ทศบารมี พระโพธิสัตว์

1. 1
การบาเพ็ญบารมีของพระผู้มีพระภาคเจ้า ตอนที่ ๑๖ มหิสราชจริยา
พลตรี มารวย ส่งทานินทร์
๑๖ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๖๖
เกริ่นนา
ลิงนี้ จะสาคัญสัตว์อื่นเป็นเหมือนเรา จักทาอย่างนี้ แม้แก่สัตว์อื่นบ้าง. สัตว์เหล่านั้นจักฆ่าลิงนั้น
เสีย. ความตายของลิงนั้นจักเป็นอันพ้นเราไปดังนี้ .
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๕ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย อปทาน ภาค ๒ -พุทธวังสะ-จริยาปิฎก
๕. มหิสราชจริยา
ว่าด้วยจริยาของพญากระบือ
[๓๗] อีกเรื่องหนึ่ง ในกาลที่เราเป็นกระบือ เที่ยวอยู่ในป่าใหญ่ มีกายอ้วนพี มีกาลังมาก ใหญ่โต
ดูน่ากลัว
[๓๘] พื้นที่แห่งใดแห่งหนึ่งในป่านี้ อันเป็นที่อยู่ของฝูงกระบือ มีอยู่ที่เงื้อมภูเขาก็ดี ที่ซอกภูเขาก็
ดี ที่โคนต้นไม้ก็ดี ที่ใกล้บึงก็ดี
[๓๙] เราเที่ยวไปในที่นั้นๆ เมื่อเราเที่ยวไปในป่าใหญ่ ได้เห็นสถานที่อันเจริญ เราจึงเข้าไปยังที่
นั้น แล้วยืนพักอยู่และนอนอยู่
[๔๐] ครั้งนั้น ลิงป่าตัวชั่วร้าย ไม่เจริญ ลอกแลก มาที่นั้น ถ่ายปัสสาวอุจจาระรดที่คอ ที่
หน้าผาก ที่คิ้ว
[๔๑] ย่อมเบียดเบียนเราวันแรกครั้งหนึ่ง วันที่ ๒ วันที่ ๓ วันที่ ๔ ก็วันละครั้ง เราจึงถูกลิงนั้น
เบียดเบียนตลอดกาลทั้งปวง
[๔๒] ยักษ์(เทวดา)เห็นเราถูกลิงเบียดเบียนได้กล่าวกับเราดังนี้ ว่า “ท่านจงทาลิงชั่วช้าลามกตัว
นี้ ให้ฉิบหายด้วยเขาและกีบเสียเถิด”
[๔๓] เมื่อยักษ์กล่าวอย่างนี้ ในครั้งนั้นแล้ว เราได้ตอบยักษ์นั้นว่า “เหตุไร ท่านจะให้เราเปื้ อน
ซากศพอันลามกไม่เจริญเล่า”
[๔๔] ถ้าเราพึงโกรธต่อลิงนั้น เราก็จะพึงเลวกว่ามัน ศีลของเราจะพึงขาด และวิญญูชนทั้งหลาย
ก็จะพึงติเตียนเรา
[๔๕] เราเป็นผู้บริสุทธิ์ ตายเสียยังประเสริฐกว่าความเป็นอยู่ที่น่าติเตียน เราจักเบียดเบียนผู้อื่น
แม้เพราะเหตุแห่งชีวิตได้อย่างไร

2. 2
[๔๖] ลิงนี้ ดูหมิ่นเราได้อย่างนี้ ก็จักกระทาแม้แก่ผู้อื่นอย่างนี้ เขาก็จักฆ่ามันเสีย เราก็จักรอดตัว
ไป
[๔๗] บุคคลผู้มีปัญญา อดกลั้นคาดูหมิ่นในเพราะคาของคนเลว คนปานกลาง และคนชั้นสูง
ย่อมได้สิ่งตามที่ใจปรารถนาอย่างนี้ ฉะนี้ แล
มหิสราชจริยาที่ ๕ จบ
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
ขุททกนิกาย จริยาปิฎก การบาเพ็ญสีลบารมี
๕. มหิสราชจริยา
อรรถกถามหิสราชจริยาที่ ๕
ได้ยินว่า ในกาลนั้นพระโพธิสัตว์ บังเกิดในกาเนิดกระบือในหิมวันตประเทศ ครั้นเจริญวัย
สมบูรณ์ด้วยเรี่ยวแรงมีร่างใหญ่ประมาณเท่าช้างหนุ่มเที่ยวไปตามเชิงเขา เงื้อมเขา ซอกเขา ป่าและห้วยเป็น
ต้น เห็นโคนต้นไม้ใหญ่น่าสบายต้นหนึ่ง หาอาหารแล้วก็มาอาศัยอยู่ที่โคนต้นไม้นั้นในเวลากลางวัน.
ครั้งนั้น มีลิงลามกตัวหนึ่งลงจากต้นไม้ขึ้นหลังพระมหาสัตว์ ถ่ายอุจจาระปัสสาวะรด จับเขาโหน
ตัว จับหางเล่นห้อยโหน.
พระโพธิสัตว์ไม่สนใจการทาอนาจารของลิงนั้น เพราะถึงพร้อมด้วยขันติ เมตตาและความเอ็นดู.
ลิงยิ่งกาเริบทาอย่างนั้นบ่อยๆ.
อธิบายว่า เราถูกลิงนั้นเบียดเบียนด้วยการห้อยโหนเป็นต้นที่เขา ด้วยการเอาของสกปรกมี
ปัสสาวะเป็นต้นมา และด้วยรดน้าปนเปือกตมและฝุ่นล้างหลายครั้งที่ปลายเขา และปลายหางเพื่อนาสิ่ง
สกปรกออก.
เทวดาที่สิงสถิตอยู่บนต้นไม้ เมื่อจะประกาศเนื้ อความนี้ ว่า
ท่านมหิสราช เพราะเหตุไร ท่านจึงอดทนความดูแคลนของลิงชั่วนี้ อยู่ได้ จึงได้กล่าวคานี้ กะเรา
ว่า ท่านจงยังลิงลามกตัวนี้ ให้ฉิบหายเสียด้วยเขาและกีบเถิด.
เราได้กล่าวตอบกะเทวดานั้นผู้กล่าวอยู่.
ท่านเทวดาเพราะเหตุไรท่านจึงดูแคลนเราด้วยสิ่งอันไม่เจริญ เพราะเป็นธรรมของคนเลวมี
พรานเนื้ อเป็นต้น ผู้ไม่เจริญไม่ใช่คนดี ถ้อยคาที่ท่านกล่าวชักชวนเราในความชั่วนั้นไม่สมควรเลย.
บัดนี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อจะทรงประกาศโทษในธรรมอันลามกนั้น จึงตรัสพระดารัส
ดังต่อไปนี้
ท่านเทวดาผู้เจริญ ผิว่าเราโกรธลิงนั้น เราก็เลวกว่ามัน เพราะลิงนั้นเป็นลิงพาล เป็นลิงเลว ด้วย
ไม่ประพฤติธรรม. หากเราพึงประพฤติธรรมลามกอันมีกาลังกว่าลิงนั้น เราก็จะพึงเป็นผู้ลามกกว่าลิงนั้น
ด้วยเหตุนั้นมิใช่หรือ. ข้อที่เรารู้โลกนี้ โลกหน้าอย่างดียิ่ง แล้วดารงอยู่ได้ปฏิบัติเพื่อประโยชน์ผู้อื่นโดยส่วน
เดียวเท่านั้น พึงประพฤติธรรมลามกเห็นปานนั้นมิใช่ฐานะที่จะมีได้.

