ทศบารมี พระโพธิสัตว์

1. 1
การบาเพ็ญบารมีของพระผู้มีพระภาคเจ้า ตอนที่ ๓๐ วัฏฏกโปตกจริยา
พลตรี มารวย ส่งทานินทร์
๓๐ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๖๖
เกริ่นนา
ปีกของเรามีอยู่ แต่บินไปไม่ได้ เท้าของเรามีอยู่ แต่ยังเดินไม่ได้ มารดาบิดาก็พากันบินออกไป
แล้ว แน่ะไฟ จงกลับไปเถิด. พร้อมกับเมื่อเราทาสัจจกิริยา ไฟที่ลุกรุ่งโรจน์ใหญ่หลวง เว้นไว้ ๑๖ กรีส ไฟดับ
ณ ที่นั้น เหมือนจุ่มลงในน้า.
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๕ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย อปทาน ภาค ๒ -พุทธวังสะ-จริยาปิฎก
๙. วัฏฏกโปตกจริยา
ว่าด้วยจริยาของลูกนกคุ่ม
[๗๒] อีกเรื่องหนึ่ง ในกาลที่เราเป็นลูกนกคุ่ม ยังอ่อน ขนยังไม่งอก เป็นดังชิ้นเนื้ อ อยู่ในรัง ใน
มคธชนบท
[๗๓] มารดาเอาจะงอยปากคาบเหยื่อมาเลี้ยงเรา เราเป็นอยู่ด้วยผัสสะของมารดา กาลังกาย
ของเรายังไม่มี
[๗๔] ในฤดูร้อนทุกๆ ปี มีไฟป่าไหม้ลุกลามมา ไฟป่าเป็นทางดาลุกลามมาใกล้เรา
[๗๕] ไฟกาลังไหม้ มีเปลวโชติช่วง ส่งเสียงดังอื้ออึง ลามมาใกล้เราโดยลาดับ
[๗๖] มารดาและบิดาของเราตกใจ สะดุ้งกลัว เพราะกลัวไฟที่ไหม้มาโดยเร็ว จึงทิ้งเราไว้ในรัง
หนีเอาตัวรอดไป
[๗๗] เราเหยียดเท้า กางปีกออกรู้ว่า กาลังกายของเราไม่มี เรานั้นไปไม่ได้ อยู่ในรังนั่นเอง จึง
คิดอย่างนี้ ในกาลนั้นว่า
[๗๘] เมื่อก่อนเราสะดุ้งหวาดหวั่น พึงเข้าไปซ่อนตัวอยู่ในระหว่างปีกของมารดาและบิดา บัดนี้
มารดาและบิดาทิ้งเราหนีไปเสียแล้ว วันนี้ เราจะทาอย่างไร
[๗๙] ศีลคุณ ความสัตย์ ความสะอาด และความเอ็นดู ยังมีอยู่ในโลก ด้วยความสัตย์นั้น เราจัก
ทาสัจจกิริยาอันยอดเยี่ยม
[๘๐] เราระลึกถึงพระพุทธเจ้า ผู้พิชิตมารซึ่งมีในก่อน คานึงถึงกาลังพระธรรม ได้กระทาสัจ
จกิริยา เพื่อฝนคือกาลังความสัตย์ว่า
[๘๑] ปีกของเรามีอยู่ แต่ขนไม่มี เท้าของเรามีอยู่ แต่ยังเดินไม่ได้ มารดาและบิดาก็พากันบิน
ออกไปแล้ว แน่ะไฟจงกลับไป(จงดับไปเสีย)

2. 2
[๘๒] พร้อมกับเมื่อเราทาสัจจกิริยา เปลวไฟที่ลุกโชติช่วงเว้นที่ไว้ ๑๖ กรีส (กรีส หมายถึง
มาตรานับ ๑ กรีสเท่ากับ ๑๒๕ ศอก) เหมือนเปลวไฟที่จุ่มน้า บุคคลมีสัจจะเสมอเราไม่มี นี้ เป็นสัจจบารมี
ของเรา ฉะนี้ แล
วัฏฏกโปตกจริยาที่ ๙ จบ
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
ขุททกนิกาย จริยาปิฎก การบาเพ็ญเนกขัมมบารมีเป็นต้น
๙. วัฏฏกโปตกจริยา
อรรถกถาวัฏฏกโปตกจริยาที่ ๙
ในกาลเมื่อเราเกิดในกาเนิดนกคุ่มในอรัญญประเทศแห่งหนึ่ง ในแคว้นมคธ ทาลายเปลือกไข่ยัง
อ่อนเพราะออกไม่นาน ยังเป็นชิ้นเนื้ อขนยังไม่ออกเป็นลูกนกคุ่มอยู่ในรังนั่นเอง.
