asasasgrergxerg

1. “Шинэ монгол техник инженерийн
Коллеж”
Реферат
Сэдэв: “Малын хөлийн тоос”
Гүйцэтгэсэн оюутнуудын нэр: Э.Ариунзаяа
Шалгасан багш: Баярчимэг багш
Мэргэжил: Монгол хэл,Уранзохиолын багш
Овог нэр: Банзрагч Баярчимэг
Улаанбаатар хот 2016

2. Зохиолчийн намтар түүх
Сэнгийн Эрдэнэ нь Монголын зохиолч байв. Тэрээр хүүрнэл зохиолын нэрт
төлөөлөгч, сэтгэлзүйн өгүүллэгийн гарамгай мастер хэмээн алдаршсан
зохиолч бөгөөд хүний амьдралын мөн чанарыг уран бүтээлдээ нэн чадамгай
задлан шинжиж, уран үгээр дүр бүтээхдээ нээлт хийж чадсан уран бүтээлч
юм.
Тэрээр Хэнтий аймгийн Биндэр суманд 1929 оны 12 сарын 7-нд
төрсөн. 1949 онд офицерын сургууль, 1955 онд МУИС төгсчээ. "Амьдралын
тойрог", "Баян бүрд", "Занабазар", "Малын хөлийн тоос", "Наран тогоруу",
"Хойт насандаа учирна" зэрэг бүтээл хэвлүүлжээ. 1965 онд Монгол
Улсын төрийн шагнал, 1976 онд МЗЭ-ийн шагнал,1994 онд Ардын Уран
Зохиолч цол хүртжээ.С.Эрдэнэ 2000 онд нас нөгчжээ.
Удиртгал
Чанцал нь 2 хүүтэй ганц бие эмэгтэй.Балбар нь Чанцалтай учир
ургуулж буй эр.Сугар нь Чанцалт айлддаг ядрангуй царайтай
өвгөн.Чанцал Балбар хоёр хоорондоо амрагийн харилцаатай бөгөөд
тэдний харилцаа яаж хэнээс болж дуусах бол гэдэг талаар өгүүлэхээс
гадна сэдэвтэйгээ холбогдож буй зүйл нь энэ зохиолд гарж байгаа
эрэгтэйчүүд бүгд малын хөлийн тоосонд бужигнадаг,мал хариулдаг
хүмүүс юм.Миний хувьд ямар дүгнэлт гаргасан,яаж ямар өнцгөөс
ойлгосон гэдгийг цааш уншин дүгнэлт хийж болгооно уу.
1

3. Агуулга
Байгалийн цогц бүрэлдсэн үзэсгэлэнтэй сайхан нутагт хоёр хүүтэй ганц бие Чанцал
хэмээх нэртэй эмэгтэй амьдардаг байв.Чанцал өглөөний саалиндаа гарч байгаад
борогчингийн хөндийн урд уулын ар,хойд уулын энгэрт учралт залуу болох
тууварчин Балбар ирсэн байхыг мэднэ.Учралт залуугаа хүлээн үнээгээ хагас
дутуухан саагаад,гэрийн зүг яаран,хоёр хүүгийнхэээ нүүр гарыг угааж,гэр орноо
цэвэрлсхийгээд байж байтал үдийн алдад наашилж яваа хөтөлгөө морьтой хүн
үзэгдлээ.
Чанцал хоёр хүүхэдээ гарж тогол хэмээн хэлээд гэрийнхээ хойморийг сөхөж
өөдөөс нь угтан гарав.Тэр хоёр мэнд мэндэлцээд гэр рүүгээ орон зочинг
дайллаа.Чанцал авдраасаа галуун хүзүүт гаргаж ирээд Балбарт нэрмэл архинаасаа
аягалж өгөхдөө ойр зуурхан сонин хачин ярилцана.
Хэдэн тагшны дараа Балбар Чанцалыг шунамхайран харж суув.Тэгээд Чанцалын
гараас шүүрэн авч тэврэхийг завдтал хүүхдүүд нь гүйн ирж ээжийнх нь орон дээр
тухлан хэвтсэн Балбарыг хараад айсан шинжтэй хатавчны хажууд наалдан
зогсов.Балбар хэтэвчнээсээ хоёр улаан аравт гарган хоёр хүүд өгсөнд баярлан
саахалт айл руу уралдан гүйв.Балбар шимийн архиаа шавхан уугаад Чанцалыг
оройн саалиндаа гарсан үеэр хамаш хувцасаа тайчин орон дээр нь тухлах шиг
хэвтэв.
Маргааш өглөө нь Чанцалын хийсэн бантанг амтархан идээд галуун хүзүүт
тонилгон морин дээрээ мордохдоо Дашчилэнгийхэн гэсэн хэдэн юм танайд ирнэ
гэсээр одов.
Маргааш нь Чанцал Балбарын хэлснээр хойд уулын энгэр рүү өөрт ноогдсон хөгшин
бор морио унаад явав.Дун цагаан гэр Балбарынх бололтой хажууд нь хоёр хар
майхан барьсан байв.Гэр рүү 4 эр нэг нь Балбар нэг нь ядрангүй царайлсан өвгөн
даалуу тоглоод сууж байв. Орж ирмэгц Балбар Сугар хоёр хонь төхөөрхийж Чанцал
мах чанаж тэд харин шимийн архиндаа халцгаагаад даалуугаа тоглон сууснаа Сугар
гарч яваад Чанцалтай Балбарын тухай ярилцана.Эцэст нь Чанцал,Балбарын ясны

4. хайртай Янжмаа нь түүний эхнэр,Янагийн хайртай нь өөрийгөө гэдгийг мэдэн
зохиол дуусна.
2

5. Үндсэн хэсэг
Хамгийн их сургамж авсан хэсэг бол ядрангуй царайтай хөгшин буюу Сугар Чанцал
хоёрын ярилцаж байгаа хэсэг.Сугар өвгөн Балбарт мөн чих гомдсон байна лээ.
За ер нь бэлтэй чадалтай цагаан гэртэй, чадалгүй дорой нь хар майхантай явдаг
чинь ёс шүү дээ. Энүүнд бол гомдох юм алга. Аа харин малын хөлийн тоосонд
дарагдлаа л гэнэ. Чухам хэн нь дарагдаж яваа бол доо. Би бол яахав улаан цурав үр
хүүхдээ тэжээх л гэж хэдэн жил мал туулаа. Хаа ч гэсэн хөдөлмөр хийхгүйгээр
ямар амьдрах юм биш, сурсан дадсанаа хийж аминдаа ч гэсэн, улсдаа ч гэсэн
зүтгэж явахаас өөр яах вэ. Ай даа мал тууна гэдэг чинь амар ч ажил биш дээ. Хавар
эрт ээ гараад л өвлийн эхээр гэрийн бараа харна шүү дээ. Ард үлдсэн хэдийнхээ
төлөө санаа зовно. Өлсөх даарах өдөр ч тохиолдоно. Гэлээ ч гэсэн яахав амьдрахын
төлөө ариун цагаан хөдөлмөр хийж яваагаас хойш юундаа тэгтлээ гажрах вэ.
- Гэхдээ үнэнээр явбал үхэр тэргээр туулай гүйцнэ гэдэг дээ. Би Балбарт би жаахан
гомдох болсон доо. Танил талтай, эр чадалтайдаа эрдэж, хуурамч хуудуу явдалтай
болж байгаа хүн. Уг нь хүн сайн явах тусмаа үнэнч болох ёстой сон. Гэтэл
хуурмагаар олсон алдар нэр гэдэг чинь алт мөнгө шунал төрүүлдэг нь ёс оо доо.
Үгүй хүүхээ Балбарыг чи яадаг болсон гэж санана. Өөрийнх нь ажил бүтэж байвал
бусдынх яаж ч байсан хамаагүй. Ноднин адилхан л мал тууж гарсан. Намар
хамгийн түрүүнд тушаалаа. Тэгсэн чинь хамгийн туранхай мал тууж гараад
хамгийн их таргалуулсан хүн Балбар боллоо.
- Өвгөн ах чинь атаа жөтөө санаж, тэгж амьтны мууг үзэж яваагүй. Тэгэхнээ хээл
хахууль авч улсын санг ч хохироодог, мань мэтийг ч хохироодог явдал байна.
Балбар яахав дээ идэшний ганц хоёр юм илүүчилж аваачаад л тэндэхийн дарга
даамалтай сүлбэлдэн дархан эрх эдэлж худал хуурмаг баримт, шагнал мөнгө аваад
тэргүүний сайн хүн болж мандаж явдаг нь тэр байхгүй юу. Үгүй одоо сүүлдээ бүр
улсын малыг хүртэл хольж хаяагаа хадардаг болж явна. Юу гэсэн үг байх вэ дээ.
Ноднин зах дээр тав зургаан шар зарсан. Энэ жил бүр арав хорь хүргэх бололтой.
Ээ яахав төрийн төлөө оготно гэж бодох юм бол ч эс мэдэгчин болоод явмаар л
байна. Үгүй чи нэг жаахан бодолтой байх юм биш үү гэхээр чамд падгүй гэж
уурлах юм. Уг нь би бол төрсөн эцгээс нь өөрцгүй хүн шүү дээ. За, үгүй хүүхээ чи
чинь Балбарын танил юм биз дээ. Өнгөрсөн намар цаадах чинь хотоос нэг хүүхэн
аваачсан. Их л эрх танхил амьтан байдаг юм байна билээ гэж ярихад өвгөний энэ
яриаг дуугүй чагнаж суусан Чанцал босон харайж: -"-Юу гэнэ ээ, Балбар чинь
тэгээд эхнэртэй юм уу? гэж гайхаш тасран асуугаад өвгөнийг хариу хэлэхээс өмнө
гүйн гарлаа.
Даалуучингуудын нэг нь "Гозгор долоо гоохолзож, говийн хүүхэн шоохолзоно оо
хө." гэж өндөр дуугаар дуудахад Балбар "Хун галуу нагал навчит, хурын үүл
хурмастын хишиг, ясны хайртай Янжин, янагийн хайртай Чанцал, Татлаа,
татуулах уу" гэж адтай хашгирлаа. Тэгтэл нөгөө нэг нь "Хэ хэ, хэ Нутагт байдаг
Янжин, замд байдаг Чанцал гээч" гэж согтуурахад нөгөөдүүл нь бүдүүн нарийн 3
дуугаар хөхрөлдлөө. Чанцал бөөн хар юманд бөглөрөн давчидсан цээжээ дарж,
шүүрс алдаад гэрээс холдон явлаа. Нар шингэж, цагаан гэгээ туссан үе байлаа.
Яг ямар сургамж авсан бэ гэжүү? Миний хувьд хүнийг яаж хэрхэн таньж байх ёстой вэ?
Яагаад таних ёстой юм? Ямарваа юманд яагаад тэхтлээ их итгэж найдаж болдоггүй юм

6. бол? Гэдэг асуултуудын хариултуудыг олж авсан.Сугар өвгөнг ажиглавал Балбарыг
бодвол баян биш хэцүү амьдралтай амьдралын биш ажлын төлөө зүтгэдэг хүн мэт боловч
сэтгэл нь ариун,ярьж буй зүйл нь үнэн үнэхээр л ухаантай хүн шиг санагдав.
3

7. Дүгнэлт
Надад энэ зохиолыг уншаад хамгийн түрүүнд бодсон зүйл гэвэл за хамгийн эхлээд
хүнийг таньж мэдэх ёстой юм байна. Дараа нь цаашлаад дотонсох хэрэгтэй юм
байна.Хэн юм ? Ямар дотоод чанартай юм? гэдгийг нь мэдэхгүйгээсээ болж
өөрийнхөө алт шиг үнэтэй цаг хугацааг ч алдана.Хүнд итгэх итгэл,найдлага,дассан
сэтгэлүүдийн маань урам хугарна гэж бодсон.
Дараа нь өмнөх хичээл шигээ дахин л монголынхоо тэр агуу үгийн баялаг,утгын
гайхан биширэв.Би ямар азтай хүн бэ?.Өөртөө урам ч хугарах шиг.Яагаад гэвэл
зарим үгийн утгыг мэдэхгүй,бүр үгийн харж сонсоч ч байгаагүй гээч.Монгол хүн мөн
үү? гэмээр.
Хэдий хийж буй ажилдаа сайн,нэр хүндтэй,амьдрал нь өөдлөн дэвшиж байгаа ч
гэсэн хүмүүсд сөрөг нөлөөлөлтэй зүйл хийхгүй байх талаар,өөрийнхөө ааш занг
эвдэлж бардахгүй байх талаар ухаарал сургамж авсан.Тэнэг хүн л өөдлөх тусамаа
бардаж,Ухаантай хүн л өөдлөх тусам ухаажиж уруудах тусам хатуужиж байдаг юм
байна.
4

8. Ном зүй
www.wikipedia .mn -Зохиолчийннамтар түүх
www.google.mn -илүү мэдээлэл
www.iregedui.blogspot.com -Зохиолоо олж уншив.
5