лекц 1

1. Лекц 1

2.  Ойн аж ахуйн ерөнхий ойлголт
 Ойн аж ахуй түүхэн хөгжил
 Ойн аж ахуйн менежмент
 Ойн аж ахуйн байгууллага

3.  Ой аж ахуйн шинжлэх ухаан бол ой үржүүлэх
тухай сургаал юм. Монгол улсын хөгжилтэй
зэрэгцэн модны болон ойн бусад
бүтээгдэхүүний жил бүрийн өсөлт байгаа
хэрэгцээнд тулгуурлан ой аж ахуй хөгжин тэр
чинээгээр ойн баялаг хомстолд орж байгаа
үед ойн баялгийн өргөтгөсөн нөхөн
үйлдвэрлэлийг байнга сайжруулахыг
шаардаж байна. Иймээс ой аж ахуйн гол
зорилт нь ойн чанарыг бүх талаараа
сайжруулах, түүний ашиг шимийг
дээшлүүлэхэд оршино.

4. 1. Ойд явуулах ерөнхий ашиглалтын огтлолт
/хавтгайруулах, түүвэрлэх, аажим/
2. Завсрын ашиглалтын огтлолт
3. Ойн дагалт ашиглалт
4. Ойн ашиг шимийг нэмэгдүүлэх асуудлыг
иж бүрэн шийдвэрлэх арга хэмжээний
тухай үзнэ.

5.  Ойрын жилүүдэд ойн аж ахуйг хөгжүүлэх
явдал бол ойн мужуудад тохирох аажим
юмуу шилэн сонгож огтлох аргад шилжих,
залуу зулзаган модыг хамгаалан үлдээх
огтлох технологийг нэвтрүүлэх, мод огтлох
байгаа газар төдийгүй, ойгүй талбайн
нилээд хэсэгт ойг тарьж үржүүлэх арга
хэмжээний өргөн систем дээр
үндэслэгдсэн байх ёстой.

6.  ойд ялангуяа залуу зулзган модонд
арчилгааны огтлолт хийх ажлыг ихээхэн
өргөтгөх ашиг шим багатай. Навчит ойг
сольж сайжруулах нь чухал юм. Гол мөрний
эх авсан газрын ойг хамгаалах, МБ-ын
журамыг баримтлах, усан суваг, голын
эргээр мод тарьж суулгах, элс, гуу жалгыг
ойжуулахад ихээхэн анхаарах болно.

7.  Бага ойтой бүсэд – мод тарьж болох газрыг
ашиглах замаар хамгийн зохистой ойрхог
түвшинд хүртэл ойн талбайг өргөжүүлэх
юм.Түүнчлэн энэ бүсэд түргэн ургадаг
үүлдрээр плантаци бий болгож,
хамгаалалтын ойн зурвасыг олшруулах
арга хэмжээний томоохон системийг
өрнүүлэх нь чухал юм.

8.  ойн баялагийг эзэмшихдээ ой ашиглалтыг
зохион байгуулах, ойн баялагийг нөхөн
үйлдвэрлэхэд гол анхаарлаа чиглүүлсэн
байх ёстой. Эдгээр арга хэмжээг ойн аж
ахуйн эрчмийг дээшлүүлэх ойн ашиг
шимийг нэмэгдүүлэхийн зэрэгцээгээр
ойгоос мод олгох тооцооны нормтой хатуу
зохицуулан авч явуулах хэрэгтэй юм.

9.  ойн баялгийн тухай модээ сэлтийг
тодруулах нэлэнхүйд нь огтлохыг хориглох
огтолсон талбайн модыг цаг тухайд нь
сэргээн ургуулах түймэр, ойн хортон шавж,
өвчний эсрэг үр дүнтэй тэмцлийг зохиоход
ойн аж ахуйн арга хэмжээ чиглэгдсэн байх
ёстой.

11.  1924оны 11-р сарын хуралдсан улсын
анхдугаар хурлаар аж ахуйн яамны
илтгалийг хэлэлцээд нийслэл, Онон, Ерөө,
Хатгалд ойн анги шинээр байгуулах
шийдвэр гаргаснаар ойн аж ахуйн
байгууллагын үүсэл тавигджээ.

12.  1920-1940 онд ойн аж ахуй, ангиуд ойгоос
мод , материал тавьж олгох, гоожин түрээс
хураах үндсэн үүргийг гүйцэтгэж байсан
бол 1940-1960 онд ойн дагалт
бүтээгдэхүүнийг ашиглах, ойг сэргээн
ургуулах, арчилах арга хэмжээг
хэрэгжүүлэхэд үлй ажиллагаанд шилжих
нөхцөл тавигдсан байна.

