1. ХИЧЭЭЛИЙН СЭДЭВ:
• Ф. Петрарка
• У. Шекспир нарын
сонетууд

2. ХИЧЭЭЛИЙН ЗОРИЛГО:
Яруу найргийн өргөн дэлгэрсэн
төрлийн нэ болох сонетыг үүсэл
хөгжлийг мэдэж, Ф. Петрарка, В.
Шекспир нарын уран бүтээлтэй
танилцаж, шүлгийн холбоцыг
тайлбарлах

3. ХИЧЭЭЛИЙН ЗОРИЛТ:
Сонет,түүний төрөл
Петрарка түүний сонетууд
В. Шекспир, түүний сонетууд

4. СОНЕТ ГЭЖ ЮУ ВЭ?
Сонет нь Итали хэлнээ “бяцхан дуу,
дуулал” гэсэн утгатай аж.
Арван дөрөвт буюу 14 шад шүлгээс бүтэх
гүн ухааны шүлэг юм.
Сонетын гурван хэлбэр байдгаас
Италийнх хамгийн алдартай.

5. 2. Англи буюу Шекспирийн
Эхний гурван дөрвөн мөртөд
асуудлаа илүү дэлгэрэнгүй
гарган ирж харин төсгөлийн
хоѐр мөртөд хурдан товч
хариулт өгдөг.

6. СОНЕТИЙГ ЕРӨНХИЙД НЬ
1. Итали буюу Петраркын
Эхний найман мөрөнд асуудлаа
дэвшүүлж эсвэл хуваалцаж,
дараагийн зургаан мөртөд
түүнийхээ тайлал, хариултыг
гаргадаг.

7. 3. Спенсерийн
Англи соннеттэй ижил
бүтэцтэй, сүүл холболтоороо л
ялгарна хэмээн гурав хуваадаг.

8. Сонет нь магадгүй шүлгийн хамгийн
түгээмэл тархсан, олон хүний мэддэг
бүтэц юм. Үүнийг анхлан бий болгосон
шүлэгчийг яах аргагүй Петраркатай
холбож үздэг. Сонетийг тэрээр санаачлан
бичсэн бол Шекспир алдаршуулсан
гавъяатайг дурдах нь зүйтэй. Мэдээж
хэрэг үүнд үндсэн гурван төрлийн
сонетийн нэг нь болох Спенсерийг бас
дурдах хэрэгтэй болов уу.

9. Ф. ПЕТРАРКА У. ШЕКСПИР
ИТАЛИЙН СЭРГЭН АНГЛИЙН АЛДАРТ
МАНДАЛТЫН ҮЕИЙН УТГА ЖҮЖГИЙН ЗОХИОЛЧ, ЯРУУ
ЗОХИОЛЫН НЭРТ НАЙРАГЧ
ТӨЛӨӨЛӨГЧ, ЯРУУ НАЙРАГЧ (1564-1616)
(1304-1374)

10. Гэрэлт харц чинь над дээр туссан
Тэр агшин, тэр нэгэн өдрийг
Гэгэлгэн тэр л улирал, тэр нэгэн жилийг
Гэгээн дурсгалт газраа талархан дурсму
Анхны тэр салшгүй амтат шаналан - Зургаат шүлэгт
Аглаг зүрх рүү минь онилсон нум төгсгөж буй гол утга
Алдалгүй оносон сумны исэргээн санааг задлан
Аяа, тэр мэргэн харваачийг магтан дуулму ярилцаарай
- Шүлэгт “Мэргэн
Хайртай түүнийгээ харахын төдийд л харваач” гэж хэнийг
Дуудъя гэтэл догдлон хоолой чирчирмү хэлсэн бэ?
Хамгийн сайхан тэр л нэрийг бахдан шивнэмү
Найртай үгсийг түүндээ л гэж цуглуулан
Дуу гаргах, шүүрс алдахдаа ч хэмнэн хямгадму
Цөмийг нь ботилж, өлмийн чинь дор дэлгэмү

11. Ф. Петраркын сонет нь 1 наймт /2
дөрөвт/, 1 зургаат шүлгээс бүрдэх
бөгөөд наймт шүлэгтээ санаа
бодролоо гаргаж байгаад дараа нь
гэнэт эргэлт хийж, зургаат шүлэгтээ
утга санаагаа төгс болгодог.

12. Аялгуут бүсгүй минь, чамайг төгөлдөр хуур тоглохуй
Аз жаргалаар эгшиглэгч модон даруулын дээгүүр
Савхан хурууд чинь бүжихүй, чавхдас уянгалахын аясаар
Сайхан бэлхүүс чинь гунхалзахуй, чих дүлийрэх мэт ээ.
Энхрий турьхан гарын чинь ялдам гоод хүрэлцэн
Эгшиг цацлах хаан хуурт ямар их атаархана вэ!
Гэнэт чи минь ичингүйрэн тоглохоо больсны дараа
Гэрэлтсэн тэдгээр даруулд золгүй уруулаа хүргэх минь !
Үхмэл модыг амьд уруулаас ч жаргалтай болгогч
Үелзсэн уран хөдөлгөөнт энэ л шидэт гарт чинь
Үргэлж өртөх тавилантай хөгжмийн дагуу болчихвол үлдсэн бүх
Амьдрал минь хөөр баяраар гийх сэн
Азтай хөгжүүн даруулд гараа ахиад хүргээч.
Амтат уруулаа надад ганцхан удаа өгөөч.

