Download luận án tiến sĩ ngành kế toán với đề tài: Tổ chức hệ thống kiểm soát nội bộ trong các đơn vị dự toán trực thuộc Bộ Quốc Phòng, cho các bạn có thể tham khảo
2. i
L I CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan Lu n án này là công trình c a riêng tôi.
S li u s d ng trong Lu n án là trung th c. Nh ng k t qu c a
Lu n án chưa t ng ñư c công b trong b t c công trình nào
khác.
3. ii
L I C M ƠN
Tác gi xin bày t s bi t ơn sâu s c t i ngư i hư ng d n khoa h c, ñã nhi t
tình hư ng d n Tác gi hoàn thành Lu n án.
Tác gi xin bày t s c m ơn Trư ng ð i h c Kinh t qu c dân, Vi n ðào
t o Sau ñ i h c Trư ng ð i h c Kinh t qu c dân, Khoa K toán ñã giúp ñ Tác
gi trong su t quá trình h c t p và nghiên c u Lu n án.
Tác gi xin trân tr ng c m ơn s h tr quý báu trong quá trình thu th p tài
li u, trao ñ i kinh nghi m, góp ý s a ch a Lu n án c a th trư ng phòng tài chính
các ñơn v , Th trư ng C c Tài chính - B Qu c phòng, các chuyên gia ki m toán
t i Phòng Ki m toán - C c Tài chính.
Cu i cùng, Tác gi mu n bày t l i c m ơn t i toàn th gia ñình ñã ñ ng
viên, giúp ñ Tác gi trong su t quá trình nghiên c u và hoàn thành Lu n án.
4. iii
M C L C
Trang
L i cam ñoan i
L i c m ơn ii
M c l c iii
Danh m c ch vi t t t vi
Danh m c sơ ñ , b ng vii
L I M ð U 1
Chương 1: NH NG V N ð LÝ LU N CƠ B N V T CHƯC H
TH NG KI M SOÁT N I B TRONG CÁC ðƠN V D TOÁN TR C
THU C B QU C PHÒNG
10
1.1. Lý lu n chung v t ch c h th ng ki m soát n i b 10
1.1.1. Ki m tra, ki m soát trong qu n lý 10
1.1.2. B n ch t h th ng ki m soát n i b 17
1.1.3. T ch c h th ng ki m soát n i b trong m t ñơn v 26
1.2. ð c ñi m c a ñơn v d toán tr c thu c b qu c phòng v i t ch c h
th ng ki m soát n i b
28
1.2.1. ð c ñi m ho t ñ ng và t ch c qu n lý c a ñơn v d toán tr c thu c
b qu c phòng v i t ch c h th ng ki m soát n i b
28
1.2.2. ð c ñi m tài chính c a ñơn v d toán tr c thu c b qu c phòng v i
t ch c h th ng ki m soát n i b
32
1.3. Kinh nghi m qu c t v t ch c ki m soát ngân sách trong các ñơn v
quân ñ i
42
1.3.1. Khái quát chung v ki m soát ngân sách qu c phòng m t s qu c
gia
42
1.3.2. M t s bài h c kinh nghi m ñ i v i t ch c ki m soát n i b trong
các ñơn v d toán tr c thu c B Qu c phòng Vi t Nam
51
K t lu n Chương 1 53
Chương 2: TH C TR NG T CH C H TH NG KI M SOÁT N I B
TRONG CÁC ðƠN V D TOÁN TR C THU C B QU C PHÒNG
VI T NAM
55
2.1. ð c ñi m ñơn v d toán tr c thu c B Qu c phòng Vi t Nam v i ch n m u
nghiên c u
55
5. iv
2.2. T ch c h th ng ki m soát n i b trong các ñơn v d toán tr c thu c B
Qu c phòng
58
2.2.1. Môi trư ng ki m soát 58
2.2.2. H th ng th ng tin k toán 88
2.2.3. Th t c ki m soát 94
2.3. ðánh giá chung h th ng ki m soát n i b trong qu n lý tài chính các ñơn
v d toán tr c thu c B Qu c phòng
115
2.3.1. Ưu ñi m trong t ch c h th ng ki m soát n i b các ñơn v d
toán tr c thu c B Qu c phòng
115
2.3.2. M t s h n ch và nguyên nhân h n ch c a t ch c h th ng ki m
soát n i b trong các ñơn v d toán tr c thu c B Qu c phòng
119
K t lu n Chương 2 130
Chương 3. PHƯƠNG HƯ NG VÀ GI I PHÁP HOÀN THI N T CH C
H TH NG KI M SOÁT N I B TRONG CÁC ðƠN V D TOÁN
TR C THU C B QU C PHÒNG
131
3.1. S c n thi t và phương hư ng hoàn thi n t ch c h th ng ki m soát n i b
trong các ñơn v d toán tr c thu c B Qu c phòng
131
3.1.1. S c n thi t hoàn thi n t ch c h th ng ki m soát n i b trong các
ñơn v d toán tr c thu c B Qu c phòng
131
3.1.2. Phương hư ng hoàn thi n t ch c h th ng ki m soát n i b trong các
ñơn v d toán tr c thu c B Qu c phòng
132
3.2. Gi i pháp hoàn thi n t ch c h th ng ki m soát n i b trong các ñơn v d
toán tr c thu c B Qu c phòng
133
3.2.1. Xác ñ nh mô hình t ch c h th ng ki m soát n i b trong các ñơn v
d toán tr c thu c B Qu c phòng
133
3.2.2. T o d ng môi trư ng ki m soát v ng m nh 135
3.2.3. Hoàn thi n t ch c h th ng thông tin k toán 150
3.2.4. Hoàn thi n th t c ki m soát 161
3.2.5. Nâng cao ch t lư ng công tác ki m tra tài chính ñ i v i các ñơn v
tr c thu c
166
