Βυζάντιο ονομάζεται τοχριστιανικό κράτος της
ελληνορωμαϊκής Ανατολής που αναδύθηκε μέσα από τους
κόλπους του Ρωμαϊκού Κράτους.
Τσατσούρης Χρήστος, Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας
xtsat.blogspot.gr
Το μεσαιωνικό τμήματης εθνικής μας ιστορίας συμπίπτει με την ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Τι εννοούμε, όμως, όταν λέμε «Βυζαντινή Αυτοκρατορία»; Ποιοι ήταν οι Βυζαντινοί; Δεν είναι εύκολο να
απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα. Πρώτα πρώτα κράτος που να έχει την επίσημη ονομασία
«Βυζαντινό» δεν υπήρξε ποτέ. Όσο κι αν ψάξουμε στις πηγές μας, ελληνικές και ξένες, δεν πρόκειται να
βρούμε αυτό τον όρο. Και είναι φυσικό: οι όροι «Βυζαντινός» και «Βυζαντινή Ιστορία», με τη σημασία του
κατοίκου και της ιστορίας του κράτους που είχε για πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη, το παλιό Βυζάντιο,
είναι ανύπαρκτοι. Ποτέ οι κάτοικοι του κράτους του Βοσπόρου δεν χρησιμοποίησαν για τον εαυτό τους,
για το κράτος τους και την ιστορία του το επίθετο «Βυζαντινός». Μόνο Ρωμαίους ονόμαζαν τους
εαυτούς τους. Η αυτοκρατορία τους ήταν «Ρωμαϊκή» και πρωτεύουσά τους ήταν η Νέα Ρώμη.
Ο όρος «βυζαντινός» είναι νεολογισμός. Τον χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ο Ιερώνυμος Wolf (1516-80) στα 1562. Στα 1680 ο
Kάρολος Du Cange χρησιμοποίησε τον όρο για να τιτλοφορήσει το ιστορικό του βιβλίο, που πραγματεύεται την ιστορία του κράτους
της Kωνσταντινούπολης, Historia Byzantina. Η βυζαντινή ιστορία και η βυζαντινή αυτοκρατορία είχαν βρει πια τη θέση τους στην
επίσημη επιστημονική ορολογία. Από τότε ο επιστημονικός κόσμος χρησιμοποιεί τα ονόματα «βυζαντινή αυτοκρατορία» και
«βυζαντινοί» για να δηλώσει την αυτοκρατορία της Kωνσταντινούπολης και τους κατοίκους της.
Ι. Καραγιαννόπουλος, Το Βυζαντινό Κράτος, Θεσσαλονίκη, 1996
Μία διευκρίνιση…
9.
Εξίσωση δικαιωμάτων Χριστιανώνμε
δικαιώματα άλλων θρησκευτικών
ομάδων.
Ίδρυση
Κωνσταντινούπολης
Ανάδειξη Χριστιανισμού
σε κρατική θρησκεία.
Διαίρεση αυτοκρατορίας σε
ανατολικό και δυτικό τμήμα
(Flavius Valerius Aurelius Constantinus, 27 Φεβρουαρίου 272 - 22 Μαΐου 337)
(Flavius Theodosius Augustus, 11 Ιανουαρίου 347 – 17 Ιανουαρίου 395)
10.
Ο Θεοδόσιος το395 μ.Χ. μοίρασε την
αυτοκρατορία στους δυο γιους του.
12.
Ι. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ
ΤΟΥΡΩΜΑΪΚΟΥ
ΚΡΑΤΟΥΣ
1. Από τη Ρώμη στη
Νέα Ρώμη
Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας
http://xtsat.blogspot.gr/
α. Ίδρυση Κωνσταντινούπολης.
Σελ. 7
Διδακτικοί στόχοι τηςενότητας
Κατανόηση της σημασίας και των
λόγων ίδρυσης της
Κωνσταντινούπολης
Η σημασία της θρησκευτικής
πολιτικής του Μεγάλου
Κωνσταντίνου
16.
