia użycia języka. • Jednostki symboliczne to zestawienie jednostek semantycznych i fonologicznych. • Semantyczne są wyłaniane na drodze interpretacji wyrażeń w danym kontekście. • Fonologiczne są wyłaniane w wyniku wyodrębniania ich własności fonetycznych. • Zestawienia te tworzą nawyki poznawcze dzięki odpowiedniej liczbie powtórzeń. GK:291 czwartek, 6 grudnia 12 12
- 13. Jednostka i struktura fonologiczna • Poprzez strukturę fonologiczną rozumiem nie tylko dźwięki, lecz także gesty i pismo. • Innymi słowy chodzi o różne modalności lub media, czy środki komunikacji ludzkiej. • Stuktura fonologiczna jest schematyczna. • niestety Langacker nie wiele o tym pisze;( czwartek, 6 grudnia 12 13
- 14. Langacker a F. de Saussure struktura semantyczna S signifié [znaczony] (funkcja) struktura fonologiczna F signifiant [znaczący] (forma) ∑ RL: Struktura symboliczna: słowo [[GRAMATYKA]/[gramatyka]] czwartek, 6 grudnia 12 14
- 15. Treści konceptualne • domeny kognitywne, czyli treści konceptualne to • Idealized Cogni1ve Model (Lakoff 1987) • frames (Fillmore) • przestrzenie mentalne (Fauconnier i Turner) • skrypty... • reprezentacje... • OBSZARY LUDZKIEGO DOŚWIADCZENIA, POJĘCIA? czwartek, 6 grudnia 12 15
- 16. TYPY DOMEN • DOMENY PODSTAWOWE: • zmysłowe, determinowane przez zmysły, czyli przez widzenie (barwy), dotykanie (kształty) czy słyszenie (wysokość głosu) oraz przestrzeń fizyczna i czasowa. • DOMENY ZŁOŻONE: • złożona wiedza o dowolnym charakterze czwartek, 6 grudnia 12 16
- 17. Encyklopedyczna koncepcja semantyki • Nie istnieje ostra granica między wiedzą j ę z y k o w ą i n i e j ę z y k o w ą . J ę z y k wykorzystuje ogólną wiedzę o świecie i przywołuje tę wiedzę w pewien sposób. Języka nie da się wyraźnie oddzielić od teh wiedzy ani też nie istnieją wyraźne wyznaczniki tego, jakie elementy wiedzy mogą być przywoływane przez język. czwartek, 6 grudnia 12 17
- 18. Encyklopedyczna koncepcja semantyki • Dane słowo reprezentuje konwencjonalny sposób dostępu do zbioru domen. Pewne domeny są istotne dla określenia wartości semantycznej słowa, inne są peryferyjne lub bardziej elastyczne – mogą być przywoływane w zależności od kontekstu. czwartek, 6 grudnia 12 18
- 19. Procesy poznawcze • Leksykon gramatyki kognitywnej powstaje dzięki przeróżnym procesom poznawczym: • asocjacji • automatyzacji • schematyzacji • kategoryzacji czwartek, 6 grudnia 12 19
- 20. ASOCJACJA • tworzenie psychologicznych powiązań między pojęciami, które to powiązania wpływają na dalsze przetwarzanie informacji. GK:34 • PRZYKŁAD: relacja symboliczna łącząca struktury semantyczną i fonologiczną opiera się na ASOCJACJI (kojarzeniu). czwartek, 6 grudnia 12 20
- 21. AUTOMATYZACJA • stopniowe utrwalenie (rutynizacja) struktury, która ostatecznie nabiera statusu jednostki. GK:34 • PRZYKŁAD: leksemy są to wyrażenia, które osiągnęły ten status dla reprezentatywnej części danej społeczności językowej. • Langacker porównuje automatyzację do wyuczania się innych czynności codziennych: • wiązanie sznurowadeł czy recytacji alfabetu... czwartek, 6 grudnia 12 21
