1. Химийн үндсэн хуулиуд
(Стехиометрийн хуулиуд)
(Закон основные химии)

2. Агуулга:
 Стехиометрийн ба стехиометрийн
бус хуулиуд, Бодисын масс
хадгалагдах хууль /МХХ/
эквивалентийн болон энерги
хадгалагдах хууль, Найрлага
тогтмолын хууль / НТХ /, Бүхэл
тооны харьцааны хууль

3. стехиометрийн буюу тогтмол
хэмжээний хууль:
 ямагт тогтмол тоо хэмжээ,
тогтмол харьцаат чанарыг
илэрхийлдэг МХХ, эквивалент
/ханш/ чанарын хууль, НТХ,
термохимийн хууль

4. Бодисын масс хадгалагдах
хууль /МХХ/
(Закон сохранения массы)
“Аливаа нэг зүйл бүрмөсөн
устаж оргүй алга болохгүй
бөгөөд хий хоосноос цоо шинээр
үүсэж бий болдоггүй ”

5.  байгалийн шинжлэлийн
философичид Леонардо да Винчи,
Ж. Бруно, Г.Галилей, П.Гассенди
 1747 онд Орос М.В. Ломоносов
тэр үеийн математикч Эйлерт
бичсэн захидалдаа “Нэг биетээс
хэдий юу хорогдвоос нөгөө
биетэд мөн төдий юм
нэмэгдэнэ. Ийм маягаар
байгалийн бүх юмс шилжин
урсаж байна”

6. Физикийн үзэгдлүүд ба химийн урвалууд

8. Бодисын масс хадгалагдах хууль

9. Энерги хадгалагдах хууль:
 “Энерги оргүй зүйлээс
үүсдэггүй, ул мөргүй алга
болдоггүй, гагцхүү нэг дүрсээс
нөгөө дүрсэд хатуу тодорхой
эквивалент хэмжээгээр
шилжиж байдаг“

10. МХХ үнэн боловч түүнийг харьцангуй
үнэн болохыг XX зууны дунд үед
цөмийн урвалын зүй тогтлоос
үндэслэн мэджээ
 Жнь: S+O2→ SO2+ΔH, ΔE=2,96·105 Дж/г-
а
 
12
28
5
2
103.3
103
1096.2 






C
E
m

11. Эквивалентийн хууль:
Эквивалент /ханш/ чанар
“Харилцан нэгдэж байгаа буюу нэгдлээс
бие биеэ халж байгаа химийн бодис,
элементүүдийн жингийн харьцаа нь
ямагт өөрсдийн эквивалент жингийн
харьцаатай шууд хамааралтай байдаг”
ба үүнийг эквивалент хууль Ө.х
m1:m2=Э1:Э2

12. Дан бодис :
8ã/ìîëü
2
16
2
OÝ;
B
Àr
Ý 
49ã/ìîëü
2
98
4
SO
2
Í
Ý
/òîî/Í
Ìr
èëõ¿
Ý  ;
ч

13. 31ã/ìîëü
12
62
O
2
Na
Ý;
ýëå.âàëåíòîîýëå.àòîì.ò
îêñèä
Mr
îêñèä
Ý 




68ã/ìîëü
21
136
4
ÑàSO
Ý;
Ìåò.âàëåíòòîîÌåò.àòîì
äàâñMr
äàâñÝ 





14. Найрлага тогтмолын хууль / НТХ /
(Закон постоянства состава)
“Химийн цэвэр нэгдэл бүхэн
гарган авах арга, оршин
байх нөхцлөөсөө үл
хамааран хатуу тооны ба
чанарын найрлагатай“

15. Жнь: СО2-ийг дараах
аргуудаар гарган авч болно.
1. С+О2→СО2↑
2. NaHCO3+HCl→CO2 ↑+ H2O+NaCl
OHCOOCH
CaOCOCaCO t
2224
23
2.4
.3
0



16.  Д.И. Менделеев, Д.П.Коновалов,
Н.С.Курнаков нарын уусмал хайлшийн
талаар хийсэн судалгаа нь химийн
нэгдлүүд стехиометрийн ба
стехиометрийн биш гэж
хуваагддагийгбаталж өгчээ.
 Тогтмол найрлагатай нэгдлийг
дальтонид,тогтмол биш найрлагатай
нэгдлийг бертоллид

17. Бүхэл тооны харьцааны
хууль
Английн эрдэмтэн Дж.Дальтон зарим
элементийн хэд хэдэн нэгдлийн
химийн найрлагыг судалсан дүнг
үндэслэн 1804 онд бүхэл тооны
харьцааны хуулийг дараах байдлаар
томъёолжээ.

18. “Хэрэв 2 элемент хоорондоо нэгдэж хэд
хэдэн химийн нэгдэл үүсгэж байвал
тэдгээр нэгдлүүдийн доторх
1 элементийн нэг ижил массад ногдох
нөгөө элементийн массууд өөр
хоорондоо энгийн бүхэл тооны
харьцаагаар харьцана.
Жнь:Азотын хүчилтөрөгчтэй нэгдсэн
нэгдлүүд дараах харьцаатай байна.

19. MrN MrO MrN :MrO 7 г азотод
ногдох О2-
ийн масс
N2O 28 16 7:4 1
NO 14 16 7:8 2
N2O3 28 48 7:12 3
NO2 14 32 7:16 4
N2O5 28 80 7:20 5