3.3. M t s ki n ngh th c hi n gi i pháp 167
3.3.1. Ki n ngh v i Ki m toán Nhà nư c 167
6. v
3.3.2. Ki n ngh v i Qu c h i 168
3.3.3. Ki n ngh v i B Qu c phòng 169
3.3.4. Ki n ngh v i C c Tài chính 171
K t lu n Chương 3 172
K T LU N 174
DANH M C TÀI LI U THAM KH O X
Ph l c I: Danh sách ñơn v tr c thu c BQP và cơ c u các ñơn v ñư c ñi u tra Xvii
Ph l c II: Câu h i ñi u tra và t ng h p k t qu ñi u tra Xix
Ph l c III: H th ng ch ng t k toán xxxvi
Ph l c IV: H th ng tài kho n k toán xxxviii
Ph l c V: H th ng s k toán xxxxi
Ph l c VI: H th ng báo cáo k toán xxxixii
7. vi
DANH M C CH VI T T T
Ch vi t t t Vi t ñ y ñ
I. Ti ng vi t
BHXH B o hi m xã h i
BHYT B o hi m y t
BQP B Qu c phòng
CNVQP Công nhân viên qu c phòng
CS Chi n sĩ
HSQ H sĩ quan
KSNB Ki m soát n i b
KTNB Ki m toán n i b
NSðB Ng n sách ñ m b o
NSNN Ngân sách nhà nư c
NSQP Ngân sách Qu c phòng
NSSD Ngân sách s d ng
QNCN Quân nhân chuyên nghi p
TQTNS T ng quy t toán ngân sách
TBKT Trang b k thu t
TSCð Tài s n c ñ nh
VK Vũ khí
XDCB Xây d ng cơ b n
II. Ti ng Anh
AICPA Hi p h i K toán viên công ch ng Hoa Kỳ
AAA H i K toán Hoa Kỳ
ASB Auditing Standard Board
IIA Hi p h i Ki m toán viên n i b
COBIT Control Objective For Information and Related Technology
COSO Committed Of Sponsoring Organization
IMA Hi p h i K toán viên qu n tr
INTOSAI T ch c qu c t các cơ quan ki m toán t i cao
ERM Enterprise Risk Management Framework
GAO Cơ quan Ki m toán Nhà nư c Hoa Kỳ
8. vii
DANH M C SƠ ð
S sơ ñ Tên sơ ñ Trang
Sơ ñ 1.1 Cơ c u ki m soát n i b theo COSO 16
Sơ ñ 1.2 Cơ c u h th ng ki m soát n i b theo IFAC 24
Sơ ñ 1.3 ðơn v d toán tr c thu c b qu c phòng trong cơ c u t ch c
quân ñ i
30
Sơ ñ 2.1 ðơn v d toán tr c thu c B Qu c phòng trong cơ c u t
ch c quân ñ i Vi t Nam
64
Sơ ñ 2.2 Mô hinh t ch c kh i cơ quan B Qu c phòng 65
Sơ ñ 2.3 Mô hinh t ch c c a quân khu 66
Sơ ñ 2.4 Mô hình t ch c b máy c a quân ñoàn, quân binh ch ng 67
Sơ ñ 2.5 H th ng cơ quan tài chính c a các ñơn v d toán tr c thu c
BQP
68
Sơ ñ 2.6 Cơ c u t ch c c a Phòng Tài chính các ñơn v 69
Sơ ñ 2.7 Trình t l p d toán ngân sách năm 74
Sơ ñ 2.8 Trình t h ch toán k toán theo Hình th c Nh t ký S cái
(Các ñơn v ghi th công)
92
Sơ ñ 2.9 Trình t h ch toán k toán theo Hình th c Nh t ký S cái
(Các ñơn v s d ng Ph n m m k toán)
92
Sơ ñ 2.10 N i dung ki m soát trên các y u t c a h th ng KSNB các
ñơn v d toán tr c thu c BQP (th c tr ng)
115
Sơ ñ 3.1 Mô hình t ch c h th ng KSNB ñơn v d toán tr c thu c
BQP (ñ xu t)
134
9. viii
DANH M C B NG BI U
S b ng Tên b ng Trang
B ng 2.1 T ng h p k t qu ñi u tra v ñ c thù qu n lý 58
B ng 2.2 K t qu ñi u tra v cơ c u t ch c 61
B ng 2.3 K t qu ñi u tra v chính sách nhân s 70
B ng 2.4 K t qu ñi u tra v công tác k ho ch c a các ñơn v d toán
tr c thu c BQP
72
B ng 2.5 H th ng k ho ch tài chính c a ñơn v d toán tr c thu c
BQP theo quy ñ nh hi n hành
73
B ng 2.6 K t qu ñi u tra v t ch c b máy ki m soát 79
B ng 2.7 K t qu ñi u tra v tác ñ ng môi trư ng ki m soát bên ngoài 82
B ng 2.8 K t qu ñi u tra v h th ng k toán các ñơn v d toán tr c
thu c BQP
89
B ng 2.9 K t qu ñi u tra v th t c ki m soát các ñơn v d toán tr c
thu c BQP
94
B ng 2.10 Khái quát th c hi n t ch c ki m soát trong các ñơn v d
toán tr c thu c BQP
114
10. 1
M ð U
1. Tính c p thi t c a ð tài
Ki m soát n i b (KSNB) là ho t ñ ng t ki m soát trong t ng ñơn v . Vì v y,
KSNB luôn là m t phương sách h u hi u trong qu n lý t ng ñơn v , ñ c bi t v i nh ng
ñơn v có quy mô l n và KSNB ñã tr thành m t h th ng. B Qu c phòng (BQP) hàng
năm ñư c giao qu n lý, s d ng m t kh i lư ng l n tài s n và kinh phí ñ th c hi n
nhi m v b o v T qu c. Vi c qu n lý, s d ng có hi u qu các ngu n l c v t ch t và
kinh phí ñư c Nhà nư c giao vào m c ñích quân s có ý nghĩa to l n c v kinh t và
chính tr . Vì v y, c p u ñ ng, ngư i ch huy các c p ph i tăng cư ng qu n lý tài chính
b ng nhi u ch trương, bi n pháp c th . Trong các bi n pháp ñó, t ch c h th ng
KSNB là m t n i dung quan tr ng.