Κεφαλή Μ. Κωνσταντίνου
(ΜητροπολιτικόΜουσείο
Νέας Υόρκης)
Ο Μ. Κωνσταντίνος προσφέρει
στην Παναγία ομοίωμα της
Κωνσταντινούπολης
(Αγία Σοφία
Κωνσταντινούπολη)
Προτομή Μ. Κωνσταντίνου
(Μουσείο Λούβρου
Παρίσι)
17.
Χάρτης της Ρωμαϊκής
αυτοκρατορίαςστη
μέγιστη ακμή της
Λίγα λόγια για την εποχή πριν τον Κωνσταντίνο Α΄
Από το 28 π.Χ. (Οκταβιανός) μέχρι το 180 μ.Χ. (Μάρκος Αυρήλιος) οι Ρωμαίοι
σταματούν να επιδιώκουν την επέκταση της αυτοκρατορίας τους.
Χάρη στις λεγεώνες που φύλαγαν τα σύνορα, οι εχθρικές επιδρομές
σταματούν, αυξάνεται η αγροτική παραγωγή, αναπτύσσεται το εμπόριο και
επικρατεί ειρήνη (Pax Romana).
18.
Ο θάνατος τουΜάρκου Αυρήλιου (180 μ.Χ.) θα φέρει το τέλος της Pax Romana.
Επικρατεί περίοδος πλήρους αναρχίας. Στρατιωτικοί και συγκλητικοί
συγκρούονται για να επιβάλλουν αυτοκράτορα της αρεσκείας τους.
19.
Εξωτερικοί εχθροί εκμεταλλεύονταιτο
χάος και εισβάλλουν στην
αυτοκρατορία.
Στην κρίσιμη αυτή στιγμή (284 μ.Χ.)
αναγορεύεται αυτοκράτορας ο
Διοκλητιανός.
20.
Ρωμαϊκό νόμισμα μετην κεφαλή
του Διοκλητιανού, περ. 300 μ.Χ.
Ο Διοκλητιανός για την
καλύτερη φύλαξη των
συνόρων εφάρμοσε το
διοικητικό σύστημα της
τετραρχίας.
Η εξουσία μοιράζεται σε δύο
Αύγουστους και δύο Καίσαρες.
Οι Καίσαρες θα ήταν βοηθοί των Αύγουστων,
θα ασκούσαν εξουσία σε μία περιοχή και θα
διαδέχονταν τους Αυγούστους διορίζοντας
νέους Καίσαρες και κ.ο.κ.
Οι τετράρχες. Σύμπλεγμα από
κόκκινο μάρμαρο που σχεδιάστηκε
με σκοπό να αποτελέσει σύμβολο
ενότητας. (Βενετία, Άγιος Μάρκος)
21.
Ο Αύγουστος Μαξιμιανόςανέλαβε τη διοίκηση της Δύσης,
ενώ ο Αύγουστος Διοκλητιανός κυβερνούσε την Ανατολή.
Μαξιμιανός Διοκλητιανός
22.
Ο Καίσαρας Γαλέριοςδιοικούσε τις βαλκανικές επαρχίες και ο Καίσαρας
Κωνστάντιος (πατέρας του Κωνσταντίνου Α΄) τις δυτικές επαρχίες.
(Αριστερά): Η αψίδα του Γαλέριου (Καμάρα) που ανεγέρθηκε πριν το 305 μ.Χ. με παραστάσεις από τη
νίκη του εναντίον των Περσών. (Δεξιά): Το Μαυσωλείο του Γαλέριου (Ροτόντα).
Το σύστημα της
τετραρχίας
λειτούργησεόσο
ήταν στην
εξουσία ο
Διοκλητιανός.
Όταν το 305 μ.Χ.
αποσύρθηκε οι
διάδοχοι και
συνάρχοντές του
αλληλοεξοντώνονταν.
Μέσα από τις
συγκρούσεις
αναδείχτηκε ο
Κωνσταντίνος, ο
οποίος διαδέχτηκε
τον πατέρα του
Κωνστάντιο ως
καίσαρας των
δυτικών επαρχιών.
25.
Ο Κωνσταντίνος, αφούνίκησε τον αντίπαλό του στη Δύση, Μαξέντιο, και τον
αντίπαλό του στην Ανατολή, Λικίνιο, έμεινε μονοκράτορας σε μια
αυτοκρατορία που δοκιμαζόταν τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά.