- 22. SCHEMATYZACJA • wydobywanie wspólnego mianownika obecnego w różnorodnych doświadczeniach i tworzenie w ten sposób abstrakcji wyższego rzędu. Schematyzacja ma znaczenie w przyswajaniu jednostek leksykalnych: • konwencjonalne formy i znaczenia są mniej konkretne niż poszczególne zdarzenia użycia języka, na podstawie których uczymy się owych form i znaczeń. GK:35 • PRZYKŁAD: obręcz oznacza bransoletę, a także zjawisko meteorologiczne, czyli obręcze wokół księżyca. czwartek, 6 grudnia 12 22
- 23. DROGA ma różne użycia: Guoliang Tunnel Road czwartek, 6 grudnia 12 droga mleczna 23
- 24. KATEGORYZACJA • interpretacja nowego doświadczenia w odniesieniu do już istniejących struktur • Kategoria to zbiór elementów uznawanych za takie same pod jakimś względem. • Elementy danej kategorii są podobne do prototypu, jako centralnego elementu zbioru. • Element mniej podobny jest rozszerzeniem lub uszczegółowieniem (konkretyzacją) prototypu. GK:35 czwartek, 6 grudnia 12 24
- 25. Sieć radialna: klucz Tabakowska: Gramatyka i obrazowanie (51) czwartek, 6 grudnia 12 25
- 26. OBRAZOWANIE • Znaczenie wyrażenia językowego nie ogranicza się do przywoływanej treści pojęciowej – równie ważne jest to, jak taka treść jest obrazowana (przedstawiona) GK: 85 z jakiej odległości patrzymy USZCZEGÓŁOWIENIE na co kierujemy wzrok OGNISKOWANIE na jakie obiekty zwracamy uwagę WYRÓŻNIENIE z jakiego miejsca oglądamy scenę PERSPEKTYWA czwartek, 6 grudnia 12 26
- 27. Konstruowanie sytuacji • stopień uszczegółowienia lub schematyczność sytuacji • względne wyodrębnienie podstruktur (profilowanie, figura i tło) • perspektywa (punkt widzenia, kierunek mentalnego skanowania) • zakres predykacji (orzekania) czwartek, 6 grudnia 12 27
- 28. Mentalne konstruowanie sytuacji lub sceny • Mamy zdolność konstruowania tej samej sytuacji na wiele sposobów. Znaczenia wyrażeń są funkcją zarówno treści poznawczej, jak i procesu konstruowania sytuacji nałożonego na te treści. • To, co mówimy, ma charakter wirtualny, czyli jest wymyślone, wymaga wyobrażenia, a nie jest prawdziwe lub fałszywe, logiczne czy obiektywne. • I nie jest oparte na warunkach prawdziwości! czwartek, 6 grudnia 12 28
- 29. Jedna sytuacja lub scena –różne modele mentalne • ZOOMOWANIE ZAWĘŻAJĄCE • Twój aparat jest na górze, w sypialni, w schowku na górnej półce. • ZOOMOWANIE POSZERZAJĄCE • Twój aparat jest na górnej półce, w schowku, w sypialni na górze. czwartek, 6 grudnia 12 29
- 30. Jedna sytuacja lub scena –różne modele mentalne • RUCH SUBIEKTYWNY, czyli fikcyjny • Te szczyty górskie biegną (rozciągaja się, ciągną się) od Meksyku do Kanady. • inny model mentalny tej samej sceny: • Te szczyty górskie biegną (rozciągaja się, ciągną się) od Kanady do Meksyku. czwartek, 6 grudnia 12 30
- 31. USZCZEGÓŁOWIENIE • prasa -‐> gazeta -‐> Gazeta Wyborcza • Tomek -‐> agent Tomek -‐> półnagi agent Tomek • Gazeta opublikowała zdjęcia agenta Tomka. • Gazeta Wyborcza opublikowała zdjęcia półnagiego agenta Tomka. • Gazeta Wyborcza opublikowała zdjęcia półnagiego agenta Tomka z walizką pieniędzy. czwartek, 6 grudnia 12 31