ð i v i BQP công tác qu n lý, s d ng tài s n và kinh phí di n ra tr c ti p t các
ñơn v tr c thu c BQP tr xu ng như: các quân khu, quân ñoàn, quân binh ch ng, h c
vi n nhà trư ng, t ng c c và các ñơn v c p dư i. M t khác, ho t ñ ng quân s mang tính
ñ c thù, trong môi trư ng kh c nghi t d n ñ n tính ch t chi tiêu ngân sách qu c phòng
(NSQP) ph c t p, vi c qu n lý các kho n chi này g p nhi u khó khăn. Lãnh ñ o, ch huy
và cán b nghi p v trong các ñơn v d toán tr c thu c BQP thư ng d a trên các quy
ñ nh c a pháp lu t, kinh nghi m cá nhân ñ gi i quy t công vi c hơn là m t cái nhìn t ng
quát, khoa h c v h th ng KSNB. R t ít các ñơn v có ñư c chính sách và th t c KSNB
riêng, phù h p v i th c ti n ñơn v và th c s hi u l c ñ th c hi n công tác qu n lý tài
chính m t cách h u hi u. Vi c thi u m t k năng phân tích v m i m t t m c tiêu, r i ro
ñ n các ho t ñ ng ki m soát s d n ñ n lãng phí ngu n l c vào nh ng th t c ki m soát
không c n thi t, trong khi l i b sót nh ng r i ro quan tr ng. Vì v y, hoàn thi n h
th ng KSNB trong nh ng ñơn v này là v n ñ h t s c c p bách.
M t khác, qu n lý tài chính các ñơn v d toán trong quân ñ i có nhi u ñi m
tương ñ ng, t ch c h th ng KSNB hoàn ch nh s là bi n pháp h u hi u ñ nâng cao
hi u qu công tác qu n lý tài chính t i t t c các ñơn v . Ngoài ra, ñ i v i nư c ta khái
ni m v h th ng KSNB trong ñơn v hành chính s nghi p còn r t m i m , nghiên c u
này s là cơ s ñ t ch c h th ng KSNB trong các ñơn v có s d ng ngân sách nhà
nư c (NSNN). Xu t phát t nh ng lý do trên, Tác gi ñã ch n ð tài “ T ch c h th ng
ki m soát n i b trong các ñơn v d toán tr c thu c B Qu c phòng” làm ñ tài cho
Lu n án ti n sĩ kinh t .
11. 2
ð tài không nh ng có tính c p thi t trư c m t ñ i v i các ñơn v d toán tr c
thu c BQP mà còn có ý nghĩa cơ b n lâu dài trong vi c xây d ng h th ng KSNB cho
các ñơn v khác trong BQP, góp ph n nâng cao hi u qu qu n lý tài chính trong lĩnh v c
qu c phòng – an ninh.
2. T ng quan tình hình nghiên c u
Cùng v i s phát tri n c a th c ti n qu n lý, lý lu n v KSNB ñã ñư c hình thành,
phát tri n và ñư c nhi u nhà khoa h c trên th gi i quan tâm. Có th khái quát l ch s
hình thành h th ng KSNB qua các giai ño n sau:
Giai ño n 1992 tr v trư c: Năm 1929, trong công b c a C c D tr Liên bang
Hoa kỳ, l n ñ u tiên ñưa ra khái ni m v KSNB và chính th c công nh n vai trò c a h
th ng KSNB trong doanh nghi p. Khái ni m KSNB lúc này ñư c s d ng trong các tài
li u ki m toán và ch ñư c hi u m t các ñơn gi n như là m t bi n pháp góp ph n: b o v
ti n không b gian l n; b o v tài s n không b m t mát; ghi chép k toán chính xác; tuân
th chính sách, lu t pháp và nâng cao hi u qu ho t ñ ng c a doanh nghi p... ñ ng th i
ñưa ra cách th c ñ tìm hi u h th ng KSNB trong các cu c ki m toán; ð n năm 1970,
KSNB ñư c quan tâm ñ c bi t trong lĩnh v c thi t k h th ng k toán và ki m toán
hư ng t i vi c hoàn thi n h th ng KSNB và ñ v n d ng trong các cu c ki m toán. Năm
1977, sau v bê b i v i các kho n thanh toán b t h p pháp cho chính ph nư c ngoài,
Qu c h i M ñã thông qua ði u lu t hành vi h i l nư c ngoài trong ñó l n ñ u tiên
khái ni m v h th ng KSNB xu t hi n trong m t văn b n pháp lu t; ð n th p niên 80
(1980-1988), v i s s p ñ hàng lo t các công ty c ph n t i M , các nhà l p pháp bu c
ph i quan tâm ñ n KSNB và ban hành nhi u quy ñ nh hư ng d n như: U ban Qu c gia
v Phòng ch ng gian l n báo cáo tài chính - 1985, ñưa ra hàng lo t các quy t c v ñ o
ñ c, ki m soát, và làm rõ ch c năng c a KSNB; Năm 1988: U ban Chu n m c Ki m
toán M (ASB) ban hành B n ði u ch nh Chu n m c Ki m toán v KSNB: Các nghiên
c u t p trung làm rõ ñ nh nghĩa v h th ng KSNB, U ban Ch ng khoán M ban hành
các nguyên t c v báo cáo trách nhi m và ñánh giá hi u qu c a KSNB...... Nh ng quy
ñ nh này ñ u hư ng ñ n m c tiêu phát tri n vai trò c a KSNB trong t ch c theo nhi u
phương di n. Tuy nhiên, trong các văn b n trên có nhi u ñi m không ñ ng nh t, d n ñ n
yêu c u ph i hình thành m t h th ng lý lu n khoa h c v KSNB. T ñó nhi u sách
chuyên kh o và sau ñó là giáo trình v KSNB ñư c n hành ph c v ñào t o sau ñ i h c
và c b c ñ i h c trư c h t M và sau ñó nhi u nư c phát tri n khác.
