Zbulimet e medha gjeografike

1. Projekt
Lenda : Histori
Tema : Bota pertej kontinentit Evropian .
Objektivat :
a) Te zgjerojmenjohuritelidhur me faktoretqe cuan drejt zbulimeve te medha
gjeografike.
b) Te listojme ne menyre kronologjikeudhetimet qe u ndermoren nga ekspertet
te ndryshem, ne kerkim te tokave te reja .
c) Te japim gjykymin tonelidhur me pasojate zbulimevegjeografike.

2. Rrethanat e favorshme per zbulimet gjeografike
1) Etja per dije , Rilindja krijoi nje nga rrethanat e favorshme te zbulimeve .
2) Progesi tekniko – shkencor ofroi rrethanen tjeter te favorshme per zbulimet
gjeografike . Ishte arritur qe te ndertohen anije te forta , me elika . Keto anije ,ndryshe
nga ato te meparshmet me vozitje , kishin perparesi te shumta . Me to,me nje
ekuipazhit me te vogel mund te realizoheshin lundrime me te gjata . Po ashtu , mund
te transpotoheshin ngarkesa me te renda . Ato mund te mbartin lloje te reja
armatimesh , si topa etj .Keshtu edhe ekuipazhi ishte me i sigurt gjate lundrimit ne det
te hapur nga sulmet e mundshme . Nga ana tjeter ishte persosur teknika e lundrimit .
Drejtuesit e anijeve zoteronin harta te lundrimit e kompasin me te persosur . Ne
rrethanat e reja u nxiten edhe motivet me qellimet apo synimet qe do te arriheshin me
zbulimet .
3) Motivi ekonomik , per krijimin dhe shtimin e pasurise materiale ishte nga me kryesori
. Evropianet kerkonin te shtrinin veprimtarine ekonomike tej kontinentit , ne vendet e
reja.
Sidomos me zbulimin e rrugeve detare per ne Vendet e Lindjes , ata synonin te
konkurronin tregtine qe deri atehere realizohej ne rruge tokesore e perfitues ishin
shtetet e Lindjes se Mesme .
4) Synimi per te perhapur krishterimin ne sa me shume territore te botes , sherbeu si
nje motiv tjeter qe evropianet te ndermerrnin zbulimet gjeografike .

3. Zbulimet e medha gjeografike
Zbulimete medha gjeografike perbejne epokene quajtur “ Epokae zbulimevegjeografike “,qe filloi
rrethviteve 1450 dhe zgjati ne vitet1700 . Zbulimetnisenngashtetetbregdetare ,te cilatbene edhe
pergatitje te posacme dhe shpenzimete medha.Nder zbulimete paraishinatote portugezevene
Bregun Perendimor te Afrikes,ngaku vazhduanperne jugte kontinentit.
Ne vitin1488, anijete drejtuaranga kapiteni Diasduke perballuarme veshtiresi detine trazuare kaluan
kepinjugorte Afrikesdhe lundruanpapasurndonje orientimte qarte pergjate BregutLindorte Afrikes.
Nga kybregdetne vitin1497 Vaskoda Gama me kateranije lundroi permesoqeanit Indiandrejt Indise
dhe mberriti ne Kalkuta. Me kete udhetimdetaruhap rruga pertregtine me Indine .
Nderkohe ,spanjolletkerkuanrrugenperne Lindje duke lundruarngaperendimi .Perkete uorganizua
ekspeditadetare e drejtuarngaKristoforKolombi .Ne gushtte vitit1492, flotadetare e perbere ngatri
anije unisnga brigjete Spanjes,permsoqeanit AtlantikdrejtPerendimit.Ajoarriti ne ishujte
Amerikes Qendrore ne mengjesine 12 tetorit.Kolombi qe i bindurqe kishte zbuluarIndine,prandaj
territorete zbuluarau quajtenIndetPerendimore .Ai ndemori edhe tri ekspeditate tjera.Ne
udhetimine dyte (1493) Kolombi themeloi kolonine e pare europiane ne Amerike qe uquajt
Hispanjola.
Me vone AmerigoVespuci realizoi udhetime ne brigjete Amerikes.Me udhetimine dyte ,ai zbuloi
territorate reja dhe i shpalli se kishte arriturne nje kontinentte ri . Ky kontinentuquajtAmerika ,sipas
emritte Vespucit.
Udhetimi me i gjate , me te cilin uarritenedhe zbulime te medha,ishte i FernandoMagelanit.Ekspedita
e perbere ngapese anije me nje ekuipazhprej 265 vetash u nisSpanjane shtator te vitit1519 . U
luundrua permesAtlantikutne drejtimte Jugut.Pasi ukalua ngushticaqe sotnjihetme emrin
Ngushticae Magelanit,lundrimi vazhdoi ne nje hapesire ujore te pamate qe uquajt“ Deti i Qete “(Mare
Pacifico),pasi ai ishte mjafti qete gjate gjithe kohesse lundrimitte flotesse Magelanit.Udhetimi zgjati
deri ne vitin1522 .Vetem dyprej anijeve arritenne ishujtFilipine .Magelani dhe disaanetare te
ekuipazhitmbetente vrare ne nje konfliktme banore vendas. Ekuipazhi i mbeturme 18 marinare mori
rrugene kthimitperne Spanje . Keshtu,si kurre me pare u krye lundrimi perrethbotes. U vertetuase
Toka eshte e rrumbullaket.Poashtuu vertetuase oqeanetkishinlidhje ne mestyre .
Deri ne shek.XVIIu bene edhe zbulime te tjera me pjesemarrjenedhe te lundertareve britanikee
holandeze .Zbulimii Australiseishte nderzbulimetme te medha.

