1.  Агуулга:
Үелэх системд эзлэх байр,
байгальд орших, чухал
эрдсүүд, гарган авах аргууд,
хэрэглээ

2. Бүлгийн дугаар
ҮЕ IIIA IVA VA VIA VIIA
II B C N O F
III Si P S Cl
IV As Se Br
V Te I
VI At
ns2np1−5

3. 5B ) ) 1s2 2s2 2p1 :2s2 2p1
2 3
85At [Xe]54 4f14 5d10 6s2 6p5
6s2 6p5

4. Элементүүдийн исэлдэлтийн зэрэг

5. Хлортойв-
тор хүчил

6. ШУТИС. Ш.ОТГОНБИЛЭГИЙН НЭРЭМЖИТ ТЕХНОЛОГИЙН СУРГУУЛЬ
Ковалент холбоо8
Туйлгүй ковалент
Холбоо үүсэх
Туйлт ковалент
холбоо үүсэх

8. Агрегат төлөв байдал:
 Хийн төлөвтэй: - F2, Cl2, O2, N2 ба Н2
 хатуу - I2, At, S, Te, P, As, C, Si ба В
 Тасалгааны температурт ганцхан шингэн
металл биш нь бром-Br2
 Зарим нь орон зайн аллотропи дүрс
хувиралтай (O2 ба O3), C-алмаз, бал
чулуу,нүүрс, фуллерин

9. sp3 –
холбоо
(алмаз)
sp2 –
холбоо
(бал
чулуу)
sp2+х –холбоо
(нано гуурс)

10. ШУТИС. Ш.ОТГОНБИЛЭГИЙН НЭРЭМЖИТ ТЕХНОЛОГИЙН СУРГУУЛЬ
Нүүрстөрөгчийн дүрс хувирлууд
Үндсэн төлөв Өдөөгдсөн төлөв
Алмазын бүтэц
Бал чулууны үелсэн
бүтэц
Нүүрстөрөгчийн
хэлхээ
эрдэс Нано гуурс

11.  Дангаараа N2 ба O2 (агаарын 21%-О2, 78% -
N2), хүхэр (газрын давхаргад)
 бусад нь химийн нэгдлийн байдлаар
оршино.
 Ус ба түүнд уусдаг давсууд, эрдэс хүдэр,
уулын чулуулагт (төрөл бүрийн силикат,
алюмосиликат, фосфат, борат, сульфат
ба карбонат)
 Газрын гадаргад маш түгээмэл тархсан нь
(O, Si, H) ховор (As, Se, I, Te).

12. Хүхэр,түүний
байгальдорших
дан
хүхэр
Хүхрийн дүрс хувирлууд
Нунжгай
хүхэр
ромбо хүхэр
моноклин
хүхэр

13. [SiO2]nтүүний
эрдсүүд
тригональ
SiO2 ·nH2O

14. SiO2
SiO2

15.  (Грек: гидро - ус), 1766 онд английн физик-
химич Г. Кавендиш металл цайр хүчилтэй
харилцан үйлчилснээр ялгарах хийг агаарт
шатааж ус үүсгэснээр устөрөгчийг нээжээ.
 Бодисын төлөв-Хий
 Нягт (-253 °C) 0,0708 г/см³
 Хайлах температур (−259.14 °C) 14.01 K
 Буцлах температур (−252.87 °C) 20.28 K

16.  Ангижруулагч мөн исэлдүүлэгчийн үүргийг
гүйцэтгэдэг
 Ангижруулагч шинж:
CuO+H2=Cu+H2O
 Cu2+ +2e-=Cu0 1 ангижрах-исэлдүүлэгч
2
 2H0-2e-=2H1+ 1 исэлдэх-ангижруулагч

17.  Исэлдүүлэх шинж нь зөвхөн идэвхитэй
металлтай харилцан үйлчлэлцэхэд илэрдэг
 2Na+H2=2NaH
 Na0 -1e- =Na+1 1 исэлдэх-ангижруулагч
1
2Н0 +1e- =H-1 1 ангижрах-исэлдүүлэгч

18.  1. Аммиакийн синтез, метанол, хлорт
устөрөгч болон шингэн тосыг
гидрогенжүүлэхэд
 2. Шатахдаа өндөр температур өгдөг
учир металл огтлох, гагнахад
 3. Түүний изотопи болох дейтрий,
трейтиг атомын эрчим хүчинд
хэрэглэнэ.