12. 3
ð n năm 1992, các công ty M phát tri n và c nh tranh gay g t, phát sinh nhi u
r i ro, kèm theo ñó là tình tr ng gian l n, vi ph m pháp lu t gây thi t h i l n cho n n
kinh t . Vì v y, nhi u u ban ra ñ i ñ tìm cách h tr phòng ng a và ngăn ch n các r i
ro, h tr phát tri n kinh t . U ban COSO là m t u ban g m nhi u t ch c ngh nghi p
nh m h tr cho Treadway Commission như: Hi p h i K toán viên công ch ng Hoa Kỳ
(AICPA), H i K toán Hoa Kỳ (AAA), Hi p h i Các nhà qu n tr tài chính (FEI), Hi p
h i Ki m toán viên n i b (IIA) và Hi p h i K toán viên qu n tr (IMA) ñã ñưa ra khuôn
m u chung cho KSNB. ðây là h th ng chu n m c chung làm n n t ng cho h th ng
KSNB hi n ñ i sau này. ð c bi t trong Báo cáo c a COSO g m 4 ph n v i n i dung ñ y
ñ t yêu c u lý lu n c n có ñ n hư ng d n cách th c t ch c th c hi n. C th :
Ph n 1: Khái quát v KSNB ñ cung c p thông tin cho các nhà qu n lý các c p;
Ph n 2: Khuôn kh chung c a KSNB bao g m: ñ nh nghĩa v KSNB, các b ph n
c u thành c a KSNB, các tiêu chí ñ ñánh giá h th ng KSNB;
Ph n 3: Báo cáo cho bên ngoài, Ph n này là tài li u b sung ñ hư ng d n các t
ch c cách th c báo cáo cho các ñ i tư ng bên ngoài v h th ng KSNB cho m c tiêu báo
cáo thông tin tài chính;
Ph n 4: Các công c ñánh giá KSNB ñưa ra công c hư ng d n, g i ý thi t th c
cho vi c ñánh giá h th ng KSNB.
Như v y, Báo cáo COSO là tài li u t o l p n n t ng cho KSNB giúp nâng cao ch t
lư ng, hi u qu công tác qu n tr và ho t ñ ng ki m soát;
Sau Báo cáo COSO, ñã có hàng lo t nghiên c u ti p theo v n i dung h th ng
KSNB trên nhi u lĩnh v c. C th :
Trư c h t, SAS 78_1995 và SAS_2004 Chu n m c Ki m toán Hoa Kỳ chuy n
sang s d ng Báo cáo COSO làm cơ s ñánh giá h th ng KSNB trong ki m toán ñ c l p
v ki m toán báo cáo tài chính và nh hư ng c a công ngh thông tin ñ n vi c xem xét
KSNB trong ki m toán báo cáo tài chính;
Ti p ñó, năm 1996, ISACA ban hành COBIT là h th ng KSNB phát hi n, ho ch
ñ nh, t ch c mua và tri n khai, phân ph i và h tr , giám sát;
Ti p n a, năm 1998, Báo cáo c a U ban Basel v v n d ng KSNB c a COSO
vào h th ng ngân hàng và các t ch c tín d ng;
G n ñây, năm 2001, ERM là H th ng ñánh giá r i ro doanh nghi p ph c v cho
công tác qu n tr ñư c ñ nh nghĩa bao g m 8 nhân t c u thành: Môi trư ng n i b , thi t
13. 4
l p m c tiêu, nh n di n s ki n, ñánh giá r i ro, ñ i phó r i ro, các ho t ñ ng ki m soát,
thông tin truy n thông và giám sát.
ð i v i các nư c kinh t phát tri n, KSNB cũng ñư c quan tâm nhi u trong khu
v c công: Hư ng d n ñánh giá h th ng KSNB c a T ch c Qu c t Các cơ quan ki m
toán t i cao (INTOSAI) ñư c ban hành năm 1992 và c p nh t năm 2001 ñã ñưa ra các
quan ñi m và hư ng d n v KSNB trong các ñơn v thu c khu v c công. T i M , Chu n
m c KSNB trong Chính quy n Liên bang ñư c Cơ quan Ki m toán Nhà nư c Hoa Kỳ
(GAO) ban hành năm 1999 v i nh ng ñi m chính sau:
Th nh t: Xác ñ nh ñánh giá h th ng KSNB là m t quy trình không th thi u
trong t ch c nh m ñ t ñư c các m c tiêu v hi u l c qu n lý, hi u qu c a các ho t
ñ ng, bao g m c vi c b o v các ngu n l c không b th t thoát, hư h ng ho c s d ng
sai m c ñích; ð m b o s tin c y c a báo cáo tài chính; tuân th pháp lu t và các quy
ñ nh;
Th hai: Xác ñ nh ñánh giá h th ng KSNB qua năm y u t : Môi trư ng ki m
soát, (bao g m vi c t o l p m t cơ c u và k cương trong toàn b ho t ñ ng c a ñơn v );
ðánh giá r i ro, (liên quan ñ n vi c nh n bi t, phân tích và l a ch n nh ng gi i pháp ñ i
phó v i các s ki n b t l i cho ñơn v trong vi c th c hi n các m c tiêu); Các ho t ñ ng
ki m soát, (bao g m các phương th c c n thi t ñ ki m soát như xét duy t, phân quy n,
ki m tra, phân tích, rà soát trong t ng ho t ñ ng c th c a ñơn v ); Thông tin và truy n
thông (liên quan ñ n vi c t o l p m t h th ng thông tin và truy n ñ t thông tin h u hi u
trong toàn t ch c, ph c v cho vi c th c hi n t t c các m c tiêu KSNB. Trong ñi u
ki n tin h c hoá, h th ng thông tin còn bao g m c vi c nh n th c, phát tri n và duy trì
h th ng công ngh thông tin phù h p v i ñơn v ); giám sát (bao g m các ho t ñ ng ki m
tra và ñánh giá thư ng xuyên, ñ nh kỳ nh m không ng ng c i thi n KSNB, k c vi c
hình thành và duy trì công tác ki m toán n i b (KTNB);
Như v y, so v i Báo cáo COSO 1992, các chu n m c liên quan ñ n KSNB trong
khu v c công t p trung hơn vào ch c năng cùng nh ng ñ c ñi m c a ñơn v nhà nư c,
các quy ñ nh có tính chu n t c hơn là ch mang tính hư ng d n.
Có th th y, các nghiên c u ñ u t p trung làm rõ khái ni m v KSNB, các b ph n
c u thành h th ng KSNB, nh ng h n ch v n có c a h th ng KSNB, xác ñ nh m c tiêu
c a KSNB, nh ng nhân t nh hư ng ñ n vi c thi t k , v n hành h th ng KSNB,
phương pháp tìm hi u, ñánh giá h th ng KSNB c a ki m toán viên.
14. 5
Vi t Nam, s ra ñ i và phát tri n lý lu n v h th ng KSNB g n li n v i s ra
ñ i và phát tri n c a ho t ñ ng ki m toán và nhu c u qu n tr c a các doanh nghi p l n:
Vào nh ng năm 1980, khi Nhà nư c t ng bư c chuy n n n kinh t bao c p sang n n kinh
t th trư ng theo ñ nh hư ng XHCN, ñ c bi t là khi xu t hi n các nhà ñ u tư nư c ngoài
cùng hình th c công ty c ph n v i quy n qu n lý tài s n tách r i quy n s h u tài s n,
nhu c u minh b ch thông tin c a các nhà qu n lý, các nhà ñ u tư, nhu c u ñư c cung c p
thông tin tin c y v báo cáo tài chính ñòi h i ph i có h th ng KSNB. Ti p ñó, s ra ñ i
các công ty ki m toán và Cơ quan Ki m toán Nhà nư c d n ñ n yêu c u ñánh giá h
th ng KSNB c a các doanh nghi p. Th c t ñó cũng ñòi h i ph i có m t n n t ng lý
thuy t căn b n v KSNB. Trư c tình hình ñó nh ng cu n giáo trình v lý thuy t ki m
toán và ki m toán tài chính và ki m toán ho t ñ ng, v ki m soát qu n lý... l n lư t ra ñ i
t nh ng năm ñ u th p niên 90. N i dung c a các tài li u này t p trung vào: ñ nh nghĩa
v h th ng KSNB; các y u t c u thành h th ng KSNB; vai trò và trách nhi m c a các
ñ i tư ng có liên quan ñ n KSNB; nh ng h n ch ti m tàng c a h th ng KSNB và gi i
thi u trình t nghiên c u, phương pháp ñánh giá h th ng KSNB.
V các văn b n pháp lý: tháng1/1994, Chính ph ban hành Quy ch Ki m toán
ñ c l p; Tháng 7/1994 thành l p Cơ quan Ki m toán Nhà nư c; Tháng 10/1994, B Tài
chính ban hành Quy ch KTNB áp d ng cho các doanh nghi p nhà nư c; T tháng
9/1999, B Tài chính ban hành các chu n m c ki m toán Vi t Nam (VSA); Năm 1998,
Th ng ñ c Ngân hàng Nhà nư c Vi t Nam ban hành Quy t ñ nh 03/1998/Qð-NHNN
ngày 3/1/1998 v Quy ch Ki m tra, KTNB c a các t ch c tín d ng Vi t Nam; Năm
2004 B Tài chính có Quy t ñ nh 67/2004/Qð-BTC ngày 13 tháng 8 năm 2004 v vi c
ban hành “Quy ch v t ki m tra tài chính, k toán t i các cơ quan, ñơn v có s s ng
kinh phí, Ngân sách nhà nư c” ñây là văn b n duy nh t có tính ch t b t bu c v vi c t
ki m tra tài chính, k toán ñ i v i các cơ quan ñơn v có s d ng kinh phí, Ngân sách nhà
nư c. Có th coi Quy t ñ nh này là cơ s pháp lý ñ u tiên quy ñ nh v KSNB trong các
ñơn v th hư ng ngân sách. Tuy nhiên, Quy t ñ nh m i ch ñ c p ñ n quy ñ nh có tính
ch t b t bu c chung, chưa mang tính hư ng d n c th , ñ y ñ v t ch c h th ng
KSNB.
Ti p ñó, Lu t Ki m toán nhà nư c 2005 quy ñ nh trách nhi m c a các cơ quan, t
ch c qu n lý s d ng ngân sách, ti n và tài s n nhà nư c trong vi c ñ m b o tính chính
xác, trung th c c a báo cáo tài chính, bao g m c vi c xây d ng và duy trì ho t ñ ng c a
15. 6
h th ng KSNB;
Do t m quan tr ng c a KSNB trong khu v c công ñ i v i ho t ñ ng ki m toán
nhà nư c, Cơ quan Ki m toán Nhà nư c ñư c giao nhi m v ban hành các chu n m c
này. Tuy nhiên, cho ñ n nay chưa có m t văn b n chính th c hư ng d n hay quy ñ nh c
th v t ch c h th ng KSNB trong các ñơn v hành chính s nghi p.
M t s ñ tài nghiên c u c p b v h th ng KSNB ch y u c a các t ch c
chuyên ngành ho c các lĩnh v c c th . M t s lu n văn th c s cũng nghiên c u v h
th ng KSNB như: “T ch c h th ng Ki m soát n i b t i Công ty trách nhi m h u h n
Prime Group” c a cao h c viên ðinh Th Liên; “Hoàn thi n h th ng ki m soát n i b
c a Trung tâm Bưu chính- Công ty ñi n t Vi n thông Quân ñ i Viettel” c a cao h c
viên Nguy n th M ; “ Hoàn thi n h th ng ki m toán n i b t i T ng công ty D u khí
Vi t Nam” c a cao h c viên Hà th Thanh Huy n; Hoàn thi n h th ng ki m soát n i b
t i T ng công ty Bay d ch v Vi t Nam; c a cao h c viên ðào Th Tuy t Nhung, “ Hoàn
thi n h th ng ki m soát n i b c a t ch c phi chính ph CARE qu c t t i Vi t Nam
c a cao h c viên Lê Th H ng Khanh; “Hoàn thi n t ch c ki m toán n i b t i Ngân
hàng thương m i c ph n Á Châu” c a cao h c viên Mai Th Vân.... K t qu nghiên c u
c a các lu n văn trên ñ u h th ng hoá ñư c các nguyên lý chung v h th ng KSNB,
chưa có tác gi nào b sung lý lu n m i v h th ng KSNB, ñ c bi t là phân tích m i
quan h gi a các nhân t tác ñ ng ñ n vi c thi t k , v n hành h th ng KSNB. Ph n
riêng c a các lu n văn là quá trình phân tích và ñánh giá th c tr ng h th ng KSNB c a
t ng ñơn v c th ñ ñưa ra các gi i pháp, ki n ngh nh m hoàn thi n h th ng KSNB.
