Pasha Liman,Ekskursion

1. Ekskursion Mesimor
Tema:Zhvillimi i mjeteve te
lundrimit ne vendin tone
Punoi:Aldrin Pashku

2. Në vendin tonë kanë ekzistuar forma shumë primitive mjetesh
lundrimi. Në bregdetin e Himarës është përdorur si mjet
lundrimi koshi i thurur me shufra dhe i veshur nga jashtë me
lëkurë . Nganjëherë koshi vishej nga brenda me argjil që të mos
depërtonte uji. Me kalimin e kohës kjo mënyrë lundrimi u zhduk
nga përdorimi. Në Ulqin janë përdorur barkat njëtrungëshe deri
rreth vitit 1570. Në ujërat e brendshme kjo mënyrë lundrimi
përdoret dhe sot mbi lumin Bunë. Himarjotët me mjete të tilla
primitive, lundronin gjatë bregut, deri në Kepin e Gjuhëzëz
(Karaburunit), ku prej këtej drejtoheshin për në perëndim, në det
të hapur. Gjatë lundrimit kapedanët orientoheshin ditën me anë të
diellit, ndërsa natën me anë të yjeve. Mënyra praktike e orientimit
ishte e thjeshtë: në të djathtë dhe në të majtë të bashit (pjesa e
përparme e anijes). Në fillim të mjetit të lundrimit vinin shenja
konvencionale që i përgjigjeshin një skele të caktuar. Detari i cili
qëndronte në kiç, pjesa e prapme e anijes, mbante në një vijë të
drejtë shikimin e tij në shenjën konvencionale dhe në shenjën
diellore gjatë gjithë udhëtimit të tij.

3. Rritja e mjeteve të lundrimit u bë e mundshme pasi filluan ti
visheshin nga jashtë me dërrasa. Detarë të përmendur në
periudhën e lashtë kanë qenë fiset ilire Japodë të cilët më vonë
u zëvendësuan me Liburnët dhe mjetet e tyre u quajtën
Liburnite dhe ishin të madhësisë mesatare, të gjata, të holla, të
mprehta në pjesën e përparme e të pasme të tyre. Me këto
mjete Liburnët lundronin gjatë gjithë Adriatikut dhe Jonit.
Veprimtaria detare e liburnëve ishte transporti tregtar, në
peshkim dhe në luftëra për zotërimin e detit. Ky fis Ilir, në
shekullin e VIII-të para krishtit e kishte nën kontrollin e vet të
gjithë Adriatikun. Në këtë kohë grekët lundronin në detin Egje
dhe romakët në detin Tiren. Pas liburnëve, për veprimtari në
det u dalluan Ardianët dhe Daorset. Mjetet e tyre quheshin
Lembe dhe transportonin secila rreth 50 vetë. Lufta iliro-
romako, e cila zgjati për rreth një shekull, përfundoi me fitoren
e Romës. Kështu, pushtuesit morën nga ilirët jo vetëm anije të
gatshme të ndërtuara sipas stilit tyre por dhe teknikën e
ndërtimit. Gjatë mesjetës mori zhvillim të madh forcat
prodhuese dhe shkëmbimet tregtare. Në këtë kohë, detaria

4. mori një hop të madh në të gjithë bregdetin tone, që nga
Tivari e deri në Vlorë. Në këto kohë u ndërtuan anije të mëdha
dhe shiteshin në tregje të huaja jashtë vendit. Gjatë mesjetës
Republika e Venedikut luajti një rol të rëndësishëm në
transportin detar ku veprimtaria e saj kryhej dhe në Adriatik.
Lënda drusore për ndërtimin e anijeve venedikase, vinte nga
bregdeti ynë. Në Tivar, Ulqin, Shkodër, Lezhë, Rodon, Durrës,
Vjosë e Vlorë, lulëzuan kantierët detarë që ndërtonin anije për
Venedikun. Nga llojet e shumta e anijeve venedikase,
përmenden shpesh emrat Griv, Griba, Kripa, Kripina të cilat
përdoreshin në përgjithësi për transportin e kripës. Në vitin
1368, Gjegj Balsha, i cili kishte nën pushtetin e tij Shkodrën,
Ulqinin e Tivarin, synonte të formonte një flotë të fuqishme
detare dhe lëshoi në det disa anije të armatosura. Venediku
dërgoi anijet e tij për të djegur ato të Balshës, por më në fund
u arrit kompromisi, që ky i fundit të mbante një numër të
kufizuar anijesh. Balsha vazhdoi të ndërtonte anije, deri në
kërcënimin e Venedikut. Po në vitin 1368, Karl Tapia, në Durrës,
donte të krijonte flotën e tij dhe përsëri për këtë pengesë ishte
Venediku.