- 32. OGNISKOWANIE • wybór treści pojęciowej do celów prezentacji językowej oraz jej konfigurację. • PLAN PIERWSZY (FIGURA) A TŁO • KOMPOZYCJA • ZAKRES czwartek, 6 grudnia 12 32
- 33. PLAN PIERWSZY (FIGURA) A TŁO • PRZYKŁAD: metafora • Domena źródłowa jest tłem, a figura docelowa jest figurą. • PRZYKŁAD: dyskurs • wyróżnione intonacją fragmenty zdań: • Romney, nie mógł wygrać z Obamą. myślę, czwartek, 6 grudnia 12 33
- 34. WYRÓŻNIENIE • przykłady różnego profilowania rzeczy i jej części: czwartek, 6 grudnia 12 34
- 35. Struktura a scena • Struktury zdaniowe opisują sytuacje (sceny). • Różne struktury zdaniowe (wyrażenia) profilują różne aspekty sytuacji (sceny). • Gramatyka określa tylko sposoby konstruowania sytuacji, a nie treści konceptualne struktur zdań. czwartek, 6 grudnia 12 35
- 36. Landmark a trajektor • Gdzie jest lampa? • Lampa jest nad stołem. • Gdzie jest stół? • Stół jest pod lampą. czwartek, 6 grudnia 12 36
- 37. Landmark a trajektor czwartek, 6 grudnia 12 37
- 38. Język a dyskurs • Jednostki języka są instrukcjami „uaktualniającymi” d a n y d y s k u r s . S ą u s c h e m a t y z o w a n y m i f r a g m e n t a m i d y s k u r s u i n f o r m u j ą c y m i o oczekiwaniach nadawcy i odbiorcy odnośnie do poprzedzającego lub następującego dyskursu. • Zdarzenia mowne są działaniami, w których zanurzone są jednostki mowne. Te ostatnie pojmuję jako schematyczne wzorce akcji. Wyrażenia zatem z a w s z e r o z u m i a n e s ą w o d n i e s i e n i u d o rzeczywistego lub wyobrażonego kontekstu. czwartek, 6 grudnia 12 38
- 39. Język a dyskurs • W wypadku często powtarzającego się wyrażenia, poszczególne sposoby użycia tego wyrażenia w d y s k u r s i e , c z ę s t o p o d l e g a j ą p r o c e s o w i kognitywnego osadzenia i konwencjonalizacji. • U podstaw spójnego dyskursu leżą koherentne struktury konceptualne. Wyrażenia językowe n a l e ż y p r z e t o t r a k t o w a ć j a k o r o d z a j tymczasowego rusztowania niezbędnego do zbudowania tych struktur. czwartek, 6 grudnia 12 39
- 40. Próba podsumowania • Gramatyka kognitywna Langackera jest jedną z wielu propozycji kognitywistów, takich jak: • Lakoff, G. Kobiety, ogień i rzeczy niebezpieczne • Taylor, R. Gramatyka kognitywna • Talmy, L. Toward cogni1ve seman1cs. • Evans, V. IntroducAon to CogniAve LinguisAcs czwartek, 6 grudnia 12 40
- 41. Co nam się podoba? • Teorie gramatyki kognitywnej są oparte na • założeniach językoznawstwa funkcjonalnego: • wpływ kultury i kontekstu społecznego oraz cech komunikacji jako interakcji ludzkiej • założeniach językoznawstwa kognitywnego: • wpływ wszystkich zdolności poznawczych • wynikach badań behawioralnych (rutynizacja) czwartek, 6 grudnia 12 41
- 42. Czego nam brakuje? • Podstawą teorii gramatyki kognitywnej powinna być spójna lista zdolności poznawczych jako czynników, które mają znany wpływ na posługiwanie się językiem. • Listę taką można zrobić na podstawie artykułów opublikowanych na przykład w Psycholinguis1cs 2012 (Spivey et al.) albo w serii monografii Human Cogni1ve Processing czwartek, 6 grudnia 12 42