19.  Гидрид буюу металл ба металл бишүүдтэй
нэгдсэн нэгдэл: (устөрөгч нь -1 исэлдлийн
зэрэгтэй )
 SiH4, BH3, AlH3, KH, NaH…
 +1 исэлдлийн зэрэгтэй:
 Хий (HCl, H2S, H3N)
 Шингэн (H2O, HNO3)
 заримдаа хатуу (H3PO4, H2SiO3)

20.  1769-1771онд шведийн химич К.В. Шееле түүнээс
огт хамааралгүйгээр 1774 онд английн химич
Дж. Пристли HgO ба KNO3-ийн холимгийг халааж
улайсгах замаар гаргаж авсан.
 Газрын давхаргад хамгийн их тархалттай элемент
 Байгаль дээр:
 алюмосиликат, элс, кварц, шавар, хайрга бусад
эрдсийн найрлаганд оролцоно

21. 49,7%
26%
5%
8% 3%
5% 1% 0,9%1% Sales
хүчилтөрөгч
цахиур
төмөр
хөнгөнцагаан
кальци
кали, натри
устөрөгч
титан
бусад

22.  1. Үйлдвэрлэлд: Шингэн агаарын
нэрлэг, усны электролизоор
 Лабораторид: Амархан задардаг
Na2O2, KClO3, HgO, KNO3, KMnO4
зэрэг хүчилтөрөгч агуулсан давснаас
дараах байдлаар гарган авна.
 2KMnO4 = K2MnO4 + MnO2 + O2

23.  Химийн болон уул уурхайн үйлдвэрийн чухал
түүхий эд.
 Химийн технологид (сульфидын хүдэр шатаах,
оксидын синтез), металлургид (ган, ширэм
үйлдвэрлэхэд), байгалийн нүүрсийг хийжүүлэх,
гагнуур болон металлыг зүсэхэд хэрэглэнэ.
 Шингэн хүчилтөрөгч – түлшийг исэлдүүлэхэд,
амьд организмын амьдралын хамгийн чухал
тэжээгүүр юм.

24.  “ halogen”-halo-давс, gen-төрүүлэгч
гэсэн грек үгнээс гаралтай.
 Үелэх системийн VIIA бүлгийн
элементүүд
 Электроныг нэгдүүлэх учраас хүчтэй
исэлдүүлэгч
 Хамгийн хүчтэй исэлдүүлэгч нь F- фтор

25. Молеку
л бүтэц Агрегат
төлөв
Нягт
t0
х t0
б

26. Галогенууд
Атомынрадиус,нм
Цахилгаансөрөгчанар
Исэлдүүлэхчадварынбууралт
Металлбишшинжсуларна

27.  Фтор-F:
 Молекул масс багатай хөдөлгөөнтэй учир
цайвар шаргал өнгийн хий, -2230С-д
хайлж, -1870С-д буцалдаг.
 Байгальд нэлээд тархсан, гол эрдэс нь
хайлуур жонш-CaF2 (флюорит),
 криолит-Na3AlF6,
 фторапатит-Ca5(PO4)3F

28. Чулуун давс

29.  шаталтын дүнд нь хүчилтөрөгч ялгарч
байдгаараа онцлог.
 SiO2+2F2=SiF4+2O
 H2O+F2=2HF+O
 Дан бодистой химийн урвалд идэвхитэй
ордог.
 Тухайлбал хүхэр, фосфортой (-1900C-т)
нэгддэг.
 S+2F2=SF2 2P+5F2=2PF5

30.  Фтор болон түүний F2 +O2,F3Cl, F5Cl зэрэг нэгдлүүдийг
пуужингийн түлшний исэлдүүлэгч
 Фторапатит фторапатит-Ca5(PO4)3F –ыг фосфорын
бордоо гаргах түүхий эд
 Фтор агуулсан шингэн органик нэгдлүүдийг фреон
(CF2Cl2) нэртэйгээр хөргөгчийн шингэнд
 Хайлуур хүчлийг шилэн дээр хээ гаргах, металл
цутгамлаас элсийг арилгах, химийн анализд силикхтыг
задлах
 ХАА-д хортон шавьжийг устгахад төрөл бүрийн
нэгдлүүдийг хэрэглэдэг


31. Цацаргах
өнгө
1м3
агаарт