3. 3
มีอะไรยิ่งไปกว่านั้นอีก. มีซิ.
ศีลของเราก็จะพึงแตก คือเราพึงทาความลามกเห็นปานนั้น. ศีลบารมีของเราจะพึงแตก.
เทวดาและมนุษย์ผู้เป็นบัณฑิตจะพึงติเตียนเราได้ว่า พ่อแม่พี่น้องทั้งหลายจงดูพระโพธิสัตว์นี้
เที่ยวแสวงหาโพธิญาณ ได้ทาความชั่วเห็นปานนี้ แล้ว.
ตายด้วยความบริสุทธิ์ คือเป็นผู้มีศีลบริสุทธิ์ยังประเสริฐ อุดมดีกว่ามีชีวิตอยู่ ถูกวิญญูชน
ทั้งหลายติฉินนินทาด้วยประการฉะนี้ .
เราจักเบียดเบียนผู้อื่นแม้เพราะเหตุแห่งชีวิตเล่า คือเมื่อเรารู้อยู่อย่างนี้ เราจักทาการ
เบียดเบียนสัตว์อื่น เอาชีวิตของเราเป็นเดิมพันได้อย่างไรเล่า.
อธิบายว่า ไม่มีเหตุในการทาความเบียดเบียนนี้ .
กระบือกล่าวว่า ลิงนี้ สาคัญสัตว์อื่นว่าเป็นเหมือนเรา จักทาอนาจารอย่างนี้ . แต่นั้นกระบือที่ดุจัก
ฆ่าลิงที่ทาไปอย่างนั้นเสีย. การตายของลิงนี้ ด้วยสัตว์อื่น จักเป็นอันพ้นจากทุกข์และจากการฆ่าสัตว์ของเรา.
ดังที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า
ลิงนี้ จะสาคัญสัตว์อื่นเป็นเหมือนเรา จักทาอย่างนี้ แม้แก่สัตว์อื่นบ้าง. สัตว์เหล่านั้นจักฆ่าลิงนั้น
เสีย. ความตายของลิงนั้นจักเป็นอันพ้นเราไปดังนี้ .
คนมีปัญญามิได้ทาการจาแนกในคนเลวเป็นต้นอย่างนี้ เข้าไปตั้งขันติ เมตตาและความเอ็นดูไว้
อดกลั้นความผิดนั้น เพิ่มพูนศีลบารมีเป็นต้น ย่อมได้คือแทงตลอดสัพพัญญุตญาณ ตามใจปรารถนาคือตาม
ต้องการ ความปรารถนาของเขานั้นอยู่ไม่ไกลนัก ด้วยประการฉะนี้ .
พระมหาสัตว์เมื่อจะประกาศอัธยาศัยของตนอย่างนี้ จึงแสดงธรรมแก่เทวดา.
กระบือนั้นล่วงไป ๒-๓ วันก็ได้ไปที่อื่น. กระบือดุตัวอื่นได้ไปตั้งหลักฐานอยู่ ณ ที่นั้นเพราะเป็นที่
อยู่สบาย. ลิงชั่วสาคัญว่ากระบือตัวนี้ ก็คือกระบือตัวนั้นนั่นเองจึงขึ้นหลังกระบือดุนั้น แล้วได้ทาอนาจารในที่
นั้นอย่างเดียวกัน. กระบือดุตัวนั้นจึงสลัดลิงให้ตกลงบนพื้นดินเอาเขาขวิดที่หัวใจ เอาเท้าเหยียบจนแหลก
เหลวไป.
มหิสราชในครั้งนั้น คือพระโลกนาถในครั้งนี้ .
จบอรรถกถามหิสราชจริยาที่ ๕
-----------------------------------------------------