26.
Χρυσό μετάλλιο τουΚωνσταντίνου Α΄.
Χρονολογία κοπής το 330. Ο αυτοκράτορας
εικονίζεται έφιππος θριαμβευτής, ενώ
προπορεύεται η Νίκη κρατώντας στεφάνι.
Χρυσό περίαπτο με παράσταση του Κωνσταντίνου Α΄ και του Μ. Αλεξάνδρου. Ο
χαρακτηρισμός του αυτοκράτορα ως «ανίκητου» υπογραμμίζει τον παραλληλισμό
μεταξύ του ιδρυτή της πρώτης οικουμενικής μοναρχίας και του θεμελιωτή του
Βυζαντίου, ενώ προβάλλεται και η συνέχεια της ελληνορωμαϊκής οικουμένης.
Προπαγάνδα
Η Νέα Ρώμη,όπως αρχικά ονομάστηκε η Κωνσταντινούπολη, οικοδομήθηκε
πάνω στο Βυζάντιο (την αρχαία αποικία των Μεγαρέων με οικιστή το Βύζαντα)
και τα εγκαίνιά της έγιναν στις 11 Μαΐου του 330 μ.Χ.
30.
Χριστιανοί μάρτυρες στηναρένα (Πινακοθήκη Βαλτιμόρης)
Πριν από τον Κωνσταντίνο οι Χριστιανοί γνώρισαν φοβερούς διωγμούς, λόγω της
αντίθεσής τους στη λατρεία του αυτοκράτορα.
32.
Ο Κωνσταντίνος μεταφέρειτην πρωτεύουσα από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη
Κόσμημα που απεικονίζει
τον Κωνσταντίνο να
στέφεται από την
Κωνσταντινούπολη
Από το Βυζάντιοο Κωνσταντίνος μπορούσε να αποκρούσει ευκολότερα τους
Γότθους (στο Δούναβη) και τους Πέρσες (στον Ευφράτη).
36.
Από το Βυζάντιοο Κωνσταντίνος μπορούσε να αποκρούσει ευκολότερα τους
Γότθους (στο Δούναβη) και τους Πέρσες (στον Ευφράτη).
37.
Η θέση τηςΚωνσταντινούπολης ήταν φυσικό οχυρό, αφού από τρεις πλευρές
βρεχόταν από θάλασσα και από στεριά μπορούσε να οχυρωθεί εύκολα.
Ο Κεράτιος κόλπος (γνωστός ως Χρυσό κέρας) αποτελούσε ιδανικό φυσικό λιμάνι.
38.
Η μεταφορά τηςπρωτεύουσας στην Ανατολή υπαγορεύθηκε και από τους παρακάτω λόγους.
Η Ανατολή διέθετε , σε αντίθεση με τη Δύση, ακμαίο πληθυσμό και
οικονομία.
Οι Χριστιανοί, στους οποίους στηρίχθηκε πολιτικά ο Κωνσταντίνος,
ήταν πολυπληθέστεροι στην Ανατολή.
40.
Η Κωνσταντινούπολη ανοικοδομήθηκεκατά το ρωμαϊκό πρότυπο, με επιβλητικές
λεωφόρους, δημόσια κτήρια (στοές, αγορές, λουτρά), κτήριο της συγκλήτου και
πλατεία (φόρουμ).
Το φόρουμ-
η αγορά του Κωνσταντίνου
Η Κωνσταντίνος έχτισετείχος στο μόνο ευάλωτο σημείο της πόλης και την
προίκισε με το Ιερόν Παλάτιον και με πολλές εκκλησίες που της έδωσαν
χαρακτηριστικά χριστιανικής πόλης.
Το ιερόν παλάτιον
47.
Ποιο συναίσθημα
κυριαρχεί στο
συγκεκριμένο
απόσπασμακαι πώς
εκφράζεται αυτό;
Το ρωσικό χρονικό (συντάχθηκε το 15ο
αι.) μεταφέρει θρύλους και παραδόσεις
και όχι ελεγμένες πληροφορίες για το
χτίσιμο και το στολισμό της νέας
πρωτεύουσας του ρωμαϊκού κράτους.
