Midis fuqive të mëdha filluan pazarllëqet rreth Shqipërisë, duke u premtuar shteteve ballkanike nga një pjesë të tokave të Shqipërisë. Për këto arsye Greqia sulmoi nga jugu dhe pushtoi një pjesë të tokave të Shqipërisë. Pas tyre sulmojnë edhe Italia e Serbia. Pastaj në drejtim të Shkodrës sulmoi edhe Mali i Zi. Më 26 Prill 1915 u lidh traktati i fshehtë i Londrës, midis qeverive të Antantës dhe Italisë, për ndarjen e tokave shqipëtare. Gjatë Luftës së Parë Botërore Shqipërinë e pushtuan ushtritë e : Greqisë, Italisë, Serbisë, Malit të Zi, Bullgarisë, Austro-Hungarisë dhe pastaj ajo e Francës. Kundër të gjitha ushtrive luftoi lëvizja patriotike e popullit shqipëtar. Gjatë Luftës së Parë Botërore nga lufta, uria, epidemia etj vdiqën rreht 70 mijë shqipëtarë. Nga ana tjetër, pati edhe dëme materiale të mëdha. Pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore Shqipëria mbeti e okupuar nga ushtritë e huaja. Parandaj u detyrua të vazhdojë luftën për çlirim.
CILAT JANË PROBLEMET ?
Ajri, toka, ujërat e lumenjve, liqeneve, deteve e oqeaneve, ujërat nëntokësore dhe gjithçka ku jeton dhe ndikon tek njeriu përbëjnë mjedisin rrethues.Sot zhvillimi i vrullshëm ekonomik i botës e civilizimi i saj, krahas progresit të madh që kanë sjellë, kanë ndërhyrë edhe në dëmtimin, ku më shumë e ku më pak, të mjedisit tonë rrethues.Sot, mjedisi ku zhvillohet aktiviteti i botës së gjallë, është shumë i ndotur me produkte e mbeturina të shumëllojshme, ndër to vendin kryesorë e zënë mbetjet kimike apo siç i njohim ndryshe, kimikatet dhe mbetjet radioaktive.Të gjitha këto dëmtojnë e shkatërrojnë pa dallim bimët, kafshët edhe vetë njeriun.Natyrë me anë të proceseve dekompozuese që shkaktoheshin ose përshpejtoheshin nga dukuri natyrore, si ato atmosferike, tokësore, diellore etj, bëjnë të mundur eliminimin e këtyre mbeturina ndotëse. Sot vihet re gjithmonë e më shumë përdorimi pa kufi i plehrave kimike nga bujku, i cili me teprime të tilla pretendon të rrisi pjellorinë e tokës. Por bima nuk thith të gjithën.Një pjese e mirë që mbetet e paasimiluar, me anë të ujit të reshjeve apo vaditjeve depërton në brendësi të tokës dhe ndot ujërat nëntokësore, ato të burimeve, liqeneve, lumenjve.Plehrat dhe hedhja e tyre vend e pa vend, dëmtojnë rëndë mjedisin rrethues, dëmtojnë rëndë shëndetin e vetë fajtorit i cili është njeriu.
SI TË VEPROJMË PËR TA NDALUAR ? Shumë njerëz ankohen për të ndaluar këtë “rrëmujë“ që është bërë në rruzullin tokësor ,por nuk iu intereson . Një gjë është shumë e qartë. Natyra ndotet shumë lehtë, por pastrohet me shumë vështirësi.Njerëzit duhen të ndërgjegjësohen, duhet të apelojnë për të mbajtur pastër ambientin e tyre. Detyra parësore e tij është mënjanimi i ndotjeve.Kujdesi ndaj mjedisit është obligim njerëzor për të evituar katastrofat ekologjike. Jo vetëm nëShqipëri , por dhe në vende të tjera të botës duhen të vendosen sa më shumë tabela ku të tregojnë : “ Një veprim i gabuar , një rrezik i madh për jetën “. Por shumë t domosdoshme janë edhe koshat ku njerëzit të hedhin mbeturinat sepse ndryshe ato hidhen vënd e pa vënd . Pra , njeriu duhet të jetojë në harmoni me natyrën, duhet të kujdeset për atë, dhe të shfrytëzojë me efikasitet të mirat e saj, përndryshe natyra e ndëshkon atë dhe brezat që do të vijnë.