4. Lundertaret qe ndermorenzbulimet gjeografike

5. Pasojat e zbulimeve te medha
1) Pushtimet koloniale
Ekspeditaushtarake hapenrrugen pervendosjene sundimitkolonialdhe krijimine kolonive .Etille
qe ajo e HernardoKortezit.Me 1551 , ushtriae tij zbarkoi ne Meksike me 11 anije .Ajo perfshinte
508 ushtare ,2 prifterinj,16kuaj . Nepermjetvrasjevete panumertate banoreve vendasupushtua
Meksika. Spanjolletvune nenkontrolline tyre pothuajse gjithe AmerikenQendrore e Jugut,ndersa
Brazili uvu nenkontrolline Portugalise .Ataqe kapercyenOqeaninAtlantiksynoninte fillonin nje
jete te re dhe te realizoninidealete lirise ne tokatamerikane.Kolonistetishinkundershtare te
sundimitabsolute,e cilamerrte neperkembe te drejtate njerezve.Atakerkoninqe ne tokate reja
te ushtrohej liriaekonomikedhe fetare .Gjate viteve 1600-1700 ne BregunAtlantik,uvendosen
250 mije te ardhur, u krijuan13 koloni .
2) Ndryshimi i stuktures shoqerore
U formuaninstitucione qeverisese ,si AsamblejaPerfaqesuese,qe ishinte zgjedhura.
Guvernatori britanik,i caktuar nga kurora mbreterore ,nukmundte vepronte papelqimine
Asambleve .
3) Ndryshime ekonomike
Kolonistet,ubene me toka dhe filluante merrenme bujqesi.Fillimishtatahapen tokate reja.
Shtrirjaetyre ushoqeruame zhvendosjene banoreve vendaste quajturindiane. Ne kolonite e
Veriutungritenpunishte artizanatidhe te industrive te para. Fillokeshtutregtia me vendet
evropiane .Ne shtetete Jugut u ngritenshume plantacione ,si atoper rritjene pambukut,
kallamte sheqerit etj .
4) Tregtia e sklleverve
Pikerishtne plantacione e Juget,kudhe kushtetklimaterikeqene me te veshtira,punonin
zezake ,te ciletishinsklleverte sjelle me force ngaAfrika.Ataqe nisenperhere te pare tregtine
e sklleverve ishinportugezet.Skllever beheshinafrikanete kapurrobergjate perleshjeve
ndermjetfiseve te ndryshmeme europianet,ataqe ishinte zhyturne borxhe dhe nuki pagonin
dot , por edhe te tjere te akuzuarperfaje te ndryshme .Ata dorezoheshin si skllevertrgtareve
ne shkembim ne stolive,te mallrave apoarmeve .Tregtiae sklleverveishte dhe uquajt“faqja
me e errete kriminale “ne fazene hershme te historiesmoderne .