Σελ. 7
Συναίσθημα:
θαυμασμός,
εντυπωσιασμός
Πώς εκφράζεται
αυτό;
1. περιεχόμενο
κειμένου
2. εκφραστικά
στοιχεία (αφθονία
επιθέτων)
48.
Η Κωνσταντινούπολη προσωποποιημένη
ωςγυναικεία μορφή. Κάθεται σε θρόνο,
φορά στέμμα – κράνος, κρατά ασπίδα και
δόρυ. Ο συμβολισμός είναι σαφής: η
Κωνσταντινούπολη, πανίσχυρη και ακμαία
τείνει το χέρι δοξαστικά στον ιδρυτή της
αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Α΄
αναγνωρίζοντας ότι σε αυτόν οφείλει την
ύπαρξη, την ισχύ και τη λαμπρότητά της.
Σελ. 7
49.
Ρώμη Κωνσταντινούπολη
Στο ελεφαντοστέινοδίπτυχο του 5ου αιώνα οι δύο
γυναικείες μορφές προσωποποιούν τη Ρώμη και
την Κωνσταντινούπολη.
Τι συμβολίζουν αυτά που φορούν και κρατούν οι
γυναίκες;
50.
Ι. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗΤΟΥ
ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
1. Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη
Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας
Σελ.
8
http://xtsat.blogspot.gr/
β. Θρησκευτική πολιτική του
Κωνσταντίνου Α΄.
51.
Τα μέτρα τουΚωνσταντίνου τα οποία ευνόησαν το Χριστιανισμό δεν
ήταν προϊόν της θρησκευτικής του πίστης σε αυτόν υποστηρίζει ο
Vasilliev. Σε ποια δεδομένα στηρίζει αυτή την άποψη;
Νόμισμα του Κωνσταντίνου με
το θεό Ήλιο.
Σελ. 9
53.
Η Κωνσταντίνος έδειξεευνοϊκή στάση προς τον Χριστιανισμό επειδή οι οπαδοί
του συγκροτούσαν την πιο δυναμική πληθυσμιακή ομάδα της Ανατολής και
επειδή η νέα θρησκεία φαινόταν ότι μπορούσε να αποκαταστήσει την κλονισμένη
ενότητα του ρωμαϊκού κράτους.
Νόμισμα του Κωνσταντίνου του 310 μ.Χ.
στην πίσω όψη του οποίου εικονίζεται ο
θεός Ήλιος.
Νόμισμα του 324 μ.Χ. με τον Κωνσταντίνο
να στρέφει το βλέμμα του προς το Θεό και
στην άλλη όψη του να κρατά δόρυ και
σταυρό.
54.
Επιπλέον ο Κωνσταντίνοςστην κρίσιμη φάση του αγώνα του εναντίον του Μαξέντιου
για τη διεκδίκηση του τίτλου του Αυγούστου στη Δύση στηρίχτηκε στους Χριστιανούς
και νίκησε χάρη σε αυτούς, στη Μουλβία γέφυρα (312 μ.Χ.).
55.
Η νίκη τουΚωνσταντίνου στη Μουλβία γέφυρα (312 μ.Χ.) έδωσε την ώθηση για την
εδραίωση του Χριστιανισμού, γιατί σύμφωνα με την παράδοση, την προηγούμενη νύχτα
ο Κωνσταντίνος ονειρεύτηκε το σημείο του σταυρού με το μονόγραμμα του Χριστού
ως σύμβολο της νίκης του.
Το όραμα του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Λεπτομέρεια από
τοιχογραφία του Ραφαήλ στο Βατικανό.
58.
«Ο Κωνσταντίνος έλαβεθεϊκό μήνυμα, κατά τον ύπνο του, να χαράξει στις ασπίδες των στρατιωτών
του το σημάδι του Θεού και μετά να αρχίσει τη μάχη. Υπάκουσε και χάραξε το όνομα του Χριστού με
ένα Χ. Δυναμωμένος με αυτό το σύμβολο ο στρατός ορμά στη μάχη… Ο αγώνας είναι λυσσαλέος και
το χέρι του θεού απλώνεται πάνω στη μάχη. Ο στρατός του Μαξεντίου υποχωρεί. Ο ίδιος
εγκαταλείπει τη μάχη και καταφεύγει στη γέφυρα. Αποκόπτεται από τους στρατιώτες του.