Kimikatet dhe shtresa e ozonit
1....Shkarkimet e automjeteve: grimcat, hiri dhe tymi i fabrikave; tymrat e çliruara nga uzinat kimike dhe bërthamore; dhe pesticidet që shpërndan era - të gjitha e ndotin ajrin.
2...Ozoni është nje shtresë e domosdoshme që mbështjell
atmosferën e planetit tonë dhe parandalon rrezet ultravjollcë të dritës së Diellit të depërtojnë në sipërfaqen e Tokës.Pa këtë shtresë efekti shkatërrues i këtyre rrezeve do shkatërronte jetën në tokë.
Era është një dukuri natyrore që përbehet nga lëvizja e rregullt, pothuajse e rrafshët, e masës ajrore të shkaktuar nga trysnia mes dy pikash të atmosferës . Studimi i veprimtarise të Eres ka rëndësi të madhe, pasi era me fuqine e vet luan një rol të madh në formimin e formave të larmishme relievore në siperfqen e Tokes. Era si faktor i jashtëm vepron në vazhdimësi që nga periudhat e hershme gjeologjike e deri më tani duke krijuar forma të ndryshme në sipërfaqen e tokës ,I ndryshon formen shkembinjeve etj .
Retë më të shpejta janë në lartësitë prej 10.000 - 18.000 metra mbi nivelin e detit dhe shpejtësinë e lëvizjes së tyre mund ta arrijnë në 400 km/h.
Arsyeja që në atë lartësi mund të arrihet një shpejtësi e lartë është se retë përbëhen nga kristalet e akullta dhe pikat e ujit që bien ngadalë nëpërmjet ajrit. Për shkak të fërkimit me sipërfaqen e Tokës, sa më e madhe të jetë lartësia era rrit shpejtësinë e saj. Në një lartësi prej 100 metra, shpejtësia e erës rritet dy herë më shumë në krahasim me shpejtësinë që era e ka në lartësi prej 2 metra. Kjo, gjithashtu do të thotë se retë lëvizin më shpejtë nëse janë më larg nga sipërfaqja e tokës.
Retë më të shpejta i gjejmë në pjesët e larta të troposferës. Arsyeja për këtë janë rrymat e ashtuquajtura 'jet stream', që lindin si pasojë e temperaturave të ndryshme në mes të shtresave të ajrit. Këto rryma shpesh arrijnë shpejtësinë prej 200 km/h, por gjithashtu mund lëvizin në një shpejtësi prej 400 km/h.
Puna kryesore e erës varet nga shpejtësia e saj , sa më e madhe shpejtësia aq më e madhe është forca shkatërruse .Veprimi eolik më së shumti vepron në viset e zhveshura (shkretirat) pastaj ne faqet e maleve të larta, në brigjet e lumejve ,detrave apo edhe në vendet qe janë të ekspozuara ndaj erërave .
Deflacioni-kuptojmë punën fryerëse që bën era me forcën e saj në shkëmbinjët duke ia larguar materialin e imët që i mbulon(zhveshjen e shkëmbinjëve)
Korazioni- kuptojmë punën goditëse që bën era mbi shkëmbit krahas forces goditëse te saj dhe materialet grimcore
Era bën një punë të madhe transportuese dhe depozituese.Kjo veprimtari varet kryesisht nga shpejtësia e saj dhe nga sasia e materialit të shkrifte që ngrihet dhe transportohet nga era .Materiali që më së shpeshti transportohet nga era është kokrrizat e rërës.
Dunat jane kodra te perbera nga rera qe formohen nga veprimi I forces se eres ne shkretetirat e bregdetet ranore .
Barkhanet jane kodra te perbera nga rera dhe formohen nga veprimi I forces se eres ne shkretetirat e bregdetet ranore si dunat , por kodrat e reres kane formen e draprit .