13. Шекспирийн сонет дөрөвт шүлэг
болгондоо нэг нэг санааг хэлэх
бөгөөд эдгээр санаа нь бие биеэсээ
урган гарч, эцэст нь бүхэл сэдэл,
сэдэв, аялгуу зэрэг нь төгсгөлийн хос
уянгадаа очиж зангидагдаж, учиг
шингээсэн байдаг.

14.  Дөрөвт шүлгүүдийн санааг
жагсаан бичээрэй.
 Эдгээр санаагаа сүүлийн хоѐр шүлэг
буюу хос уянгад хэрхэн зангидсаныг
ажиглан тайлбарла.
 Энэ шүлэгт бүсгүй хүний гоо
сайхныг хэрхэн дүрсэлсэн байна вэ?

15. БАДАГЛАЛ ЗҮЙ ХОЛБОЦ
Шүлгийн айзам хэмнэлийг бүрдүүлж
байдаг гол зүйл нь холбоц юм. Шүлгийн
холбоц гэдэг бол нэг ѐсондоо уншихын явцад
сонсогдох авианы цуурай бөгөөд яруу
найргийн уламжлалт хэлбэрүүдэд энэхүү
цуурайг авианы ижилслээр бүтээдэг. Орос,
франц, англи, герман зэрэг европ дахины
шүлгийн ѐсонд сүүл холбодог бол монгол
шүлгийн ѐсонд толгой холбоц зонхидог.

16.  Холбоцыг байрлалаар нь зэрэгцээ
хоѐр шадыг холбосон зэрэгцэх
холбоц /АААА эсвэл ААББ/ъ
 1 ба 3- р шад, 2 ба 4- р шадыг
ижилсүүлэн холбосон салаавчлах
холбоц /АБАБ/
 1 ба 4- р шад, 2 ба 3- р шадыг тус тус
ижилсүүлэн холбосон хаших холбоц
гэж ялгаж болно.

17. Сонетийг үндэслэгч Петрарка хэн бэ? Флоренцийн
нотариатчийн хүү залуу Франческо 1304 онд амьдралынхаа
гарааг хууль эрх зүй судлаж эхэлсэн боловч эцэг нь улс
төрийн хэргээр Өмнөд Франц руу цөлөгдснөөр үгүйрэн
хоосорч, санаваартан болсон байна. 30 насандаа тэрээр
хэдийнэ алдартай шүлэгч болсон байна, тиймээс ч баатар,
хүндлэл хүлээсэн хүнийг лаврын навчин титмээр шагналаг
эртний уламжлалыг сэргээн Ромын сенатор түүнийг
“шүлгийн хаан”-аар өргөмжлөн титэм зүүж өгсөн байна.
Гэхдээ энэхүү шагнал нь түүний нэр хүндийн ердөө өчүүхэн
хэсэг. Петраркын нэр Лаурагийн тухай түүхийг байнга
дагуулж явдаг аж. Лаура бол Петрарка олон жилийн туршид
шүлэг найраглалаа зориулан Итали хэлнээ бичсэн бүсгүй
юм. Тохиолдлоор ч гэж болох бөгөөд тэрээр дотносох
талаар ямар нэгэн оролдлого хийж байгаагүй юм. Түүний
бичсэн шүлгийг зарим судлаачдын ангилснаар Лаураг
магтсан, Лаура эсвэл бүр төвийг сахьсан хэлбэрээр бичсэн
уран зохиолын олон тооны зориулалт бүтээл гэж үздэг.

18. Хэрвээ Лаура Петраркын гэргий
байсан бол тэрээр амьдралынхаа
туршид сонет бичих байсан болов
уу? хэмээн Лорд Гордон Байрон Дон
Жуан зохиолдоо асуусан байдаг.

19. Нэгэнтээ замхарч байсан лаврын навчин
титэм зүүлгэн шагнах эхэн үеийн
Хүмүүнлигийнхний ѐслол нь бидний дунд өнөөг
хүртэл хадгалагдан үлджээ. Хэлбэр нь агуулга нь
өөр боловч Монголд л гэхэд Болор Цом, Англид
гэхэд энэхүү эрхэм хүндлэлийг хүлээн авсан
нэгэн аливаа агуу үйл явдал тохиолдлыг шүлгээр
магтан дуулдаг бол АНУ-д уран зохиолын нэр
хүндийг олон нийтийн дунд өндөрт өргөх эгэл
хүлээлттэйгээр 1985 оноос хойш эхлүүлсэн
байна. Харин Ром хотноо Петраркыг шагнасан
шагнал бол эдгээрийн хажууд бол хувь илүү
байсан. Ромын өнгөрсөн түүхийн аура буу цацраг
нь олон нийтийн хүлээлтэнд хэвээрээ байгааг
харуулсан юм.