Παρασυρμένος από τον όγκο των φυγάδων ρίχνεται στον Τίβερη και πνίγεται. Αυτός ο φρικτός
πόλεμος είχε, επιτέλους, τελειώσει».
Λακτάνιος, De mortibus persecutorum, 44)
Κεφάλι από το κολοσσιαίο άγαλμα που
φιλοτεχνήθηκε μετά τη νίκη του Κωνσταντίνου
επί του Μαξέντιου. Μουσεία Καπιτωλίου, Ρώμη.
59.
Η μάχη στηΜουλβία Γέφυρα. Λεπτομέρεια από
τοιχογραφία του Ραφαήλ στο Βατικανό.
Κωνσταντίνος
Μαξέντιος
63.
Θεωρώντας ο Μ.Κωνσταντίνος ότι η
νίκη του ήταν καρπός θείας
εμπνεύσεως
Το 312 μετέφερε το
Χριστόγραμμα από τη
στρατιωτική σημαία
στα νομίσματα.
Εξέδωσε νόμους
ευνοϊκούς για τους
Χριστιανούς
Το 313 ως Αύγουστος στη
Δύση υπέγραψε με το Λικίνιο
(Αύγουστο στην Ανατολή) το
διάταγμα των Μεδιολάνων
αναγνωρίζοντας έτσι στους
Χριστιανούς ελευθερία
άσκησης της λατρείας τους.
Σκηνή από το μαρτύριο του Αγίου Δημητρίου, ο
οποίος μαρτύρησε την εποχή του Διοκλητιανού
64.
Χριστόγραμμα
Ένσταυρη σφαίρα
Αργυρό νόμισμαμε το Χριστόγραμμα (στο επάνω μέρος
της περικεφαλαίας του Κωνσταντίνου) και την ένσταυρη
σφαίρα, σύμβολο της εκχριστιανισμένης ρωμαϊκής
οικουμένης (Μόναχο, Νομισματική Συλλογή)
65.
Το 325 συγκάλεσεστη Νίκαια την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο (συνέδριο επισκόπων από όλες
τις επαρχίες) με σκοπό την αντιμετώπιση των αιρέσεων που είχαν τότε εμφανισθεί.
Ο Κωνσταντίνος ως μονοκράτορας καλλιέργησε τη συνεργασία κράτους – εκκλησίας, γεγονός
που του επέτρεψε να εμφανίζεται ως διαιτητής στις διαμάχες των επισκόπων.
66.
Το σπαθί κρατιέταιμε
τρόπο που θυμίζει σταυρό
Σύγχρονο άγαλμα του Κωνσταντίνου στην
αγγλική πόλη Γιορκ, όπου ανακηρύχθηκε από
το στρατό αυτοκράτορας.
67.
Στο πλαίσιο τηςχριστιανικής
πολιτικής του ο Κωνσταντίνος α)
στέλνει τη μητέρα του Ελένη το 326
στα Ιεροσόλυμα για την ανεύρεση του
Τίμιου Σταυρού και
β) χρηματοδοτεί την ανέγερση των
ναών της Αναστάσεως στα
Ιεροσόλυμα, της Γεννήσεως στη
Βηθλεέμ και της Αναλήψεως στο όρος
των Ελαιών.
68.
Η Βάπτιση τουΚωνσταντίνου. Λεπτομέρεια από τοιχογραφία του Ραφαήλ στο Βατικανό.
Το 337 ο Κωνσταντίνος αρρωσταίνει και προαισθανόμενος το θάνατό του ζητάει να βαπτισθεί Χριστιανός.
Η εκκλησία τον χαρακτήρισε άγιο και ισαπόστολο, γιατί με το έργο του και τη βάπτισή του διευκόλυνε την
ταχύτερη επικράτησή της στον ελληνορωμαϊκό κόσμο.