Valëzimet vërehen në vende të rrafështa prej rëre nuk kanë ngritje të mëdha. Ato formohen zakonishtë në plazhe dhe në shkretira kur fryjene era të lehta.
Midis fuqive të mëdha filluan pazarllëqet rreth Shqipërisë, duke u premtuar shteteve ballkanike nga një pjesë të tokave të Shqipërisë. Për këto arsye Greqia sulmoi nga jugu dhe pushtoi një pjesë të tokave të Shqipërisë. Pas tyre sulmojnë edhe Italia e Serbia. Pastaj në drejtim të Shkodrës sulmoi edhe Mali i Zi. Më 26 Prill 1915 u lidh traktati i fshehtë i Londrës, midis qeverive të Antantës dhe Italisë, për ndarjen e tokave shqipëtare. Gjatë Luftës së Parë Botërore Shqipërinë e pushtuan ushtritë e : Greqisë, Italisë, Serbisë, Malit të Zi, Bullgarisë, Austro-Hungarisë dhe pastaj ajo e Francës. Kundër të gjitha ushtrive luftoi lëvizja patriotike e popullit shqipëtar. Gjatë Luftës së Parë Botërore nga lufta, uria, epidemia etj vdiqën rreht 70 mijë shqipëtarë. Nga ana tjetër, pati edhe dëme materiale të mëdha. Pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore Shqipëria mbeti e okupuar nga ushtritë e huaja. Parandaj u detyrua të vazhdojë luftën për çlirim.
CILAT JANË PROBLEMET ?
Ajri, toka, ujërat e lumenjve, liqeneve, deteve e oqeaneve, ujërat nëntokësore dhe gjithçka ku jeton dhe ndikon tek njeriu përbëjnë mjedisin rrethues.Sot zhvillimi i vrullshëm ekonomik i botës e civilizimi i saj, krahas progresit të madh që kanë sjellë, kanë ndërhyrë edhe në dëmtimin, ku më shumë e ku më pak, të mjedisit tonë rrethues.Sot, mjedisi ku zhvillohet aktiviteti i botës së gjallë, është shumë i ndotur me produkte e mbeturina të shumëllojshme, ndër to vendin kryesorë e zënë mbetjet kimike apo siç i njohim ndryshe, kimikatet dhe mbetjet radioaktive.Të gjitha këto dëmtojnë e shkatërrojnë pa dallim bimët, kafshët edhe vetë njeriun.Natyrë me anë të proceseve dekompozuese që shkaktoheshin ose përshpejtoheshin nga dukuri natyrore, si ato atmosferike, tokësore, diellore etj, bëjnë të mundur eliminimin e këtyre mbeturina ndotëse. Sot vihet re gjithmonë e më shumë përdorimi pa kufi i plehrave kimike nga bujku, i cili me teprime të tilla pretendon të rrisi pjellorinë e tokës. Por bima nuk thith të gjithën.Një pjese e mirë që mbetet e paasimiluar, me anë të ujit të reshjeve apo vaditjeve depërton në brendësi të tokës dhe ndot ujërat nëntokësore, ato të burimeve, liqeneve, lumenjve.Plehrat dhe hedhja e tyre vend e pa vend, dëmtojnë rëndë mjedisin rrethues, dëmtojnë rëndë shëndetin e vetë fajtorit i cili është njeriu.
SI TË VEPROJMË PËR TA NDALUAR ? Shumë njerëz ankohen për të ndaluar këtë “rrëmujë“ që është bërë në rruzullin tokësor ,por nuk iu intereson . Një gjë është shumë e qartë. Natyra ndotet shumë lehtë, por pastrohet me shumë vështirësi.Njerëzit duhen të ndërgjegjësohen, duhet të apelojnë për të mbajtur pastër ambientin e tyre. Detyra parësore e tij është mënjanimi i ndotjeve.Kujdesi ndaj mjedisit është obligim njerëzor për të evituar katastrofat ekologjike. Jo vetëm nëShqipëri , por dhe në vende të tjera të botës duhen të vendosen sa më shumë tabela ku të tregojnë : “ Një veprim i gabuar , një rrezik i madh për jetën “. Por shumë t domosdoshme janë edhe koshat ku njerëzit të hedhin mbeturinat sepse ndryshe ato hidhen vënd e pa vënd . Pra , njeriu duhet të jetojë në harmoni me natyrën, duhet të kujdeset për atë, dhe të shfrytëzojë me efikasitet të mirat e saj, përndryshe natyra e ndëshkon atë dhe brezat që do të vijnë.
Kimikatet dhe shtresa e ozonit
1....Shkarkimet e automjeteve: grimcat, hiri dhe tymi i fabrikave; tymrat e çliruara nga uzinat kimike dhe bërthamore; dhe pesticidet që shpërndan era - të gjitha e ndotin ajrin.
2...Ozoni është nje shtresë e domosdoshme që mbështjell
atmosferën e planetit tonë dhe parandalon rrezet ultravjollcë të dritës së Diellit të depërtojnë në sipërfaqen e Tokës.Pa këtë shtresë efekti shkatërrues i këtyre rrezeve do shkatërronte jetën në tokë.
Era është një dukuri natyrore që përbehet nga lëvizja e rregullt, pothuajse e rrafshët, e masës ajrore të shkaktuar nga trysnia mes dy pikash të atmosferës . Studimi i veprimtarise të Eres ka rëndësi të madhe, pasi era me fuqine e vet luan një rol të madh në formimin e formave të larmishme relievore në siperfqen e Tokes. Era si faktor i jashtëm vepron në vazhdimësi që nga periudhat e hershme gjeologjike e deri më tani duke krijuar forma të ndryshme në sipërfaqen e tokës ,I ndryshon formen shkembinjeve etj .
Retë më të shpejta janë në lartësitë prej 10.000 - 18.000 metra mbi nivelin e detit dhe shpejtësinë e lëvizjes së tyre mund ta arrijnë në 400 km/h.
Arsyeja që në atë lartësi mund të arrihet një shpejtësi e lartë është se retë përbëhen nga kristalet e akullta dhe pikat e ujit që bien ngadalë nëpërmjet ajrit. Për shkak të fërkimit me sipërfaqen e Tokës, sa më e madhe të jetë lartësia era rrit shpejtësinë e saj. Në një lartësi prej 100 metra, shpejtësia e erës rritet dy herë më shumë në krahasim me shpejtësinë që era e ka në lartësi prej 2 metra. Kjo, gjithashtu do të thotë se retë lëvizin më shpejtë nëse janë më larg nga sipërfaqja e tokës.
Retë më të shpejta i gjejmë në pjesët e larta të troposferës. Arsyeja për këtë janë rrymat e ashtuquajtura 'jet stream', që lindin si pasojë e temperaturave të ndryshme në mes të shtresave të ajrit. Këto rryma shpesh arrijnë shpejtësinë prej 200 km/h, por gjithashtu mund lëvizin në një shpejtësi prej 400 km/h.
Puna kryesore e erës varet nga shpejtësia e saj , sa më e madhe shpejtësia aq më e madhe është forca shkatërruse .Veprimi eolik më së shumti vepron në viset e zhveshura (shkretirat) pastaj ne faqet e maleve të larta, në brigjet e lumejve ,detrave apo edhe në vendet qe janë të ekspozuara ndaj erërave .
Deflacioni-kuptojmë punën fryerëse që bën era me forcën e saj në shkëmbinjët duke ia larguar materialin e imët që i mbulon(zhveshjen e shkëmbinjëve)
Korazioni- kuptojmë punën goditëse që bën era mbi shkëmbit krahas forces goditëse te saj dhe materialet grimcore
Era bën një punë të madhe transportuese dhe depozituese.Kjo veprimtari varet kryesisht nga shpejtësia e saj dhe nga sasia e materialit të shkrifte që ngrihet dhe transportohet nga era .Materiali që më së shpeshti transportohet nga era është kokrrizat e rërës.