Trong Lu n văn th c sĩ c a mình, b n thân Tác gi cũng nghiên c u ð tài “Hoàn thiên
h th ng KSNB v i vi c tăng cư ng qu n lý tài chính trong Quân ch ng Phòng không-
Không quân”, m i ch gi i h n trong n i dung c th là hoàn thi n nh ng khâu y u, m t
y u c a h th ng KSNB.
Trong th c ti n qu n lý, xây d ng và ñánh giá h th ng KSNB ñã ñư c Liên ñoàn
K toán qu c t (IFAC) chu n hoá thành các hư ng d n có tính ñ nh hư ng. Tuy nhiên,
các hư ng d n ñó ch y u hư ng ñ n h th ng KSNB trong doanh nghiêp. Trong khi ñó,
qu n lý NSNN, ñ c bi t là qu n lý ngân sách chi cho qu c phòng- an ninh m t cách có
hi u l c và hi u qu trong ñi u ki n h i nh p ñang ñ t ra nh ng v n ñ c p thi t. V n ñ
này ñã ñư c m t s nư c nghiên c u như nh ng ñ án riêng, ñi n hình như Ca-na-ña,
Hoa Kỳ, C ng hoà Liên bang ð c. Tuy nhiên, không th có m t mô hình h th ng
16. 7
KSNB h u hi u chung cho t t c các lo i hình ñơn v , m i qu c gia có ñ c ñi m nhi m
v , t ch c biên ch , các chính sách tác ñ ng, tính ch t chu trình nghi p v khác nhau….
Do ñó, vi c nghiên c u t ch c h th ng KSNB riêng cho t ng lo i hình ñơn v là h t s c
c n thi t.
Các ñơn v d toán tr c thu c BQP cũng là ñơn v th hư ng NSNN nhưng mang
tính ñ c thù trong lĩnh v c qu c phòng. ð c thù c a các ho t ñ ng này là tính ch t m nh
l nh, tính ch t cơ m t, quy t li t, cơ ñ ng cao, tính ñ c trưng c a cơ c u t ch c, môi
trư ng ho t ñ ng ñ c bi t (có lúc trong th i bình, có lúc trong th i chi n, …) nh hư ng
và chi ph i m t cách tr c ti p, toàn di n m i ho t ñ ng tài chính quân ñ i. Ho t ñ ng tài
chính quân ñ i ph i l y vi c ph c v nhi m v quân s là m c tiêu hàng ñ u song không
ph i chi tiêu v i b t c giá nào. T ch c ki m soát ho t ñ ng này ph i phù h p v i yêu
c u ho t ñ ng quân s , ñ t ñư c hi u qu toàn di n và thích ng v i các tình hu ng, các
tr ng thái s n sàng chi n ñ u và chi n ñ u, ñ ng th i cũng ph i ñáp ng yêu c u qu n lý
tài chính c a Nhà nư c, ñ m b o ch t ch , tuân th ñúng pháp lu t.
3. M c ñích và ph m vi nghiên c u c a Lu n án
M c ñích nghiên c u c a Lu n án: Trên cơ s h th ng hoá và phát tri n các
v n ñ lý lu n chung v KSNB g n v i ki m soát tài chính trong các ñơn v d toán quân
ñ i và k t qu nghiên c u th c tr ng t ch c h th ng KSNB trong các ñơn v d toán
tr c thu c BQP, Lu n án ñ xu t phương hư ng và gi i pháp hoàn thi n t ch c h th ng
KSNB phù h p v i ñ c thù c a các ñơn v d toán tr c thu c BQP nh m m c ñích tăng
cư ng qu n lý tài chính trong lĩnh v c qu c phòng – an ninh;
Ph m vi nghiên c u c a Lu n án ñư c gi i h n t ch c h th ng KSNB trong
các ñơn v d toán tr c thu c BQP.
4. ð i tư ng và phương pháp nghiên c u c a Lu n án
ð i tư ng nghiên c u c a Lu n án là t ch c h th ng KSNB trong các ñơn v
d toán tr c thu c BQP;
Phương pháp nghiên c u c a Lu n án là d a trên cơ s phương pháp lu n duy
v t bi n ch ng và duy v t l ch s . Xu t phát t tính ng d ng th c ti n c a Lu n án và
nghiên c u ho t ñ ng c th là t ch c h th ng KSNB trong các ñơn v d toán tr c
thu c BQP, Lu n án ch y u s d ng phương pháp khái quát hoá, t ng h p và phân tích
nh ng nguyên lý cơ b n v h th ng KSNB qua các giáo trình, tài li u, công trình m t s
tác gi g n v i ho t ñ ng quân s ñ th y ñư c nh hư ng c a ñ c thù ho t ñ ng qu c
17. 8
phòng t i t ch c h th ng KSNB cùng m i liên h gi a các y u t trong h th ng t ñó
ñưa ra nh ng nh n ñ nh, ñánh giá.
Lu n án còn s d ng các phương pháp ñi u tra, th ng kê, phân tích và so sánh ñ
ñưa ra các nh n ñ nh, ñánh giá c th v th c tr ng t ch c h th ng KSNB trong các ñơn
v , trên cơ s ñó ñưa ra các ki n ngh c th v hoàn thi n t ch c h th ng KSNB trong
các ñơn v d toán tr c thu c BQP. Lu n án cũng s d ng k t qu phân tích v t ch c
ki m soát NSQP m t s qu c gia trên th gi i ñ t ng k t kinh nghi m và bài h c có
th v n d ng trong ñi u ki n Vi t Nam. Ngoài ra Lu n án còn s d ng các phương pháp
trình bày khác nhau như sơ ñ , b ng bi u và phương pháp di n gi i, quy n p ñ mô t
th c tr ng cũng như ñ xu t mô hình t ch c h th ng KSNB trong các ñơn v d toán
tr c thu c BQP;
S li u, tình hình trong Lu n án ñư c khai thác t nhi u ngu n khác nhau bao
g m: t k t qu ñánh giá h th ng KSNB c a các ñơn v d toán tr c thu c BQP ñư c
ki m toán trong các K ho ch ki m toán c a Ki m toán Nhà nư c; t các báo cáo ñánh
giá công tác tài chính hàng năm c a C c Tài chính và các tài li u tham kh o; t k t qu
ñi u tra do Tác gi ti n hành. Phương pháp ñi u tra ñư c s d ng k t h p gi a ñi u tra
tr c ti p và ñi u tra gián ti p b ng h th ng các câu h i ph ng v n sâu (câu h i m ) và
các câu h i ñóng (Ph l c II). Trong quá trình ñi u tra Tác gi tr c ti p ph ng v n nh ng
ngư i có trách nhi m và có nhi u năm trong ngh ñ ng th i tr c ti p quan sát các ho t
ñ ng ki m soát t i m t s phòng (ban) tài chính, xem xét tr c ti p các d u hi u ki m soát
ñ l i trên m t s s sách, ch ng t , tài li u k toán.