13.  1963 онд зарим ойн ангийг аж ахуйн
тооцооны үндсэн дээр ойн аж ахуй болгон
ажиллуулснаар үйлдвэрийн хүрээ өргөжиж
мод үржүүлэх ажлыг шинжлэх ухааны
үндэслэлтэйгээр явуулах боломжийг
олжээ.

14.  1970 оноос эхлэн ойн аж ахуйнуудын үндсэн
үүргийг ой хамгаалах, өсгөн үржүүлэхажилд
чиглүүлэн мод үржүүлгийн газруудыг
байгуулан, ойжуулах ажлыг улсын
төлөвлөгөөгөөр гүйцэтгэх болсноор ойн аж
ахуйн үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа шинэ
шатанд гарч байна. 1924-1934онд морьт
цагдаа, 1934-1957онд ойн цагдаа, 1957-1972
онд ой хамгаалагч, 1972 оноос ой, ан
хамгаалагч албан тушаалуудаар ажиллаж
байсан.

16.  Ойн аж ахуйг удирдах ажлыг эрхлэн
явуулах үндэс болдог хүний мэдлэгийн
цогцыг менежмент гэдэг. Энэ мэргэжлийг
эзэмшсэн мэргэжилтэнг менежер гэнэ.

17.  Менежментийн ухаан янз бүрийн төвшний
өөр хоорондоо ялгаатай удирдах ажилтанд
агуулга шинж чанарыг судалсны үндсэн дээр
бүх төрлийн удирдах ажилтанд зайлшгүй
шаардлагатай хамгийн нийтлэг
ажилбаруудыг жагсаавал үүнд :
1. Төлөвлөлт
2. Зохион байгуулалт
3. Мативаци
4. Хяналт

18.  Төлөвлөлт гэдэг нь байгууллага өмнөө
тавьсан зорилгодоо хүрэхийн тулд нийт
арга замыг олон хувилбараар боловсруулж
түүнээс аль оновчтойг нь сонгох
ажилллагаа юм .
 Байгууллагын үйл ажиллагааг төлөвлөх
гэдэг нь дараах үндсэн 3 асуудлыг
шийдвэрлэнэ. Үүнд

19.  Байгууллагын одоогийн оршин байгаа нөхцөлд
үнэлэлт өгөх. Энэ байгууллага дотоодын орчны сул
болон давуу талыг тодорхойлно гэсэн үг.
 Байгууллагын цаашдын хөгжлийн төлөв байдлыг
тодорхойлно. Энэ нь байгууллагын гадаад орчны
боломжит болон боломжит бус байдлыг нь
дүгнэнэ.
 Байгууллага тавьсан зорилгодоо хүрэхийн тулд
чухам юу хийх ёстойг тодорхойлно. Ингэснээр
байгууллага дахь бүлгүүдийн нийт гишүүд ямар
төрлийн үйл ажиллагаа, үйлдлийг хэзээ хэрхэн ,
яаж гүйцэтгэх шаардлагатай нь тодорхой болно.

20.  Зохион байгуулалт гэдэг бол байгууллага
өмнөө тавьсан зорилгодоо хүрэхийн тулд хүн
материал, түхий эд, мэдээлэл, санхүүгийн
болон бусад бүх төрлийн нөөцийг
оновчтойгоор нэгтгэн зангидах үйл явц юм.
Энэ нь байгууллагын нийт ажиллагаа,
үйлдлийг тодорхой нэгж хэсгүүдийн хооронд,
хувь хүмүүсийн хооронд хамгийн оновчтой ,
үр ашигтай хэлбэрээр хуваана гэсэн үг.
Жишээлбэл

21.  Ойжуулалтын ажлыг зохион байгуулах
 Мод үржүүлгийн ажлыг зохион байгуулах
 Үр түүж бэлтгэх ажлыг зохион байгуулах
 Арчилгаа, цэвэрлэгээний огтлолтын ажлыг
зохион байгуулах
 Ойн дагалт баялагийг ашиглах ажлыг
зохион байгуулах

22.  Мотиваци гэдэг бол байгууллага өмнөө
тавьсан зорилгодоо хүрэхийн тулд нийт
ажиллагчыг татан оролцуулахад
байгууллагын зүгээс нөлөөлөх үйл явц юм.
1. Ирээдүйн амлалт
2. Мэдлэг боловсролыг дээшүүлэх
3. Идэвхитэй ажилсан тохиодолд
урамшуулал өгөх

23.  Байгууллага өмнөө тавьсан зорилгодоо
нийцсэн үйл ажиллагаа явуулаж байгаа
эсэхийг тодорхойлох , буруу үйлдлийг
зогсоох , урьдчилан сэргийлэх ажиллагаа
юм.