Dunat jane kodra te perbera nga rera qe formohen nga veprimi I forces se eres ne shkretetirat e bregdetet ranore .
Barkhanet jane kodra te perbera nga rera dhe formohen nga veprimi I forces se eres ne shkretetirat e bregdetet ranore si dunat , por kodrat e reres kane formen e draprit .
Valëzimet vërehen në vende të rrafështa prej rëre nuk kanë ngritje të mëdha. Ato formohen zakonishtë në plazhe dhe në shkretira kur fryjene era të lehta.
2. Shkaqet e zbulimeve gjeografike
Vendet lindore, India dhe Kina, kane qene furnizuesit kryesore te evropes, me
Melmesate ndryshme dhe me ar,gure te cmueshem,mendafsh etj.Me pushtim-
In e Azise se Vogel nga ana e osmanjlinjeve u nderprene rruget tregtare toke-
Sore per ne Lindje. Kjo I nxiti evropjanet te mendojne site gjejne rruge tjeter
Per ne Indi dhe ne vendet tjera te Lindjes.
3. Shpikjet e reja teknike
Si rezultati I shvillimit te shkences dhe teknikes ne shek.XIV
Dhe XV u bene shpikje te reja teknike. Keto kane qene: harta
Gjeografike,busulla,armet e zjarrit,baroti etj.
U ndertua nje lloj I ri I anijes e quajtur karavela e cila ka qene
Me e qendrueshme levizte shpejt dhe mund te barte me tepe
r marinar. Aritjet e reja teknike kane bere te mundshme udhe
timet e gjata detare.
4. Zbulimi i Amerikes
Udhetimet e para I bene detaret spanjolle dhe portugjeze.Nder zbulimet
me te rendesishme eshte zbulimi I kontinentit te ri te Amerikes. Merite me te
Madhe per kete ka pasur Krsitofor Kolombo. Ai ne vitin 1492 me 3 karavela
U nis nga Spanja dhe pas disa muajsh arriti ne ishullin qe e quajti San Salvad
Or. Kolombo ishte I mendimit se e ka zbulluar rrugen e re per ne Indi,Prandaj
Edhe banoret e atjeshem I quajt Indian.Amerigo Vespuci tregou se nuk behet
Fjale per indin por per nje kontinent te ri I cili sipas emrit te tij u quajt Amerika .
5. Zbulimi I rruges detare per ne Indi
dhe udhetimi I pare rreth botes
Rrugen detare per ne Indi e zbuloi detari Vasko De Gama.Ai ne v.1498 ai
Shkoi reth e perqark afrikes dhe arriti ne bregun Indian.
Detari potugjez Fernando Meglani ne v.1519 e nisi udhetimin e tij reth botes
Edhe pse Meglani gjatte udhetimit u vra, por nje pjese e udhetareve te tij ne v.
1522 u kthyen ne spanje. Ne kete menyre u deshmue se toka ka forme te
Rrubullaket.
6. Amerigo Vespuci
Është i lindur në Firencë të Italisë me 9 maj të vitit 1451. Në vitin 1491 është dërguar
në Sevilë, ku ka ndihmuar në përgatitjen e anijeve për ekspeditën e Krostofor
Kolubos. Ka marrë pjesë dy udhëtime në "Botën e Re", dhe ka qenë udhëheqës i
ekspeditës detare Spanjolle (1499-1500) e cila si duket ka zbuluar grykëderdhjen e
lumit Amazon. Madej ka udhëheqë edhe ekspeditën portugeze (1501-1502) e cila e
ka zbuluarRio de Zheneiro dhe Rio de Plata.
Duke i paraqitur zbulimet e tija për herë të parë përmendet shprehja Amerikë dhe
Bota e Re.
Duke lundruar me flamurin Spanjoll, arriti deri te bregdeti i Brazilit dhe Hundurasit.
Në dallim me Kollumbon, ka qenë i sigurt se ka zbuluar "Botën e Re" e cili gjindet në
mes të Evropës dhe Azisë.
Përshkak se hartografët e kanë injoruar Kolombin, kontinenti i ri e mori
emrin Amerikë nga ky hulumtues dhe detar italian.