5. Nh ng ñóng góp c a Lu n án
Lu n án có nh ng ñóng góp c lý lu n l n th c ti n. C th :
Th nh t, v m t h c thu t, lý lu n: T lý lu n cơ b n v h th ng ki m soát n i
b (KSNB) và ñ c thù c a qu n lý tài chính trong lĩnh v c qu c phòng, lu n án ñã ñ
xu t mô hình t ch c h th ng KSNB áp d ng trong các ñơn v d toán tr c thu c B
Qu c phòng (BQP), trong ñó kh ng ñ nh: (1)M c tiêu ki m soát ưu tiên ñ m b o hi u
năng c a qu n lý thay cho hi u qu kinh doanh; ho t ñ ng ki m soát t p trung trên vi c
xem xét tính tuân th hơn ñánh giá hi u qu c a v n, c a lao ñ ng, c a tài nguyên; (2) Là
ñơn v d toán c p trung gian nên trong mô hình KSNB v a có ki m soát tr c ti p v a có
ki m soát gián ti p; các chính sách, th t c ki m soát ñư c thi t k không ch ñ v n
hành b n thân ñơn v mà còn quy ñ nh cho c p dư i th c hi n; trong mô hình không có
18. 9
u ban ki m soát; (3) Quy trình, th t c ki m soát ñòi h i tính linh ho t nh m thích ng
v i các tình hu ng, các tr ng thái s n sàng chi n ñ u trong th i bình, linh ho t khi
chuy n sang th i chi n.
Th hai, nh ng k t lu n và ñ xu t m i rút ra t k t qu nghiên c u: (1) Lu n
án kh ng ñ nh trong các ñơn v d toán tr c thu c BQP Vi t Nam t n t i các d u hi u cơ
b n c a h th ng KSNB v i ba b ph n c u thành là môi trư ng ki m soát, h th ng
thông tin và th t c ki m soát, nhưng chưa ñư c t ch c ñ y ñ và ch t ch do thi u cơ
s pháp lý và năng l c th c hi n liên quan ñ n qu n lý tài chính phù h p v i ñ c thù ho t
ñ ng qu c phòng, (2) T nghiên c u ho t ñ ng ki m soát ngân sách qu c phòng (NSQP)
m t s qu c gia, Lu n án rút ra c n có l trình xây d ng h th ng KSNB trong các ñơn
v quân ñ i Vi t Nam, trong ñó bao g m các bư c hình thành văn b n pháp quy t o cơ s
pháp lý; ñ i m i phương th c ki m soát NSQP theo hư ng ki m soát theo kh i lư ng s n
ph m ñ u ra; ki m soát thông qua h th ng tiêu chu n, ñ nh m c chi tiêu qu c phòng;
chuyên nghi p hoá các cơ quan ñ m b o; thi t l p m ng truy n s li u trong n i b . (3)
Lu n án ñ xu t gi i pháp c th ñ hoàn thi n t ch c h th ng KSNB trong các ñơn v
d toán tr c thu c BQP g m 5 nhóm: (a)ðưa ra mô hình t ch c h th ng KSNB thích
h p v i nh ng ñơn v d toán c p II; (b)T o d ng môi trư ng ki m soát thu n l i b ng
cách g n trách nhi m c a lãnh ñ o các ñơn v trong t ch c h th ng KSNB, ñ ng th i
xây d ng chính sách tài chính v i các ñ nh m c, tiêu chu n ch ñ phù h p v i th c t
c a các ñơn v và th c hi n ñúng ch ñ công khai tài chính; (c) Nghiên c u áp d ng
hình th c k toán Nh n ký chung, hình thành k toán qu n tr , m r ng ng d ng công
ngh thông tin vào công tác tài chính k toán; (d) Xây d ng và th ch hóa công tác ki m
tra tài chính n i b , bao quát các khâu l p, phân b , c p phát và quy t toán ngân sách,
ñ m b o tách b ch ba ch c năng th c hi n nghi p v , ghi s và b o qu n tài s n.
6. K t c u c a Lu n án
Ngoài các ph n M ñ u và K t lu n, Lu n án g m 3 chương:
Chương 1: Nh ng v n ñ lý lu n cơ b n v t ch c h th ng ki m soát n i b
trong các ñơn v d toán tr c thu c b qu c phòng;
Chương 2: Th c tr ng t ch c h th ng ki m soát n i b trong các ñơn v d toán
tr c thu c B Qu c phòng Vi t Nam;
Chương 3: Phương hư ng và gi i pháp hoàn thi n t ch c h th ng ki m soát n i
b trong các ñơn v d toán tr c thu c B Qu c phòng.
