1. Хичээл № 7. Сэдэв:ХУНӨ-ийн утга,
бүтэц, хэрэглээ
Хичээлийн зорилго:
ХУНӨ-ийн утга, бүтэх аргыг тайлбарлан
ойлгуулах,
ХУНӨ-ийг зөв таньж, задлан ялгах
чадварт сургах,
ХУНӨ-ийг зохион найруулах, хувиргах
чадвар эзэмшүүлэх,

2. Хичээлийн зорилт:
ХУНӨ-ийг эхээс зөв олох, тайлбарлах,
ХУНӨ-ийн бүтэц дэх өгүүлэгдэхүүн,
өгүүлэхүүн гишүүн өгүүлбэрийн бүтэх
аргыг тайлбарлах,
Энгийн өгүүлбэрийг ХУНӨ болгон хувиргах,
ХУНӨ-ийг задлан ялгах,

3. Өгүүлбэрийн утга, бүтцийг ярилцъя.
Дэлгүүрт иоджуулсан давс
элбэг байгаа нь давсны тухай
мэдээлэл ихэссэнийх юм.

4. Дээрх өгүүлбэрт хэдэн энгийн
өгүүлбэр байна вэ?
Дэлгүүрт иоджуулсан давс элбэг
байна.
Давсны тухай мэдээлэл ихэссэн.
гэсэн 2 өгүүлбэр байна.

5. Тэгвэл энэ 2 өгүүлбэрийн аль нь
өгүүлэгдэхүүн гишүүний буюу үйлийн
эзний үүрэг гүйцэтгэх вэ?
Үүний тулд: Дэлгүүрт иоджуулан давс
элбэг байгаа нь юуных вэ?
Яасан нь давсны тухай мэдээлэл
ихэссэнийх вэ? гэсэн асуултуудын
хариултаар тодорхойлогдоно.

6. Дүгнэлтээ хийгээрэй.
Дэлгүүрт иоджуулсан давс элбэг байгаа нь гэдэг
нь өгүүлэгдэхүүн гишүүн өгүүлбэр буюу
үйлийн эзэн,
Давсны тухай мэдээлэл ихэссэнийх гэдэг нь
өгүүлэхүүн гишүүн өгүүлбэр буюу үйлийн
эзний үйл явдал болно.

7. Өгүүлэгдэхүүн, өгүүлэхүүн гишүүн
өгүүлбэрийн хэлбэржилт:
Аливаа гишүүн өгүүлбэр нь өгүүлэхүүнээрээ
дамжин холбогддог учир өгүүлэхүүний
хэлбэржилт хамгийн чухал юм.
Өгүүлэгдэхүүн гишүүн өгүүлбэрийн өгүүлэхүүн
нь ТХ нөхцөл+нь, минь, чинь гэх мэт.
Өгүүлэхүүн гишүүн өгүүлбэрийн өгүүлэхүүн нь
харьцангуй утга төгссөн шинжтэй, утгаараа
өгүүлэгдэхүүн гишүүн өгүүлбэрийн буюу
үйлийн эзний үйл хөдлөлийг заана.

8. Дараах энгийн өгүүлбэрүүдийг
ХУНӨ болгон бичээрэй.
Нэг хүн гэлдрүүлсээр ойртов. Хуяг
байв.
Өвлийн хунгарласан цас хайлна.
Урин дулаан улирал ирж байна.
Холоос нэг хүн яаралгүй
гэлдрүүлсээр ирлээ. Багийн ахлах
ухуулагч байв.

9. Зургийг ажиглаад харилцан угсарсан
нийлмэл өгүүлбэр зохио.

10. Бататгал: Зөв бурууг
тодорхойлоорой.
1. ХУНӨ-ийг -ж, -ч нөхцөлөөр холбоно.
2. ХУНӨ-ийн бүтцэд өгүүлэгдэхүүн, өгүүлэхүүн
гишүүн өгүүлбэр багтана.
3. ХУНӨ нь УНӨ-ийн нэг хэв шинж мөн.
4. Өгүүлэгдэхүүн ГӨ нь: ТХ нөхцөл+нь, минь,
чинь гэсэн тодчилогчтой байна.
5.Өгүүлэхүүн ГӨ нь өгүүлэгдэхүүн ГӨ-ийн үйл
хөдлөлийг заана.

11. Хариугаа тааруулаарай.
1 буруу,
2. зөв,
3. зөв,
4. зөв,
5. зөв.

12. Дүгнэлт:
Гишүүн өгүүлбэрийн өгүүлэхүүн нь нэрлэхийн
тийн ялгалаар хэлбэржиж, өгүүлэхүүн
өгүүлбэртээ өгүүлэгдэхүүний үүрэгтэй орж, Яах
нь? Яадаг нь? Ямар нь? Юу нь? Аль нь? Зэрэг
асуултанд хариулагдах гишүүн өгүүлбэрийг
харилцан угсарсан нийлмэл өгүүлбэр гэнэ.
Өгүүлэгдэхүүн, өгүүлэхүүн ГӨ нь нэг нь
нөгөөгүйгээр байж болохгүй бөгөөд харилцан
угсарсан холбоонд байх тул хоёул харилцан цөм
өгүүлбэр болно.

13. ХУНӨ нь 3 янзын бүтэцтэй байна.
Өгүүлэгдэхүүн, өгүүлэхүүн хоёр нь хоёулаа
өгүүлбэрээр илэрсэн ХУНӨ,
Өгүүлэгдэхүүн нь өгүүлбэрээр, өгүүлэхүүн нь
гишүүнээр илэрсэн ХУНӨ, Жишээ нь:
Солонго татах нь гайхалтай.
Өгүүлэгдэхүүн нь гишүүнээр, өгүүлэхүүн нь
өгүүлбэрээр илэрсэн ХУНӨ, Жишээ нь:
Энэ бол таны надад хэлдэг байна.

14. Д.Нямсүрэн. “Дөрвөн цаг” шүлэг
Бороо ганц нэг дусах нь сайхан
Борог өвс норсон байх нь сайхан
Хаврын цас гэр лүү урсах сайхан
Хаа нэгтээ шувууд ганганах сайхан
Алтан хараацай дэргэдүүр нисэх сайхан
Аяны хүн манай уяанд буух сайхан
Айлын маань айлд бүсгүй байх сайхан
Айл нүүж ирэх сайхан

15. Гэрийн даалгавар:
Дасгал № 11,12