มารดาของเราเอาจะงอยปากคาบเหยื่อมาเลี้ยงเราตลอดกาล.
เราเป็นอยู่คือยังอัตภาพให้เป็นไปด้วยการสัมผัสตัวของมารดาของเรานั้น ผู้สัมผัสเราตลอดกาล
โดยชอบ เพื่อความอบอุ่นและเพื่ออบรม.
ในฤดูร้อน. ไฟไหม้ป่า ในท้องที่นั้นด้วยไฟที่เกิดขึ้นเพราะการเสียดสีกันและกันของกิ่งไม้แห้ง ไฟ
ไหม้ป่าด้วยเหตุนั้น. เป็นทางดาเพราะนาเชื้อไฟมาเป็นเถ้าไหม้ที่กอไม้ในป่าเข้ามาใกล้. ทาเสียงสนั่นอื้ออึง
ในกาลนั้น เพราะเข้ามาใกล้อย่างนี้ . ด้วยอานาจของเชื้อไฟเช่นกับยอดเขา. ไฟไหม้ท้องที่ป่านั้นมาโดยลาดับ
เข้ามาใกล้จวนจะถึงเรา.
มารดาบิดาของเรากลัวไฟที่ลุกลามมาโดยไว. หนีเอาตัวรอด คือได้ทาความปลอดภัยให้แก่ตน
ด้วยไปในที่ที่ไฟไม่รบกวน.
จริงอยู่ ในกาลนั้น พระมหาสัตว์ได้มีร่างกายใหญ่ประมาณเท่าตะกร้อลูกใหญ่. มารดาบิดาไม่
สามารถจะพาลูกนกนั้นไปได้ ด้วยอุบายไรๆ และเพราะความรักตนครอบงา จึงทิ้งความรักบุตรหนีไป.
เราเตรียมจะไปบนแผ่นดิน และบนอากาศ จึงเหยียดเท้าทั้งสองและพยายามกางปีกทั้งสอง.
เราพยายามเหยียดเท้าและกางปีก คือพยายามจะบินไป. เพราะเหตุไรจึงพยายามดังนั้น. เพราะ
กาลังกายของเราไม่มี.
เราเป็นอย่างนั้น หนีไปไม่ได้เพราะความบกพร่องของเท้าและปีก หรือมารดาบิดาก็เอาเป็นที่พึ่ง
ไม่ได้โดยหนีไปเสีย. เราอยู่ในป่าถูกไฟป่ารบกวน หรือในรังนั้น ในกาลนั้นจึงคิดโดยอาการที่จะพึงกล่าวใน
บัดนี้ อย่างนี้ .
เมื่อก่อน เราสะดุ้งหวาดหวั่นพึงเข้าไปซ่อนตัวในระหว่างปีกของมารดาบิดา คือเรากลัวเพราะ
กลัวตายหวาดสะดุ้ง เพราะจิตสะดุ้งต่อมรณภัยนั้น หวั่นไหวเพราะร่างกายสั่น บัดนี้ ถูกไฟป่ารบกวน สาคัญ
ดุจหล่มน้าจึงวิ่งเข้าไปซ่อนตัวอยู่ในระหว่างปีกของมารดาบิดา. มารดาบิดาของเราเหล่านั้นทิ้ งเราไว้แต่ผู้
เดียวหนีไปเสียแล้ว.

3. 3
วันนี้ เราควรทา ควรปฏิบัติอย่างไร?
พระมหาสัตว์มิได้หลงลืมสิ่งที่ควรทา ยืนคิดอย่างนี้ ว่า ในโลกนี้ คุณของศีลยังมีอยู่ คุณของสัจจะ
ยังมีอยู่. ธรรมดาพระสัพพัญญูพุทธเจ้าทั้งหลายในอดีตบาเพ็ญบารมี นั่ง ณ พื้นโพธิมณฑล ตรัสรู้แล้ว ถึง
พร้อมแล้วด้วยศีล สมาธิ ปัญญา วิมุติและวิมุตติญาณทัศนะ ประกอบด้วยสัจจะความเอ็นดูกรุณาและขันติ
บาเพ็ญเมตตาในสรรพสัตว์ ยังมีอยู่. พระธรรมอันพระสัพพัญญูพุทธเจ้าเหล่านั้นแทงตลอดแล้ว เป็นคุณอัน
ประเสริฐโดยส่วนเดียว ยังมีอยู่.
อนึ่ง ความสัตย์อย่างนี้ แม้ในเราก็ยังมีอยู่. สภาวธรรมอย่างหนึ่งยังมีอยู่ย่อมปรากฏ.