25.  Ойн аж ахуй нь тодорхой үйл ажиллагаа
явуулж буй байгууллага юм. Энэ
байгууллагын амжилт, үр дүн нь түүний
удирдлагын хүмүүсийн мэдлэг, боловсрол ,
дадлага, туршлага, чадвараас ихээхэн
шалтгаалдаг. Байгууллагын гол цөм бол
удирдлага, ажиллагчид юм.

26.  Байгууллагын нийт гишүүдэд хамаарах
өмнөө тавьсан тодорхой зорилготой байх.
 Хоёр буюу түүнээс дээж гишүүнтэй байх
 Зорилгодоо хүрэх хүсэл эрмэлзлэлтэйгээр
гишүүд нь нэгдсэн байх. Үүнээс үзвэл
байгууллага гэдэг нь өмнөө тавьсөн
зорилгод хүрэхийн төлөө үйл
ажиллагаагаа ухамсартайгаар зохион
байгуулж, зохицуулж байгаа бүлэг хүмүүс
юм.

27.  Байгууллагыг амжилттай удирдахын тулд
түүний үйл ажиллагааг тодорхойлдог
хүчин зүйлсийг тооцож ажиллах
шаардлагатай. Ийм хүчин зүйлд:
1. байгууллагын нөөц
2. гадаад орчин
3. хөдөлмөрийн хуваарь багтана.

28.  Байгууллага үйл ажиллагаанд зайлшгүй
шаардлагатай материал түүхий эд, санхүү,
хөрөнгө мэдээллийн ба хүний нөөцийг
ашигладаг. Материалын нөөцийн
тасралтгүй болон найдвартай байдал нь
тухайн байгууллагын түнш болох бэлтгэн
нийлүүлэгчдээс ихээхэн хамаардаг.

29.  Байгууллага үйл ажиллагаа амжилттай
явуулах, өргөжүүлэхэд санхүүгийн нөөц
чухал ач холбогдолтой. Байгууллагын
амжилтанд нөлөөлдөг олон хүчин
зүйлсийн дотороос хүний нөөц гол үүрэг
гүйцэтгэдэг. Хөдөлмөрийн бирж, их дээд
сургуулийн төгсөгчид ажиллах хүч
нийлүүлэгч компани гэх мэтийн олон
гадаад эх үүсвэрээр ажилчдыг бүрдүүлдэг.

30.  Байгууллага нь гадаад орчны нөлөөллөөс
хамаардаг нээлттэй систем юм. Гадаад орчны
олон хүчин зүйлийн өөрчлөлт нь байгуулагын
дотоод үйл ажиллагаанд нөлөөлдөг.
Амжилттай ажиллахын тулд байгууллага нь
үйл ажиллагаагаа орчны өөрчлөлттэй
оновчтой уялдуулах шаардлагатай.
Жишээлбэл гадаадын байгуулаллагатай
хамтарч төсөл семинар зохион
байгуулах/ойжуулалт, мод үржүүлэгийн шинэ
технологи/.

31.  Байгуулага өмнөө тавьсан зорилгодоо
хүрэхийн тулд хөдөлмөрийн оновчтой
хуваарилалт хийх нь чухал. Үүний тулд
удирдлага ба ажиллагчдын харилцаа
хамаарал, чиг үүрэг, даалгаврын оновчтой
хуваарилалт, ажлын ачаалал, үйл
ажиллагааны цар хүрээ, онцлог гэх мэт
олон хүчин зүйлийг харгалзан үзэх
шаарлагатай.

32.  Байгууллага амжилттай ажиллаж байгаа
эсэхийг тооцохын тулд түүний удаан
амьдрах , оршин тогтнох чадвар, үр ашиг,
бүтээмж гэсэн хүчин зүйлийг өргөн
ашигладаг.

33.  Хэрэглэгчийн хэрэгцээ шаардлагыг сайтар
судалсны үндсэн дээр түүнд чиглэсэн
чанартай бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг
үйлдвэрлэж чадвал тухайн байгууллага
удаан оршин тогтнох үндэс бүрдэнэ.