7. Kristofor Kolombo
Kristofor Kolombi (it. Cristoforo Colombo, sp.
Cristóbal Colón, angl. Christopher
Columbus) ; (1451. - 20. мај 1506.) ishte
hulumtus dhe tregetar i cili i pari
kaloiOqeanin Atlantik dhe
zbuloi Amerikën në vitin 1492 nën flamurin
e Kastilës, Spanjë. Ai mendonte
se Toka është relativisht e vogël dhe se
mundet me anije të arrihet deri në Lindje të
Largët duke lundruar në drejtim të
perëndimit. Vleresimi i tij i gabuar rreth
madhësisë së Tokës, shkaktoi edhe në
llogaritjen e rezervave ushqimore dhe të
pijeve për një rrugë kaq të gjatë, vlerësim i
cili ka mundur të shkaktojë edhe dështimin
e ekspeditës së tij, por për FAT të mirë, në
rrugë e “pengoi” e papritura për atë kohë,
kontinenti i panjohur, Amerika. Prapë se
prapë Kolombi vdiq duke menduar se ka
zbuluar rrugën për në Indi dhe jo
kontinentin e ri, Amerikën, kur më vonë e
vërtetoi Ameriko Vespuçi, sipas të cilit
edhe e mori emrin ky kontinent.
8. Rendesia e zbulimeve te medha
Zbulimet e medha gjeografike kontribuan ne zhvillimin me te shpejt te quteteve
Te E evropes Perendimore ,Te cilat U bene qendra te medha tregetare evrop
Ianet sillnin ar,argjend,vajra ekzotike etj.
Nisi popullimi edhe I Amerikes. Prej azndej ne Evrope u sollen kultura t e reja
Bujqesore deri ateher te panjohura :patatja,misri duahni,kakao etj
Ne amerike, nga ana tjeter nisen te kultivohen pambuku edhe perimet e
Ndryshme si dhe shume kafshe shtepijake.
9. Fernando Meglani
Ferdinand Magelani (port. Fernão
de Magalhães,
* 1480 Sabrosa, Potugali; 27
prill 1521 Maktan, Filipine) ishte
një eksplorues detar portugez,
që shërbente në
Mbretërine spanjolle. Flota e
drejtuar nga Magelani arriti të
lundronte rreth gjithë tokës. Ky
lundrim nisi me 10
gusht 1519 dhe përfundoi me6
shtator 1522. Nga 234 ushtarë
dhe detarë që përbenin flotën
prej 5 anijeshnë fillimin e
lundrimit, u kthyen vetëm 36 veta
me dy anije. Magelani ishte i pari
që u nis nga Evropa kah
Perëndimi në drejtim
të Azise dhe i pari evropian që
lundroi në Oqeanin Paqësor.
10. Vasko De Gama
Vasco da Gama (shqipërimi: Vako de Gama;
lindur rreth vitit 1469 në Sines ose
Vidigueira të Portugalisë dhe ka vdekur në
dhjetor të vitit 1524 në Koçi të Indisë).
Vasko de Gama ka qenë kërkues dhe
detar nga Portugalia. Ai ishte njeriu i pare
që zbuloi rrugën detare prej Europës për
në Indi, duke ju larguar krejtësisht nga
rruga tokësore e cila kalonte nëpër
Perandorin Otomane. Ai i ka sjell shum
përparësi kolonozimit portugez për lidhjen
me vendet e Azisë jugore. Babai i Vasko
de Gamës quhej Estevao, gjatë vitit 1460
ai ishte peshkatar në guverantorin e qytetit
Vizeu. Estevao de Gama ishte i martuar
me Dona Izabela Sodra. Për jetën e Vasko
de Gamës në rini dihet shum pak , dihet se
ka mësuar në qytetin Evora ku ka mësuar
për teorit edhe praktikën matematikore dhe
navigacionin, ndërsa më tepër i kushtoj
rendësi astronomies ku mësues e kishte
astronomin e njohur Ibrahim Zakuto.