เพราะฉะนั้น เราควรระลึกถึงพระพุทธเจ้าในอดีต และคุณธรรมที่พระพุทธเจ้าเหล่านั้นแทงตลอดแล้ว
ถือเอาสภาวธรรมอันเป็นสัจจะซึ่งมีอยู่ในตน แล้วทาสัจจกิริยา ให้ไฟกลับไป แล้วทาความสวัสดีแก่ตนเอง
และแก่สัตว์ที่เหลือซึ่งอยู่ ณ ที่นี้ ในวันนี้ .
ดังที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า
คุณของศีล ความสัตย์ พระสัพพัญญูพุทธเจ้าผู้ประกอบด้วยความสัตย์ เอ็นดูกรุณามีอยู่ใน
โลก. ด้วยความสัตย์นั้น เราจักกระทาสัจจกิริยาอันสูงสุด.
เราคานึงถึงกาลังของพระธรรม ระลึกถึงพระพุทธเจ้า ผู้พิชิตมารอันมีอยู่ในก่อน ได้กระทาสัจ
จกิริยา แสดงกาลังความสัตย์.
พระมหาสัตว์ระลึกถึงคุณของพระพุทธเจ้าทั้งหลายซึ่งปรินิพพานแล้วในอดีต ปรารภสภาพของ
สัจจะอันมีอยู่ในตนแล้วกล่าวคาถาใด ได้ทาสัจจกิริยาในกาลนั้น.
เพื่อแสดงคาถานั้น จึงกล่าวคาถามีอาทิว่า
ปีกของเรามีอยู่ แต่บินไปไม่ได้ เท้าของเรามีอยู่ แต่ยังเดินไม่ได้ มารดาบิดาก็พากันบินออกไป
แล้ว แน่ะไฟ จงกลับไปเถิด.
พระมหาสัตว์ได้นอนทาสัจจกิริยาว่า หากความที่เรามีปีก ความที่เหยียดปีกบินไปในอากาศ
ไม่ได้. ความที่เรามีเท้า ความที่เรายกเท้าเดินไปไม่ได้ และความที่มารดาบิดาทิ้งเราไว้ในรังแล้วหนีไป เป็น
ความสัตย์จริง. แน่ะไฟด้วยความสัตย์นี้ ขอท่านจงหลีกไปเสียจากที่นี้ .
พร้อมด้วยสัจจกิริยาของพระมหาสัตว์นั้น ไฟได้หลีกไปในที่ประมาณ ๑๖ กรีส. และเมื่อไฟหลีก
ไปก็มิได้ไหม้กลับเข้าป่าไป. ดับ ณ ที่นั้น ดุจคบเพลิงที่จุ่มลงไปในน้าฉะนั้น.
ดังที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า
พร้อมกับเมื่อเราทาสัจจกิริยา ไฟที่ลุกรุ่งโรจน์ใหญ่หลวง เว้นไว้ ๑๖ กรีส ไฟดับ ณ ที่นั้น เหมือน
จุ่มลงในน้า.
ก็สัจจกิริยาของพระโพธิสัตว์นั้น เป็นเบื้องต้นของการงานราลึกถึงพระพุทธคุณในสมัยนั้น ไม่
ทั่วไปแก่ผู้อื่น เพราะเหตุนั้น พระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า คือผู้เสมอด้วยสัจจะของเราไม่มี นี้ เป็นบารมีของ
เรา.
สถานที่นั้นจึงเป็นปาฏิหาริย์ตั้งอยู่กัปหนึ่ง เพราะไม่ถูกไฟไหม้ในกัปนี้ ทั้งสิ้น.
ด้วยเหตุนี้ พระมหาสัตว์ด้วยอานาจสัจจกิริยา จึงทาความปลอดภัยให้แก่ตนและแก่สัตว์

4. 4
ทั้งหลายผู้อยู่ ณ ที่นั้น เมื่อสิ้นอายุก็ได้ไปตามยถากรรม.
มารดาบิดาในครั้งนั้นได้เป็นมารดาบิดาในครั้งนี้ .
ส่วนพระยานกคุ่ม คือพระโลกนาถ.
แม้บารมีที่เหลือของพระโพธิสัตว์นั้น ก็พึงเจาะจงกล่าวตามสมควร โดยนัยดังกล่าวแล้วในหน
หลังนั่นแล.
อนึ่ง เมื่อไฟป่าลุกลามมาอย่างน่ากลัวอย่างนั้น พระโพธิสัตว์แม้อยู่ผู้เดียวในวัยนั้นก็ยังกลัว จึง
ระลึกถึงพระธรรมคุณมีสัจจะเป็นต้น และพระพุทธคุณ.
พึงประกาศอานุภาพมีการยังสัตว์ทั้งหลายแม้ที่อยู่ ณ ที่นั้น ให้ถึงความปลอดภัยด้วยสัจจกิริยา
เพราะอาศัยอานุภาพของตนเท่านั้น.
จบอรรถกถาวัฏฏกโปตกจริยาที่ ๙
-----------------------------------------------------