20. Итали хэлнээ бичсэн шүлгүүд буюу бүх соннетууд
эсвэл Лаурад хандсан бүх бүтээлийн хувьд тэрээр нэгэн
төрлийн шууд бус өөрийн намтраа шинээгсэн хагас хүүрнэл
бүтээлүүдийг туурвиж эхэлсэн. Энэ бол цоо шинэ зүйл
байсан юм. Энэ нь мөн түүний өөрөө өөрийгөө сонирхох
хүчтэй сонирхлын илэрхийлэл болсон “Миний мэдэх
хүмүүсийн хэнтэй ч би адилгүй” хэмээсэн мэдэгдэл юм.
Тэрээр урлаг бол хувь хүний асуудал, харин ч ямар ч
мэргэжлийнхэний хүрч чадамгүй тийм зүйл, тиймээс “Хүн
бүр өөөрийн найрууулгаараа, хэв маягаараа бичих ѐстой”
хэмээн тунхагласан байна. Энд тэмдэглэх ѐстой нэгэн зүйл
бол ӨӨРӨӨ ӨӨРИЙГӨӨ ОЙЛГОХУЙ юм.
Хэн нэгэн шоронд байж болно, хувь хүний нөхцөл
байдал нь ч тусгаарлагдаж болно, харин тэрбээр бүрэн
дүүрэн өөрөө өөрийгөө мэдэхүй юм. Харин өөрөө өөрийгөө
ойлгохуйд бол чөдөр, тушаа байхгүй. Зуун зууны туршид
энэ бүхэн ямар нэгэн хараглах хязгааргүйгээр илүү “эго”
руу улам гүнзгий орж байна.

21. Петраркын амьдрал дахь бас нэгэн
ганцаарчлал бол тэрээр үзэгдэх байдлыг
бишрэхээр Өмнөд Францын нэгэн өндөр
толгойд авиран гарсан байна. Үүнийг түүнээс
өмнө хийсэн бол энэ тухайгаа бичиж
үлдээхгүй байсан байх. Байгал дэлхийн тухай
тэрээр эцэс төгсгөлгүй л ярьж байлаа, энэ нь
гэхдээ дүрслэл талаасаа бус харин ерөнхийлөл
талаас нь авч үзэж байсан хэрэг. Өөрийнхөө
цор ганц сэлтээ Петрарка тэтгэн байхын хувьд
тэрээр гоо сайхан гэж хэлүүлэх л зорилгын
тулд нэрээ хүртэл сольж байжээ.

22. Франческо ди Петракко гэсэн нэртэй төрсөн тэрээр
яруу найрагчийн хувьд нэрээ үеийн хувьд тааламжтай
сонсогдохгүй байна хэмээн үзэж нэг
“К” нь “Р”-ээр сольж голын
“А” авиаг уртасган, төгсгөлийн “О”-г “А”-гаар
сольсноор Петрарка хэмээх сонсголонтой нэртэй
болсон байна.
Латин хэлнээ шүлэг нь “поэта” хэмээн “а”-гаар
төгсдөг нь сайн шүлэг бий болохын эхлэл гэж
итгэдэгээс үүдэлтэй ажээ. Петраркын бараг бүхий л
шүлэг, үргэлжилсэн үгийн зохиол нь өөрийнх намтар
гэж хэлж болохоор юм. Хойч едээ Бичсэн Захидал
хэмээх нэрнээсээ хүртэл илэрхий нэгэн бүтээл хүртэл
бичиж байсан бол найз нартаа бичсэн захидалдаа
тэрээр юу хийснээ бичдэг байж. Түүний шүлэг нь
тэрээр юу бодож мэдэрч байсныг өгүүлнэ.

23. Зуны өдөртэй чамайгаа зүйрлэх үү?
Заяасан үзэсгэлэн тань илүү энхрий ялдам:
Урин цагийн хонгорцогийг уухилуу салхи сэгсчихүй
Улирал зуны нас тун богинохон байх юм.
Хурмастын мэлмий хааяахан хэт халуун төөнөвч
Халхлагдаж, алтлаг үзэмж нь үргэлж л бүүдийнэ
Болзошгүй, эсвэл байгалийн эрхээр улиран хагдарч
Бүгдээс сайхны дээд бүхэн зүсээ алдана.
Харин чиний мөнхийн зун үл улирах агаад
Хосолсон гоо тань эзэмшлээ үл гээхийн хамтаар
Үхэл ч өөрийн сүүдрээрээ хучиж үл сайрхах бөгөөд
Үл замхрах шүлэгстэй минь хамт үүрд чи амьдарсаар.
Хүн төрөлхтөн мөхөөгүй, харалган болоогүй цагт
Холбосон шадууд оршин, хонгор чамд амьдрал тэтгэнэ
эгнэгт.