19. 10
Chương 1
NH NG V N ðÊ LÝ LU N CƠ B N V T CH C H TH NG KI M SOÁT
N I B TRONG CÁC ðƠN V D TOÁN TR C THU C B QU C PHÒNG
1.1. Lý lu n chung v t ch c h th ng ki m soát n i b
1.1.1. Ki m tra, ki m soát trong qu n lý
Ho t ñ ng c a m i t ch c trong các lĩnh v c ñ i s ng xã h i ñ u c n ph i qu n
lý. Qu n lý là m t quá trình ñ nh hư ng và t ch c th c hi n theo hư ng ñã ñ nh trên cơ
s nh ng ngu n l c ñã xác ñ nh nh m ñ t hi u qu cao nh t. Qu n lý bao g m các ch c
năng cơ b n : Xác ñ nh m c tiêu và l p k ho ch ; t ch c, l a ch n và b trí cán b ;
ph i h p ; ki m tra, ki m soát. Trong các ch c năng ñó, ki m tra ki m soát ñư c th c
hi n ngay t khi xác ñ nh m c tiêu và l p k ho ch, cho ñ n khi m c tiêu ñ t ñư c và có
m i quan h ch t ch v i các ch c năng khác. ði u ñó th hi n ch :Trong xác ñ nh
m c tiêu và l p k ho ch c n có các d báo và ki m tra d báo v ngu n l c, xây d ng
và ki m tra các m c tiêu. Ki m tra, ki m soát ñây ñ m b o cho vi c d báo ngu n l c
ñ xây d ng các m c tiêu t ng quát, m c tiêu c th ñư c phù h p. Trong t ch c, ki m
tra, ki m soát ñ m b o cho vi c k t h p các ngu n l c theo phương án t i ưu, xác l p
m i quan h gi a các b ph n ñư c khoa h c, h p lý và v n hành thông su t. Trong b
trí cán b và ngu n l c khác, ki m tra, ki m soát ñ m b o vi c tuy n d ng cán b có ñ
ph m ch t và năn l c ñáp ng yêu c u công vi c, qu n lý và s d ng có hi u qu m i
ngu n l c. Trong ph i h p, ki m soát góp ph n n m b t và ñi u ch nh k ho ch, m c tiêu
k p th i ñ ñ t hi u qu cao.
Như v y, quá trình qu n lý có th chia làm nhi u giai ño n v i m c tiêu, n i dung
và phương pháp tri n khai khác nhau. Trong khi ñó ki m tra ñư c th c hi n t t c các
giai ño n c a quá trình này và ki m tra không ph i là m t giai ño n c a quá trình qu n lý
mà là ch c năng c a qu n lý ñư c th c hi n trong t t c các giai ño n. Ch c năng này
ñư c th hi n khác nhau tuỳ thu c vào t ch c và c p qu n lý, vào lo i hình ho t ñ ng,
phong t c t p quán và c nh ng ñi u ki n kinh t , xã h i nh t ñ nh.
V phân c p qu n lý, có r t nhi u mô hình khác nhau song chung nh t thư ng
phân thành qu n lý vĩ mô và qu n lý vi mô. Gi a hai c p cơ b n ñó có th có nh ng c p
qu n lý trung gian v a ch u s qu n lý vĩ mô c a c p trên v a, v a th c hi n ch c năng
qu n lý ñ i v i ñơn v c p dư i. Dù c p qu n lý nào, nhà nư c hay ñơn v ñ u ph i t
ki m tra, ki m soát trong t t c các khâu, như rà soát các ti m năng, xem xét l i các d
20. 11
báo, các m c tiêu và ñ nh m c, tìm hi u phương pháp k t h p các ngu n l c. T t c công
vi c ñó ñư c g i là ki m soát.
Theo T ñi n Ti ng Vi t c a Nhà xu t b n Khoa h c Xã h i, ki m soát là : “Xét
xem có gì sai quy t c, ñi u l , k lu t không” [63, tr 684]. Quan ni m này thiên v ñánh
giá tính tuân th song cũng bao hàm c ch c năng soát xét “ xét xem ” cùng các tiêu
chu n cho ñánh giá. Tuy nhiên, hi u ñ y ñ ki m soát là ñánh giá và ch nh s a các l nh
l c t tiêu chu n. Do ñó, ki m soát bao g m các ho t ñ ng : thi t l p tiêu chu n, ñánh giá
th c t b ng cách so sánh th c t v i tiêu chu n và ch nh s a các l nh l c t th c t so
v i tiêu chu n ñã xác l p. Như v y, quá trình ki m soát bao g m c s ño lư ng th c t
ho t ñ ng so v i tiêu chu n ñã xác l p và ñi u ch nh n u c n ñ ñưa ho t ñ ng vào qu
ñ o ñã ñ nh. T ñó, ki m soát không ch là ph n ng l i nh ng s ki n sau khi ñã x y ra
mà còn có nghĩa ñ m b o cho ho t ñ ng c a t ch c theo ñúng ñ nh hư ng và d ki n ñã
ñ nh. B n ch t c a ki m soát còn ñư c hi u rõ hơn trong các giai ño n ch y u c a toàn
b quá trình qu n lý b t ñ u t vi c l p k ho ch, xây d ng các m c tiêu ñ n th c hi n k
ho ch và ñ t ñư c các m c tiêu. Trong quá trình ñó ph i có các bi n pháp, các th t c
n m b t, ñi u hành ñ phòng ng a, phát hi n, ñi u ch nh nh ng ho t ñ ng ch ch hư ng.
V i cách hi u như v y, ki m soát là t ng h p nh ng phương sách ñ n m l y và ñi u
hành ñ i tư ng qu n lý : ðó là quá trình ño lư ng, ñánh giá và tác ñ ng lên ñ i tư ng
ki m soát nh m ñ m b o th c hi n m c tiêu, k ho ch c a t ch c m t cách có hi u qu .
T ñó, ki m soát cũng có th ñư c hi u theo nhi u chi u, nhi u c p như : c p trên ki m
soát c p dư i thông qua chính sách ho c các bi n pháp c th ; ñơn v này ki m soát ñơn
v khác thông qua các tho thu n ràng bu c v s h u và l i ích ; n i b ñơn v ki m soát
l n nhau thông qua quy ch và th t c qu n lý. Theo ñó, ranh gi i gi a ki m tra và ki m
soát cũng có ý nghĩa tương ñ i do ki m tra ñư c hi u là soát xét c a c p trên ñ i v i c p
dư i. Do ñó, c p ñ qu n lý nhà nư c hay c p trung gian trong ki m soát có c ho t
ñ ng ki m tra.
Ho t ñ ng ki m soát bao g m nhi u lo i nên có th phân lo i ki m soát theo
nh ng tiêu th c khác nhau : theo n i dung ki m soát, theo ph m vi và ñ i tư ng ki m
soát, theo quan h v i quá trình tác nghi p, theo th i ñi m ki m soát hay theo quan h
gi a ch th v i khách th ki m soát.
Theo n i dung ki m soát, ki m soát bao g m ki m soát k toán và ki m soát t
ch c.
21. DOWNLOAD ĐỂ XEM ĐẦY ĐỦ NỘI DUNG
MÃ TÀI LIỆU: 52892
DOWNLOAD: + Link tải: tailieumau.vn
Hoặc : + ZALO: 0932091562