5. Pushtimi turk në shekulline XV-të e shkretoitë gjithë vendinpërfshirë dhe
flotën detare. Tradita detare u godit rëndë.Me rënien e Himarës nënpushtimin
turk në vitin 1479, dhederi në pushtimin e dytë të Lezhësnëvitin 1506,brënda
një periudhe 27-vjeçare,i gjithë bregdetishqiptar, që përfshihetbrënda këtyre
dy qëndrave,ra nën pushtimin turk. Popullsia bregdetaretë zëmëruarnga turqit
emigruan jashtë. Turqit në vitin 1468 kishin në Adriatik 300-400mjete
lundrimi, një pjesë e të cilave ishte inventarshqiptar. Me pushtimin e Durrësit
nga turqit, flota e tyre u largua për në Ulqin e Tivar. Gjatë viteve 1700-1800,
vjen gjallërimi i flotës dhe bregu ynëu pasuruame mjete të mëdhalundrimi.
Ulqinakëtndërtuandhjetë anije me 16 dhe18 vela. Ndërtimi i këtyre anijeve
tregonte fuqinë e madheqë ishte krijuar vëndi.Kështu detarëtshqiptarë filluan
të lundronin në detin Adriatik, Tiren, e deri në detin Balltik.Venedikupësoi
disfatë, pasinë detin Adriatik u shfaq Austria. Edheflota shqiptareu ndodh
përpara një kundërshtaritë ri, që nuk e njihte më parë, ndërkohëperandoria
turke kishte marrë tatëpjetën. Austro-Hungarezëtkërkonin shkatërrimin e flotës
shqiptare dheja arriti me ndihmëne turqëve të digjte rreth 400anije të
tonazhevetë ndryshme.Autorëtë ndryshëm,si Pukëvil, Koraj, Hahn, Baldaci
etj, kanëvënë në dukjefuqinë e madhedetare të shqiptarëvetë Greqisë dhe
veçanarisht,ato të ishujve të Jonianit. Sipas Pukëvilit, në vitin 1816flota
tregtare greke përbëhej,prej 615mjetesh të lundrimit detar, me një kapacitet
prej 153. 580ton. Në këto shifra përfshihenedhe anijet shqiptareqë ishin
vendosurnë Greqi. Në vitin 1816 vetëm shqiptarëtkishin rreth 240 anije ose 40
% të inventarit të përgjithëshëm që kishte Greqia në atë kohë.Anijet shqiptare u
bënënë këtë mënyrë bërthama kryesoree flotës greke.Përdorimi i gjuhës
shqipe në transportin detargrek deri në në fillim të shekullitXIX-të tregon
qartë rëndësinëe prezencësshqiptareatje.

6. Me kalimin e viteve dhe pikërisht në vitin 1831 , flota shqiptare filloi të
rimëkëmbesh përsëri. Në vitin 1840 u blenë dy anije me kapacitet 120 tonësh
të cilat u pasuan nga anije të tjera avullore. Në vitin 1850 inventari shkoi në
53 anije me një tonazh të përgjithshëm 3800 tonësh. Shumë firma të huaja
preferonin transportin e mallrave me anije shqiptare sepse ishin më të lira në
treg. Në vitin 1878 u bënë përpjekje për krijimin e një shoqate transporti por
austro-hungarezët dhe turqit nuk e lejuan këtë.
Në fundin e shekullit XIX-të, Spiri Ndrenika, nga bregu i Himarës kishte në
pronësi një anije me kapacitet 1000 ton. Në luftën e parë botërore, nga rreth
500 anije që kishte flota shqiptare, mundën të shpëtonin vetëm shtatë. Në
vitin 1927 flota jonë kishte 60 motoveliera dhe tre anije të blera jashtë si
Shqipnia, Oboti dhe Skënderbeg. Këto anije realizonin një volum pune prej 75
mij ton mall. Më vonë tre anijet paten jetën e shkurtër sepse anija Oboti u
mbyt në rrethana të panjohura, anije Shqipnia u sekuestrua nga italianët
ndërsa anija Skënderbeg ju shit një shoqërie jugosllave.

7. Kështu, flota tregtare numëronte rreth 40 anije respektivisht rreth 20
për transportin e jashtëm dhe 20 të tjera për transportin e brendshëm
detar pa llogaritur dhjetra anije peshkimi. Vlen të përmendim anijet
transoqeanike Arbëria 15. 000 tonshe, anijet Tirana, Shkodra dhe
Vlora 12. 000 tonshe, anija Durrësi 4700 tonshe, anijet me të njëjtin
kapacitet Partizani, Liria Skënderbeu dhe Gjirokastra 2700 tonshe,
anijet Teuta, Saranda, Rinia Boshtova, 6 Shkurti etj. Ky inventor
mjetesh detare kapte rreth 75 mij ton kapacitet dhe mbulonte rreth 20
përqind të volumit të punës së eksport-importit deri në vitin 1990.
Kujtojmë se rreth viteve 1980 e më pas kantieri tonë detar prodhojë
me sukses disa anije transporti duke plotësuar dhe freskuar ndjeshëm
inventarin e flotës sonë tregtare. Sa i takon peshkimit Shqipëria
numëronte një inventar prej 60 anijesh të cilat plotësonin nevojat e
vendit në atë kohë mbasi deri në vitet 1952 peshkimi bëhesh në
lagunat e liqeve natyrorë me sanalla me rrema pa motor si në Durrës,
Vlorë, Lezhë, Himarë e Sarandë sepse me ato mjete nuk mundnin të
peshkonin në det të hapur. Sot, Shqipëria pothuajse është pa flotë.
Inventari i mjeteve detare është 14 anije gjithsej të cilat janë mjaft të
vjetra, rreth 35 vjeçare të cilat realizojnë transport me kosto mjaft të
lartë për shkak të moshës që ato kanë. Qeveritë njëra pas tjetrës
vazhdojnë ta lënë në mëshirë të fatit transportin detar, kjo edhe për
shkak se anijet e reja kushtojnë jo pak në tregun e huaj.

8. Foto te marra nga ekskursioni
mesimor ne Pasha Liman: